(منزوی‌،۱۳۸۵ :۱۸۹۷).
«این‌ منظومه‌ در اتّحاد شوروی‌ به‌ کوشش‌ ابوالفضل‌ هاشم‌ اوغلى‌ رحیموف‌ و بر اساس‌ نسخه‌ای‌ به‌ خطّ شاعر و با مقابله نسخه ی موجود در کتابخانه ی مرکزی‌ دانشگاه‌ تهران‌ به‌ چاپ‌ انتقادی‌ رسیده‌ است‌. شمار ابیات‌ آن‌ در نسخه ی دانشگاه‌ تهران۲۳۵۳ بیت‌ و در نسخه ی باکو۲۳۶۷بیت‌ است‌، ولى‌ شاعر خود شمار ابیات‌ آن‌ را۲۵۴۵بیت‌ دانسته‌ است»
‌ (هدایت ، ۱۳۷۶‌ : ۱۲۶).
در پایان منظومه ی «آیین اسکندری» نیز دیباچه ای به نام «دیباچه ی سبعه ی ابحر» (دیباچه ی هفت بحر) وجود دارد که شاعر در ۲۲ ذی الحجه سال ۹۸۴(۱۲ مارس ۱۵۷۵) به نام شاه اسماعیل دوّم نوشته است.
«خواجه زین العابدین علی عبدی بیگ ( نویدی) شیرازی صاحب پانزده مثنوی در سه خمسه است . خمسه ی نخست شامل مثنوی های جام جمشیدی ، هفت اختر ، مجنون و لیلی ، آیین اسکندری و مظهر الاسرار است خمسه‌ی دوّم مثنوی های جوهر فرد ، دفتر درد ، فردوس العارفین ، انوار تجلّی و خزاین ملکوت را در بر می گیرد و بالاخره مثنوی های دوحه الازهار ، روضه الصّفات،جنّات الاثمار ، زینت الاوراق و صحیفه الاخلاص خمسه ی سوّم را تشکیل می دهند .
از این تعداد تنها چهار مثنوی جام جمشیدی ، هفت اختر ، مجنون و لیلی ، و آیین اسکندری از خمسه‌ی اوّل ، در حوزه‌ی داستان سرایی هستند . مثنوی های دیگر اکثراً در توصیف فصول سال ، عالم جانوران و جمادات ، شرح حال شخصیّت های مختلف اجتماعی شهرها ، عمارت ها ، کاخ ها ، باغ ها ، خیابان ها ، نقش و نگار دیوارها ، نقّاشی های نقّاشان مشهور ، و موضوعات و حکایت های پراکنده‌ای است که شاعر به مناسبت کلام در شعر خود آورده است . »
(همان : ۱۲۷)
آیین اسکندری
« نویسنده این مثنوی را در سال ۹۵۰ ق در بحر متقارب مثمّن مقصور سروده است :»
گر از بــهر تــاریخ بـندی خیــال بجوی از دل خـویش تــاریخ سال
قلم چون به ختمش علم برفراشت به تاریخ این مهر خمسه نگاشت
(عبدی بیگ،۱۹۷۷ م: پیشگفتار)
«دو ترکیب (دل خویش ) و (مهر خمسه ) هر کدام به حساب ابجد سال ۹۵۰ می شود . خود شاعر تعداد ابیات را ۲۵۴۵ بیت می شمارد امّا نسخه های این اثر ۲۳۶۷ بیت دارد. »
( همان :پیشگفتار)
مثنوی با بیت :
جهان آفرینا الهی تراست به ملک جهان پادشاهی تراست
در حمد پروردگار شروع می شود و پس از آن شاعر در ۶۵۹ بیت به مناجات،نعت پیامبر (ص) بیان معراج نبی ، منقبت ائمه (ع) مدح شاه طهماسب ، نصیحت فرزند ، صفت سخن ، تقسیمات کتاب ، و صفت همّت و دولت می پردازد. بخش اصلی کتاب شامل دو فصل است : فصل اوّل در فتوحات اسکندر و فصل دوّم در ذکر شهرها و سدهای احداثی اسکندر در شهرهای مختلف است . نویدی در خاتمه ی کتاب در باره‌ی مثنوی اش می گوید :
چــــــــو شد نظم این تازه دُرّ دری فلک خـــواندش آیین اسکندری
ببستم از ایـــــــن نامه بر نیک و بد در خمسه گــــــــویی به مهر ابد
شد این نامه بر خمسه پنجم کتـــاب از این نامه ام خمسه شد فتح بـاب
چــو انگشت پنجم به خاتم سزاسـت گرش خاتم خمسه گویم رواســت
(عبدی بیگ: ۱۹۷۷م: ۱۲۶)
مثنوی آیین اسکندری در مناجات با پروردگار به اتمام می رسد.این مجموعه شبیه اسکندر نامه ی نظامی است که به دو بخش شرفنامه و و اقبال نامه تقسیم می شود. عبدی بیگ در این منظومه زبانی ساده و روان را اختیار کرده است .
عبدی بیگ خود چنین می گوید :
« به بحر تقارب چو آیی درون صـدف هــا برآور پـر از دُرّ نـاب
فعولن فعولن فعولن فــعول به تقطیع آن کوش من کل بـاب
در این بحر تواریخ و سیر نیز نیکو به نظم آید « شاهنامه » به این بحر است و شیخ نظامی حکایات اسکندر در این بحر گفت مشتمل بر دو مجلد « شرفنامه » و « اسکندرنامه » و امیر خسرو « بآیینه ی اسکندی » موسوم ساخت . ملا جامی « خسرو نامه ی اسکندری » گفت. ……… این فقیر حقیر « آیین اسکندری » در این زمین در بیان اخبار و اثار اسکندر نظم کرد .
ای کرده به بحر قلزم عبدی روی رو در تـک بحــر و صـدف پر دُرّ جــوی
آیین سکنــدری بنه پــیش نظر فردوس و طرب نامه بخوان تحسین گوی »
(همان : ۱)
فصل چهارم
نگرشی کوتاه بر سیمای تاریخی و داستانی
اسکندر درشعر و ادب فارسی
(سیمای تاریخی اسکندر)
۴-۱. نگرشی کوتاه بر سیمای تاریخی و داستانی اسکندر درشعر و ادب فارسی
۴-۱-۱. سیمای تاریخی اسکندر
« اسکندر سوّم مقدونی (۳۵۶-۳۲۳ پیش از میلاد) معروف به اسکندر کبیردر متون زرتشتی ایران معروف به اسکندر گجستک (ملعون) پادشاه مقدونیّه (باسیلیس) بود. او یکی از مشهورترین اعضای سلسله یآرگیاد و یکی از امپراتوری‌های تاریخ باستان به شمار می رود . اسکندر در ۳۵۶ قبل از میلاد مسیح در «پلا» متولّد و توسّط فیلسوف مشهور یونان، ارسطو تعیلم داده شد .اسکندر بعد از اینکه پدرش، فیلیپ دوّم مقدونی به قتل رسید، جانشین او گردید وسیزده سال بعد در سن سی و دوسالگی جان سپرد. اگرچه سلطنت و امپراتوری اسکندر کوتاه بود،امّا اعتبار فرهنگی آن تا سده‌ها برجا ماند. اسکندر در جنگ‌هایش به عنوان شکست ‌ناپذیر شناخته شد و به عنوان موفّق‌ترین فرمانده ی تمام زمان‌ها و انتشار دهنده‌ی فرهنگ یونان در غرب و شروع تمدّن هلنی در جهان شناخته می‌شود» .
(پیرنیا ، ۱۳۷۸ : ۱۲۱۱ )
حسن پیرنیا در کتاب «تاریخ ایران باستان» در این باره می نویسد:« او در میان پادشاهان مقدونیّه اسکندر سوّم است؛ زیرا دو اسکندر نام دیگر قبل از او بر تخت مقدونی نشسته بودند، ولی مورّخان عهد قدیم او را غالباً اسکندر پسر فلیپ نامیده اند و مورّخان جدید اسم او را عموماً الکساندر مقدونی یا الکساندر کبیر نوشته اند.پدرش فلیپ دوّم بود و مادرش المپیاس دختر نه اوپ تولم(Neoptoleme)پادشاه ملس ها(Molosses)،آنان مردمی بودند یونانی و پادشاهان این مردم از خانواده ی آسیدها به شمار می رفتند و این خانواده هم نسب خود را به آشیل می رساندند. تولّد اسکندر در شهر پلا در ژوئیه ی ۳۵۶ ق.م بود و در بیست سالگی به تخت نشست »
(همان: ۱۲۱۲-۱۲۱۳)
اومستد (Omested) در کتاب «تاریخ شاهنشاهی هخامنشی» در این باره می گوید : « اسکندر در ژوئیه ی(۱۰ تیر تا ۹ مرداد) ۳۵۶ ق.م در شهر پِلا به دنیا آمد. استاد او، ارسطو، فیلسوف معروف یونانی بود. پیش از فتح یونان اسکندر فیلیپ یا فیلیپوس که نخست شاه مُلُس‌ها بود، در جنگی که با یونان کرد پیروز گردید و پادشاه مقدونیّه و تمام یونان شد. در این جنگ که در محلّ خرونه(Kheronee) روی داد دو سپاه به هم رسیدند و طلیعه ی صبح طرفین صف آرایی کردند. فیلیپ فرماندهی جناح راست را به پسرش اسکندر داد و معاونان ممتاز خود را در کنار او جای داد. فرماندهی جناح چپ را هم خود به عهده گرفت. در این جنگ که طولانی بود تعداد زیادی از هر دو طرف کشته شدند و سرانجام پدر اسکندر در این نبرد پیروز شد. بعدها هنگامی که فیلیپ وارد نمایشگاهی جهت تماشای صورت دوازده ایزدبانو ‌شد و تمام انظار متوجّه بود شخصی پوزانیاس(Pausanias) نام قمه‌ای به تن او فرو کرد و پادشاه افتاد و درگذشت. پس از مرگ فیلیپ اسکندر بر تخت سلطنت نشست.
« فیلیپ دوّم توجّهی مخصوص به تربیت اسکندر داشت و با این مقصود فردی را با نام لئونیداس که از نزدیکان اُلمپیاس بود مسئول تربیت اسکندر کرد. فیلیپ در انتخاب پزشک و دایه ی اسکندر نیز تلاش کرد تا همه از خانواده‌های ممتاز و اشراف باشند، پس از رسیدن اسکندر به سن جوانی، فیلیپ به ارسطو، فیلسوف سرشناس یونان که در آن زمان به مکتب افلاطون می‌رفت، نامه‌ای نوشت. ارسطو سمت آموزگاری اسکندر را پذیرفت و مدّت ها به پرورش او پرداخت.»
(اومستد، ۱۳۷۵: ۵۷۳)
« پس از پیروزی «گوگمل» اسکندر از همان میدان نبرد، یک گردان سواره نظام تحت فرماندهی «فیلُکسِنوس» به «شوش» گسیل داشت با این امید که پیش از این که همه ی گنجینه‌ها منهدم، سوزانده، به یغما رفته یا به ایران شمالی منتقل شده باشند، شهر را اشغال کند. در رقابت با شایعه ی پیروزی عظیم، «فیلُکسِنوس» عازم جنوب شد. امید اسکندر بر آورده شد. پس از آن که داریوش در نتیجه ی دوبار گریختنش هم در نبرد «ایسوس» و هم «گوگمل» شکست خورد، ساتراپ‌ها، تا جایی که به چنگ فاتح افتاده بودند، دیگر نیازی نمی‌دیدند، برای این هخامنش ِ فراری سرشکی فرو ریزند. یا شاید هم تنها یک قطره ی دیگر نثارش کرده باشند. امّا در این وقت فرماندهان بزرگ شروع به سیاست ورزی کردند، سیاستی بزرگ. در موقعیّت آنان، سخن رایج، کنار آمدن با فاتح بود. تدبیر دورنگرانه ی اسکندر در رفتار دوستانه اش با «میتر ِنس» ِ شهرب (ساتراپ) که در زمان خود، شهر «سارد» را به او تسلیم کرده بود و پذیرفتنش به حلقه ی نزدیکان دربار پادشاهی، به بار نشست. ملایمت اسکندر نسبت به همه ی کسانی که در برابرش مقاومتی نشان نداده بودند، تسلیم شهرب‌ها را تسهیل کرد. «شوش» تسلیم شد. در ماه نوامبر سال ٣٣۱، تقریباً چهار سالی پس از عبور از «هلسپونتوس»، اسکندر وارد پایتخت شاهنشاهی ایران شد.

اسکندر با تصرّف پارسه، یکی از پایتخت‌های هخامنشیان این دودمان ایرانی را برای همیشه نابود کرد. وی فرمان به آتش کشیدن پارسه را صادر کرد که برخی آن را برای تلافی به آتش کشیده شدن آتن به دست خشایارشاه می‌دانند.»
(پیرنیا، ۱۳۷۸ : ۵۹۹)
« اسکندر پس از فتح هند که تا رود هیفاز (بیس امروزی) پیشروی کرده بود به علّت کمی قشون به ایران بازگشت و به فکر تسخیر عربستان افتاد. بنابراین به سمت بابل حرکت کرد ولی در آنجا به علّت تبی که از باتلاق‌های بابل بر او مستولی شده بود در سن سی و دوسالگی درگذشت.»
(اومستد، ۱۳۷۵: ۶۱۶)
اسکندر مقدونی در سال ۳۳۰ ق.م با سقوط هخامنشیان، دوره ی فترتی را بر تداوم فرهنگ و هویّت ایرانی حاکم و نوعی گسست را در زمینه ی دست به دست شدن قدرت سیاسی بین اقوام ایرانی موجب شد و امپراتوری ایران مانند بسیاری دیگر از مناطق دنیا تحت حکومت یونانیان وتمدّن هلنی قرار گرفت، امّا در پراکندگی جهانی اقوام ایرانی تغییر چندانی پدید نیامد.
۴-۱-۲. بازتاب سیمای اسکندر در ادبیّات فارسی
نسبت ایرانی اسکندر در اسکندر نامه‌های فارسی
به روشنی می توان گفت یکی از چهره های اثر گذار در تاریخ باستانی جهان ، اسکندر مقدونی بوده است. این نکته‌ای قابل تأمّل است که چرا درباره‌ی اسکندر این همه آثار در ادبیّات فارسی خلق گردیده است.افزون بر بسیاری از متون تاریخی که به گونه ای مفصّل درباره زندگی و شخصیّت اسکندر سخن گفته اند، در هشت اثر به صورت نظم یا نثر به داستان زندگی اسکندر پرداخته شده است، از این تعداد سه اثر به نثر نگاشته شده و پنج اثر در قالب شعر سروده شده است.
در اسکندرنامه های منثور که به احتمال فراوان روایت های شفاهی در میان مردم بوده است، راویان به دلیل مخاطبان عام تر خود و برای جلب مخاطبان بیشتر و ترغیب آن ها به شنیدن، بدون در نظر گرفتن واقعیّات تاریخی اسکندر را ایرانی دانسته اند. دانش راویان آثار منثور نیز، هم پایه ی افرادی مانند نظامی، جامی و امیر خسرو نبوده است. از همین رو چندان در پی صحّت و سقم مطالب مربوط به زندگی اسکندر بر نیامده اند.
سید حسن صفوی در باره‌ی نسبت ایرانی اسکندر می نویسد :« در قصص ثبت شده در آثار کهن تاریخی پس از اسلام مانند مجمل التّواریخ و القصص تاریخ طبری، تاریخ یعقوبی، تاریخ ثعالبی و تاریخ گردیزی اسکندر در پی ازدواج دارای بن همای و دختر فیلقوس به دنیا می آید؛ امّا دختر فیلقوس اندکی پس از ازدواج به دلیل بوی بد دهانش به روم باز گردانده می شود و فیلقوس اسکندر را پسر خود اعلام می کند.
( صفوی ، ۱۳۶۴: ۱۳۹)
نویسنده یتاریخ حبیب السّیر به اختلاف دیدگاه ها در این باره این گونه اشاره می کند:«در نسب اسکندر در میان ارباب خبر خلاف است و قول مشهور در این باب آن است وقتی که روقیا، بنت فیلقوس از داراب بن بهمن حامله بود، عجوزه ای بوی دهن آن مستوره را به گیاهی که سندر نام داشت، معالجه نمود، امّا حضرت مخدومی در روضه الصّفا بدین کلک بلاغت اجماع گردانیده اند که جمعی که ذوالقرنین را ولد دارای اکبر گفته اند بدین معنی قایل اند که او روشنک دختر دارای اصغر را به حباله نکاح در آورد و حال آن محال می نماید، پادشاه خداترس دین دار پرهیزکار به ازدواج برادرزاده ی خویش اقدام نماید و اعتقاد قاضی بیضاوی و زمره ای دیگر از مورّخین چنان است که اسکندر پسر صلبی فیلقوس است و فیلقوس از نسل عیص بن اسحق بود و جمعی گفته اند که فیلقوس دختر خود را به جهت قطع ماده نزاع به بارز پادشاه اسکندریِّه داد… . »
(خواندمیر، ۱۳۶۲: ۲۰۹)
در آثار منثور آشفتگی بیشتری نسبت به آثار منظوم در این باره دیده می شود. در اسکندرنامه به روایت کالیستنس و داستان اسکندر در داراب نامه و اسکندر نامه ی منوچهر حکیم، اسکندر فرزند داراب دانسته شده، امّا در چگونگی به دنیا آمدن او تفاوت های فراوانی دیده می شود.

اجبار دختران به رهایی از تحصیل و تحمیل ازدواج از سوی والدین، احتمال اقدام به فرار از خانه را در آنان افزایش می دهد.
ب) همسر کشی
همسرکشی پدیده بسیار خطرناکی است که در دوران حاضر در حال شیوع و گسترش می باشد، نتایج پژوهش ها نشان می دهد که همسرکشی عمدتاً در گروه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال بوده و در تمامی طبقات اجتماعی اتفاق می افتد، مطابق آمار، بیشتر زنان مجرم، کم سواد یا بی سواد بوده اند و ۸۰ درصد زنان همسرکش، خانه دار می باشند؛ این امر نشان می دهد که آن ها فشار مضاعفی را تحمل کرده و با این کار از محرومیت هایی که در خانه و جامعه با آن مواجهند، انتقام می گیرند.^[۱۱۰]
زنان در ازدواج های اجباری هزینه های فراوانی را برای رهایی از زندگی تحمیل شده به خود متقبل شده اند و بر این اساس در برخی موارد تنها راه رهایی از محرومیت و فشار و نابرابری را اقدام به قتل همسر خود یافته اند. در استان هایی که رسیدگی به دادخواهی زنان برای طلاق آسان تر بوده است، میزان همسر کشی نیز کاهش چشمگیری داشته است.

ج) انحطاط اخلاقی
نارضایتی و برآورده نشدن نیازهای عاطفی و روحی زنان، زمینه و بستر مناسبی را برای فساد اخلاقی آن ها و ناراحتی از زندگی زناشویی مهیا می کند، زیرا آنان خوشبختی و آرامش روحی خود را در سایه مرد دیگری جستجو می کنند. شواهد تجربی نشان می دهد در نظر نگرفتن علاقه دختران تا چه اندازه می تواند سرانجام یک خانواده را به تباهی کشانده و آنان را به بزهکاری و کجروی سوق دهد. از آنجا که این زنان معمولاً در سنین پایین و بدون شناخت فلسفه زندگی مشترک به ازدواج تحمیلی تن داده اند، به زودی از خانه گریخته و در خیابان پرسه می زنند و در خانه های فساد به خدمت گرفته می شوند.
د) کجرو شدن فرزندان
انسان در کانون خانواده جامعه پذیر شده و با ارزش ها، هنجارها و انتظارات دینی و اجتماعی آشنا می شود و با آن ها انس می گیرد، البته سهم خانواده در فرایند تربیت، نسبت به سایر عوامل مهمتر است. پدر و مادری که در تعامل با یکدیگر دچار نوعی تناقض اخلاقی و رفتاری می شوند، در تربیت فرزندانی سالم و مطابق با هنجارهای دینی و عقلانی و اجتماعی ناکام می مانند. مادری که از زندگی خود ناراضی است، در ایفای «نقش مادری و تربیتی» خود ناتوان می ماند و نمی تواند فرزندانی تربیت نماید که هنجارهای دینی و اجتماعی را پذیرفته باشند. در ازدواج اجباری به دلیل این که زن از آرامش روحی لازم برخوردار نیست و نمی تواند در محیط خانواده نقش تربیتی خود را نسبت به فرزندان به خوبی ایفا کند، کجرو شدن فرزندان دور از انتظار نخواهد بود.
هـ) طلاق
از پیامدهای بسیار ناگوار ازدواج تحمیلی، گسست بنیان خانواده است. متاسفانه بر اساس آمارهای ارائه شده، میزان پدیده طلاق ظرف ۴۰ سال گذشته در جهان سه برابر افزایش یافته است، در ایران نیز از هر ۱۰۰۰ ازدواج، حداقل ۱۷۴ مورد آن به طلاق می انجامد.^[۱۱۱] متعدد است، ولی بی تردید ازدواج زود هنگام و ناخواسته، احتمال وقوع طلاق را افزایش می دهد.
وادار کردن جوانان بدون توجه به آمادگی و علاقه آن ها به ازدواج می تواند پیامدهای ناخوشایند و جبران ناپذیری را در پی داشته باشد که از اثرات کوتاه مدت آن احساس عدم درک متقابل، عدم توانایی در تامین هزینه های زندگی و … است که در نهایت موجب نوعی احساس سرخوردگی می شود، به گونه ای که تحمل یکدیگر زیر یک سقف برای آن ها مشکل بوده و جدایی، تنها راه رهایی خواهد بود.^[۱۱۲]
مطابق آمار در استان چهارمحال و بختیاری، ازدواج تحمیلی یکی از عوامل وقوع طلاق در این استان است^[۱۱۳]. اجباری عامل ۳۰ درصد از طلاق ها اعلام شده است.
گفتار دوم: آسیب های اجتماعی
بند ۱- عدم ثبت نکاحی
معمولاً ازدواج های اجباری که در سنین پایین انجام می شود، در دفاتر رسمی ازدواج ثبت نمی شود و انگیزه ای برای آشکار سازی آن وجود ندارد، زیرا خانواده این دختران، به ویژه پدران به غیر قانونی بودن اجبار در ازدواج دختر و نیز ازدواج در سنین پایین وقوف کافی دارند، لذا این اتفاق را پنهان می کنند. همین عامل موجب می شود که آمارهای مربوط به ازدواج در مرکز آمار کشور دچار اشکال شود و برنامه ریزی اجتماعی با مشکلات عدیده ای مواجه گردد.
بند ۲- افزایش جرائم و شبه جرائم
تحمیل و اجبار در ازدواج که امری فردی، شخصی و وابسته به رضایت طرفین است، می تواند تعداد خانواده های آشفته و نابسامانی را افزایش دهد. جامعه ای که خانواده های آن فاقد آرامش و رضایت زناشوئی است، جامعه ای سالم و عاری از جرائم و آسیب های اجتماعی نخواهد بود.^[۱۱۴]
فصل دوم: بررسی قوانین مسئولیت مدنی والدین در حقوق ایران
مسئولیت به معنای التزام شخص به پاسخگویی در برابر اعمال و رفتارش در قبال مردم است. معیار تشخیص مسئولیت همانا تجلی خارجی اعمال و رفتاری است که موجب ضرر به دیگری می شود.^[۱۱۵]
بنابراین مسئولیت در مفهوم کلی به معنای تعهد شخص به رفع ضرری است که به دیگری وارد کرده است. برای تحقق مسئولیت حقوقی اعم از مدنی و جزایی، شخص باید مر تکب فعل یا ترک فعلی شده باشد که موجبات ضرر دیگری را فراهم ساخته است^[۱۱۶]. در مسئولیت مدنی، زیان دیده شخص حقیقی است، در حالی که در مسئولیت جزایی اصولاً ضرر متوجه جامعه و حقوق عمومی می باشد. مسئولیت مدنی به مراتب وسیع تر از مسئولیت جزایی بوده و در برگیرنده هر عملی است که سبب ضرر و زیان دیگری می شود. در قانون ما در رابطه با مسئولیت مدنی والدین برای جبران خسارت مادی و یا معنوی که قربانیان ازدواج تحمیلی متحمل می شوند به طور مجزا و مستقل در این باب سخنی به میان نیامده است. اما قانون مسئولیت مدنی برای کسی که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شد مسئولیت مدنی قرار داده و عنوان نموده که ضرر زننده مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود می باشد^[۱۱۷] لذا از ملاک چنین قوانینی که توضیح خواهیم داد می توان استفاده نمود که حتی والدین هنگامی که موجب ضرر رساندن به فرزندانشان از طریق تحمیل یک ازدواج به آن ها می شوند مسئولیت مدنی دارند و باید خسارات مادی و معنوی ای را که فرزندانشان وارد آمده جبران کنند. شاید این سوال به ذهن متبادر شود که چگونه می توان برای والدین مسئولیت مدنی فرض نمود؟ آیا این از نظر اخلاقی صحیح است که والدین را محکوم به جبران خسارت نمود؟ مگر جز این است که والدین صلاح فرزندانشان را می خواهند؟ و … اما باید به این نکته توجه نمود که امروزه یکی از معضلات اجتماعی ازدواج های اجباری و ناخواسته است که اکثراً منجر به طلاق و جدایی می شود و یا اینکه به طلاق هم منجر نشود. سردی یک ارتباط عاطفی را به همراه خواهد داشت (طلاق عاطفی) و آثار سوء چنین ازدواج هایی همان گونه که ذکر کردیم یک جامعه را به فساد می کشاند و آسیب آن تنها متوجه یک خانواده نمی گردد. بنابراین ازدواج های اجباری نمادی از تضییع حقوق انسان هاست و در این میان تعداد زوجینی که به دلیل فقدان موانع قانونی و فشار رسوم اجتماعی، ناچار به پذیرش ازدواج های ناخواسته می شوند چشم گیر است^[۱۱۸]. روانشناسان معتقدند دختران و پسرانی که به اجبار تن به ازدواج می دهند با مسائلی نظیر خلاء های عاطفی و روانی رو به رو هستند و ناخواسته این مشکلات را در طول زندگی مشترک به همراه دارند و به فرزندانشان نیز منتقل می کنند^[۱۱۹].
بنابراین باید این خلاء قانونی را پر نمود و در قانون موادی را مستقلاً برای جلوگیری از تحمیل ازدواج توسط والدین وضع نمود تا هم جنبه ی پیشگیری داشته باشد و هم اینکه به گونه ای خسارت قربانیان ازدواج تحمیلی جبران شود تا به سمت حل این معضل اجتماعی پیش برویم. بنابراین تدوین قوانین مناسب برای حمایت از کسانی که قربانی ازدواج های تحمیلی و اجباری شده اند و با در نظر گرفتن مفادی از قانون که بواسطه ی آن بدون رضایت و تمایل فرزند قادر نباشد او را به ازدواج وادار کند. به طوری که به عنوان مثال برگه رضایت دختر که مورد تایید مراجع قانونی قرار گرفته ضمیمه اسناد ازدواج شود و در کنار همه اینها الزام سر دفتران به رعایت قانون باید با ارائه آموزش به خانواده ها والدین آثار هیجانی تربیتی، حقوقی آن ها را افزایش داد و به زنان نیز اطلاعات لازم را برای حفظ حقوق خود در ازدواج را ارائه داد.
حال در این مبحث در گفتار اول شایسته است ازدواج و ازدواج های تحمیلی و مسئولیت مدنی والدین را از دیدگاه قرآن و روایات مورد بررسی قرار دهیم و در گفتار دوم به توضیح قانون اساسی در این باب بپردازیم و در گفتار سوم به بررسی قوانین عادی و در گفتار چهارم به بررسی مبانی فقهی خسارت معنوی بپردازیم تا عنوان رساله که مسئولیت مدنی والدین در ازدواج های تحمیلی است از آن استخراج گردد. تا ان شاالله با رفع موانع قانونی در این زمینه شاهد کاهش چنین معضلی در جامعه باشیم و بتوانیم جلوگیری از ازدواج تحمیلی را در امنیت خانواده مورد بررسی قرار دهیم تا بنیان خانواده که بنیادی ترین نهاد جامعه است استحکام بیشتری بیابد و نیز گامی در جهت حمایت از قربانیان ازدواج های تحمیلی برداریم.
مبحث اول: قرآن و روایات اسلام
گفتار اول: در قرآن
باید توجه داشت که ازدواج و تشکیل خانواده سنگ بنای هر جامعه ی بزرگ انسانی است که در انجام وظایف فردی و روابط اجتماعی آن ها نقش اساسی و بنیادین دارد و یکی از مهمترین و زیباترین سنن اجتماعی انسان ها در طول تاریخ است که ریشه در فطرت و آفرینش ویژه ی آدمی دارد و تامین کننده و تعدیل کننده ی بسیاری از نیازهای روانی، عاطفی، اجتماعی، اخلاقی، اعتقادی و حتی اقتصادی انسان می باشد که در اسلام مورد تاکید قرار گرفته و خداوند فرموده است « و من آیاته ان خلق لکم انفسکم ازواجاً لتسکنوا الیها و جعل بینکم موده و رحمه ان فی ذلک لایات لقوم یتفکرون»^[۱۲۰] «یکی از نشانه های لطف الهی آن است که برای شما از جنس خودتان جفتی بیافرید که در کنار او آرامش یافته و میان شما انس و دوستی و رحمت برقرار نمود که این نیز برای مردمان متفکر و آگاه از نشانه های علم و حکمت آشکار است» و راز بقای بشر این است که این امر به نحو احسن انجام گیرد.
ولی گویا در جامعه اسلامی معاصر، ما همه این معانی و فلسفه ها و ادراک ها را گم کرده ایم در حالی که راه حل این مشکلات برگشتن به فطرت الهی خود و رجوع به آیه، آیه های قرآن کریم است و تفکر و تدبر در آیات و در حالات و احوال خود و اینکه ببینیم چگونه هر انسانی اعم از زن و مرد می تواند احساس آرامش و سکون داشته باشد و از کنار زوج خود لذت ببرد و به ساحل سلامت برسد.
گفتار دوم: در روایات اسلام
اسلام بر کمک والدین و دیگر اعضای خانواده به فرزندان در انتخاب همسر و تشکیل خانواده، تاکید کرده است. تشویق والدین به فراهم نمودن زمینه ازدواج فرزند به عنوان یکی از حقوق وی به ویژه نسبت به پدر است^[۱۲۱] و همچنین سفارش اکید به والدین در خصوص آسان نمودن امر ازدواج و خود داری از دشوار نمودن شرایط شده است.^[۱۲۲]
واقعیت این است که هیچ گاه انسان خالی از وظیفه نیست و در هر زمان و مکان و هر شرایطی که باشد یک سری تکالیفی اعم از وظایف دینی، خانوادگی و اجتماعی گریبان گیر اوست. چنانچه پیامبر اکرم (ص) فرمود «کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته»
همه شما در حیطه قدرت و سرپرستی خود نسبت به افرادی که اداره امور آنان را به عهده دارید مسئول هستید.
از جمله روایت معروفی که از رسول اکرم (ص) نقل شده فرمودند «فرزند سه حق بر پدر دارد: اول انتخاب نام نیکو، دوم کتابت، نوشتن و سواد آموزی، سوم ازدواج زمانی که فرزند بالغ شد»^[۱۲۳]
کسی از امام صادق علیه السلام سوال کرد: من می خواهم با زنی ازدواج کنم ولی پدر و مادرم مایلند با دیگری ازدواج کنم. امام علیه السلام فرمود: با زنی که خودت مایل هستی ازدواج کن، و زنی را که پدر و مادرت [بدون رضایت تو] انتخاب کرده اند، رها کن.^[۱۲۴]
از رسول اسلام (ص) نقل شده است «هر گاه فردی برای خواستگاری نزد والدین آمد و اخلاق و دینداری او را پسند نمودند و دختر راضی به ازدواج با او بود و هم کفو او بود مخالفت نکنند و گرنه در زمین فتنه و فسادی بزرگ روی می دهد^[۱۲۵].
یکی از دوستان امام کاظم (ع) درباره ی تزویج دخترش به برادر زاده اش مشورت نمود. امام (ع) فرمود: انجام ده ولی این امر باید با رضایت خود دختر باشد. زیرا او در نفس خویش بهره ای دارد^[۱۲۶].
در این حدیث از طرفی امام (ع) به پدر امر به اقدام در نکاح نموده و از سوی دیگر فرموده است دختر هم در نفس خویش بهره و نصیبی دارد پس در نکاح رضایت او نیز شرط است. و همچنین از امام صادق (ع) نقل شده است: «قال ابو عبدالله (ع) لاباس بتزویج الکبر اذا رضیت بعغیر إذن ابیها» ازدواج با دختر باکره هرگاه خود راضی باشد، بدون اذن ولی، اشکال ندارد»^[۱۲۷]
و ده ها روایات دیگر در این باب که از پیامبر گرامی و ائمه ی اطهار (ع) نقل شده اند که این مضمون را می رسانند که ازدواج این پیوند مقدس نباید در چنگال آداب و رسوم غلط و ارزش ها گرفتار شود. لذا انسان ها در انتخاب همسر آزادند، عزت دارند و باید عزتشان نزد همه محفوظ باشد. همانگونه که خداوند فرموده است: «والله عزه و لرسوله و لمومنین»
و همچنین در بیانات مختلف رسول اکرم (ص) از جمله «ضرر و لاضرر» می توان تمسک یافت و در این باب تدبر و تعقل نمود.^[۱۲۸]. که درمبحث سوم درمبانی فقهی خسارت معنوی به توضیح آن می پردازیم
بنابراین در جهان معاصر آنچه بعنوان حقیقت انکار ناپذیر است انحطاط بنیاد خانواده است. این انحطاط آثار و تبعات سقوط ارزش های اخلاقی و بی خبری از تربیت حقیقی و برنامه انسان سازی اسلام است که جوامع امروز را با بن بست های عظیم روحی فکری و معنوی مواجه ساخته است. بدون شک دین اسلام راه و رسم کامل و جامعی برای زندگی انسان در جهات و ابعاد گوناگون دارد و خانواده را نخستین و مهمترین کانون تربیت و سازندگی انسان ها معرفی نموده است،^[۱۲۹] به طوری که الگوهای لازم را در اختیار گذارده و بر این اساس بار مسئولیت والدین بسیار سنگین تر گشته است.
از دیدگاه اسلام خانواده یک واحد حقیقی فرهنگی بیولوژیکی و اجتماعی است که افراد آن از کوچک و بزرگ با یکدیگر ارتباط معنوی دارند و هر یک از آن ها را بر دیگری حقی است که در پیشگاه خدای خود مسئولند، بنابراین می توان ادعا نمود که تمامی نابسامانی های موجود خانواده در جوامع اسلامی در وجه اول از این ناشی شده است که دستورالعمل های اسلام آنچنان که باید در بین مسلمانان جدی گرفته نشده است اما باید اذعان نمود، ازدواج این امر الهی، اجتماعی و پدیده ی جهانی که همه ی جوامع بشری و ادیان آسمانی بر آن تاکید داشته و خود نیز موضوعی ساده و مقدس است، در عین حال یک پدیده ی فرهنگی است که نزد هر ملتی رنگ خاصی به خود گرفته است.
در کشور ما با وجود عقاید، الگوها و سنت های اصیل و ساده ی اسلامی برای ازدواج، متاسفانه در حال حاضر این ارزش متعالی و مقدس در چنگال آداب و رسوم غلط و ضد ارزش ها گرفتار شده است و در طول زمان دستورات ساده ی اسلام و سنن حسنه ی پیامبر گرامی و ائمه اطهار از روی عدم آگاهی، مطابق تمایلات و سلیقه افراد مختلف جهت داده و چیزی به آن اضافه شده است. بدان گونه که امروز ازدواج جوانان در میهن اسلامی ما ، ریشه در ابعاد فرهنگی و فکری دارد که تاروپود آن به صورت دامی از ملاک ها و آداب و رسوم غلط، تشریفات و توقعات بیجا و بعضاً خرافی است که محصول چشم و هم چشمی و رقابت های مخرب، تقلیدهای کورکورانه، مسخ هویت و کرامت انسانی است.
و همچنین ذکر این نکته ضروری است که مسئولیت در قرآن خاص انسان می باشد و آیات قرآنی که ناظر به واحوال شخصی و معاملات و کیفر جرایم است، در آغاز اکثراً برای موردی خاص نازل شده و بعدها در باره همه موارد مشابه به صورت حکمی کلی در آمده است.
نظام حقوقی اسلام در قواعد استدلالی می گوید «من اتلف مال الغیر فهو له ضامن» پس باید خسارت را جبران کند در حقوق اسلام به جای واژه « مسئولیت» از «ضمان» و «تضمین» استفاده می شود. ضمان به معنای ثبوت اعتبار چیزی بر ذمه کسی به حکم شارع است و هدف اصلی آن، جبران زیان های وارد شده و برقراری قسط و عدالت اسلامی باشد.^[۱۳۰]
مبحث دوم: قانون اساسی
در این مبحث در گفتار اول به این بحث می پردازیم که حتی قانون اساسی ما به امر ازدواج و آسان نمودن آن و استحکام بنیان خانواده تاکید نموده و رعایت آن را وظیفه همه ی آحاد جامعه دانسته و در گفتار دوم نیز به این بحث می پردازیم که در قانون اساسی نیز می توان با در نظر گرفتن چندین اصول استنباط نمود که می توان در قبال تجاوز به حقوق معنوی مطالبه خسارت نمود زیرا یکی از همترین خسارت هایی که در ازدواج تحمیلی به زوجین وارد می آید خسارت معنوی است.
گفتار اول: قانون اساسی و تاکید آن به استحکام خانواده
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تنها قانون اساسی دنیا است که در مقدمه ی آن به مساله خانواده پرداخته شده است و در اصل دهم قانون اساسی مقرر داشته «از آنجا که خانواده واحد بنیادی جامعه اسلامی است و همه ی قوانین و مقررات و برنامه ریزی های مربوط باید در جهت آسان کردن تشکیل خانواده، پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی بر پایه ی حقوق و اخلاق اسلامی باشد» خانواده، واحد بنیادین جامعه و مرکز اصلی رشد و تعالی انسان هاست. کلیه قوانین، مقررات و برنامه ریزی های کشور باید در راستای ارتقا و استحکام بنیان خانواده باشد» در علم حقوق هر کلمه ای متضمن اندیشه است، هنگامی که مساله ای به عنوان بنیادین در قانون اساسی مطرح می شود، به این معنی است که باید در بنیادی ترین مقطع و در برنامه های توسعه، مد نظر سیاست گذاران نظام چه در مرحله اندیشه و .فکر و چه در مرحله اجرا و عمل قرار گیرد.
در اصل دیگری از قانون اساسی آمده است: دولت موطف است که تعدادی از دادگاه ها را در جهت تحکیم بنیان خانواده به کار گیرد. «دادگاه های خانواده باید در جهت تحکیم بنیان خانواده کار کنند و مجهز به کارشناسان امور اجتماعی و غیره باشند. مبدا تاریخ بشری با خانواده شروع می شود و کاروان بشری نیز با خانواده تحقق پیدا می کند. قرآن کریم می فرماید: برای هر چیز یک زوج قرار دادیم و راز بقای بشری این است که این امر به نحو احسن انجام پذیرد. و در اصل بیست و یکم مقرر نموده دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید.
دلیل اهمیت این امر، تاثیر خانواده بر ارزش ها و روابط اجتماعی است و می توان گفت یک خانواده سالم، جامعه سالم را نوید می دهد و سلامت خانواده، سلامت جامعه را به دنبال دارد. تمامی تحولات اجتماعی، در ابتدا در خانواده شکل می گیرد و سپس به صورت ارزش ها وارد اجتماع می شود به عبارت دیگر هر نوع اخلاق و تعهد اجتماعی ابتدا در خانواده شکل می گیرد و سپس به جامعه منتقل می شود.^[۱۳۱]
لذا صحیح نیست که با سهل انگاری ها و سطحی نگری ها و معیارها و انگیزه های غلط باعث از هم گسستن بنیان خانواده شویم بنابراین ازدواج این امر مهم باید به نحو احسن انجام پذیرد.
گفتار دوم: قانون اساسی و تاکید آن بر جبران خسارت معنوی
قانون گذار در بند ۶ اصل ۲ به کرامت و ارزش والای انسان اشاره دارد. و بر اساس اصل ۲۲ حیثیت، مال، حقوق، مسکن و شغل اشخاص از تعرض مصون است، مگر در مواردی که قانون تجویز کرده و همچنین با درنظرگرفتن اصل ۲۳ و ۱۷۱ قانون اساسی می توان استنباط نمودکه در قبال تجاوزبه حقوق معنوی میشود مطالبه خسارت نمود. خسارتی که درنتیجه فعل زیانبار فردی به دیگری وارد می شود ممکن است مادی و یا معنوی باشد. قابل مطالبه بودن خسارت مادی هرگز مورد تردید نبوده. اما علیرغم اهمیت و ارزش والای حقوق معنوی برای انسان و حتی با ارزش تر بودن آن از حقوق مادی با استناد به اصل ۱۷۱ قانون اساسی، قوانین عادی مختلف، رویه قضایی و قاعده لاضرر مطالبه خسارت معنوی جایز است.
اصل ۱۷۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به وضوح ضرورت ، جبران خسارت عنوی یعنی خسارت به سرمایه ها و حقوق معنوی را مورد پذیرش قرار داده است. اگر چه این اصل در زمینه ی مسئولیت ناشی از دایراد خسارت مادی و معنوی بوسیله قاضی است. ولی با کشف ملاک، می توان آن ا نسبت به تمامی موارد ایراد خسارت مادی و معنوی تعمیم بخشید. در این اصل به خسارت معنوی به دیده یک خسارت مستقل نگریسته شده و اعاده حیثیت زیان دیده در هر حال لازم و ضروری بشمار آمده است.
و همچنین منع اضرار به غیر در اصل چهلم قانون اساسی به این شرح آمده است «هیچ کس نمی تواند اعمال حق خویش را وسیله اضرار به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد.
بنابراین با توجه به این اصول می توان به این نتیجه رسید که قانون اساسی به مساله خانواده و تحکیم بنیان آن توجه داشته و خسارت معنوی را نیز قابل جبران می داند .
مبحث سوم: قوانین عادی
گفتار اول: قانون مدنی
در قانون مدنی آثار حقوقی عقدی که رضایت در آن نیست مورد بحث قرار گرفته و گفته شده شرایط صحت یک معامله قصد و رضای طرفین است و ازدواج نیز که یک قرار داد محسوب می شود باید اجبار و اکراهی در آن نباشد تا جایی که قانون مدنی ما در مورد ازدواج نیز پیش رفته و گفته رضایت زوجین شرط نفوذ عقد است و در غیر این صورت عقد باطل است و این نکته ی بسیار مهمی است که قانون گذار این عزت را برای طرفین عقد ازدواج تامین و رعایت کرده که انسان ها در انتخاب همسر آزادند بطوری که ازدواج تحمیلی را باطل اعلام نموده در این بند به آثار حقوقی ازدواج تحمیلی می پردازیم و خسارت مادی که به متضران ازدواج تحمیلی وارد می آید و لزوم جبران آن را مورد تحلیل و بررسی قرار می دهیم

۲۰۰۲

ورود RFIDبعنوان راهبرد توسعه ملی فن آوری اطلاعات در کشور کره جنوبی و چند کشور دیگر شد.

۱۵

۲۰۰۳

استفاده از RFIDدر دزون کارت شناسایی افراد

۱۶

۲۰۰۵

از RFID و با تزریق تراشه آن زیر پوست انسان ،برای شناسایی افراد استفاده شد. همچنین در پارادیم اینترنت اشیا حاوی کاربردهای RFID در اینترنت ،از طرف اتحادیه بین المللی مخابرات منتشر شد.

۱۷

۲۰۰۶

کتاب های کتابخانه مرکزی شهر مونیخ مجهز به برچسب RFIDشد و کتابخانه هوشمند بهره برداری شد. در همین سال کالاهای بسیاری در سراسر جهان مجهز به RFIDشدند و از RFIDدر زندان ها ،بیمارستان ها و مدیریت اموال اداری (به جای برچسب کالا)استفاده شد.

جدول۲-۲خلاصه تاریچهRFID
RFID به مفهوم استفاده از سیگنالهای رادیویی برای شناسایی خودکار یک شیء بر اساس ذخیره سازی و بازیابی داده از راه دور می باشد]۲۴[
بطور کلی سیستم شناسایی با بهره گرفتن از فرکانس رادیویی سیستم شناسایی بی سیمی است که قادر به تبادل داده ها به وسیله برقراری اطلاعات بین یک برچسب ردیابی که به یک کالا ، شئ متصل شده است و یک قرائتگر می باشد.
اصولاً سامانه های رادیو شناسه از امواج الکترونیکی و الکترو مغاطیسی برای خواندن و نوشتن داده ها بدون تماس بهره گیری می کنند. برچسب های ردیابی وسیله شناسایی متصل شده به کالایی است که تمایل به رد یابی آن وجود دارد و قرائتگر ها وسایلی هستند که حضور برچسب ها را در محیط تشخیص داده و اطلاعات ذخیره شده در آن ها را بازیابی میکنند.
۱-۱-۸-۲ تجهیزات مورد نیاز RFID
بطور کلی فناوریRFIDاز تجهیزات زیر جهت پیاده سازی کمک می گیرد:

• انواع برچسب^[۶]

• انواع خواننده بر چسب-قرائتگر^[۷]

• انواع نویسنده اطلاعات^[۸]

• آنتن تقویت کننده سیگنال

• نرم افزار مدیریت اطلاعات

• بانک اطلاعاتی، ساختار شبکه اطلاعاتی

۱-برچسب (Tag)
بعضی از ویژگیهای ظاهری برچسب ها بصورت زیر میباشد:
الف- برچسب هایی که دارای کفه پلاستیکی از جنس PVC میباشند
ب- برچسب هایی که شبیه کارتهای اعتباری هستند^[۹] گفته میشود.
ج- برچسب هایی که بصورت لایه های کاغذی بر روی برچسب ساخته میشوند^[۱۰] گفته میشود.
د- برچسب هایی که در محیطهای قابل فرسایش (مثلاً آب یا مایع) به خوبی کار میکنند.
ه- برچسب های کوچک که در داخل اشیاء عمومی مثل لباس، ساعت، دستبند و …. کارگذاشته میشود.
انواع برچسب ها:
برچسب ها انواع گوناگونی دارند، اما می توان آن ها را به چهار دسته عمده برچسب های غیر فعال، فعال، نیمه غیرفعال و دوطرفه دسته بندی نمود.
برچسب های غیرفعال:
باتری داخلی ندارند و انرژی لازم برای فعال سازی پردازنده وارسال اطلاعات خود را از امواجی که از آنتن قرائتگر دریافت می دارند، تامین می کنند بدین ترتیب که ابتدا قرائتگر امواجی را به سمت برچسب ارسال می کند، سپس پردازنده برچسب با بهره گرفتن از انرژی این امواج، بیدار شده و دستور دریافتی از سوی قرائتگر را پردازش می کند و توسط امواجی که انرژی آن ها هم از امواج دریافتی تامین شده است، نتیجه را به قرائتگر مخابره می کند بدین ترتیب واضح است که برد این برچسب ها بسیار محدود است، چرا که فاصله برچسب از آنتن باید به اندازه ای باشد که انرژیی که برچسب از قرائتگر دریافت می کند بیدار کردن پردازنده و تامین انرژی موج برگشتی را داشته باشد معمولا برد برچسب های غیر فعال از چند سانتی متر تا چند متر است.
برچسب های فعال:
انرژی لازم برای پردازنده و ارسال امواج به سمت آنتن را از منبع انرژی داخلی همراه خود تامین می کنند. بدین ترتیب برد این برچسب ها در برخی موارد تا چند صد متر هم می رسد یک پارامتر مهم در انتخاب برچسب های فعال طول باتری آن است، چرا که پس از اتمام باتری، مجبور به تعویض برچسب بوده و این باعث افزایش هزینه ها می گردد بدین ترتیب، طول عمر باتری یک عامل تعیین کننده در هزینه نهایی سیستم خواهد بود
برچسب های ردیابی دوطرفه:
علاوه بر استفاده از باتری داخلی، می توانند بدون کمک گرفتن از قرائتگر، دیگر اجسام، همانند خود را شناسایی کرده و با آن ها به گفتگو بپردازند.
برچسب های ردیابی نیمه غیر فعال:
بسیار شبیه برچسب های غیرفعال است، با این تفاوت که باتری کوچکی در آن ها وجود دارد انرژی لازم برای فعال شدن مدار داخل آن ها را فراهم می سازد در عین حال می توانند علاوه بر استفاده از باتری داخلی، از انرژی منتقل شده توسط قرائتگر نیز بهره بگیرند.
برچسب های ردیابی هر کدام دارای یک کد منحصر به فرد می باشند، به طوری که هیچ دو برچسبی در دنیا که کدیکسانی داشته باشند تولید نخواهد شد و کلیه تولید کنندگان برچسب تحت نظر انجمن بین المللی مبادرت به ثبت آن ها می نمایند.

فصل سوم
روش پژوهش
۳-۱) روش پژوهش
مراکز پژوهشی و آموزشی در پژوهش­های با موضوع گیاه­درمانی، شیوه ­ها و روش شناسی­های متفاوت و منظرگاهی جداگانه و منفرد به­کار برده­اند؛ گیاه­شناسان از دیدگاه گیاه­شناسی، داروشناسان از منظر ترکیبات شیمیایی و خواص شیمیایی و درمانی آن و پزشکان به خواص درمانی آن به صورت عام پرداخته­اند.
دراین پژوهش رویکرد اصلی و اساسی، مردم­شناختی بوده ­است که با روش­شناسی در قوم­گیاه­شناسی اشتراک دارد. به­علت ماهیت بین رشته­ای قوم­گیاه­شناسی، قوم­گیاه­شناس باید اطلاعات پایه­ای در زمینه علوم مردم­شناسی، گیاه­شناسی، پزشکی و داروسازی داشته باشد. به­علت این­که یک فرد نمی­تواند تمامی این تخصص­ها را با هم داشته باشد، بهترین گزینه جهت انجام بررسی­های قوم­گیاه­شناسی ایجاد یک گروه تحقیقاتی شامل تخصص­های ذکر شده و یا تعامل با هریک از این افراد می­باشد.
روش­شناسی مورد استفاده، در دو بخش میدانی و کتابخانه­ای به صورت موازی انجام شده­است. در بخش میدانی از طریق مراجعه و حضور در زمین تحقیق و مشاهده عمیق و مستقیم به همراه مصاحبه کیفی و رودررو به جمع­آوری اطلاعات از درمان­گران بومی و محلی پرداخته شده­است که بر اساس نمونه گیری انتخاب شده ­اند.
در روش کتابخانه­ای به جمع­آوری اطلاعات از منابع مکتوب با چارچوب­های گوناگون به شرح زیر پرداخته شده­است؛

• • منابع مکتوب که بر اساس مطالعات میدانی تنظیم شده و یا به­ طور مستقیم و غیرمستقیم با موضوع ارتباط داشته اند، مانند بررسی گزارش های حاصل از طرح جامع مردم­نگاری سرزمین و طرح پژوهشی انسان­محیط­دانش(طب سنتی)، موجود در پژوهشکده مردم­شناسی.

• • منابع مکتوب مرتبط به طب کهن و تاریخ طب در ایران، از جمله «قانون» در طب از ابوعلی­سینا و «الحاوی» رازی که در پژوهش بدان پرداخته شده­است.

• • منابع مکتوب مربوط به تحقیقات جدید که در زمینه گیاهان دارویی در ایران و خارج از ایران انجام شده­است.

در تنظیم مطالب ابتدا نام گیاه که شامل نام متداول آن در زبان فارسی و نام علمی، نام انگلیسی و نام محلی آن در مناطق مورد مطالعه می­باشد، آورده شده­، سپس مشخصات گیاه از منظر گیاه­شناسی و پراکنش ذکر شده­است.
قسمت مورد استفاده گیاه، بخش دیگری است که اطلاعات آن بر اساس مطالعات کار میدانی گردآوری شده و به ترکیبات شیمیایی موجود در گیاه به طور مختصر اشاره شده­است و سپس به مصارف درمانی در قالب مصارف درمانی محلی، طب کهن و دانش امروز پرداخته شده­است. در بخش مصارف درمانی محلی، چگونگی استفاده از گیاه توسط مردم و درمان­گران بومی در مناطق مختلف بررسی شده و در بخش طب کهن، مطالب مربوط به خواص و نحوه استفاده از گیاه مورد نظر در کتب بوعلی­سینا و رازی و سایر استادان این علم آورده ­شده­است. در آخر، اطلاعات به­دست آمده از کار میدانی و طب کهن و دانش امروز با هم در قیاس قرار گرفته­اند.
۳-۲) ابزار پژوهش
در این پژوهش از دوربین عکاسی برای ضبط تصاویر گیاهان دارویی استفاده به­عمل آمده و نیز با بهره گرفتن از مصاحبه صحبت­های مردم گردآوری و ثبت شد. نمونه­های گیاهی خشک گردآوری شده و برای آن­ها شناسنامه تهیه گردید.

فصل چهارم
داده ­ها
۴-۱) گیاه درمانی
«درمان بیماری­های مختلف جسمی و روحی به­وسیله گیاهان را گیاه­درمانی گویند و یکی از روش­های باستانی جهان، طب گیاهی است. در گیاه­شناسی به هر گیاهی که الیاف چوبی یعنی لیگنین نداشته باشد و در روی خاک، دارای بخش­های دایمی نباشد علف گفته می­ شود، از نقطه نظر طبیعت به هر گیاهی که ارزش دارویی داشته باشد علف اطلاق می شود».­(دریایی،۲۰۱:۱۳۸۵)
«در مصارف گیاهی، تغذیه طبعا در رده اول قرار می­گیرد که بنابر برآوردهای گوناگون تعداد انواع مورد استفاده در این­زمینه را بین ۲۷۰۰ تا ۴۰۰۰ نوع دانسته اند، ارقامی که بسیار پائین­تر از واقعیت به­نظر­می رسند. سپس گیاهان شفابخش مطرح می­ شود که به بیشترین تعداد و جالب­ترین پژوهش­ها دامن زده­اند. این پژوهش­ها امروز به ایجاد گیاهان تألیفی(سنتز) با مصارف ویژه درمانی منجر شده ­اند. درمان­های پزشکی، از کشورهای توسعه ­یافته گرفته تا جوامع موسوم به ابتدایی در بیش­تر موارد بر گیاهان استوار هستند».(فکوهی،۹۵:۱۳۸۵)
۴-۲) تاریخچه گیاهان دارویی
استفاده از گیاهان به­منظور درمان بیماری­ها، با تاریخ زندگی بشر هم­زمان بوده ­است، یعنی از زمانی که انسان پس از ابتلای به یک بیماری، به­ جستجوی وسیله­ای برای بهبود در محیط خود می­پرداخت و جز توسل به گیاهان راه دیگری پیش پای خود نمی­یافت. امروزه هیچ­گونه وسیله­ای در دست نیست که بتوان از نحوه استفاده مردم ماقبل تاریخ از گیاهان دارویی اطلاع حاصل نمود، ولی چون وقوف مردم دوران­های گذشته بر خواص درمانی یک گیاه همیشه به­ صورت یک کشف مهم تلقی می­گردید و این­گونه اطلاعات از پدر به پسر انتقال می­یافت، بررسی اصول استفاده از گیاهان دارویی که مصرف آن­ها در حال حاضر در طب عوام معمول است تا حدی می ­تواند یک نظر کلی در این­مورد بدهد. مردم دوران­های ماقبل تاریخ ضمن جستجوی وسیله­ای برای درمان بیماری­ها و یا ضمن استفاده از گیاهان برای تغذیه و غیره، به انواعی برخورد می­نمودند که مصرف آن­ها ایجاد تسکین درد یا دفع کرم می­نمود و یا خاصیت لینت و مسهلی ظاهر می­کرد و این خود باعث می­شد که در طی زمانی طولانی به­ طور تصادفی گیاهانی با اثر قوی مقوی معده، قی­آور، تاول­آور و غیره توسط مردم دوران­های قدیم کشف گردد و از آن­ها جهت درمان بیماری­ها استفاده به­عمل آید.
«بر اساس این تعابیر عده­ای گفتند که تاریخ استفاده از گیاهان حتی قدیم­تر از تاریخ مدون خود انسان است چراکه از دوران پیش از تاریخ انسان­های اولیه از گیاهان استفاده کرده ­اند. براین اساس شاید بتوان گفت که در استفاده از گیاهان طولانی­ترین آزمایش بالینی تاریخ است».(توکلی صابری،۸:۱۳۶۳)
«چینی­ها در سه­هزار سال پیش از میلاد لیستی از داروهای مفید به­ طور مفصل داشته اند. در کتابی­که متعلق به مردم قدیم چین است شرح متجاوز از صد گیاه آمده­است. این کتاب مربوط به دوره امپراطوری شینون است که در ۲۸۰۰ سال پیش از میلاد می­زیسته­است و در کتاب دیگری که آن نیز متعلق به مردم قدیم چین است، متجاوز از هزار گیاه با مشخصات کلی محل رویش و طرز درمان آن­ها شرح داده شده­است.
یونانیان نیز جزء اولین مردمانی هستند که از گیاهان دارویی استفاده کرده ­اند. در اشعار هومر وقتی از جنگل­های متعدد آن دوره که به افسانه پیوسته سخن می­گوید، از زخم­بندی و روغن­مالی وتهیه گیاهان دارویی که تأثیری در خواب­آوری و تسکین دردها داشته سخن رفته­ و بقراط مقام شایانی برای گیاهان قایل بوده ­است. وی درکتب مختلف طبی­اش از گیاهان دارویی و طرز استفاده از آن­ها مطالبی ارزنده ارائه کرده­است».­(سلامی­،­۱۴:۱۳۸۱)
«تئو فراست دانشمند یونانی و یکی از شاگردان ارسطو در بین سال­های ۲۸۷ – ۳۷۲ قبل از میلاد یکی از بنیان­گذاران فیتوتراپی(درمان با داروهای گیاهی) fitoterâpy درکتاب خود شرح پانصد گیاه دارویی را با مشخصات درمانی آن­ها آورده­است هم­چنین دیوسکورید طبیب و گیاه­شناس یونانی در قرن اول میلادی در کتاب خود از ششصد گیاه دارویی و جالینوس از ۴۷۳ گیاه مفید دارویی نام برده­اند و طرز درمان بیماری­ها با بهره گرفتن از آن­ها را شرح داده­اند».(زرگری، ۴۳۶:۱۳۶۲)
«تاریخ طب در کشور ما مربوط به دوره آریایی بوده، و اوستا ۶۵۰۰ ق.م اولین کتابی است که از گیاهان دارویی در آن سخن رفته، به­نقل از اوستا اولین پزشک ایرانی ترتیه پدر گرشاسب پهلوان بوده که از کاربرد گیاهان دارویی و عصاره آن­ها اطلاع داشته­است. قدیمی­ترین گیاه دارویی در طول تاریخ «هوم» گیاه مقدس آئین زرتشت بوده، درکتاب­های پهلوی هوم را سرور همه گیاهان و استفاده از آن­را باعث عمر جاویدان می­دانند. تاریخ استفاده دارویی از پیاز و ادویه به ۴۵۰۰ ق.م و به­نقل از هرودوت استفاده از گیاهان دارویی میرحCommiphora ­­، کاسیا­Cinnamomu ­­، سینا­موم Cinnamimum­zylanica ­، آنیزinpimella anisum­ و مارجورام­Oroganum_­ argorana ­در مومیایی کردن اجساد به۵۲۰۰ ق­م می­رسد».(هاشمی­نژاد و بهادری،۱۳۸۷،۱۴­)
«در دوران بعد از اسلام نوابغی چون ابومحمد زکریای­رازی، ابوعلی سینا، جرجانی و اهوازی پا به عرصه جهان گذاشتند و باعث پیشرفت­های شایانی در علم طب گشتند. در دوران این دانشمندان به شمار گیاهان دارویی پیوسته افزوده شده و نمونه­های جدیدی به­دست آمد. کتاب دوم قانون در طب ابن­سینا که حاوی مطالبی در مورد ادویه مفرده می­باشد، یکی از بزرگ­ترین کتبی است که در مورد گیاهان دارویی تدوین شده، کتاب «الابنیه عن­الحقایق­الادویه» نوشته موفق­الدین ابومنصور علی­الهروی از کتاب­های معتبر این رشته می­باشد که از ۵۸۴ ماده و از موادی که در مداوا به­کار می­رفته بحث کرده و خواص طبی هر یک را بیان نموده ­است.
ابن بیطار نیز که در قرن ۱۳ میلادی می­زیسته، اختصاصات متجاوز از ۱۴۰۰ گیاه که خود شخصا آن­ها را می­شناخته در کتاب خود شرح داده­است. کتاب او در واقع یک دایره­المعارف حقیقی گیاه­شناسی است که همه تجارب یونانی، ایرانی را دربردارد».(­سلامی،۲۶:۱۳۸۱)
«گرچه روش­های نوین امروزی علم گیاه­شناسی توانسته حدود۰۰۰/۳۵۰ گونه از گیاهان موجود در کره ارض را شناسایی کند؛ اولا فقط ۰۰۰/۱۰ گونه آن از دید دارویی بررسی شده و هنوز راه درازی در پیش است تا به مواد مؤثره گیاهان ناشناخته از نظر دارویی پی برد و تأثیر آن را بر دردهای گوناگون انسان آزمایش کرد».(توکلی صابری­،۸:۱۳۶۳)
۴-۳) زمان جمع­آوری اندام­های گیاهان دارویی
پوست؛ فصل بهار قبل از شروع فعالیت گیاه
برگ؛ پس از کامل شدن برگ­ها در حین گل دادن گیاه، قبل از رسیدن دانه و میوه گیاه
گل؛ بلافاصله بعد از باز شدن یا هنگام گرده­افشانی
میوه؛ قبل یا هنگام رسیدن کامل محصول
دانه؛ در پاییز هنگام رسیدن کامل
۴-۴) گیاهان دارویی مورد استفاده در منطقه؛

(تس^[۱۷۰] ،۱۹۹۳) در تحقیق کیفی که در زمینه تصویر ذهنی از دانشگاه انجام داد، نشان داد که برای یک دانشکده یا دانشگاه تصویر ذهنی آن به عنوان ارزشمندترین دارایی به شمار می رود، اما امروزه در محیط غیر قابل کنترل و ناپایدار رسانه های انبوه، هرگونه بی نظمی یا رخداد رسانه ای شهرت محکم شرکت را دچار لرزش می نماید. تس همچنین دریافت، نظر به اینکه دانشگاه ها از حمایت مثبت عمومی در جامعه، افزایش شهریه ها، مورد توجه قرار گرفتن از نظر کیفیت علمی و ارائه ارزش های خوب به منظورحفظ تصویر ذهنی شان لذت می برند. پس برای بقا و رشد به جای زوال و نابودی ، سازمان ها باید ستاده های ملموس و غیر ملموس به محیط ارائه نمایند. که آنها را قادر سازد داده های ضروری را برای بقا دریافت نمایند. در واقع موسسه آموزش عالی باید خدمات منحصر به فرد برای بقا نسبت به سایر موسسات به دانشجویان ارائه نماید. (به نقل از کازولیاس^[۱۷۱] و دیگران، ۲۰۰۱ : ۴۴۵)

(فرام^[۱۷۲]،۱۹۸۲) اظهار نمود که تصویر ذهنی از دانشگاه معمولا به عنوان ” گشتالت “^[۱۷۳] مشاهده می شود. بنابراین تصویر ذهنی از دانشگاه اغلب از عقایدی درباره اعضای هیئت علمی، برنامه ریزی آموزشی، کیفیت تدریس و رابطه شهریه –کیفیت، تشکیل شده است .
همچنین وی به منظور بهبود تصویر ذهنی نیز پیشنهادهایی را از قبیل تاکید بر روی فعالیت ها وموفقیت های اعضای هیئت علمی، کنترل نگرش دانشجویان فعلی، نظرسنجی از فارغ التحصیلان در ارتباط با رضایت از تجربه تحصیل در دانشگاه، تحقیق پیرامون نگرش ها وعقاید سایر گروه های درگیر مطرح ساخت. پس طبق اظهارات فرام جهت درک تصویرذهنی از دانشگاه می توان از دانشجویان فعلی و فارغ التحصیلان دانشگاه و سایر گروه های درگیر نظرسنجی کرد (به نقل از لندرام^[۱۷۴] و دیگران، ۱۹۹۸؛ آل وس وراپوسو،۲۰۱۰ : ۸۵).
(لوکو مارتینز و باریوگارسیا^[۱۷۵] ،۲۰۰۹) نیز تصویر برند از دانشگاه را به صورت چند بعدی از دیدگاه اساتید دانشگاه مورد بررسی قرار دادند و با بهره گرفتن از روش کیفی به مدل سازی پرداختند. مدل پیشنهادی تحقیق با بهره گرفتن از مدلسازی معادلات ساختاری موردسنجش قرار گرفت. ابعادی که از دیدگاه آن ها بر جایگاه برند دانشگاه مؤثر است عبارتند از: خدمت دهی به جامعه، فعالیت های اساتید، مدیریت اجرایی و زیر ساخت های فنی وفیزیکی ، یافته های آنها نشان داد که فاکتورهایی از قبیل حضور دانشگاه در جامعه و فضای مجازی(اینترنت)، آنچه از نظر فرهنگی عرضه می نماید، بهبود فرآیندهای مدیریت اجرایی از قبیل ایجاد نظارت الکترونیکی و تلاش جهت یافتن شغل برای فارغ التحصیلان دانشگاه بیشترین تأثیر را بر جایگاه برند دانشگاه داشتند (به نقل از دوآرت^[۱۷۶] ودیگران، ۲۰۱۰ :۸۰).
پیتر دراکر^[۱۷۷] درسال ۱۹۹۷ در مطالعات خود نقل می کند؛ سی سال دیگر دانشگاه های بزرگ فقط یک بنای یادبود خواهند بود. وی با ذکر ملاحظاتی چند در باب هزینه و دسترسی و نیز تأثیر رقبای جدید (دانشگاه های بنگاهی - مجازی) و تغییر تکنولوژیکی، چنین نتیجه گیری کرده است که حیات دانشگاه ها پایان خواهد یافت. در این سناریو دانشگاه نمی تواند خود را با نیازها و خواست های اجتماعات زیستی وفق دهد. بنابراین، مؤسسات و شرکت های متعددی نظیر دانشگاه های مجازی، شرکتی و بنگاهی جایگزین دانشگاه در شکل سنتی آن شده و آموزش و پژوهش را بر عهده خواهند داشت و به دیگر سخن، آموزش و پژوهش در خارج از دیواری های دانشگاهی تولید و عرضه خواهد شد. (دودراشتات،۱۳۸۵ :۵۳)
۲-۶- جمع بندی مطالب
در این بخش به بررسی ادبیات موضوع پرداخته شد ومواردی از جمله تعریف برند وتصویر ذهنی، ارزش ویژه برند، هویت برند، وفاداری، آگاهی، تداعی برند، کیفیت ادراک شده، سپس به توضیح در خصوص بررسی دانشگاه ها وآموزش عالی ومشکلات وچالش های آنها در ایران و سایر کشور ها و همچنین آشنایی با شورای عالی انقلاب فرهنگی و دانشگاه ها اعم از دانشگاه دولتی ودانشگاه آزاد اسلامی، بررسی رتبه بندی دانشگاه ها پرداخته شد ودربخش بعدی در خصوص مدل سیپ در این پژوهش توضیحاتی ارائه گردید ودر پایان نیز به بررسی تحقیقات داخلی وخارجی که در زمینه آموزش عالی انجام گرفته شده بود اختصاص یافت.
در فصل بعد تلاش خواهیم نمود توضیحاتی درخصوص روش تحقیق (جامعه آماری، نمونه آماری، روش جمع آوری اطلاعات و…) را توضیح دهیم.
فصل ۳
روش تحقیق
۳-۱- روش شناسی^[۱۷۸] تحقیق
این تحقیق از روش همبستگی ـ توصیفی انجام گرفته است. از لحاظ ماهیت کاربردی واز نظر زمان مقطعی می باشد.
تحقیق همبستگی یکی از روش‌های تحقیق توصیفی^[۱۷۹] (غیرآزمایشی) است که رابطه میان متغیرها را براساس هدف تحقیق بررسی می‌کند. می‌توان تحقیقات همبستگی را براساس هدف به سه دسته تقسیم کرد: همبستگی دو متغیری، تحلیل رگرسیون و تحلیل کوواریانس یا ماتریس همبستگی.(خاکی،۱۳۷۸ :۳۵)
نحوه­ گردآوری اطلاعات میدانی و کتابخانه­ای است. در میدانی جهت گردآوری اطلاعات با مراجعه به کارشناسان چه به صورت مصاحبه وچه به صورت توزیع پرسشنامه می باشد. همچنین مبنای نظری تحقیق از طریق مطالعه­ کتب، نظرات اساتید محترم و پرسشنامه جمع­آوری گردیده است. در این راستا پرسشنامه­ای با بهره گرفتن از مدل تحقیق وفرضیه های ارائه گردیده تهیه شده که بدون غرض­ورزی و در راستای کمک به مراحل ثبت نتایج در اختیار کارشناسان امر قرار خواهد گرفت و از طریق تجزیه و تحلیل سوالات پرسشنامه که بر اساس طیف لیکرت تهیه و تنظیم شده ­اند فرضیه ­های موجود در تحقیق را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
۳-۲- جامعه آماری
جامعه آماری همان جامعه اصلی است که مورد مطالعه قرار می­گیرد. در واقع جامعه عبارت است از همه اعضای واقعی یا فرضی که علاقه مند هستیم تا نتایج تحقیق و یافته­های پژوهش را به آنها تعمیم دهیم. (دلاور، ۱۳۷۷ :۱۴۷)
جامعه بزرگترین مجموعه از موجودات است که در یک زمان معین، مطلوب ما قرار می­گیرد.(عادل آذر و مؤمنی، ۱۳۹۰ : ۵)
جامعه آماری این پژوهش شامل اعضاء هیئت علمی و دانشجویان دانشگاه های دولتی ودانشگاه آزاد اسلامی (مطالعه موردی دانشکده مدیریت دانشگاه اصفهان ودانشکده مدیریت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد) که در مجموع ۳۰ نفر می­باشند.
جدول ۳-۱ : جامعه آماری داده ها بر اساس جنسیت، سطح تحصیلات،محل تحصیل