۱-۱ مقدمه
انسانها آفریده‌های اجتماعی اند که برای برآوردن نیازهای عاطفی، اجتماعی و زیستی خود به تعامل با دیگران نیاز دارند و تحت تأثیر نظام‌ها و فرهنگ‌های جامعه خود قرار می‌گیرند. از یک طرف، تعداد و پیچیدگی قواعدی که فرد باید برای تعامل با دیگران بداند بسیار زیاد است و از طرف دیگر باید این قواعد را در تعامل اجتماعی خود، به روش صحیحی به کار ببرد.

اجتماعی شدن جریانی است که در آن هنجارها، مهارت‌ها و انگیزه‌ها، طرز تلقی و رفتارهای فرد شکل می‌گیرد تا ایفای نقش کنونی و آتی او در جامعه مناسب و مطلوب شناخته شود. مهارت اجتماعی مجموعه رفتارهای فراگرفته قابل قبولی است که فرد را قادر می‌سازد با دیگران رابطه مؤثر داشته و از عکس العمل‌های نامعقول اجتماعی اجتناب کند. همکاری، مشارکت با دیگران، کمک کردن، آغازگر رابطه بودن، تقاضای کمک کردن، تعریف و تمجیدکردن از دیگران، تشکر و قدردانی کردن، مثال‌هایی از این نوع رفتار است (گرشام و الیوت^[۱]، ۱۹۹۰). نقص در مهارت اجتماعی مشکلی نسبتاً مقاوم و مرتبط با عملکرد ضعیف در روابط اجتماعی فرد است، که اغلب منجر به ناسازگاری و یا اختلالات روانی در فرد می‌شود (کول و داج^[۲]، ۱۹۸۳؛ کوئن^[۳] و همکاران، ۱۹۷۳؛ پارکر^[۴] و آشر^[۵]، ۱۹۸۷). بنابراین، شناخت و درمان افراد مبتلا به این نقص وظیفه مهم روانشناسان، مشاوران، و متخصصان تعلیم و تربیت است. از آنجا که یکی از اقشار هر جامعه معلولین می‌باشند، لذا توجه به مسایل مهارتهای اجتماعی آنها نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و مطالعه مهارت اجتماعی در معلولین مورد توجه محققان بوده است. افراد معلول به دلیل نقایص جسمی و محرومیت‌های ناشی از آن اغلب قادر به ایجاد رابطه اجتماعی و متقابل با همسالان و بزرگسالان نیستند و سازگاری عاطفی و اجتماعی آنان با دشواری رو به رو است. این افراد معمولاً منزوی و گوشه‌گیر هستند و رفتارهای رشد نیافته و ضد اجتماعی و نامناسبی از خود بروز می‌دهند. نقص بینایی بیش از هر معلولیت دیگر ناتوانی به بار می‌آورد و نقش چشم‌ها در روابط اجتماعی مانند: صحبت کردن با دیگران، بیان و درک احساسات خود و دیگران و بالاخره برقراری یک رابطه خوب (کلامی و غیر کلامی) بر هیچ کس پوشیده نیست. یک فرد با نقص بینایی با بهره‌مندی از مهارتهای اجتماعی مانند همدلی، همکاری، شروع تعاملات، توانایی ابراز احساسات و تفکرات، درک سرنخ‌های اجتماعی میتواند تعاملات مثبت و موثرتری با سایرین برقرار کند در اینجاست که لزوم آموزش‌های مهارتهای اجتماعی به نابینایان در جهت افزایش کنش اجتماعی مطرح می‌شود.
۱-۲ شرح و بیان مساله
تنوع بیش از حد و پیچیدگی بسیاری از روابط اجتماعی، مهارتهای تعاملی را می‌طلبد که در بسیاری اوقات پیچیده‌تر از مهارت‌های لازم در خانواده است. شمار روز افزون افرادی که در تعامل با دیگران مشکل دارند و دچار ترس از برخوردهای اجتماعی اند، نشان می‌دهد که تعامل با دیگران به نحو فزاینده‌ای مساله‌ساز است. بنابراین ضروری است که افراد مکانیزم پاسخ اجتماعی منطقی را در خود ایجاد کنند تا بتوانند خود را متناسب با نیازهای موقعیتی و وضعیتی تغییر دهند. مشکلات مربوط به ضعف در مهارتهای اجتماعی هنگامی برای جوانهای دارای ضعف بینایی چند برابر می‌شود که آنها نه تنها باید با چالشهای معمول زندگی که مختص گذراز این مرحله از زندگی است، مواجه شوند؛ بلکه چالشهای دیگرکه مربوط به ضعف بینایی آنهاست، نیز بدان اضافه می‌شود. این چالشها می‌تواند شامل کمبود دوست، ناراحتی در بحث درباره نقص بینایی خود و مشکل در ایجاد رابطه ناشی از بینایی باشد. نقص بینایی ممکن است اثرات منفی روی وضعیت اجتماعی یک جوان داشته باشد؛ بنابراین اگر چه امکان دارد از طرف دوستانشان تحمل شوند، اما الزاما به معنی پذیرش کامل آنها نمی‌باشد و ممکن است به خاطر ضعفشان از سوی همسالان مسخره شوند (روزنبلوم^[۶]، ۱۹۹۲).
آمرمن و همکاران (۱۹۹۸) ضمن ارائه راهکارهای عملی آموزش مهارت‌های اجتماعی به نابینایان، بر مراحل مختلف ارزیابی مهارت اجتماعی نابینایان تأکید کرده‌اند. بعضی از محققان نیز ارزیابی مهارت اجتماعی نابینایان را از طریق چک لیست‌های مختلف توصیه کرده‌اند.
پژوهش‌ها نابینایان را دارای کاستی مهارت اجتماعی گزارش کرده‌اند. افراد با نیازهای خاص (هامفیل ^[۷]، ۱۹۸۳، دی آلورا^[۸]، ۲۰۰۴) از جمله آسیب بینایی (ساکس و سیلبرمن^[۹]، ۲۰۰۰؛ بایبروشات^[۱۰]، ۱۹۹۱؛ ساکس، ولف^[۱۱] وتایرنی^[۱۲]، ۱۹۹۸؛ مک کاسپی^[۱۳]؛ ۱۹۹۶، کورن ^[۱۴]و ساکس ۱۹۹۶؛ ولف، ۱۹۹۷) ضعف‌هایی در زمینه مهارت‌های اجتماعی دارند. کف و دی کوایس (۲۰۰۴)، بیان کرده‌اند که مشکلات جسمانی مثل آسیب بینایی کیفیت و نحوه تعامل با دیگران را تهدید می‌کند. با وجود ضد و نقیض‌ها درباره تفاوت مهارت‌های اجتماعی در افراد آسیب دیده بینایی و افراد بینا، به جرأت می‌توان گفت که افراد با آسیب بینایی در مقایسه با افراد بینا، در معرض خطر بالاتری در زمینه مهارت‌های اجتماعی و مشکلات رفتاری هستند. پژوهش‌های انجام شده توسط بایرشات (۱۹۹۱)، ولف وساکس (۱۹۹۷)، واگنر و وبلکوربی^[۱۵] (۲۰۰۴) و نورا و ساندرا^[۱۶] (۲۰۰۵) نشان داده است که افراد نابینا از نظر مهارت‌های اجتماعی با کاستی‌ها و نارسایی‌هایی روبه رو هستند. از این رو، اکثر پژوهشگران بر اهمیت آموزش، اکتساب و به کارگیری مهارت‌های اجتماعی به منظور رشد و سازگاری اجتماعی افراد نابینا تأکید کرده‌اند. کمبود مهارت‌های اجتماعی اغلب منجر به مشکلات سازگاری یا اختلال روانی آتی می‌شود (پارکر و آشر، ۱۹۹۳). تحقیقات متعددی در زمینه تأثیر مهارت اجتماعی بر تطابق، سازگاری، موفقیت تحصیلی فرد معلول، و ایجاد رابطه با همسالان انجام شده است و در این راستا آموزش مهارت‌های اجتماعی به افراد معلول حائز اهمیت بوده و تأثیر آموزش بر مهارت اجتماعی افراد نابینا را مثبت گزارش کرده‌اند (هاسلت، ۱۹۸۳؛ و بایبرشات، ۱۹۹۱؛ ارین^[۱۷]، ۱۹۹۱؛ بیشاپ و هابسون، ۱۹۹۶).
این پژوهش به بررسی اثربخشی آموزش مهارتهای اجتماعی بر سازگاری اجتماعی و نگرش صمیمانه دختران با نقص بینایی می‌پردازد. امید است این پژوهش سرآغاز راهی به سوی همکاری در جهت کاهش مشکلات افراد با نقص بینایی باشد.
۱-۳ اهمیت و ارزش تحقیق
اهمیت مهارت‌های اجتماعی به عنوان مهم‌ترین عامل اجتماعی شدن و سازگاری اجتماعی را هیچگاه نمی‌توان از نظر دور داشت و بی‌شک توجه به هوش اجتماعی، رشد اجتماعی و تربیت اجتماعی در کنار دیگر ابعاد رشد و حیطه‌های تعلیم و تربیت، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در چشم‌انداز کنونی، در حوزه آموزش مهارت‌های اجتماعی، پژوهش‌های بی‌شماری صورت گرفته و روش‌های آموزشی جدیدی مطرح گردیده است که افق‌های روشن‌تری را آشکار کرده است. تمامی این حرکت‌ها وشناخت‌های روز افزون به انسان کمک می‌کند تا به کمیت و کیفیت زندگی اجتماعی خود ودیگران غنای بیشتری ببخشد و بخصوص، به کودکان با نیازهای ویژه و سازگاری اجتماعی آنان نگاه انسان دوستانه‌تر و پویاتری داشته باشد (به‌پژوه، ۱۳۸۶).
دانش‌آموزی که مهارت‌های اجتماعی لازم را کسب کرده است، دانش‌آموزی است که می‌تواند به خوبی با محیطش سازش کند و یا این‌که می‌تواند ازطریق برقرار کردن ارتباط با دیگران از موقعیت‌های تعارض‌آمیز کلامی و فیزیکی اجتناب کند. این گونه دانش‌آموزان، رفتارهایی از خود نشان می‌دهند که منجر به پیامدهای مثبت روانی- اجتماعی، نظیر پذیرش توسط همسالان و رابطه مؤثر با دیگران می‌شود. ازسوی دیگر، کسانی که مهارت‌های اجتماعی لازم را کسب نکرده‌اند، اغلب به اختلال‌های رفتاری مبتلا می‌شوند، از طرف همسالان پذیرفته نمی‌شوند، در میان همسالان وبزرگسالان محبوب نیستند و با معلم و یا سایر افراد حرفه‌ای به‌خوبی کنار نمی‌آیند. دانش‌آموزان نابینا نیز به عنوان بخشی از جامعه افراد استثنایی از این قاعده مستثنی نیستند و گاهی در اکتساب وبه کارگیری مهارت‌های اجتماعی دچار مشکل هستند. از آنجایی که دانش‌آموزان نابینا دراکتساب رفتارهای اجتماعی از طریق نشانه‌های بینایی، سرمشق‌گیری، حالت‌های چهره‌ای، ارتباط از طریق نگاه، دریافت بازخورد و همچنین توانایی در تعیین محل افراد، مشکل دارند، ممکن است مهارت‌های اجتماعی را به خوبی کسب نکرده باشند (مک کاسپی، ۱۹۹۶، به نقل ازکوچکی، ۱۳۸۴).
مهارت اجتماعی، در روابط بین اشخاص، عملکرد روانی، تحصیلی و سازگاری فرد تأثیر طولانی مدت چشمگیری دارد. مهارت‌های ضعیف ارتباط اجتماعی و مشکلات برقراری ارتباط با دوستان، خانواده و معلمان با بسیاری از انواع مشکلات روانی، شامل افسردگی، ناهنجاری رفتاری، ترس از اجتماع، توهم و اسکیزوفرنی در ارتباط می‌باشد (فرل^[۱۸]، ۲۰۰۶). جای تعجب نیست که تلاش برای ارتقای مهارتهای اجتماعی و کیفیت روابط بخش مهمی از درمان و پیشگیری از بسیاری اختلالات سلامت روانی را تشکیل می‌دهد.
بسیاری از افراد با نیاز خاص، فاقد مهارت‌های اجتماعی ضروری برای کسب تعاملات اجتماعی مثبت با همسالان و بزرگسالان هستند و این مهارتها را از طریق مشاهده هوشمندانه بدست نمی‌آورند. به طور کلی ضرورت مداخلات مربوط به مهارتهای اجتماعی در همه‌ی افراد به ویژه افراد با نیاز خاص را میتوان با توجه به نتایج پژوهش‌های متعدد صورت گرفته، به صورت زیر بیان کرد:
۱- فقدان مهارت‌های اجتماعی مناسب، اصلی‌ترین عامل در شکست افراد دارای ناتوانی در جایابی اجتماعی (پاراسکیو و اویلی^[۱۹]، ۱۹۹۴) و دلیل از دست دادن شغل میباشد (گرینسپن و شولتز^[۲۰]، ۱۹۸۱، به نقل از خانزاده و صیفی خانی، ۱۳۸۷).
۲- آموزش مهارت‌های اجتماعی میتواند باعث کاهش در تعداد رفتارهای نامناسب در کلاس درس مانند پرخاشگری و بهبود روابط شخصی دانش‌آموز با همسالان و بزرگسالان شود (کامپز و کای^[۲۱]، ۲۰۰۲، فراسر^[۲۲] و همکاران، ۲۰۰۵، به نقل از خانزاده و صیفی خانی، ۱۳۸۷).
۳- آموزش مهارتهای اجتماعی باعث کاهش رفتارهای پرخاشگرانه می‌شود (گاتفردسون^[۲۳]، ۱۹۸۷، به نقل از خانزاده و صیفی خانی، ۱۳۸۷).
۴- آموزش مهارتهای اجتماعی باعث افزایش یکپارچه‌سازی افراد دارای ناتوانی با افراد عادی می‌شود (فرتی^[۲۴] و همکاران، ۱۹۹۳، به نقل از خانزاده و صیفی خانی، ۱۳۸۷).
۵- تحول عاطفی و اجتماعی کودکان و نوجوانان، ظرفیت دانش‌آموزان را برای تمرکز بر فعالیت‌های تحصیلی، بهبود سلامت روانشناختی کلی و کاهش مشکلات رفتاری افزایش می‌دهد (هنسی^[۲۵]، ۲۰۰۷، خانزاده و صیفی خانی، ۱۳۸۷).
برای نوجوانان نابینا که به سبب آسیب دیدگی بینایی مشکلات ارتباطی بیشتری دارند آموزش مهارت‌های اجتماعی و روابط بین فردی امری ضروری است. چرا که قسمت اعظم برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران از طریق چشم انجام می‌گیرد. به طوری که غم و شادی، خشم و محبت را می‌توانیم از چهره دیگران مشاهده کنیم و بدین وسیله استنباط کنیم که در چه زمانی و با چه کسانی می‌توان ارتباط برقرار نمود. لذا بررسی اثربخشی مهارتهای اجتماعی بر سازگاری و نگرش صمیمانه افراد با نقص بینایی ضروری به نظر می‌آید.
۱-۴ اهداف تحقیق
۱-۴-۱ اهداف اصلی
۱- تعیین میزان تأثیر آموزش مهارت‌های اجتماعی بر میزان سازگاری اجتماعی مددجویان دختر با نقص بینایی.
۲- تعیین میزان تأثیر آموزش مهارت‌های اجتماعی بر میزان نگرش صمیمانه مددجویان دختر با نقص بینایی.
۱-۴-۲ اهداف اختصاصی
۱- تعیین میزان تأثیر آموزش مهارت‌های اجتماعی بر میزان مولفه روابط اجتماعی مددجویان دختر با نقص بینایی.
۲- تعیین میزان تأثیر آموزش مهارت‌های اجتماعی بر میزان مولفه روابط مدرسه‌ای مددجویان دختر با نقص بینایی.
۳- تعیین میزان تأثیر آموزش مهارت‌های اجتماعی بر میزان مولفه روابط خانوادگی مددجویان دختر با نقص بینایی.
۴- تعیین میزان تأثیر آموزش مهارت‌های اجتماعی بر میزان مولفه علایق ضد اجتماعی مددجویان دختر با نقص بینایی.
۵- تعیین میزان تأثیر آموزش مهارت‌های اجتماعی بر میزان مولفه مهارتهای اجتماعی مددجویان دختر با نقص بینایی.
۶- تعیین میزان تأثیر آموزش مهارت‌های اجتماعی بر میزان مولفه قالب‌های اجتماعی مددجویان دختر با نقص بینایی.
۱-۵ فرضیه‌های تحقیق
۱-۵-۱ فرضیه‌های اصلی
۱- آموزش مهارتهای اجتماعی سازگاری اجتماعی مددجویان دختر با نقص بینایی موثر است.
۲- آموزش مهارتهای اجتماعی نگرش صمیمانه مددجویان دختر با نقص بینایی موثر است.
۱-۵-۲ فرضیه‌های فرعی
۱- آموزش مهارتهای اجتماعی در بهبود مؤلفه روابط اجتماعی مدد جویان دختر با نقص بینایی مؤثر است.
۲- آموزش مهارتهای اجتماعی در بهبود مؤلفه روابط مدرسه‌ای مددجویان دختر با نقص بینایی مؤثر است.
۳- آموزش مهارتهای اجتماعی در بهبود مؤلفه روابط خانوادگی مددجویان دختر با نقص بینایی مؤثر است.
۴- آموزش مهارتهای اجتماعی در بهبود مؤلفه علایق ضد اجتماعی مددجویان دختر با نقص بینایی مؤثر است.
۵- آموزش مهارتهای اجتماعی در بهبود مؤلفه مهارتهای اجتماعی مددجویان دختر با نقص بینایی مؤثر است.
۶- آموزش مهارتهای اجتماعی در بهبود مؤلفه قالب‌های اجتماعی مددجویان دختر با نقص بینایی مؤثر است.
۱-۶ تعریف واژه‌ها و متغیرها
۱-۶-۱ تعاریف مفهومی
۱- آسیب بینایی^[۲۶]: آسیب بینایی، یک اصطلاح کلی است که تمام سطوح مختلف آسیب‌های بینایی از نابینایی مطلق گرفته تا کم بینایی^[۲۷] را در بر می‌گیرد. منظور از آسیب بینایی، وجود نقص و مشکلاتی در سیستم بینایی است که حتی با بهره گرفتن از وسایل کمکی، این آسیب‌ها در آموزش افراد مبتلا همچنان تأثیر می‌گذارد (دبیری اصفهانی، ۱۳۸۵).
۲- سازگاری اجتماعی: سازگاری اجتماعی عبارت است از رفتار مفید و مؤثر آدمی در تطبیق با محیط، به گونه‌ای که تنها با تغییرات محیطی همرنگی نکرده و به پیروی ناهشیار از آن کفایت نمی‌کند، بلکه خود نیز می‌تواند در محیط تأثیر گذاشته و آن را به گونه‌ای متناسب تغییر بدهد (بارولو^[۲۸]، ۲۰۰۲، به نقل از پور سید و همکاران، ۱۳۸۹).
۳- صمیمیت: صمیمیت، به صورت الگوی رفتاری بسیار مهمی مفهوم‌سازی شده، که دارای جنبه‌های عاطفی- هیجانی و اجتماعی نیرومند است و برپایه‌ی پذیرش (تجربه‌ی مثبت هم سویی و برابری)، رضایت خاطر (تجربه‌ی مثبت مشارکت) و عشق شکل می‌گیرد (تن هاتن^[۲۹]، ۲۰۰۷، به نقل از مرادی و همکاران، ۱۳۸۳).
۴- مهارتهای اجتماعی: مهارت اجتماعی عبارتست از فرآیندهای مرکبی که فرد را قادر می‌سازد بگونه‌ای رفتار کند که دیگران او را با کفایت تلقی کنند. در واقع مهارتهای اجتماعی، توانایی های لازم فرد، برای انجام رفتارهای هدفمند و موفقیت آمیز می‌باشند (اشلانت و مک فال^[۳۰]، ۱۹۸۵، به نقل از محبی و همکاران، ۱۳۸۳).
۱-۶-۲ تعاریف عملیاتی
۱- سازگاری اجتماعی: منظور از سازگاری اجتماعی در این پژوهش، نمراتی است که مددجویان دختر با نقص بینایی در پیش آزمون-پس‌آزمون در نسخه تجدید نظر شده پرسشنامه سازگاری اجتماعی کالیفرنیا (۱۹۵۳)، قسمت ۹۰ سوالی سازگاری اجتماعی کسب می‌کنند.
۲- نگرش صمیمانه: منظور از نگرش صمیمانه در این پژوهش، نمراتی است که مدجویان نابینا در پیش آزمون- پس‌آزمون در پرسشنامه۵۰ سوالی نگر ش صمیمانه امیدون و همکاران (۱۹۸۳) کسب می‌کنند.
۳- مهارتهای اجتماعی: منظور از مهارت‌های اجتماعی، آموزش گروهی مهارت‌های بین‌فردی که شامل مهارت‌های محاوره‌ای کلامی، گوش دادن، توضیح دادن، ابراز وجود، سوال و پرسش کردن باشد که از طریق شیوه‌های رفتاری و پسخوراند مثبت، تمرین رفتار و سرمشق آموزش داده می‌شود. در این پژوهش از بسته آموزشی مهارتهای اجتماعی مستعلمی و همکاران (۱۳۸۴) می‌باشد.

این فضاها شامل راه های ارتباطی بین سایر فضاها و سطوح غیرقابل استفاده در محوطه می باشد و حدود ۱۰ درصد فضاهای محوطه را دربر می گیرد.
۲-۱۱-۶- فضاهای ارتباطی
کوتاهترین و کم مانع ترین مسیر برای حرکت دانش آموزان، اولیاء و مربیان درنظر گرفته شود. حتی المقدور از ایجاد فضاهای پرت و غیرمفید جلوگیری شود. (سازمان و نوسازی و توسعه و تجهیز مدارس کشور، و دفتر فنی، ۸۰)

۲-۱۲- مساحت زمین موردنیاز برای ساختمان های آموزش یک طبقه
فضای سرایداری خانه معلم + مساحت فضای باز + مسحت فضاهای بسته = سطح زمین
۲-۱۳- مساحت زمین موردنیاز برای ساختمان های آموزشی بالای یک طبقه
مساحت سرویس های بهداشتی و آبخوری – مساحت فضاهای بسته
تعداد طبقات
= سطح زمین
فضای سرایداری یا خانه معلم + مساحت سرویس های بهداشتی و آبخوری + مساحت فضاهای باز +
۲-۱۴- نگاهی به ویژگی های اقلیمی منطقه مورد مطالعه و رابطه آن با موضوع تحقیق
۲-۱۴-۱- نحوه تأثیر عوامل اقلیمی در رابطه با ساختار فضاهای آموزشی
قبل از بررسی اجمالی مشخصات اقلیمی منطقه موردمطالعه، به بررسی وضعیت ۵ عامل و عنصر مهم اقلیمی (درجه حرارت – رطوبت- باد – تابش – بارش) که در احداث ساختمان و میزان آسایش در ساختمان های نقش مهمی دارند پرداخته می شود. تا شاید بتوان بین اقلیم و آسایش دانش آموزان در این منطقه رابطه ای منطقی برقرار نمود و از اسراف و تبذیر بودجه، انرژی، نیروی انسانی گام موثری برداشته شود با این طرح‎ها بررسی و تحلیل مشخصات اقلیمی منطقه در رابطه با ساختارهای فیزیکی آن صورت گرفته است.
قبل از بیان مشخصات و مختصات هر یک از عناصر اقلیمی ناگزیر به بیان کلیاتی در این رابطه بوده تا نحوه تاثیر عوامل اقلیمی در تعیین جهت فرم و مصالح و سایر موارد یک ساختمان، ویژگی های معماری بومی مناطق معتدله مرطوب به صورتی مختصر بیان می شود.
۲-۱۴-۲- نحوه تأثیر عوامل اقلیمی در تعیین جهت ساختمان
برای تعیین جهت یک ساختمان در رابطه با عوامل اقلیمی باید دو نکته توجه داشت :
۱- امکان استفاده از خاصیت خنک کنندگی با دو پرهیز از تابش مستقیم آفتاب در مواقع گرم سال.
۲- امکان استفاده از تابش آفتاب و مصون بودن از وزش باد در ایام سرد سال از آنجا که سرعت، تواتر و جریان های باد در اثر برخورد با عوارض محلی موجود روی سطح زمین از قبیل کوه، دره، ساختمان و پوشش گیاهی تغییرات محسوس پیدا می کند. نمی توان اطلاعات هواشناسی مربوط به منطقه را که منحصراً به محل نصب بادسنج در آن منطقه می باشد برای همه قسمت های مختلف آن منطقه تعمیم داد.
در نتیجه برای شناخت دقیق جریان های باد در هر محل همزمان با جمع آوری و تحلیل اطلاعات ضبط شده در ایستگاه های هواشناسی منطقه موردنیاز به تحقیقات محل نیز احساس می گردد. در این پژوهش به منظور پوشش دادن به این هدف با توزیع پرسشنامه بین کلیه مدارس در مقاطع پیش دبستان، ابتدایی و راهنمایی و دبیرستان و هنرستان و پیش دانشگاهی و کار و دانش تا حدودی به تکمیل اطلاعات کمک شد.
۲-۱۴-۳- ویژگی های معماری بومی مناطق معتدل مرطوب
معماری بومی اینگونه مناطق که بیشتر کرانه های دریای خزر و دامنه های شمالی کوه های البرز را شامل می‎شود بطور کلی از ویژگی های زیر برخوردار می باشند :
برای محافظت ساختمان از رطوبت زیاد نسبتاً دائمی، ساختمان ها بر روی پایه های چوبی ساخته شده اند. اما در دامنه کوه ها که رطوبت کمتر است معمولاً خانه ها بر روی پایه هایی از سنگ و گل و در پاره ای موارد به روی چوب بنا گردیده اند. به منظور حفاظت اتاق ها از باران، بالکن های عریض و سرپوشیده ای در اطراف اتاق ها ایجاد گردیده است. این فضاها در روستاها در بسیاری از ماه های سال برای استراحت، کار و در پاره ای موارد برای نگهداری محصولات کشاورزی مورداستفاده قرار می گیرند.
- اکثر ساختمان ها با مصالح دارای حداقل ظرفیت حرارتی بنا گردیده اند و در صورت استفاده از مصالح ساختمانی سنگین ضخامت دیوارهای آن در حداقل ممکن نگاهداشته شده است. استفاده از مصالح ساختمانی سبک در این مناطق بسیار منطقی است.
هنگامی که نوسان دمای روزانه کم است ذخیره حرارت هیچگونه استفاده ای نداشته و علاوه بر این مصالح ساختمانی سنگین تا حدود زیادی از سودمندی تهویه و کوران که یکی از ضروریات در این منطقه است می کاهد. بطور کلی ساختمان های دارای پلان های گسترده و باز بودن فضای اطراف و بیشتر اشکال هندسی، طویل و باریک هستند، به منظور بهره گیری حداکثر در ایجاد تهویه طبیعی در داخل اتاق ها با بهره گرفتن از وزش باد، جهت استقرار ساختمان ها عموماً با توجه به جهت وزش نسیم باد دریا انتخاب شده‎اند. در مناطقی که وزش باد شدید و طولانی است معمولاً قسمت های رو به باد ساختمان ها کاملاً بسته هستند.
- از نظر سازمان یابی بناها بطور کلی به منظور استفاده هر چه بیشتر از جریان هوا و همچنین به دلیل فراوانی آب ارزان بودن قیمت زمین در روستاها ساختمان ها عمدتاً غیرمتمرکز و پراکنده می باشند.
- به دلیل وجود بارندگی زیاد در این منطقه بام ها شیب دار بوده و اکثراً شیب شان تند است.
جدول ۲-۵ اصول رعایت شده در معماری بومی مناطق معتدل مرطوب

۳-تورم-افزایش شاخص قیمت های داخلی باعث نوسان در بازار بورس می‌شود .تورم باعث کاهش بازده واقعی سهام شده و نرخ سود آوری واحد های تولیدی و تجاری را کاهش می دهد.
۴-اوضاع و احوال اقتصادی – بازار بورس همچنین تحت تاثیر اوضاع و احوال اقتصادی قرار می گیرد . زمانی که اقتصاد در حالت رونق و شکوفایی است بازار بورس هم از رونق و گرمی بر خوردار است و بر عکس در حالت رکود و کسادی اقتصاد فعالیت های بازاربورس هم دچار رکود می گردد(باوندپور،۱۳۸۹).
۵-نرخ بهره-از آنجا که نرخ بهره یک هزینه سرمایه گذازی است بالا بودن آن باعث کاهش سود آوری واحد های تولیدی و تجاری می گرددو در نتیجه ارزش سهام آن ها سقوط می کند . از طرف دیگر بالا بودن نرخ بهره باعث هدایت سرمایه ها بطرف سیستم بانکی شده که باز بازار بورس را دچار مشکل می سازد .
۶-ثبات سیاسی-بی ثباتی سیاسی و عدم امنیت در جامعه علاوه برسقوط بازار بورس اقتصاد را هم نابود می‌کند .در زمانی که نا امنی و بی ثباتی بر جامعه حاکم است نه تنها کسی تمایل به سرمایه گذاری و خرید سهام نداشته بلکه سرمایه خویش را هم از کشور خارج می کند .
۷- تحریم های اقتصادی –تحریم و بایکوت های اقتصادی که گاهی برای کشوری رخ می دهدباعث سقوط ارزش سهام در بازا ر بورس و ایجاد رکود در آن می‌شود .

۸- قوانین و مقررات دولتی –قوانین و مقررات اقتصادی و سیاست هایی که گاهی دولت ها در پیش می‌گیرند باعث رکود بازار بورس و ایجاد نوسان در آن می‌شود .
با توجه به آنچه که در خصوص بازار بورس اوراق بهادار و چگونگی کارایی و حرکت آن گفته شد این سؤال مطرح می گردد. آیا روند حرکت بورس اوراق بهادار تهران نامانا بوده و از گام تصادفی پیروی می‌کند یا مانا است و از میل باز گشت به میانگین تبعیت دارد. این سؤال و پرسشی است که بایستی به آن پاسخ داده شود. و هدف این تحقیق هم پاسخ دادن به این پرسش است.

۱-۳ اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

بررسی پدیده‌ها و موضوعات اقتصاد ی اجتماعی و سیاسی زمانی احساس می شوند و ضرورت پیدا می‌کنند که انسان به درجه ای از آگاهی و کنجکاوی می رسد و این سؤال برای او مطرح می گردد که پدیده یا موضوع مورد نظر چه تأثیری بر زندگی اجتماعی او داشته یا حل مسئله چه کمکی به رفع مشکل جامعه می‌کند(باوند پور ۱۳۸۹). یکی از موضوعاتی که همواره توجه اقتصاددانان و صاحبنظران امور مالی را به خود جلب نموده و از نظر جامعه هم از اهمیت و ضرورت بالایی بر خوردار است بورس اوراق بهادار می‌باشد بازار بورس اوراق بهادار در رشد اقتصاد و حل بسیاری از مسائل و مشکلات اجتماعی و فرهنگی می تواند نقشی حیاتی ایفا کند. این بازار باعث مشارکت هرچه بیشتر مردم در تأمین سرمایه مالی واحدهای صنعتی و سهیم شدن آنها در مالکیت شرکت ها، کنترل تورم، رشد تولید ناخالص ملی، افزایش تعهد مدیریت نسبت به سهامداران و در نهایت ارتقا کارایی اقتصادی می گردد.در مورد عملکرد بورس و روند حرکت آن اختلاف نظر بین محققین و پژوهشگران وجود داشته است عده ای با بررسی حرکت بورس در کشوری و در یک مقطع زمانی خاص مانایی حرکت بورس را ثابت کرده اند و برخی هم در کشوری دیگر به نتیجه ای عکس یعنی حرکت نامانایی دست یافته اند.حرکت مانایی به فقدان کارایی و حرکت نامانایی به کارایی بازار بورس اوراق بهادار اشاره دارد.
با توجه به پژو هش ها و مطالعاتی که صاحب نظران در خصوص کارایی بورس اوراق بهادار در کشور ها از جمله ایران انجام داده اند این احساس بوجود آمد عملکرد بورس اوراق بهادار تهران را در یک دوره طولانی و در سطح جامع تری بر رسی گردد واین ضرورت برای محقق پیش آمد که روند حرکت بورس اوراق بهادار تهران را از نظر کارایی بار دیگر بر رسی نماید .در خصوص روند حرکت بورس تهران بطور جامع و در یک دوره زمانی طولانی می توان گفت خلاء تحقیقاتی وجود داشته و کمتر افرادی به این امر پرداخته اند. این تحقیق در صدد آن است تصویری دقیق و جامع از روند حرکت بورس در دهه گذشته ارائه دهد. اهمیت و فایده این بررسی از چند نظر مورد توجه است. ۱) روشن شدن نوع حرکت بورس اوراق بهادار تهران که آیا حرکت مانا است وبا ناهنجاری هایی مواجه است یا حرکت ناماناست یعنی روندی عقلانی دنبال می کند و از کارایی برخودار است . ۲) اثر بخش بودن این تحقیق برای مطالعات بعدی و شناخت بیشتراز بورس اوراق بهادارتهران . ۳) شناسایی روند حرکت بورس اطلاعات مفیدی در اختیار سرمایه گذاران قرار داده تا بر اساس آن تصمیم گیریهای درست انجام داده ونسبت به آینده سرمایه خود اطمینان حاصل نمایند.

۱-۴ اهداف تحقیق

۱-هدف اصلی: ارزیابی فرضیه بازار کارا در بورس اوراق بهادار تهران .
۲- اهداف فرعی شامل
الف- تعیین وجود یا عدم وجود فرضیه بازار کارادر شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران .
ب- تعیین وجود یا عدم وجود فرضیه بازارکارادرشاخص بازده – قیمت بورس اوراق بهادار تهران .
۳-هدف کاربردی:
دادن آگاهی و اطلاعات بیشتربه محققین و سرمایه گذاران در خصوص چگونگی روند حرکت بورس اوراق بهادار تهران.
کاربران این تحقیق کارگزاران، سرمایه گذاران، بانک‌ها، اعتباردهندگان و دستگاه‌های قانون گذاری می‌باشد که به نحوی با بورس اوراق بهادار مرتبط هستند.

۱-۵ فرضیات تحقیق

پس از انتخاب و تعریف مسئله محقق بایستی تصویری از ذهن خود در بارۀ چگونگی متغیرها و روند حرکت و رابطه بین آنها ارائه دهد تا از صحت و سقم آنها اطمینا
ن حاصل کند از این نظر به مطرح کردن سؤالات یا فرضیات می پردازد.فرضیه سازی مرحلۀ ای حساس استچرا که نقش راهنما را دارد. فرضیه حدس یا گمان عالمانۀ محقق در بارۀ ماهیت، چگونگی، رابطه پدیده ها یا متغیرهای مورد نظر است. در واقع فرضیه حدس و گمانی است موقتی که درست بودن یا نبودن آن باید مورد آزمایش قرار گیرد. در کار تحقیق هیچ اصراری نیست که فرضیه ها حتماً پذیرفته شوند بلکه ما آنها را آزمون می کنیم و گاهی رد فرضیه کمکی علمی به کار تحقیق می کند زیرا راه دیگری برای کشف واقعیات نشان می دهد.
با توجه به اهداف تحقیق فرضیات زیر مطرح می‌شود .
۱- درشاخص کل بورس اوراق بهادار تهران فرضیه بازارکارا وجود ندارد.
۲-درشاخص قیمت- بازده بورس اوراق بهادار تهران فرضیه بازارکارا وجود ندارد.

۱-۶ متغیرهای تحقیق

متغیرهای مطرح شده درتحقیق دو دسته هستند .دسته اول متغیرهای اصلی که نقش کلیدی و مهم در بروز پدیده یا حادثه مورد نظر دارند. در فرضیه ها آمده‌اند، شامل شاخص کل بورس اوراق بهادار، شاخص قیمت بازده و فرضیه بازار کارا یا گام تصادفی می باشند.
دسته دوم متغیر های جانبی که موضوع اصلی تحقیق را تشکیل نمی دهند بلکه در صحنه تحقیق به شکل‌های مختلف حضور دارند که گاهی آن ها را متغیرهای زمینه ساز گویند متغیرهایی هستند که بر روند حرکت بورس اوراق بهادار تاثیر گذارده شامل عوامل اقتصادی ،اجتماعی و سیاسی می باشند که در اینجا به تعریف مفهومی و عملیاتی آن‌ها می پردازیم. که به عنوان متغیرهای زمینه ساز نام برده می‌شود.

تعریف مفهومی و عملیاتی واژه ها و متغیر ها

۷-۱-۱- شاخص کل^[۳۰]

تعریف مفهومی:
شاخص کل اوراق بهادار که در لاتین بهtepixمعروف است روند عمومی قیمت کل شرکت های پذیرفته شده در بورس را نشان می دهد.یاتغییرات قیمت های بورس اوراق بهادار از سال پایه تا سال جاری را نشان می دهد(سازمان بورس اوراق بهادار ایران).
این شاخص در سال ۱۹۹۰، به طور کلی سهم شاخص قیمتtepix به عنوان شاخص اصلی حرکت قیمت سهم به بازار معرفی شده استtepix. ارزش بازار وزن شده از قیمت تمام سهمی است که در هیئت مدیره بورس اوراق بهادار تهران ظاهر شده است و هر دو دقیقه یک بار اندازه می‌شود(مهربانپورودیگران،۲۰۱۱،ص۷۸۵).

۷- ۱- ۲- شاخص بازده نقدی – قیمت^[۳۱]

شاخص بازده نقدی –قیمت یا^[۳۲]این شاخص که به شاخص درآمدی هم معروف است نشانگر چگونگی تغییرات بازده سهام در بورس در یک دوره زمانی است. یا نشان دهنده بازده بدست آمده از سرمایه گذاری‌ها در بازار بورس می باشد(ساز مان بورس اوراق بهادار ایران).
این شاخص در سال ۱۹۹۸، یک شاخص برای اندازه گیری نرخ بازده سهام در بورس اوراق بهادار تهران معرفی شد.

۷-۱-۳- فرضیه بازارکارا یانامانایی^[۳۳]

نامانایی یا نا ایستایی زمانی است که حرکت یک متغیر تابع عوامل پیش بینی نشده است . یا متغیر حرکتی بر اساس اصول اقتصادی و ساز و کار بازار در طی زمان دارد.نامانایی در بورس زمانی است که قیمت های سهام بر اساس اطلاعات و شرایط رقابتی تعیین می‌شود در حالت نامانایی قیمت های سهام تابعی از ریسک و بازده اوراق بهادار است(تهرانی ،۱۳۸۷).

۱-۸ مدل تحقیق

با توجه به سوالات و فرضیات مطرح شده و متغیر های اقتصادی،اجتماعی و سیاسی تاثیر گذار بر روند بورس اوراق بهادار که به آن ها اشاره شد . می توان مدلی به صورت زیر تنظیم می گردد. مدل در واقع پلی است بین ذهنیت محقق و واقعیات موجود .

(باوندپور، ۱۳۸۹)

عوامل اقتصادی

عواملی هستند که مکانیزم و ریشه اقتصادی داشته و از ساز و کار بازار یا قانون عرضه و تقاضا پیروی می‌کنند. و باعث تغییر در روند حرکت بورس اواراق بهادار می‌شوند مهم‌ترین آنها تغییرات نرخ ارز، وضعیت تراز خارجی، نرخ تورم، نرخ بهره، درجه پویایی اقتصاد، قوانین و مقررات و سیاست‌های مالی است.

نرخ ارز^[۳۴]

ارز در لغت به معنای بهاء و پول خارجی است(فرهنگ عمید ).
نرخ ارز عبارت است از نسبت بهای پول خارجی به پول داخلی. اگر پول خارجی را دلار فرض کنیم نرخ ارز عبارت است از نسبت دلار به ریال یعنی در مقابل یک دلار چند ریال پرداخت می‌شود(منوچهر فرهنگ ،۱۳۶۹ ).افزایش نرخ ارز از یک طرف باعث افزایش هزینه واردات مواد اولیه ،کالاهای واسطه ای و سرمایه‌ای می‌گردد که سودآوری واحدهای تولیدی و صنعتی را کاهش می‌دهد و از جانب دیگر بالارفتن نرخ ارز باعث تورم و کاهش تقاضا برای کالاهای تولیدی شده که باز تاثیر منفی بر فعالیت اقتصادی دارد.

تراز خارجی^[۳۵]

برای اطمینان از روایی ، با توجه به استاندارد بودن پرسش نامه ها و همبستگی نسبتاً بالای بین متغیر ها، می توان گفت که ابزار اندازه گیری از روایی صوری محتوایی خوبی برخوردار است.

برای تعیین پایایی ابزار اندازه گیری که ویژگی های فنی ابزار محسوب می شود، و این که ابزار مورد استفاده در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می دهد، از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است که نتایج حاصل از آن در جدول زیر آورده شده است.
جدول(۳-۱) مقادیر آلفای کرونباخ برای تعیین پایایی ابزار اندازه گیری

همان طور که از نتایج جدول فوق بر می آید و در مقایسه با میزان پایایی ارائه شده توسط دیگر محققان که در تحقیق نیز ذکر گردیده است، می توان گفت که ابزار اندازه گیری این تحقیق از پایایی نسبتاً خوبی برخوردار است.
۳-۷- فنون تحلیل داده ها
علاوه بر آمار توصیفی با توجه به ماهیت متغیرها و مدل مفهومی ارائه شده در تحقیق حاضر، برای تعیین همبستگی بین متغیرهای تحقیق از جدول ماتریس همبستگی استفاده می شود. سپس برای بررسی فرضیه های تحقیق از روش تحلیل مسیر، مدل را به اجزای تشکیل دهنده آن شکسته، و تک تک مسیرها را بررسی می نمائیم. کلیت مدل ارائه شده در تحقیق در غالب شاخص های نکویی برازش مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
فصل چهارم
یافته های تحقیق(شامل یافته های توصیفی و آزمون فرضیات)
۴-۱-مقدمه
تجزیه و تحلیل داده ­ها فرآیندی چند مرحله­ ای است که طی آن داده­هایی که از طریق به کارگیری ابزارهای جمع­آوری در نمونه آماری فراهم آمده­اند، کدبندی، دسته­بندی، خلاصه و در نهایت پردازش می­شوند تا زمینه برقراری انواع تحلیل­ها و ارتباط­ها بین این داده ­ها به منظور آزمون فرضیه ­ها فراهم آید(خاکی، ۱۳۷۹: ۱۱۲).
این فصل شامل دو بخش آمار توصیفی و آمار استنباطی است. در بخش آمار توصیفی به بررسی چگونگی توزیع نمونه آماری از حیث متغیرهای جمعیت­شناختی همچون جنسیت، نوع شغل پرداخته می­ شود.
در بخش آمار استنباطی، فرضیه ­ها و سوال­های تحقیق با بهره گرفتن از تکنیک ­های آماری مورد آزمون قرار خواهند گرفت.
۴-۲- تحلیل داده ­های جمعیت­شناختی

بنابراین در تحلیل غیر ارتجاعی، انتخاب سیستم سازه­ای و نیز مقاطع و مصالح مناسب جهت حصول مدل­های چرخه­ای مطلوب برای اعضای تشکیل­دهنده سازه، یکی از عوامل اساسی در پیش ­بینی پاسخ دینامیکی لرزه­ای است.

در قسمت­ های بعدی مقاومت نهایی، شکل­پذیری و چگونگی رفتار تحت بارهای تکراری برای سیستم­های مختلف فولادی مورد بررسی قرار می­گیرد.

سیستم قاب خمشی مقاوم^[۶]

این نوع سیستم به لحاظ رفتاری که در برابر بارهای جانبی از خود نشان می­دهد، در اغلب سازه­های فولادی به­کار برده می­ شود. مهمترین خاصیت این سیستم نحوه اتصال اعضای آن می­باشد که به­نحو مؤثری در رفتار سازه­ای و پایداری سیستم دخیل می­باشد.
از مزایای این سیستم می­توان عدم تداخل در ملاحظات معماری از جمله تعبیه بازشوها را عنوان کرد. همچنین این سیستم دارای شکل­پذیری و قابلیت استهلاک انرژی بالا می­باشد. اما به علت سختی کم در برابر بارهای جانبی دچار ضعف است. به­ طوری­که طراح در بسیاری از مواقع برای محدود کردن جابجایی یا به اصطلاح ازدیاد سختی، ناچار به قوی کردن مقاطع خواهد بود و این امر نیز به نوبه خود باعث افزایش وزن سیستم و غیر اقتصادی شدن طرح خواهد شد.
در طراحی این قاب­ها در مناطق زلزله­خیز، فلسفه طراحی تیر ضعیف و ستون قوی باید اعمال گردد. یعنی تناسب بین سختی تیرها و ستون­ها طوری رعایت شود که تغییرشکل­های غیر ارتجاعی و مفصل­های خمیری در تیر و نه در ستون حادث شوند تا بدین طریق از تمرکز تغییرشکل در یک طبقه خاص جلوگیری شود.
پس در این نوع طراحی باید ستون­ها در حالت ارتجاعی باقی مانده و تیرها زودتر از ستون­ها تسلیم شوند و با شکل­پذیری مناسب خود، انرژی زلزله را مستهلک کنند. اتصالات باید بتوانند در بارهای حدی با شکل­پذیری مناسب غیر ارتجاعی خود ظرفیت تحمل قاب را بالا ببرند. ظرفیت باربری قاب خمشی به مقدار زیادی به مقاومت تک­تک تیرها و ستون­ها بستگی دارد. قاب خمشی به علت پیوستگی­اش در مقابل بارهای جانبی، اساساً به وسیله خمش تیرها و ستون­ها پاسخ نشان می­دهد. شکل ۲-۲ روابط نیروی افقی- تغییر مکان را برای قاب­های پرتال با مقیاس حقیقی تحت یک بار افقی سیکلی نشان می­دهد. در شکل الف چون هیچ نیروی قائمی اعمال نمی­ شود، چرخه­های هیسترزیس دوکی شکل هستند.]۵[
شکل۲-۲ : رفتار چرخه­­ای قاب خمشی (الف) بدون بار قائم (ب) با بار قائم
در یک آزمایش طبیعی در زلزله نورثریج ۱۹۹۴ لوس­آنجلس بعضی از قاب­های خمشی فولادی در اتصالات­شان دچار خرابی شدند که به نظر می­رسد اتصالات جوشی، شکل­پذیری مورد انتظار را نداشته­اند. از این­رو در این سیستم­ها حداکثر توجه باید به کیفیت اتصال و شکل­پذیر بودن آن معطوف گردد.]۶[

سیستم قاب مهاربندی شده همگرا^[۷]

قاب­های مهاربندی شده با اتصالات هم­مرکز از متداول­ترین سیستم­های باربر جانبی است. با افزایش تعداد طبقات ساختمان، استفاده از سیستم قاب خمشی مقاوم به جهت نداشتن سختی جانبی کافی برای محدود کردن تغییرشکل­ها، اقتصادی نخواهد بود. ازاین­رو سیستم مهاربندی شده همگرا، از مفیدترین سیستم­ها، جهت کنترل تغییرمکان­های جانبی است. به علت پیکر­بندی خرپاگونه، این سیستم دارای صلبیت جانبی بسیار زیادی است، به­ طوری­که یک سیستم قاب مهاربندی همگرا در مقایسه با سیستم قاب خمشی سیستم نظیر آن می ­تواند تا ده برابر سخت­تر باشد. از این­رو استفاده از آن برای مقابله با نیروهای جانبی اقتصادی­تر است. همچنین سهولت طراحی و اجرا نیز از نقاط قوت این سیستم است. اما همان­طوری­که در این بخش توضیح داده خواهد شد رفتار لرزه­ای آن در محدوده غیر خطی، که سازه در هنگام زلزله­های شدید و متوسط، وارد آن می­ شود، چندان رضایت­بخش نیست.

انواع مهاربندهای همگرا

بعضی از انواع مهاربندهای همگرا و خصوصیات آنها در اینجا معرفی می­ شود:

مهاربندی ضربدری^[۸]

این نوع مهاربند که در شکل ۲-۳-الف نشان داده شده است، دارای ظرفیت کششی بالا و ظرفیت کمانشی فشاری پایینی می­باشد. در نگاه اول انتخاب این مهاربند از دیدگاه اقتصادی ممکن است انتخاب مناسبی باشد، اما نتایج تحلیل دینامیکی نشان می­دهد که برای قاب­های مهاربندی­شده چند طبقه زمانی­که شدت حرکت زمین از یک حد مشخص فراتر می­رود، تغییر­شکل خمیری در یک طبقه بخصوص متمرکز خواهد شد. این واقعیت به این جهت است که ظرفیت هرز انرژی قاب­های مهاربندی­شده در مقایسه با قاب­های بدون مهاربند کمتر است. به همین دلیل است که اخیراً سعی شده است تا در نواحی با خطر زلزله­خیزی بالا از این نوع مهاربند استفاده نشود.

مهاربندی نوع K ^[۹]

این نوع مهاربند که در شکل ۲-۲-ب دیده می­ شود، باعث تسلیم ستون­ها در هنگام زلزله می­ شود. در این مهاربندها از آنجایی­که در یک عضو فشار و در عضو دیگر کشش وجود دارد. با توجه به این­که مقاومت فشاری کمتر از مقاومت کششی است، این اختلاف باعث تولید برش و لنگر خمشی در ستون­ها می­گردد، از این­رو بهتر است از این نوع سیستم استفاده نشود.

مهاربندی V ^[۱۰]

در هنگام زلزله این سیستم مهاربندی باعث تسلیم تیر می­ شود که به خاطر وجود دال کف، باعث تغییر شکل آن نیز خواهد شد. به هر حال ظرفیت اتلاف انرژی آن بالاتر از انواع قبلی می­باشد. ضمن آنکه در صورت خرابی تیر، این مسئله موضعی خواهد بود. (شکل ۲-۲-پ)

مهاربندی قطری^[۱۱]

مهاربند قطری در یک جهت کششی و در جهت دیگر فشاری عمل می­ کند. این شکل مهاربندی عملکردی شبیه به مهاربند ضربدری دارد. ضمن آنکه طول آزاد مهاربند بلندتر بوده و توسط مهاربند دیگر مهار نشده است. (شکل ۲-۲-ت)

(ت)
(پ)
(ب)
(الف)
شکل۲-۳ : سیستم­های باربر جانبی فولادی
(الف)مهاربند ضربدری (ب) مهاربند K (پ)مهاربند V (ت) مهاربند قطری

رفتار مهاربندهای همگرا در هنگام زلزله

بررسی رفتار مهاربندهای همگرا در محدوده خطی و در هنگامی­که نیروهای ناشی از زلزله در محدوده الاستیک هستند، بسیار ساده است. اما وقتی­که سازه وارد محدوده غیر­الاستیک خود می­ شود، مهاربند رفتار هیسترزیس پیچیده­ای داشته و رفتار نامتقارن در کشش و فشار از خود نشان می­دهد و به طور متناوب و تکراری تحت دوران در لولای پلاستیکی بوده که بر اثر کمانش در فشار و تغییر طول پلاستیک بعد از تسلیم در کشش، بوجود می ­آید. رابطه بین نیروی محوری و تغییر شکل محوری از نظر تئوری از شرایط تعادل، شرط تسلیم و قانون سیلان^[۱۲] مربوطه که همگی در مفصل خمیری به­کار برده می­ شود، به­دست می ­آید.]۵[
اعضای مهاربند با شرایط انتهایی غیر ساده را می­توان به کمک مفهوم طول موثر حل نمود. همچنین مشخص شده است که شکل چرخه­های هیسترزیس عمدتاً با نسبت لاغری KL/r تغییر می­ کند و دیگر اینکه رفتار محدوده تغییر­شکل­های بزرگ نیز ممکن است متأثر از شکل مقطع عرضی باشد، زیرا احتمال وقوع کمانش موضعی و یا کلی وجود دارد. کمانش موضعی معمولا سبب ترک­خوردگی در قسمت­ های وسطی و انتهایی عضو می­ شود. بنابراین جزئیات اتصال انتهایی باید چنان باشد که تمرکز تنش به وجود نیاید. علاوه بر این مقاومت اتصال انتهایی بایستی بزرگتر از مقاومت تسلیم عضو مهاربند باشد، در غیر این صورت قبل از تسلیم عضو، ممکن است شکست ترد اتصال به وجود آید.
این رفتار پیچیده باعث شده است که در طراحی مهاربند همگرا، رفتار الاستیک در نظر گرفته شود. این روش طراحی باعث می­ شود که در بعضی از طبقات مهاربند طراحی شده قوی­تر از مهاربند مورد نیاز باشد، همچنین نیروهای طراحی توزیع شده در تیرها و ستون­ها اغلب با مقادیر واقعی توزیع نیرو در زلزله تفاوت داشته باشد. این اختلاف باعث می­ شود که زلزله به طبقات ضعیف­تر آسیب وارد کند. همچنین کمانش جانبی مهاربند ممکن است به اعضای غیر­سازه­ای نیز آسیب برساند.
بنابراین ملاحظه می­ شود که سیستم­های مهاربندی همگرا علی­رغم آنکه سختی یا صلبیت جانبی زیادی دارند، ولی رفتار لرزه­ای نامناسبی از خود نشان می­ دهند. از این­رو اکثر آیین­ نامه­ های معتبر اخیراً ضرایب کاهش نیروی (R ) پایینی را برای مهاربندهای همگرا پیشنهاد داده­اند. در جهت بهبود رفتار غیرخطی مهاربندهای همگرا با حفظ سختی آنها راه­های مختلفی پیشنهاد شده است که از آن جمله می­توان به مهاربندهای خارج از محور اشاره نمود که در قسمت بعدی توضیح داده خواهد شد.
روش دیگر برای بهبود رفتار این نوع مهاربند، رساندن مهاربند تحت بار محوری فشاری به حد تسلیم است که با جلوگیری کردن از کمانش عضو توسط یک مکانیزم خارجی میسر می­ شود.]۷[

سیستم قاب مهاربندی شده واگرا^[۱۳]

در ساختمان­های بلند جهت کنترل تغییر مکان­های جانبی سازه­، استفاده از قا­ب­های مهاربندی شده نسبت به قاب صلب خمشی اقتصادی­تر می­باشد و در این راستا مهاربندهای ضربدری به خاطر سختی بالا رواج بیشتری داشته است، ولی این سیستم از لحاظ معماری با محدودیت­هایی روبرو بود و برای رفع این محدودیت­ها از مهاربندهای خارج از مرکز استفاده شد. ( شکل ۲-۳ )

شکل۲-۴ : نمونه­هایی از سیستم­های واگرا
این نوع مهاربند در ابتدا صرفا برای کنترل تغییر مکان­های جانبی و رفع محدودیت­های معماری مورد توجه بود و به رفتار واقعی آن توجهی نشده بود. ولی با پیشرفت علم مهندسی زلزله و با توجه به پدیده شکل­پذیری و ظرفیت جذب و استهلاک انرژی در سازه­ها و با توجه به مساله کمانش و ظرفیت پایین جذب انرژی در مهاربندهای ضربدری، مهاربند خارج از مرکز به عنوان سیستمی مناسب برای مقابله با نیروی زلزله معرفی شد.
این سیستم سازه­ای هم قابلیت ­های قاب­های خمشی و هم قابلیت ­های قاب­های با مهاربند همگرا را داراست. سیستم یاد شده هم دارای ظرفیت جذب انرژی بالا و هم مقاومت جانبی مناسب می­باشد. در دهه هشتاد میلادی و پس از آن ساختمان­های متعددی با سیستم مهاربند واگرا ساخته شده و رفتار مناسبی را در مقابل زلزله­های شدید از خود نشان داده­اند.]۸[
در این سیستم، مهاربند به جای برخورد به محل اتصال تیر و ستون، با فاصله کمی از گره اتصال تیر به ستون، به تیر بالای آن برخورد می­ کند که در این حالت تیر بین محل اتصال مهاربند تا محل اتصال به ستون، تیر پیوند نامیده می­ شود. این تیر پیوند مانند فیوزی شکل­پذیر عمل کرده و از وارد شدن نیروی بیش از حد به مهاربندها و کمانش آنها جلوگیری می­ کند و جذب و استهلاک انرژی از طریق تغییر­شکل­های خمشی و یا برشی ایجاد شده در تیر پیوند صورت می­گیرد.
در قاب­های واگرا نیروهای محوری مهاربندهای قطری یا به ستون­ها منتقل می­ شود و یا به صورت خمشی و یا برشی به تیر پیوند منتقل می­ شود و رفتار جانبی لرزه­ای سازه ترکیبی از عملکرد خمشی-برشی تیرها و ستون­های دهانه مهاربندی شده و عملکرد کششی-فشاری مهاربندها می­باشد.
با انتخاب مناسب هندسه سازه­ای، یک قاب با مهاربندی واگرا می ­تواند سختی قاب با مهاربندهای همگرا را داشته باشد، بعلاوه در طی اعمال چندین مرحله بارگذاری شدید، تیر پیوند به صورت غیر­ارتجاعی تغییر­شکل داده و جذب انرژی به صورتی که در قاب­های خمشی ملاحظه می­گردد، انجام خواهد شد. مزیت این سیستم در مستهلک کردن انرژی جذب شده می­باشد که با توجه به ضوابط خاص طراحی از کمانش مهاربندها جلوگیری به عمل آمده و حلقه­های هیسترزیس پایداری خواهد داشت.
با این حال این سیستم نیز با موانعی روبروست. به عنوان مثال ظرفیت جذب انرژی توسط پیوند برشی که قسمتی از شاه­تیر اصلی قاب است، تامین می­ شود که تعمیر و یا جایگزینی آن بعد از یک زلزله شدید وقت­گیر و پر­هزینه است. در ضمن المان مهاربندی و پیوند برشی وقتی فعال می­ شود که سازه تحت اثر زلزله­های قوی و مخرب قرار گیرد و در زلزله­های کوچک، پیوند برشی در حالت الاستیک باقی می­ماند. بنابراین تیر پیوند به خاطر اندازه و محل قرارگیری­اش، یک محل مناسب برای حالت­های نهایی تنش و کرنش می­ شود که آنالیز و طراحی سازه را بسیار پیچیده می­ کند. در نهایت این­که در این سیستم برای فعال شدن تیر پیوند باید اتصال تیر به ستون به صورت صلب باشد. به­ طور خلاصه هزینه ساخت این سیستم بالا می­باشد.]۷[
فصل سوم: مهاربند مقاوم در برابر کمانش

مقدمه

امروزه تحقیقات زیادی در زمینه کنترل ارتعاشات نامطلوب سازه­ها انجام گرفته است و روش­های جدیدی در این راستا پیشنهاد و آزمایش شده است. در روش­های قدیمی­تر، ساختمان با توجه به خصوصیات ذاتی خود به گونه ­ای طراحی می­ شود که در بارگذاری­های سنگین جانبی همچون زلزله، با رفتار غیر خطی اعضای اصلی سازه­ای یا مهاربندها موجبات استهلاک انرژی را فراهم آورد تا بتواند به این شکل پایداری خود را حفظ کند.]۲[
این مسئله موجب مشکلاتی می­ شود که در زیر به چند مورد از آنها اشاره می­ شود:
در قاب­های مهاربندی همگرا، مهاربندها شکل­پذیری محدود و استهلاک انرژی کم در بارگذاری چرخه­ای دارند و شکست اتصالات بصورت ترد می­باشد. هم­چنین رفتار چرخه­ای مهاربند پیچیده بوده و رفتار نامتقارن در کشش و فشار از خود نشان می­دهد و بخصوص در مقابل بارهای فشاری یکنواخت یا بارهای چرخه­ای در محدوده غیر الاستیک ذاتاً با زوال مقاومت مواجه می­ شود. این رفتار پیچیده باعث شده است که در طراحی مهاربند همگرا رفتار الاستیک در نظر گرفته شود. این روش طراحی باعث می­ شود که در بعضی از طبقات، مهاربند طراحی شده قویتر از مهاربند مورد نیاز باشد و نیروهای طراحی توزیع شده در تیرها و ستون­ها اغلب با مقادیر واقعی توزیع نیرو در زلزله تفاوت داشته باشد.]۳[
در قاب­های مهاربندی شده، عضو مهاربند ممکن است در اثر نیروی فشاری وارده دچار کمانش جانبی شود. این کمانش ایجاد شده در عضو باعث ایجاد یک نقص در مقطع مهاربند می­ شود که باعث می­ شود که مقطع مورد نظر در سیکل­های بعدی بارگذاری رفتار مطلوب مورد انتظار را از خود نشان ندهد. هم­چنین کمانش جانبی ایجاد شده در مهاربند ممکن است به اعضای غیر­سازه­ای نیز آسیب برساند.]۳[
هنگامی­که از اعضای اصلی یک سیستم برای جذب انرژی استفاده می­ شود احتمال فروپاشی و ناپایداری سیستم افزایش می­یابد. به این شکل که با از بین رفتن یک یا چند عضو اصلی که شرایط بحرانی­تری دارند و این خود ناشی از عدم توانایی ما در توزیع یکنواخت نیرو می­باشد، پیشروی گسیختگی در اعضا با سرعت بیشتری انجام می­ شود و در نهایت موجبات فروپاشی سیستم فراهم می­گردد.
اجزای اصلی سازه­ای معمولا برای انجام وظایفی طراحی می­شوند و این در حالی است که ترکیب نیروهای مختلف و طراحی مناسب آن برای انجام وظایف دیگر سخت و پیچیده و با ریسک بالایی همراه است. به بیان ساده­تر اعضایی که موظف به تحمل بارهای قائم می­باشند، هنگامی­که در معرض بارهای جانبی قرار می­گیرند از عهده وظایف خود به خوبی بر­نمی­آیند. این در حالی است که در صورت گسیختگی اعضایی که دارای وظایف مختلفی هستند، سیستم از چند ناحیه آسیب می­بیند. از طرف دیگر امکان آنالیز و طراحی درست نیز سخت و دشوار می­ شود.
در زمان بعد از زلزله، به علت ایجاد تغییرشکل­های غیرخطی برای اعضای اصلی سازه، امکان استفاده مجدد از آن و ترمیم اعضای اصلی از بین می­رود و این باعث هدر رفتن سرمایه ­های مالی و زمان می­ شود.