رفتاری

فرهنگ پدیده ای است مشترک بین افراد جامعه، رفتار انسانی آموخته شده و روش زندگی.

هنجاری

فرهنگ عبارت است از آرمان‌ها، ارزش‌ها یا قواعدی برای زندگی.

کارکردی

فرهنگ روشی است که براساس آن انسان‌ها مشکلات خود را برای انطباق با محیط یا زندگی، با یکدیگر حل می‌کنند.

ذهنی

فرهنگ ترکیبی از ایده‌ها یا علایق آموخته شده است که انسان را از سایر حیوانات متمایز می‌سازد.

ساختاری

فرهنگ الگویی از نمادها، قواعد یا رفتارهای حاکم در جامعه است.

نمادین

فرهنگ عبارت است از معانی قراردادی که تمام جامعه در آن سهیم‌اند.

کم رنگ شدن مرزهای جغرافیایی و اجتماعی از طریق گردشگری در جوامع، جامعه ای را به وجود آورده است که هویت و علایق افراد به وسیله آنچه مصرف می‌کنند تعیین می‌شود و کالاها به خاطر ارزش‌های نمادین و ابزاری‌شان مهم تلقی می‌شوند. همان طورکه تصاویر و هویت یک مقصد تغییر می‌کنند، هویت و سبک زندگی مصرف کنندگان نیز با افزایش سن آن‌ها تغییر می کند (اسمیت، مک لئود و هارت روبرتسون، ۱۳۹۱). نه تنها فرهنگ تغییر می‌کند بلکه در ازای تغییرات جدید، فرهنگ‌های جدید نیز به وجود می‌آیند. گردشگری به عنوان یکی از عواملی که در تسریع جهانی شدن و جهانی سازی نقش ایفا می‌کند و به تغییرات در این راستا دامن زده، یکی از عواملی را که دستخوش تغییر قرار داده و همچنین از آن تغییر می‌پذیرد، فرهنگ و اجتماع است. آنچه فرهنگ را هدایت می‌کند که چه تغییراتی را بپذیرد و در مقابل چه تغییراتی مقاومت نشان دهد، به جهان بینی‌ای برمی گردد که فرهنگ از آن برخاسته است(مطهری، ۱۳۸۵). این محور فرهنگ و دامنه تغییرات فرهنگ را می‌توان از طیف تعاریف ارائه شده در مورد فرهنگ تعیین نمود.
در تعریف «موضوعی» از فرهنگ، بیان می‌شود که « فرهنگ، منطبق با موضوعات متعددی از جمله سازمان اجتماعی، مذهب یا اقتصاد است»(جدول ۱-۲). در این تعریف، از اقتصاد، مذهب و یا ابعادی از این نوع به عنوان عاملی که فرهنگ منطبق بر آن‌هاست یاد می‌شود و آن‌ها را به عنوان تکیه گاه مطرح می‌کند. در جوامع اسلامی، عاملی که تعیین کننده فرهنگ و میزان تغییرات قابل قبول آن است، و جهان‌بینی افراد متأثر و حاصل از آن است، دینداری افراد می‌باشد. در واقع این جهان بینی‌دینی است که دامنه پذیرش تغییرات فرهنگی – اجتماعی را مشخص می‌کند.
تعریف دومی که از فرهنگ ارائه شده است، تعریف فرهنگ از زاویه دید «هنجاری» به صورت «فرهنگ عبارت است از آرمان‌ها، ارزش‌ها یا قواعدی برای زندگی» می‌باشد(جدول ۱-۲). از طریق این تعریف می‌توان دامنه تغییرات فرهنگ را در درون جوامع مشخص کرد. دامنه و نوع آرمانهای یک جامعه که چشم انداز و آینده‌ای که آن جامعه در پی رسیدن به آن می‌باشد را مشخص می‌کند، تعیین می‌کند که در راستای این آرمان‌ها و آینده، چه تغییراتی صحیح و قابل قبول و پیش برنده به سوی آن آینده هستند و با چه تغییراتی باید مقابله کرد و در واقع نوع جهت گیری جامعه میزبان در قبال اثرات گردشگری و چگونگی ادراکشان از اثرات فرهنگی اجتماعی را رقم می‌زند؛ بنابراین توجه به خاستگاه فرهنگ در یک جامعه اسلامی که جهان بینی دینی آن جامعه است و آرمانهای آن جامعه که چکونگی ادراک ساکنان را رقم می‌زند و دامنه پذیرش تغییرات را تعیین می‌کند، در بررسی ادراک و نگرش ساکنین جامعه میزبان با دینداری اسلامی اهمیت پیدا می‌کند. از این دیدگاه، گردشگری علاوه بر اینکه باعث تغییرات مثبت و منفی اجتماعی – فرهنگی می‌گردد، در دامنه آرمانهای برخاسته از جهان بینی دینی افراد، می‌تواند به تغییرات فرهنگی و اجتماعی جامعه میزبان، شامل تغییر در سیستم‌های ارزشی، سبک زندگی سنتی، ارتباطات خانوادگی، رفتار فردی یا ساختار اجتماعی، کمک کند. حضور گردشگران در یک مقصد گردشگری و تعامل آن‌ها با جامعه میزبان، منجر به تغییراتی در کیفیت زندگی افراد و جامعه میزبان، نگرش‌ها، الگوهای رفتاری و آئین‌های جامعه می‌گردد (راتیز^[۴۶]، ۲۰۰۲). همچنین اثرات فرهنگی – اجتماعی ادارک و پذیرفته شده را می‌توان اثراتی دانست که در دامنه آرمانهای برخاسته از جهان بینی دینی اسلامی افراد جامعه میزبان در کشورهای اسلامی باشد.
۳-۳-۲- ادراک
ادراک فرایندی است که در آن افراد اقدام به انتخاب، سازماندهی و تفسیر محرک­ها به صورت تصویر معنی­دار و منسجم از جهان می­نمایند. کسانی که ادراکاتشان عمدتاً بر اساس شناخت حاصل از ترویج و تبلیغ است تا تجربه دست اول، ممکن است از ادراکات گردشگرانی که محصول را تجربه کرده ­اند، متفاوت باشد(ریسینگر و ترنر، ۱۳۹۲). برای سنجش پایداری توسعه گردشگری یک مقصد، اندازه ­گیری ادراکات، نگرش­ها و ارزشهای عمومی بسایر ضروری است. ادراکات در مقیاسی از عمیقا مثبت تا شدیدا منفی قابل سنجش و گسترده­ شده ­اند؛ این ادراکات از فردی به فردی دیگر و گروهی به گروهی دیگر بسیار متفاوت هستند(موفورث و مانت^[۴۷]، ۲۰۰۸). اگر ادراکات یک جامعه مقصد گردشگری نسبت به اثرات توسعه گردشگری به خاطر دلایلی از جمله برنامه ریزی بد و یا حتی تبلیغات کم و نامناسب، به طور ناصحیحی شکل بگیرد، از آنجا که ادراکات بسیار قدرتمند هستند، جدای از غلط یا درست بودنشان، تغییر آنها مشکل و زمان بر می­باشد(بیتون^[۴۸]، ۲۰۰۶). افراد تنها قادرند بر اساس ادراکات خود عمل یا عکس العمل نشان دهند و این به این معنی است که ادراکات تعامل اجتماعی را تحت تاثیر قرار می­ دهند، بنابراین برای تحلیل تعامل گردشگر – میزبان ضروری هستند.
۱-۳-۳-۲- اثرات فرهنگی – اجتماعی ادراک شده
شارپلی اشاره می‌کند که مسئولین برنامه ریزی گردشگری به دنبال بهینه سازی رفاه ساکنان محلی در کنار به حداقل رساندن هزینه‌های توسعه صنعت گردشگری هستند؛ بنابراین، در محافل دانشگاهی به اثرات اجتماعی گردشگری به طور کلی و به درک درستی از ادراک جوامع میزبان از گردشگری و اثرات آن به طور خاص پرداخت شده است. با این حال، با وجود حجم قابل توجه و دامنه فزاینده ای از تحقیقات، میزان افزایش فهم ادراک ساکنان از گردشگری، همچنان نامشخص است (شارپلی^[۴۹]، ۲۰۱۴). مطالعات ادراک ساکنین از اثرات جهانگردی نشان می‌دهد که این اثرات یکسان ارزیابی نمی‌شوند. یک توضیح برای این اختلاف نظرها وجود تفاوت در نظام ارزشی، باورها و به طورکلی اختلافات فرهنگی، همچنین میزان آگاهی افراد نسبت به پدیده جهانگردی و اثرات توسعه آن است. افزایش آگاهی جامعه میزبان در بهبود نگرش آن‌ها نسبت به جهانگردی و حمایت آنان از برنامه‌های توسعه این صنعت بسیار مؤثر است. از جمله دلایل ضرورت حمایت ساکنین از برنامه‌های جهانگردی، این است که رفتارهای دوستانه و مهمان نوازی جامعه میزبان از عوامل اساسی موفقیت صنعت جهانگردی است. با توجه به نقش میزبانان نیز مشارکت ساکنین در اجرا و یا کمک به تحقق برنامه‌های توسعه جهانگردی الزامی است. آگاهی از ارزش‌ها و نگرش جامع میزبان و میزان حمایت آنان از توسعه این صنعت، برنامه‌ریزان را قادر می‌سازد تا قبل از سرمایه‌گذاری‌های مالی و غیرمالی، از زمینه‌های پذیرش گردشگران توسط مردم اطلاع داشته باشند، آنگاه باید نگرانی‌های جامعه شناسایی شده، حتی‌المقدور عوامل نگران کننده برطرف گردند تا از هرگونه اتلاف منابع جلوگیری به عمل آید(کاظمی، ۱۳۸۲). مطالعات متعددی از نگرش ساکنان محلی نسبت به اثرات گردشگری در طول سالهای گذشته با هدف شناخت نگرش‌ها و نگرانی‌های بالقوه عمومی انجام شده است. بسیاری از این مطالعات بر شناسایی تفاوت‌های موجود در نگرش نسبت به گردشگری در میان انواع ساکنان محلی بر اساس ویژگی‌های جمعیت شناختی، محل سکونت در رابطه با فاصله از ناحیه گردشگری، وابستگی اقتصادی به گردشگری و … تمرکز کرده‌اند. اثرات ادراک شده گردشگری وقتی فاصله بین خانه افراد و بخش گردشگری جامعه زیاد باشد، کاهش پیدا می‌کند و اینکه نگرش‌ها نسبت به گردشگری وقتی وابستگی اقتصادی فردی به گردشگری بیشتر باشد، مطلوب تر است. با کمک گرفتن از نظریه مبادله اجتماعی، تحقیقات موجود به طور کلی نتیجه گرفته که افرادی که نفعی از گردشگری می‌برند، اثرات اجتماعی و زیست محیطی را کمتر درک می‌کنند و نسبت به توسعه اضافی گردشگری نگرش مطلوب‌تری دارند (پردو^[۵۰]، ۱۹۹۰). در پژوهشی با هدف شناخت پیامدهای اجتماعی -فرهنگی ناشی از گردشگری و تأثیرگذاری آن‌ها بر پایداری بیان کردند که از دیدگاه ساکنان و مسولین، گردشگری تأثیر مثبتی نظیر افزایش آگاهی‌های عمومی و بالا رفتن سطح استانداردهای زندگی مردم و اثرات منفی نظیر تغییر در آداب و سنن محلی و افزایش ناهنجاری‌های اجتماعی- فرهنگی موجب شده است(تقدیسی، تقوایی و پیری، ۱۳۹۱). تحقیقات صورت گرفته با بهره گرفتن از تئوری تبادل اجتماعی، نشان می‌دهد ساکنان عواقب مثبت و منفی بسیاری را شناسایی می‌کنند و بیان شده است که کسانی که از مزایای گردشگری بهره‌مندند، احساس می‌کنند گردشگری برای توسعه اقتصادی مهم است (آندرسک^[۵۱]، ۲۰۰۵). زمانی و همکاران در پژوهشی با هدف شناسایی سطح مشارکت ساکنین در گردشگری، با بررسی نگرش ساکنین نسبت به توسعه گردشگری و بررسی ادراکات جامعه محلی نسبت به توسعه گردشگری، به این نتیجه رسیدند که اگرچه مردم محلی از توسعه گردشگری حمایت می‌کنند اما در برنامه ریزی و مدیریت گردشگری سهم کمی دارند. وابستگی بالای ساکنان منطقه به گردشگری توسط این واقعیت که نیمی از پاسخ دهندگان درآمد زندگی خود را از گردشگری به دست می‌آورند، منعکس شده است (زمانی فراهانی^[۵۲]، ۲۰۰۸). با هدف بررسی نگرش جامعه میزبان به توسعه گردشگری فرهنگی، در کنار بررسی تاثیرگذاری متغیرهایی که دلیل به وجود آمدن این نگرش است، نتایج نشان داده است که نگرش جامعه میزبان به توسعه گردشگری فرهنگی مثبت بوده و ساکنین خواهان افزایش تعداد گردشگران می‌باشند. عوامل مختلفی در شکل گیری این نگرش نقش داشتند اما مهم‌ترین عاملی که این نگرش را پیش بینی می‌کرد ادراک ساکنین از رفتار گردشگران بوده است(فاطمی نیا، ۱۳۹۰). تحقیقات کوریا نیز از این فرضیه که اثر منفی درک شده از گردشگری با افزایش فاصله بین خانه‌های فردی و منطقه گردشگری جامعه میزبان کاهش پیدا می‌کند حمایت می‌کنند (کوریا^[۵۳]، ۱۹۹۶). با هدف بررسی نظرات ساکنین درباره اثرات گردشگری در شهر تاریخی یورک انگل‌اند به این نتیجه رسیدند که ساکنین در حمایت از توسعه گردشگری نباید به صورت همگن نگریسته شوند. نظرات در مورد گردشگری و مدیریت آن، به طور معنا داری در طیفی از شاخص‌های اجتماعی- اقتصادی و جمعیت شناختی، تفاوت می‌کند (تیم^[۵۴]، ۱۹۹۹).
همانگونه که بررسی‌ها نشان می‌دهد، اثرات فرهنگی – اجتماعی با ادراک و نگرش ساکنین گره خورده است و آنچه تعیین کننده منفی یا مثبت بودن این اثرات است، وابسته به ادراک ساکنین از این اثرات می‌باشد که همان طور که در بحث نظری که در بالا با توجه به تعریف فرهنگ اشاره گردید، با توجه به اینکه خاستگاه فرهنگ، جهان‌بینی جامعه است، در یک جامعه اسلامی می‌تواند آنچه تعیین کننده این باشد که تغییری در فرهنگ، چگونه ادراک گردد، جهان بینی دینی جامعه باشد. نتایج تحقیقات نشان داده است که اگر ادارکات جامعه میزبان از توسعه گردشگری و عوامل مؤثر بر این ادراکات شناسایی نشوند و مورد توجه قرار نگیرند، ممکن است به حمایت ساکنین از توسعه و در نتیجه موفقیت توسعه و پایداری آن منجر نشود. اثرات اجتماعی – فرهنگی نیز، مانند دیگر اثرات توسعه گردشگری وابسته به ادراکات و نگرش جامعه میزبان است و این ادراک ساکنین و عوامل مؤثر بر آن است که به نگرشی مثبت یا منفی نسبت به اثرات توسعه منجر می‌گردد. در مجموع در پژوهش‌های انجام گرفته داخلی و خارجی چه به صورت بحث‌های نظری و نظریه پردازی و چه به لحاظ پژوهش‌های میدانی و مطالعات موردی موضوعات ارائه شده در زیر به عنوان اثرات فرهنگی – اجتماعی ادراک شده از دیدگاه ساکنین جامعه میزبان، بیان شده است(جدول ۲-۲).
جدول ۲-۲- شاخص‌های سنجش اثرات اجتماعی و فرهنگی گردشگری

اثرات اجتماعی

بهبود کیفیت زندگی

سطح رفاه و کیفیت زندگی مردم

صیدایی و رستمی، ۱۳۹۱

سطح هزینه‌های زندگی

همچنین با افزایش دما سرعت تبخیر طبق فرمول زیر افزایش می‌یابد. (Bigg ,2003 )
(۱-۳)
در فرمول (۱-۳)، E سرعت تبخیر ، عدد بی‌بعد تقریباً برابر با ، چگالی هوا، u سرعت باد ، رطوبت ویژه در ۱۰ متری بالای سطح دریا و رطوبت ویژه اشباع در سطح دریا جایی که هوا هم‌دمای سطح دریا است.
وقتی دمای سطح آب افزایش یابد، افزایش‌یافته و درنتیجه E یعنی سرعت تبخیر زیاد می­ شود که با افزایش سرعت تبخیر، میزان شوری آب نیز افزایش خواهد یافت.
قابلیت انحلال گازها در آب به دمای آب بستگی دارد که این خود نقش اساسی در زندگی جانوران در آب ایفا می­ کند. بدون اکسیژن محلول کافی، بسیاری از انواع موجودات آبزی نمی ­توانند به حیات خود ادامه دهند . اکسیژن محلول در آب در تجزیه مواد آلی موجود در آب نیز مؤثر است. به‌طوری‌که در بسیاری از موارد تلفات ماهی‌ها ناشی از کمبود اکسیژنی است که به دلیل مصرف اکسیژن در تجزیه‌ی بیولوژیکی مواد آلاینده ایجاد گردیده است.
همچنین حلالیت گازها متأثر از دما است و با افزایش دما کاهش می­یابد. البته حلالیت اکسیژن در آب به فشار جزئی اکسیژن در اتمسفر و شوری آب نیز بستگی دارد. ( ماناهان، ۱۳۷۹ )
همچنین تغییرات دمای ناگهانی می‌تواند باعث کشته شدن برخی از موجودات آبزی شود. به‌طوری‌که گونه‌هایی که نمی ­توانند حرکت کنند مثل گیاهان ریشه‌دار و صدف‌ها از بین خواهند رفت و گونه‌هایی که می‌توانند حرکت کنند مثل ماهی‌ها مهاجرت می‌کنند و ساختار اجتماع آبی دگرگون خواهد شد. برای مثال تنها جمعیت عظیم لاک‌پشت‌های دریایی در کالیفرنیا در قسمت جنوبی خلیج سان دیگو نزدیک محل تخلیه یک نیروگاه برق مشاهده‌شده است. (koh et al.,1974 )

یکی دیگر از آثار آلودگی حرارتی پدیده مرگ یا بی‌رنگ شدن مرجان‌ها است. (Systech Engineering Inc.,1997 )
آلودگی حرارتی سرعت متابولیسم موجودات آبزی را افزایش می­دهد که باعث می­ شود غذای بیشتری مصرف کنند و کمبود منابع غذایی و کاهش سریع جمعیت آبزیان اتفاق بیفتد.
موجودات آبزی خود را با بازه­ی دمایی خاصی تطبیق داده‌اند که در اثر تغییر سریع دمای آب وقتی یک نیروگاه شروع به کار می‌کند و یا وقتی‌که برای تعمیر تعطیل می­ شود، دچار شک گرمایی شده و از بین می­روند.
علاوه بر مواردی که ذکر شد اثرات آلودگی حرارتی می ­تواند باعث افزایش نیتروژن آب و تغییر در دوره زندگی حشرات آبزی و افزایش سرعت رشد جلبک‌ها شود.
با توجه به اثری که کمیت دما و شوری در مواردی که ذکر شد دارد، به بررسی تغییرات دما و شوری در محل ورود پساب نیروگاه اتمی بوشهر به آب‌های ساحلی پرداخته خواهد شد.
۱-۸-۱- تأثیرات آلودگی حرارتی
به‌طورکلی تمام موجودات زنده موجود در یک محیط خود را با شرایط موجود در آن محیط (مثل بازه دمایی موردنیازشان) وفق داده‌اند. موجودات آبزی نیز از این قاعده مستثنا نیستند. با افزایش دمای آب یک ناحیه (بیش‌ازحد تحمل جانداران موجود)، آن‌گونه از جانداران که قادر به حرکت نیستند، نظیر : گیاهان دریایی و نرم‌تنان صدف دار، خواهند مرد. ماهی‌ها و دیگر جاندارانی که قادر به تحرک سریع هستند به امید یافتن منطقه‌ای خنک‌تر، آن ناحیه را ترک می­ کنند.
واضح است که در یک دریاچه بسته این امکان وجود ندارد و این به معنی مرگ آن ماهی‌ها است. درنهایت موجودات دیگری که اغلب برای آن محیط ناخوشایند هستند واردشده و باعث برهم خوردن چرخه حیاتی و اکوسیستم آن ناحیه می­ شود.
آب‌های سرد به دلیل داشتن اکسیژن محلول در آب بیشتر، محیط‌های مناسب‌تری برای زندگی آبزیان می­باشند. مثلاً ماهی قزل‌آلا و ماهی آزاد در آب گرم بیمار می­شوند. در ضمن ارگانیزم‌های دیگری در آب گرم شروع به رشد و تکثیر می‌نمایند که متوالیا تأثیرات ناخوشایندی دارند : جلبک‌ها و نظیر آن‌ها در آب‌های گرم به‌سرعت رشد می­ کنند (که وجود آن‌ها در سطح آب مانع نفوذ اکسیژن و نور خورشید به آب شده و آلودگی آب را در پی دارد ). البته جلبک‌ها در آب گرم زودتر می‌میرند، اما مشکل با مرگ این نوع گیاهان حل نمی­ شود. باکتری‌هایی که آن‌ها را تجزیه می­ کنند به مقادیر زیادی اکسیژن نیاز دارند و این باعث می­ شود که مقادیر باقی‌مانده اکسیژن نیز از بین برود.
مرگ گیاهان آبزی موجود به همراه فرایند تجزیه شدن آن‌ها آن‌قدر در آب آلودگی ایجاد می­ کنند که ماهی‌هایی که می­توانستند در دمای بالا نیز زنده بمانند از بین می­روند. ( شریعت و منوری، ۱۳۷۵ )
۱-۸-۲- منابع تولید آلودگی حرارتی
آلودگی حرارتی اغلب با تخلیه فاضلاب‌های صنعتی همراه است. مهم‌ترین منابع آلاینده حرارتی، نیروگاه‌های برق ( فسیلی و هسته­ای )، آب‌شیرین‌کن‌ها، صنایع کاغذی و صنایعی هستند که دارای پسماندهای آلی بوده و به­وسیله اکسیداسیون مواد آلی، باعث آزاد شدن مقادیر زیادی حرارت می­گردند. (جوکار ، ۱۳۸۶) اما مشکل گرم شدن رودخانه‌ها از مدیریت نامناسب سیلاب‌ها و آب باران در مناطق توسعه‌یافته، تغییر آب‌وهوای زمین ناشی از فعالیت‌های بشر و عدم حفاظت از پوشش گیاهی در مناطق ساحلی نیز ناشی می­ شود.
۱-۸-۳- آلودگی آب و خاک در نیروگاه‌ها :
در نیروگاه‌ها، آب‌های مورداستفاده در بخش‌های مختلف به روش‌های گوناگون آلوده می‌شوند. این آلودگی­ها می‌تواند با رها شدن فاضلاب‌ها در آب‌های سطحی و یا نفوذ به آب‌های زیرزمینی موجب آلودگی در آن‌ها گردد. عمده آب استفاده‌شده در نیروگاه‌های حرارتی صرف خنک کردن می‌شود. این آب پس از جذب مقدار کافی حرارت و افزایش دمای آن به میزان ۴ تا ۸ درجه سانتی‏گراد به مبدأ خود بازمی‌گردد. آب‌خنک کننده تقریباً ۶۰ تا ۸۰ درصد انرژی سوخت را در قالب اتلاف حرارتی جذب می‌کند. نیروگاه‌هایی که با سیستم خنک‌کننده مداربسته طراحی نشده‌اند، برای تولید هر مگاوات ساعت الکتریسیته به ۱۶۰ تا ۲۲۰ مترمکعب آب نیاز دارند. نیروگاه‌ها، جدا از مصرف سیستم‌های آب خنک کننده شان، نیاز بسیار کمی به آب برای تغذیه و جبران بخار سیکل دارند. ( میزان مصرف آب ترمیمی در نیروگاه‌ها با برج تر حدود ۲/۳-۷/۲ مترمکعب بازاء هر مگاوات ‏ساعت و نیروگاه‌ها با برج خشک ۲۰۰-۱۷۰ لیتــر و سیکل‏هـای تـرکیبی معــادل ۱۵۰-۱۲۰ لیتـر بـازاء هر مگاوات‏ ساعت تولید می‏باشد ). ( جوکار، ۱۳۸۶ )

• • 1. 1. اثر دما و شوری بر اکسیژن محلول در آب

     

     

یکی از آلودگی‌های موجود در دریاها، آلودگی حرارتی است. استفاده از آب دریا به‌منظور خنک کردن نیروگاه‌ها موجب افزایش دمای آب می­گردد و ازآنجایی‌که در این رابطه هر نیروگاه روزانه مقدار زیادی آب دریا مصرف می­نماید، این افزایش دما اثرات سوء و مخربی بر زندگی موجودات دریا می­ گذارد. آبزیان به‌شدت نسبت به تغییرات درجه حرارت آب دریا حساس هستند. زیرا که درجه حرارت بالا منجر به تخم‌ریزی و تولیدمثل زودرس، مهاجرت ماهی‌ها، کاهش مقدار اکسیژن محلول در آب و درنهایت مرگ برخی از جانداران آبزی می­گردد.
برخی از اثرات مخرب آلودگی حرارتی در آب دریا به شرح زیر می­باشد :

• • همان‌گونه که اشاره گردید هر چه حرارت آب افزایش یابد به همان نسبت از میزان حلالیت اکسیژن کاسته می­ شود.

شکل (۱-۶) مقدار اکسیژن محلول در آب را برحسب درجه حرارت و شوری نمایش می­دهد.

• • درجه حرارت در رفتار تولیدمثل ارگانیزم‌های دریایی و مناطق آبی نیز تأثیر دارد، به‌طوری‌که تعدادی از ارگانیزم‌ها در ازاء افزایش دما تخم‌ریزی‌شان را تنظیم کرده و عکس‌العمل نشان می­ دهند.

به همین دلیل، وقتی درجه حرارت آب افزایش می­یابد، تناوب تخم‌ریزی نیز دچار اختلال می­گردد. در بعضی موارد، زمانی که تخم‌ریزی‌ها از موعد طبیعی جدا می­افتند (مثلاً زودتر از زمان معمول انجام می­پذیرد )، نوزادان به وجود آمده ، غذاهایی را که نیاز دارند به دست نمی­آورند. به‌این‌ترتیب پس از مدتی کوتاه، نوزادان براثر فقدان مواد غذایی موردنیاز از ناحیه مزبور حذف گردیده و اثری از آنان باقی نمی­ماند. ( رزاقی ، ۱۳۷۸ )
شکل ۱-۶- تأثیر درجه حرارت و شوری بر میزان حلالیت اکسیژن آب دریا

• • 1. 1. جزر و مد

     

     

پدیده کِشَند یا جزر و مد اساساً زاییده نیروی گرانش کره ماه و خورشید است، آشکار است که دریاها در سنجش با خشکی‏های زمین نرمش بیشتری دارند و از این ‌روی در برابر نیروی کشش ماه کمتر ایستادگی می‏کنند، به همین مناسبت توده‏های آب در زیر پای ماه انباشته می‏گردند و پدیده‏ای را به نام «برکشند» (مد) ایجاد می‏کنند.
هم‌زمان با «برکشند» رو به ماه، «برکشند» دیگری در آن‌سوی کره زمین ایجاد می‏گردد بدین‏سان که آب‌های آن‌سوی کره زمین که از ماه به دورند، کمتر متأثر گردیده و به‌اصطلاح عقب می‏مانند و آب توده کلانی را ایجاد می‏کنند، بنابراین روزانه هر نقطه از سطح دریا دو بار دستخوش برکشند و دو بار هم دستخوش «فروکشند» (جزر) می‏گردد.

الف-شناسایی و اولویت بندی حالات بالقوه خرابی در یک سیستم، محصول، فرایندو یا سرویس
ب-تعریف و اجرای اقداماتی به منظور حذف و یا کاهش میزان وقوع حالات بالقوه خرابی
پ-ثبت نتایج تحلیل های انجام شده به منظور فراهم کردن مرجعی کامل برای حل مشکلات در آینده

اهمیت مسائل ایمنی و پیشگیری از حوادث قابل پیش بینی در صنعت هوا فضا در دهه ی۱۹۵۰علت اصلی پیدایش تکنیک آنالیز حالات خرابیو به کارگیری آن است. چندی بعد این روش به عنوان ابزاری کلیدی برای افزایش ایمنی در فرایندهای صنایع شیمیایی مطرح شد واز آن به بعد، هدف از اجرای آن پیشگیری از تصادفات و اتفاقات تعریف شده است. در فوریه ۱۹۹۲ استاندارد SAE -J-1739 به عنوان استاندارد مرجع این تکنیک در صنایع خودرو معرفی شده و به دنبال آن در سال های اخیر، توسعه سیستم های تضمین کیفیت در صنعت خودروبخصوص وضع استاندارد QS-9000 در صنعت خودروی امریکا، موجب شد که استفاده از آن رواج بیشتری یابد.
آنالیز حالات خرابی تکنیکی تحلیلی و متکی بر قانون پیشگیری قبل از وقوع است که برای شناسایی عوامل بالقوه خرابی بکار میرود. توجه این تکنیک بر بالا بردن ضریب امنیت ودر نهایت رضایت مشتری، از طریق پیشگیری از وقوع خرابی است. ابزاری است که با کمترین ریسک، برای پیش بینی مشکلات و نقص ها در مراحل طراحی و یا توسعه فرایندها وخدمات در سازمان به کار میرود.
یکی از عوامل موفقیتاین تکنیک زمان اجرای آن است. این تکنیک برای آن طرح ریزی شده که “یک اقدام قبل از واقعه باشد” نه “یک تمرین بعد از آشکار شدن مشکلات". به بیانی دیگر، یکی از تفاوت های اساسی آن با سایر تکنیک های کیفی این است که آنالیز حالات خرابی یک اقدام کنشی است، نه واکنشی. در بسیاری از موارد وقتی با مشکلی مواجه می شویم، ممکن است برای حذف آن اقدامات اصلاحی تعریف و اجرا شود. این اقدامات، واکنشی در برابر آنچه اتفاق افتاده است. درچنین مواردی حذف همیشگی مشکل، به هزینه و منابع زیاد نیاز دارد، زیرا حرکت از وضعیت موجود به سمت شرایط بهینه اینرسی زیادی خواهد داشت، اما در اجرای آنالیز حالات خرابی با پیش بینی مشکلات بالقوه و محاسبه میزان ریسک پذیری آنها، اقداماتی در جهت حذف و یا کاهش میزان وقوع آنها تعریف و اجرا میشود. این برخورد پیشگیرانه کنشی است در برابر آنچه ممکن است در آینده رخ دهد و مسلما اعمال اقدامات اصلاحی در مراحل اولیه طراحی محصول یا فرایند، هزینه و زمان بسیار کمتری در برخواهد داشت. علاوه بر این،هر تغییری دراین مرحله بر روی طراحی محصول یا فرایندبهراحتی انجام شده و در نتیجه احتمال نیاز به تغییرات بحرانی در آینده راحذف میکندیا کاهش خواهد داد.
این تکنیک اگر درست و به موقع اجرا شود، فرایندی زنده و همیشگی است، . یعنی هرزمان که قرار است تغییرات بنیادی در طراحی محصول و یافرایند تولید (یا مونتاژ)انجام گیرد باید بروز شوندو لذا همواره ابزاری پویاست که در چرخه بهبود مستمر به کار میرود.
هدف از اجرای این تکنیک جستجوی تمام مواردی است که باعث شکست یک محصول یا فرایند میشود، قبل ازاینکه آن محصول به مرحله تولید برسد و یافرایند آماده تولید شود. این تکنیک به تنهایی مسائل و مشکلات را برطرف نمی کند، بلکه باید در کنار سایر تکنیک های حل مسأله مورداستفاده قرار گیرد. تهیه ی آن فرصت هایی را برای سازمان فراهم میکند که اگر فقط در قالب یک فرم مستند شوند، هرگز مشکلات را حل نمی کنند.به منظور تکمیل این تکنیک تیم باید برای سوالات زیر پاسخ های کاملی تهیه کند:
الف-تحت چه شرایطی محصول نمی تواند اهداف و مقاصد طراحی را برآورده سازد و یا نیازهای فرایند تحقق نمی یابد؟
ب-حالات خرابی چه تاثیری بر مشتری خواهند داشت؟
پ-اثر خرابی چه شدتی دارد؟(عدد شدت)
ت-علل بالقوه خرابی کدامند؟
ث-احتمال وقوع علل خرابی چقدر است؟(عدد وقوع)
ج-در حال حاضر چه کنترل هایی به منظور پیشگیری و یا تشخیص حالات خرابی و علل آن انجام میشود؟
چ-قدرت تشخیص کنترل های موجود چه میزان است؟(عدد تشخیص)
ح-میزان خطر پذیری حالات بالقوه خرابی به ازای علل مختلف چه مقداراست؟(محاسبه نمره ی اولویت ریسک^[۹۷] )
خ-به منظور کاهش میزان خطر پذیری چه اقداماتی میتواند صورت گیرد؟
آنالیزحلات خرابی به دلایل زیر به عنوان سوابق محصول و یا فرایند مستند میشود:
۱٫ ارتباطات به سادگی برقرار میشود (به عنوان یک زبان مشترک برای همه افراد).
۲٫ به عنوان یک منبع اطلاعاتی مفید برای تهیه حالات خرابی آتی قابل استفاده است.
۳٫ تمامی تفکرات و نظرهای افراد جمع آوری میشود.
۴٫ یکی از منابع مهم بهبود مستمر است.
نمره اولویت ریسک به صورت زیر محاسبه می شود:
تشخیص × وقوع × شدت = نمره اولویت ریسک
هرچه نمره ی اولویت ریسک بالاتر باشد نشان دهنده ی لزوم توجه بیشتر به مسأله می باشد.
۳-۵-تخمین و پیش بینی نرخ رشد تجارت کانتینری
سازمان ملل با انتشار کاغذ سفید صنعت کشتیرانی حجم کانتینر در سراسر دنیا را برای سال ۲۰۱۵ پیش بینی کرده است:

معاصر به جنبه­ های معنوی محیط زیست می­باشد. علاوه بر آن نقش دین در سیاست­های محیطی و لزوم شناخت هرچه بیشتر آن در کنترل و حل بحران­های زیست محیطی را از طریق تبیین رابطه انسان - محیط مورد توجه قرار داده است. تفاوت ماهوی انسان­محوریِ ادیان الهی با انسان­محوریِ منبعث از فلسفه مدرن، با تمرکز بر جهان­بینی اسلام مورد بررسی قرار گرفته است. پژوهش یاد شده با بررسی تأثیر جهان­بینیِ انسان­مدار معاصر بر روند تخریب طبیعت نشان می­دهد که علم­گرایی محض و سلطه­گرایی بر طبیعت بدون توجه به پیامدهای آن، بحران فعلی را به ­وجود آورده است. یافته‌های پژوهش مزبور نشان می­دهد ارائه راه­­حل بدون توجه به اخلاق و معنویت، برای تغییر و ترمیم رابطه انسان و طبیعت، امکان­ پذیر نمی ­باشد. بر این اساس می­توان با مبنا قرار دادن ارزش­های دینیِ مشترک به­عنوان زیربنای سیاست­های محیطی و ارزیابی جامعی از رابطه انسان- محیط، به اصول مشخصی در ارتباط با نحوه­­ی برخورد با طبیعت دست یافت.

محقق داماد^[۱۷]، در پژوهشی با عنوان «الاهیات محیط زیست» راز ناموفق بودن تلاش­ های گسترده در خصوص حفظ محیط زیست را در رها کردن علت و دنبال کردن معلول می­داند. وی ریشه­ اصلی بحران محیط زیستِ معاصر را در نگاه و تفسیر انسان از محیط زیست طبیعی می­داند. نگرش انسان مدرن بر پایه­ علم­باوریِ افراطی، عامل عمده تباهی محیط زیست است. پژوهش یاد شده، این باور که تعالیم ادیان توحیدی در ایجاد بحران زیست­محیطی مؤثر بوده ­اند را اتهامی بیش نمی­داند، از این رو سعی دارد نشان دهد که راه برون رفت از بحران مزبور درتعالیم آسمانی است. بر این اساس، نقش تعالیم دینی و بطور گسترده­تر نقش تعالیم ادیان توحیدی را در حفظ محیط زیست تبیین می­ کند. یافته­های پژوهش یاد شده نشان می­دهد علوم جدید با فاصله گرفتن از نگاه معنوی (فرامادی)، رابطه­ انسان با طبیعت را به بحران کشانده­اند. علاوه بر این، متکلمان، فلاسفه و عالمان دینی، به دلیل ارائه ندادن ایده­هایی در زمینه الاهیات زیست­محیطی، عرصه را برای دنیوی شدنِ کامل طبیعت خالی گذاشتند. بنابراین ارائه دیدگاه­ های غیرمادی و تقویت نگرش­های روحانی و معنوی به طبیعت است که می ­تواند ویرانی­های حاصله از نگرش مادی را برطرف نماید. افزون بر این، نه تنها ارزش­های دینی بلکه مطالعه و اصلاح باورهای فرهنگیِ مردم هر منطقه می ­تواند به­عنوان راه­کارهای عملی حفظ محیط زیست در سطح جهانی مطرح شوند.
رحمتی^[۱۸]، در پژوهش خویش به بررسی نسبت دین و محیط زیست پرداخته است. به باور وی رابطه­ دین و محیط زیست یک رابطه روان­شناسانه می­باشد و نمی­ توان یک رابطه علّی میان آنها یافت. یافته­های پژوهش یاد شده نشان می­ دهند باورهای دینی بر رفتارهای زیست­محیطی در سطح فردی و اجتماعی مؤثر است. از این رو برای برقراری ارتباط میان دین و محیط زیست در دنیای معاصر، به حلقه واسطی چون اخلاق زیست‌محیطی نیاز است. مراد از چنین رابطه‌ای این است که دیدگاه دینیِ شخص لزوماً در نوع رفتار و رویکرد او نسبت به محیط زیست تأثیر بگذارد و رفتار و رویکرد افراد یا جوامع نسبت به محیط زیست، بازتاب موضع دینی آنان باشد. در نهایت برای تعیین علت یا عللی برای بحران محیط زیست، باید در جایی غیر از دین و اعتقادات دینی به جست‌و‌جو پرداخت. در واقع ریشه­ بحران­های زیست محیطی در مسائلِ برآمده از تغییرات اجتماعی دوران معاصر است.
بهرام­پور^[۱۹] در پژوهش خویش، به بررسیِ رابطه­ دین و محیط زیست پرداخته است. با وجود ارائه­ اطلاعات کلی در باب بحران محیط زیست و اشاره به ریشه ­های این بحران، عمده­ی تمرکز پژوهش، بر موضوعِ «اخلاق محیط زیست» و نیز «طبیعت در ادیان» است بدین معنا که به هماهنگیِ آموزه­های ادیان با طبیعت پرداخته است یعنی با ذکر ادیان رایجِ جهان، به رهنمون­ها و تعالیمِ این ادیان درباب طبیعت و حفظ محیط زیست اشاره شده است. براساس نتایج این پژوهش، بحران محیط زیست ریشه در تفکر و عملکرد مدرن داشته است و این بحران، بحرانی معنوی و اخلاقی است و راه مقابله با بحران، تغییر رفتار انسان (تغییر مبنایی) نسبت به طبیعت و محیط است. از همین رو وجود اخلاق زیست محیطی که این هدف بر اساس هنجارهای آن تأمین می­ شود ضروری است.
ایزدی^[۲۰]، در پژوهش خویش با بهره گرفتن از روش اسناد­ی، به بررسی رابطه­ فلسفه و اخلاق با محیط زیست پرداخته است. برای این منظور بنیادهای شکل دهنده مسائل زیست­محیطی و بحران رو به رشد آن را با اشاره به چیستیِ بحران محیط زیست که امروزه ادعای بحرانی بودن آن مطرح می­باشد، تبیین نموده است. یافته­های پژوهش یاد شده نشان می­دهد، پی­ریزی اخلاق براساس همان بنیادهایی که سبب بروز بحران شده است، نه تنها مفید و مؤثر نمی ­باشد بلکه منجر به بروز معضلات بیشتری خواهد شد. به باور وی، قبل از هر برنامه­ ریزیِ اخلاقی باید آموزش انسان متحول شود.
عزیزی^[۲۱]، در پژوهشی میان­رشته­ای با بررسی علوم قرآن، حدیث، فلسفه، محیط زیست و با تمرکز بر اخلاق زیست­محیطی و نیز دین اسلام – از آنجا که دینی همه جانبه است و به مسائل زیست ­محیطی توجه ویژه دارد- درصدد کشف ارتباط دین و اخلاق، اخلاق، فلسفه و محیط زیست برآمده است. هدف از این پژوهش، معرفیِ نظرات اسلام و شریعت پیامبر خاتم، برای پاسخ به بحران محیط زیست بوده است. براساس یافته­های این پژوهش، اخلاق، بهترین راه حل برون رفت از بحران زیست­محیطی کنونی معرفی شده است. همچنین پژوهش یاد شده تعالیم اسلامی را به­عنوان یک الگوی جامع پیشگیری از مسائل زیست محیطی و نیز حفظ و آبادانی محیط زیست معرفی نموده است.
بیدهندی و همکاران^[۲۲]، در پژوهش خویش با تحلیل آموزه‌های موجود در ادیان توحیدی، نقش آموزه­های دینی در حل بحران زیست­محیطی را بررسی نموده ­اند. هدف از پژوهش یاد شده پاسخ به این سؤال می­باشد که نقش انسان در ایجاد فساد و شر، اعم از طبیعی یا مابعد­الطبیعی، چگونه بوده است. یافته­های پژوهش مزبور نشان می­دهد که دین با گسترش اخلاق زیست­محیطی و ارائه الگوهای ارتباط با محیط زیست، طبیعت را برای همیشه از نابودی نجات خواهد داد. زیرا براساس آموزه­های دینی، طبیعت موجودی زنده و مقدس است. درعین حال، با نگاهی کل­نگر و سیستمی نه تنها طبیعت در تقابل با بخش دیگر از هستی یعنی انسان قرار نمی­گیرد بلکه جزئی از وجود انسان تلقی می­گردد. همچنین، استفاده و بهره­مندی از طبیعت نباید به استثمار و بهره­کشیِ ددمنشانه تبدیل گردد، بلکه ورود انسان به این بخش از هستی باید با نگاهی تعاملی صورت گیرد.
گرگی­زاده^[۲۳]، در پژوهشی توصیفی- تحلیلی، با طرح ضرورت اخلاق زیست­محیطی، ابعاد این ضرورت را از دیدگاه اسلام و اندیشمندان پس از رنسانس بررسی نموده است تا بتواند به رهیافت مناسبی برای پاسخ به مسائل زیست محیطی دست یابد. این پژوهش با بررسیِ آموزه­های اسلامی و اندیشمندانِ پس از رنسانس و با فرض همه­جانبه بودن تعالیم قرآن، نگاه اسلام را نگاهی نجات­بخش برای پاسخ به بحران زیست­محیطی می­داند، در حالیکه دیدگاه اندیشمندانِ پس از رنسانس جامعیت و کفایت لازم را برای پاسخ به همه مسائل زیست محیطی ندارند. یافته­های پژوهش مزبور نشان می­دهد که اخلاق دینی و پایبندی به دستورات الهی، انسان و سایر موجودات را از بحران یاد شده نجات می­ دهند.
قاسمی^[۲۴]، در پژوهش خویش مسأله محیط زیست و پاسخ به آن را در دیدگاه سیدحسین نصر بررسی نموده است. براساس دیدگاه­ نصر، راه­حل­هایی که از علوم مختلف برآمده است در پاسخ به بحران محیط زیست مؤثر نمی­باشند، زیرا خودِ این علوم زمینه­ ساز بحران محیط زیست بوده ­اند. نصر برخلاف دیگر دانشمندان به­جای رویکردی علمی، رویکرد مابعدالطبیعی را برگزیده است. یعنی بررسی بحران زیست محیطی را در چارچوب یک سنت وحیانی دنبال نموده است. ارزیابی پژوهش یاد شده گویای آن است که نصر در رابطه با بحران محیط زیست و نقش دین در حل آن، استدلال و بیان روشنی نداشته است و در عین حال برای حل بحران ایده­ای ارائه نکرده است. با این حال، با فرض پذیرش دیدگاه نصر، راه­حل وی نیاز به زمان دارد درحالیکه بحران محیط زیست نیاز به راه­حل فوری دارد. همچنین علیرغم پذیرش ضرورت الاهیات محیط زیست، باید توجه داشت که دیدگاه مزبور به تنهایی نمی­تواند مشکلات دنیای مدرن را برطرف نماید.

۲-۲-۲- پیشینه خارجی

سانتمایر^[۲۵]، در کتاب خود با فراهم نمودن نوعی الاهیاتِ برگرفته از مسیحیت، برای پاسخ به دیدگاه‌های لین وایت تلاش نموده است. تأکید وی بر این است که ملکوت خدا که انسان، عدالت اجتماعی و طبیعت را در بر می­گیرد، باید عالم بشری و عالم طبیعی را نیز شامل شود. به باور سانتمایر، طبیعت حقوق خاص خودش را دارد و تکلیف دینی انسان­ها حفظ و حمایت از طبیعت است.
شئیفر^[۲۶] در کتاب آلودگی و مرگ انسان، به ردِ تفسیر وایت از سـلطه پرداخته است و علیه شکل بت‌پرستانه و همه­خدا انگاریِ مسیحیت هشدار می­دهد. به باور وی طبیعت به غلط خدا انگاشته شده است. این که گاهی در الاهیات زیست­محیطی، خدا هم­مرتبه با طبیعت دیده شود بحث­برانگیز می­باشد. عده­ای درباره خدایی با تعالیِ کمتر بحث می­ کنند، خدایی رؤیایی که به نسبت خدای سنتیِ مسیحیت، تعامل و ارتباط زیادی با حوزه­ طبیعی و فرآیندهای طبیعی دارد. درواقع به باور مسیحی، اینکه خدا به شکل عیسی تجسد یافت، نشان از تقابل عمیقِ ماده و جسم در مسیحیت دارد. برخی الاهیدانان بر این رویداد محوری تأکید ورزیده تا بر عنصر غیردوگانه انگاریِ مسیحیت تأکیده کرده و ارزش سنت اعطای مادی را نشان­ دهند ( ۲۹۲: .(Siders, 2009
دِر^[۲۷]، در پژوهش خود به بررسی مقاله­ وایت در خصوص ریشه ­های تاریخی بحران زیست­محیطی می ­پردازد. او این مقاله را در فضای آثار وایت و نیز استدلال­های مشابه در این مورد، پیش از انتشار مقاله وایت، مورد بررسی قرار می­دهد. وی با مرور ادله وایت، به­ ویژه مسیحی بودن وایت، نشان داده است که مقاله او به غلط تفسیر شده است.
داتی^[۲۸]، در پژوهش خویش به بررسی طیفی از تفاسیر الاهیاتی از جهان طبیعی در بازه زمانی اواسط دهه­ ۱۹۶۰ تا اواخر دهه ۱۹۷۰ در پرتو ادعای وایت مبنی بر اینکه دینِ غربی دشمن طبیعت می­باشد، پرداخته است. داتی، تجدید و بازبینی در تفکر سنتی مسیحی را ناکافی می­داند.
اتفیلد^[۲۹]، در پژوهش خویش با اشاره به اینکه امروزه ریشه ­های تاریخی بحران محیط زیست را اغلب به نگرش­های یهودی - مسیحی از طبیعت نسبت می­ دهند و شواهدی هم دالّ بر این باور ارائه شده است، بر این باور است که شواهد زیادی نیز مبنی بر رویکرد­های نیکِ مسیحیت به محیط زیست و طبیعت غیرانسانی یافت می­ شود. پژوهش یاد شده انتقاداتِ لین وایت، ویلیام کولمن^[۳۰] و جان پاسمور^[۳۱] از نگرش‌های تاریخی زیست­محیطیِ مسیحیت را بازبینی کرده و تلاش نموده به آنها پاسخ دهد. اتفیلد، استدلال آنان مبنی بر رویکردهای مستبدانه و انسان­محورانه از محیط زیست که نوعی از مسیحیت تاریخی داشته است را مورد مداقّه قرار داد. او با تصدیق پیچیدگی و تنوع دیدگاه­ های مسیحیت گذشته، شواهدی از کتاب مقدس از طریق اولیا و بزرگان دین، قرون وسطا و اوایل دوران مدرن ارائه نمود که دالّ بر دیدگاه مشفقانه به طبیعت و اعتقاد به مسئولیت­های جانشینی انسان است.
کِی^[۳۲]، درپژوهش خویش، از طریق خوانش ادبیِ کتاب مقدس برای گذشتن از بن بستِ بحث لین وایت تلاش نموده است. براساس یافته­های پژوهش یاد شده، در متون مقدس هیچ نشانه­ای برای تجویز تخریب محیط زیست نمی­ توان یافت. پژوهش مزبور با بررسی تصاویر انسان­وارِ کتاب مقدس از گیاهان و حیوانات و رابطه­ آنها با انسان­ها، معتقد است که آموزه­ی محوری کتاب مقدس درباره طبیعت، مراقبت از آن از طریق مجازات انسان­ها از سوی خداست. او اگرچه پرستش خود طبیعت را رد می­ کند اما دین یهودی را در بسیاری جهات طبیعت­گرا می­داند.
اکبرگ و بلاکر^[۳۳] در پژوهشی، به بررسی تفاوت­های فردیِ تجربه دینی با بهره گرفتن از تز لین وایت مبنی بر اینکه سرخوردگی طبیعت در بخش اول از سفر پیدایش، منجر به تقلیل دغدغه و نگرانیِ غرب در قبال محیط زیست شده است پرداخته­اند. درواقع تزی که لین وایت در مقاله خویش مطرح کرده بود را مورد آزمایش قرار دادند. پژوهش یاد شده به صورت پیمایشی انجام گرفته است، جمعیت تحقیق، ۳۰۰ نفر از بزرگسالان یک منطقه شهری بودند. براساس یافته­های این پژوهش، شمار قابل توجهی از نتایجِ به­دست آمده موافق با تز وایت بود.
راکفلر و اِلدر^[۳۴]، کتابی منتشر نموده ­اند که گردآورنده­ی مجموعه مقالات ارائه شده از سوی طیف وسیعی از دانشمندان درکنفرانس بین ­المللیِ (۱۹۹۰) دانشکده­ی میدلبری (ورمونت)^[۳۵] است. این مجموعه مقالات به ارزیابی ابعاد معنویِ بحرانِ فزاینده­ی محیط زیست پرداخته است. در مقدمه­ی این کتاب آمده است که، بحران محیط زیست، بحرانی اخلاقی و مسأله­ای دینی است. همچنین، به­ طور مختصر اشاره به نگرانی­های زیست­محیطی در آمریکا به­ ویژه در ارتباط با دین و ظهور اخلاق زیست­محیطی بین ­المللی شده است. بخش­های کتاب دربردارنده طیف گوناگونی از سنت­های اعتقادی از قبیل: یهودیت، مسیحیت، لیبرال دموکرات، اسلام (به قلمِ سیدحسین نصر) و بودیسم تبتی است. دیگر بخش­ها عبارتند از: استراتژی جهانی حفاظت از محیط زیست، خطوط تاریخی و معاصرِ رابطه­ دین و محیط زیست و گفتگوی شرکت­ کنندگان در ارتباط با موضوعات یاد شده می­باشد. در خاتمه نیز تصاویری از نمایشگاه هنر کنفرانس به ضمیمه­ی متن جهانی منشور سازمان ملل متحد برای طبیعت، ارائه شده است.
رولستون^[۳۶]، در مقاله خویش با اشاره به تأثیر دین در مسأله محیط زیست، معتقد است مسیحیت که به لحاظ اخلاقی و دینی بر انسان تمرکز یافته است، در بردارنده­ی تعالیمی است که اشاره به مسئولیت انسان در قبال سایر خلقت دارد. وی جهات کلی یک اخلاق زیست­محیطیِ مسیحی برمبنای کتاب مقدس را نشان می­دهد.
اِلسپث^[۳۷] در پژوهش خویش، تز وایت را مبنی بر این که مسیحیت قرون وسطا، مسئول ایجاد بحران فعلی محیط زیست است، به لحاظ ساختاری به چالش کشانده است. او برای این کار ابتدا پیش­فرض­های بحث­برانگیزِ استدلال وایت را شناسایی و سپس ادعای وی را که دین غربی با رویکرد استثمارگرانه­اش موجب پویایی فن­آوری­های قرون وسطا شده است، مورد تردید قرار داد. بر اساس پژوهش او ارزش­های دینیِ قرون وسطا بسیار پیچیده­تر از آن چیزی است که وایت نشان داده است. وایت و منتقدانش به دلیل تأکید بیش از حد بر نقش ارزش­های دینی در بحران محیط زیست از توجه به ارزش­های غیر دینی – نظا­م­های اقتصادی و سیاسی– در ایجاد، اجرا یا کاربست این باورها و رفتارها غافل شدند.
وِست^[۳۸] با توجه به نقدهای دانشمندانِ حوزه اخلاق زیست محیطی به الاهیات یهودی – مسیحی و نیز دیدگاه لین وایت، به بررسی فقراتی از سفر پیدایش پرداخته است. نتیجه­ای که از بررسیِ تک تک آیات به دست آورد آن است که فهم الاهیات یهودی – مسیحی از طبیعت کاملاً مثبت و در تأیید اخلاق زیست محیطیِ حافظ کل خلقت، می­باشد. البته به نظر او مشکلی که در این میان وجود دارد، انتقال این ویژگی‌های زیست­محیطی ِ مندرج در الاهیات یهودی- مسیحی به فرهنگ جدید و وارثانش است.
کیلبورن^[۳۹]، در پژوهش خویش به بررسی ریشه ­های تاریخی بحران زیست­محیطی پرداخته است. به باور وی، ریشه ­های تاریخیِ بحران زیست­محیطی را می­توان در علم و آزادیِ دوره­ روشنگری از طریق دریچه­ی نگرش آنها به طبیعت و مصرف­گرایی ردیابی نمود.
طالبی دارابی^[۴۰]، در پژوهش خویش به دیدگاه­ های دینی و بحران محیط زیست از چشم­انداز اسلامی پرداخته است. مقاله با نقل قولی زیبا از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آغاز می­گردد: «شاخه­ های درخت، بالهای فرشتگان هستند، بالهای فرشتگان را نشکنید.» این مقاله با اشاره به دیدگاه­ های متفکران دینی و سکولار، نقش دین به­خصوص دین اسلام را در مسأله بحران گسترده محیط زیست بررسی نموده است. به همین منظور به مرور تاریخیِ مسأله – جایگاه دین در خصوص بحران محیط زیست – و اشاره به دیدگاه­ وایت پرداخته است. این مقاله در حکم درآمدی بر مطالعاتِ بیشتر در خصوص منابع مفهومی، دغدغه­ های روش­شناختی و جهات کاربردی در مواجهه با بحران محیط زیست از چشم­انداز اسلامی است. قرآن، منبعی غنی از مفاهیمی است که می­توان از آن در بازنگری درباره محیط زیست بهره جست. مفاهیمی مانند خلیفۀ­اللهی، اینکه انسان جانشین خداوند بر زمین است اشاره به امتیاز ویژه­ی انسان، مسئولیت ­ها و وظایف انسان دارد.
ادواردز در کتاب اکولوژی در قلب دین^[۴۱]، بحران محیط زیست را در پرتو دین بررسی می­ کند. مدعای اصلی وی این است که فقدان تنوع زیستی، یک مسأله­ دینی است چرا که وقتی انسان­ها موجب انقراض سایر انواع می­شوند، درواقع مخلوقاتی را که خدا آفریده است از بین ­می­برند. استدلال کتاب بر این است که مسیحیان با فهم عمیق­ از اکولوژی می­توانند نقش مهمی در حل بحران ایفا کنند. ادواردز پاسخ دینی به بحران زیست­محیطی را که با آن مواجه­ایم ره­گشا می­داند ولی نه از رهگذر سنت دینی، بلکه با تعمق بیشتر در آن [سنت] و نیز تفسیر مجددِ آن در پرتو مسائل زیست­محیطی می­توان زمینه تجدید نظر در رفتارهای زیست­محیطی را فراهم آورد.
مک فاگ در کتاب خویش آب و هوای جدید: خدا، جهان و گرم شدن زمین^[۴۲] مسئولیت تک تک انسان­ها- به­خصوص کسانی که در کشورهای صنعتی و بزرگ مانند آمریکا می­ز­یند- را در پدیده­ گرم شدن زمین خاطرنشان می­ کند. اینکه این انسان­ها هستند که با عادات و سبک زندگی خویش، زمین را به تباهی می­کشند. مک فاگ نشان می­دهد که چطور تصور خدا به عنوان موجودی کنترل­گر و یا صرفاً متعالی، گمراه­کننده است. در عوض، خدایی را معرفی می­نماید که وجودش در سرتاسر خلقت - که ما بخش کوچکی از آن هستیم - تجلی یافته است. همچنین، این تصور که انسان مصون از مجازات است اشتباه است. انسان قرن­هاست که زمین را به زمین بازی و سطل زباله مبدل کرده است. هدف این بوده که در رابطه­ درست با خدا باشیم، اما به اندازه کافی به رابطه­مان با محیط زیست فکر نکرده­ایم و ایمانمان فردگرا بوده است. این کتاب، باورهای دینیِ انسان را به لرزه می­ اندازد. هدف کتاب یاد شده این است که فهم جدیدی از کیستی­امان در رابطه با خدا و جهان بدست آوریم. تنها با داشتن مبنایی بسیار دقیق برای باورهایمان است که خودمان را کوچکتر می­کنیم تا فضا برای دیگران هم به ­وجود آید. ­درواقع این کتاب نشان­دهنده آن است که نوع نگرش و باورهای انسان می ­تواند شکل­دهنده باور و عملکرد درست در رابطه با محیط زیست باشد.
گریم^[۴۳] در پژوهش خویش، به نقش ادیان در ارتقای آگاهی زیست­محیطی می ­پردازد. یافته­های پژوهش یاد شده نشان می­دهد ادیان می­توانند نقش مهمی در پاسخ به بحران­های زیست­محیطی داشته باشند. آگاهی­ای که بر مبنای آن انسان می ­تواند مجدداً ارتباط با طبیعت را آنگونه که در ادیان آمده است، بازسازی نماید. بنابراین با آوردن نمونه­هایی از ارتباط میان ادیان و طبیعت، سعی دارد نشان دهد چگونه ادیان می توانند به مسأله محیط زیست پاسخ دهند.

۲-۲-۳- جمع­بندی و نقد مطالعات پیشین

پیشینه­ی داخلی بیانگر آن است که در زمینه ارتباط دین و محیط زیست، پژوهش­های مختلفی انجام گرفته است. این پژوهش­ها امکان تأثیر­گذاری دین بر محیط زیست را در دین اسلام و نیز روایات و سنت دینی بررسی کرده ­اند. پژوهش­های داخلی با آوردن نمونه­هایی از متون دینی تلاش کرده ­اند نشان دهند دین – اسلام – توانایی پاسخ دادن به مسأله محیط زیست را دارد. در عین حال این پژوهش­ها این باور را که بحران محیط زیست تحت تأثیر باورهای دینی به ­وجود آمده است، رد می­ کنند. بررسی پیشینه داخلی نشان می­دهد غالب پژوهشها به روش اسنادی (کتابخانه­ای) انجام گرفته­اند. در میان پژوهش­ها، پژوهش میدانی و تجربی برای سنجش و بررسی تأثیر دین بر رفتارهای زیست محیطی یا ارزیابی چگونگی تأثیر دین در ایجاد یا پاسخ به مسأله محیط زیست در داخل کشور و بر اساس آموزه­های دین اسلام، به ندرت صورت نگرفته است.
پیشینه خارجی نیز بیانگر آن است که پژوهش­های متعددی در خارج از کشور، رابطه دین و محیط زیست را ارزیابی نموده ­اند. در این پژوهش­ها دو رویکرد اساسی از هم متمایز می­شوند. رویکرد اول با این فرض که باورهای برآمده از آموزه­های دین، به انسان سلطه بر طبیعت را وعده می­ دهند و نیز دیگر موجودات و محیط زیست را وسیله­ای برای لذت بردن انسان برشمرده­اند، سبب شده ­اند رفتارهای سلطه‌گرانه و لذت­طلبانه انسان، بحران محیط زیست را به ­وجود آورند. رویکرد دوم با این فرض که بحران محیط زیست نتیجه باورهای غیر دینی و دنیاطلبانه می­باشد، راهِ­حل بحران یادشده را راه­حلی معنوی می‌داند. براساس دیدگاه­ های برآمده از رویکرد مزبور در صورتی که نگرش انسان­ها نسبت به جهان اطرافشان و محیط زیست، نگرشی معنوی باشد، انسان با بحران­های زیست محیطی روبرو نخواهد شد. این دیدگاه با برشمردن مواردی از آموزه­های دینی، در ادیان مختلف، نشان می­دهد تعالیم دینی با مقدس شمردن حیات و نیز با توصیه به تعادل در رفتار و توجه به محیط زیست، از طریق اصلاح الگوهای رفتار زیست محیطی، می ­تواند از بروز بحران پیشگیری نموده یا پاسخی برای بحران محیط زیست فراهم آورند.
نکته حائز اهمیت در پژوهش­های خارجی این است که، این پژوهش­ها به تناوب دیدگاه­ وایت را مورد نقد و ارزیابی قرار داده­اند. بررسی این پژوهش­ها نشان می­دهد اتفاق نظر در ارتباط با دیدگاه وایت وجود ندارد. همچنین، تاکنون دیدگاه وایت به طور تطبیقی با سایر دیدگاه ­ها مقایسه و تعدیل نگردیده است. از بررسی پژوهش­های خارجی می­توان نتیجه گرفت ضرورت توجه به دیدگاه وایت و بررسی آن، اجتناب ناپذیر است، زیرا این دیدگاه تأثیر قابل توجه­ای بر اندیشه­ های متأخرتر در ارتباط با رابطه دین و محیط زیست داشته است. در عین حال، یافته­های منتسب به دیدگاه وایت که نقش دین در ایجاد بحران محیط زیست را تصریح می­نمایند، توجه به دیدگاه مزبور را به عنوان یک دیدگاه رقیب، پر اهمیت می‌سازد.
بسیاری از پژوهش­های بررسی شده در پیشینه تجربی، نشان می­ دهند مطالعه رابطه دین و محیط زیست، در سطح توصیفی باقی مانده­اند.
به طور کل، بر اساس یافته­های برآمده از نتایج پژوهش­های بررسی شده می­توان اظهار داشت تعالیم و آموزه­های دینی با تغییر نگرش انسان­ نسبت به جهان پیرامون و بخصوص محیط زیست و طبیعت می‌توانند رفتارهای زیست محیطی انسان­ها را تغییر داده و امکان اصلاح و بهبود مسائل مربوط به محیط زیست را فراهم نمایند. جهان معاصر دارای ساخت­های پراکنده و متمرکزی می­باشد که محصول آن، بحران­های متفاوت در جهان پیرامون انسان­ها می­باشد. پژوهش­های یاد شده به این سؤال که دین چگونه می ­تواند در وضعیت کنونی انسان را از بحران محیط زیست بیرون ببرد، پاسخ روشنی نداده­اند.

۲-۳- مبانی نظری

۲-۳-۱- مقدمه

پژوهش­های متعددی به بررسی نقش جهان­بینی و ادیان در بحران محیط زیست پرداخته­اند. بر این اساس دیدگاه­ های متعدد و متنوعی در ارتباط با چگونگی رابطه دین و محیط زیست ارائه شده است. لیکن به طور کل، در بررسی رابطه دین و محیط زیست دو رویکرد مهم و قابل تمایز مطرح می­باشند. رویکرد اول مربوط به دیدگاه­ هایی است که با تأکید بر نقش منفی دین و ارزش­های دینی در بحران محیط زیست به تحلیل شرایط و عوامل بحران می­پردازند. رویکرد دوم مربوط به دیدگاه­ هایی است که نقطه اشتراک آنها تأکید بر نقش مثبت دین و ارزش­های دینی در حفظ محیط زیست و پیشگیری و حل بحران زیست محیطی می­باشد. در بخش مبانی نظری، تعریف مفاهیم و نیز معرفی بخشی از دیدگاه­ های مرتبط با دو رویکرد مزبور ارائه می­ شود. از آنجا که پژوهش پیش رو به طور خاص دیدگاه­ های نصر و وایت را بررسی می­نماید تا مبتنی بر ایده­های نظری این دو پژوهشگر به تبیین مسأله محیط زیست و رابطه آن با دین بپردازد، معرفی دیدگاه­ های دو پژوهشگر یاد شده و گسترش مبانی نظری و مفهومی پژوهش در فصل سوم صورت می­گیرد.

۲-۳-۲- تعریف مفاهیم

۲-۳-۲-۱- محیط زیست^[۴۴]

خاستگاه لغوی «environment» به اصطلاح فرانسویِ باستانی environner برمی­گردد، که به معنای حصار (احاطه کننده) می­باشد. واژه­ی «nature» ریشه­ عمیق­تری دارد، از واژه­ی لاتینیِ natura آمده است. بحث از «environment» غالباً در قرن بیستم و پس از آن رخ داده است در حالیکه بحث در باب معنا و اهمیت «nature»، قدمتی باستانی دارد (Jamieson, 2008: 2).
در پژوهش پیش رو «محیط زیست»، اشاره به محیط زیستِ طبیعی دارد و محیط زیست مصنوع را شامل نمی­ شود. چرا که مفهومِ «محیط زیست»، افزون بر محیط زیست طبیعی و محیط زیست انسانی، محیط زیست اجتماعی و مانند آن را دربرمی­گیرد. واژگان «طبیعت» و «محیط­زیست»، خاستگاه و تاریخ مختلفی دارند و یکی نیستند. بر این اساس، «محیط زیست» عبارت است از کلیه عوامل بیرونی که بر بقا، رشد، گسترش و تکثیر ارگانیسم تأثیر می­گذارند. این عوامل را می­توان به عوامل فیزیکی، بی­جان و عوامل زیست­شناختی یا جاندار تقسیم کرد. اجزای فیزیکی محیط زیست شامل همه عوامل غیربیولوژیکی مانند دما، باد، مواد شیمیایی معدنی و تابش است. ارگانیسم­ها نیز اجزای زیست­شناختی محیط زیست محسوب می­شوند (پارکر، ۱۳۸۲: ۱۸۵). همچنین، «محیط زیست» را به آن­چیزی که فرایند زیستن را احاطه کرده و با آن در کنش و واکنش است، تعریف می­ کنند. محیط زیست واجد معانی گسترده­ای است و مسائل مربوط به آن گوناگون و تا اندازه­ای پیچیده­اند. واژه «محیط زیست» به معنای پیرامون است، لذا می­توان چنین تعریف کرد که محیط زیست نشا­ن­دهنده فضائی است که با کلیه شرایط فیزیکی، بیولوژیکی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و غیره که تمام موجوداتی را که در آن زندگی می­ کنند دربرمی­گیرد و نیز مجموعه ­ای از روابط بین آنها را شامل می­ شود (همان: ۱۶۸).
«محیط زیست» از دیدگاه نصر(۲۰۰۶)، به معنای طبیعت یا طبیعت بکر است که بنابر تعریف وی یعنی همه آنچه که ساخته انسانی نباشد یا تحت­تأثیر مناسبت­های انسانی قرار نگرفته باشد. براساس دیدگاه وی، محیط زیست، شامل محیط زیستِ بدن انسان نیز می­ شود. بنابراین آلودگیِ زنجیره غذایی، محیط زیست بدن را تهدید می­ کند. این تهدید چنان برای نصر نگران­کننده است که معتقد است بشر، حرکتی انتحاری در پیش گرفته است. بدین معنا که اگر«طبیعت» را نابود کنیم-«همان شالوده­ی وجودمان»- خودمان را نابود خواهیم کرد. به بیان نصر«قتل طبیعت، خودکشی است.» (Schwencke, 2009: 21-22).

۲-۳-۲-۲- طبیعت^[۴۵]

واژه­ی طبیعت دربردارنده معانیِ متفاوتی است، سه معنای ابتدایی دارد: نخست، هرچیزی غیر از محیطِ دست­ساز و مصنوعی انسان، هرچیزِ جدا از مصنوعات انسانی که نزدیک به معنای حیات وحش است. معنای دوم، دلالت بر هر چیزی از جهان که جدای ماورای طبیعی (خدا، الهه، ارواح) باشد. به این معنا، طبیعت شامل فرآورده ­های مصنوعی انسان (هنر، معماری، فرهنگ و تمدن) می­باشد. سوم، معنای ارسطویی از طبیعت است. طبیعتِ یک چیز، جوهر ذاتی­­­ای است که اگر مانعِ رشد و بروز نداشته باشد، آشکار می­گردد. موجودات زنده طبیعتی دارند که از طریق فرایند­های زیستی (طبیعت) ظهور و بروز می‌یابند (Ferre, 1988: 28-29) شایان ذکر است که مراد از طبیعت از نظر فلاسفه زیست­محیطی همین محیطی است که انسان با آن سروکار دارد و از آن تأثیر و تأثر دارد نه کهکشان­های دور (Keller, 2010: 2).
بنابر دیدگاه نصر، «طبیعت» عبارت است از همه آنچه که نه به دست بشر ساخته شده و نه فعالیت‏های بشری در ساخت آن تاثیری داشته‏ است. از ستیغ کوه‏ها گرفته تا قعر اقیانوس‏ها، از جلبک‏ها تا فیل‏ها، طبیعت می­باشند. به عبارت دیگر، انسان‏ نیز جزئی از این طبیعت است و بدنش تابع همان‏ قوانین فیزیکی و طبیعی­ای است که باقی‏ جهان طبیعت از آن پیروی می‏کنند. اما از آنجا که انسان برای مخالفت‏ و یا شورش در مقابل خدا و همچنین بی‏حرمتی به‏ طبیعت آزاد است، به لحاظ تکنیکی می‏توان گفت‏ با سایر موجودات طبیعی یکسان نیست. بنابراین مقصود نصر از طبیعت، هرچیزِ غیر انسانی‏ و خارج از فعالیت انسانی است. البته‏ در جوامع سنتی معمولاً این فعالیت‏ها با طبیعت‏ سازگاری دارند اما در جوامع صنعتی هرگز چنین سازگاری با طبیعت دیده نمی‏شود. لازم‏ به گفتن نیست که حتی در جهان امروز، طبیعت‏ و محیط­های ساخته بشری به گونه‏های مختلفی‏ تفسیر می‏شوند (دین­پرست، ۱۳۸۷: ۸).

۲-۳-۲-۳- اکوسیستم^[۴۶]

به لحاظ علمی اصطلاح «محیط زیست»، متفاوت از اصطلاحِ «اکوسیستم» است. «محیط زیست» اشاره به محیطی که ما در آن زندگی می­کنیم دارد. به عبارتی هرآنچه ما را دربرگرفته است. درحالیکه «اکوسیستم» به ارگانیسم­ها و عوامل فیزیکی موجود در یک مکان مشخص اطلاق می­ شود که از طریق جریان انرژی و مواد شیمیایی، ارتباط درونی می­یابند تا ساختار مشخصه­ی تغذیه­ای تشکیل دهند (پارکر، ۱۳۸۲: ۱۸۶). یک اکوسیستم می ­تواند دارای هر اندازه­ای، از یک سر سوزن گرفته تا تمام بیوسفر^[۴۷] باشد. این واژه در ابتدا در سال­های ۱۹۳۰ برای توصیف وابستگیِ متقابل ارگانیسم­ها به هم و با محیط زیست زنده و غیرفعال استفاده می­شد (نوری، ۱۳۷۲: ۱۵۲).
برای مطالعه بیوسفر که گستره­­ی وسیعی دارد آن را به قطعات کوچک، همگن و یکنواخت تقسیم می‌کنند که قابل تعریف نیز باشند که به این قطعات کوچک­تر اصطلاحاً اکوسیستم گفته می­ شود. واژه­ی اکوسیستم برای نخستین بار در سال ۱۹۳۵ توسط «تنسلی»^[۴۸] اکولوژیست انگلیسی پیشنهاد شد که خلاصه­شده دو کلمه­ی «سیستم اکولوژیکی»^[۴۹] می­باشد که به معنای مجموعه موجودات زنده و محیط زندگی آنها است (اردکانی، ۱۳۹۱: ۱۶).

۲-۳-۲-۴- بحران^[۵۰]

۳-۱۶-۸- شکار تفریحی
همانطور که برای صید ماهی وسایل مختلفی بکار می‌برند، برای صید پرندگان دریایی نیز به عنوان وسایل مختلف به شکار مبادرت می‌ورزند. که مهم‌ترین آن‌ها را شرح می‌دهیم:

۱- شکار سنتی، تشت و سو:
در یک قایق سه نفر می‌نشینند، یک نفر وسط نشسته و تشت می‌زند و یک نفر در جلوی قایق نشسته و لاردان در دست دارد و مسئول گرفتن مرغابی‌هاست و نفر سوم در پاشنه نشسته و فقط پارو می‌کشد و قایق را به حرکت درمی‌آورد. تشت عبارت از یک سینی به قطر ۳۰ الی ۶۰ سانتی متر است که از چند نوع فلز از قبیل مس و برنج، و حتی می‌گویند طلا و نقره ساخته شده است و حدود ۱۵ تا ۳۵ هزار تومان قیمت دارد(در سال ۱۳۶۵ شمسی) و عقیقه است که سابقاً از طریق کربلا می‌آوردند و امروزه کسانی هستند که سینی را اجاره می‌دهند. سینی را با قطعه چوب نازکی که در سرش نمد پیچیده‌اند و حدود بیست سانت طول دارد به نام محلی «کوکتل» نامیده می‌شود می‌کوبند.
طرز کوبیدن تخصص می‌خواهد و با یک ریتم مخصوص نواخته می‌گردد. سو، عبارت از گیاهی است که در مرداب می‌روید و به نام «گرز» معروف است که آن را خشک کرده داخل نفت می‌خوابانند. آنگاه در چراغی مخصوص که از حلب درست کرده، می‌ریزند و در جلوی قایق جلویی برای آن تعبیه کرده و سمت جلو باز و سمت پشت طرفین بالا گرفته شده و طوری است که نور به جلو می‌تابد که در نتیجه وقتی تشت نواخته می‌شود و پرنده گیج شده، آن سو به چشم حیوان افتاده وقتی قصد پرواز می‌کند بالا رفتن گفته می‌شود.
۲- دام هوایی:
دو تیر چوبی عمودی را در زمین فرو کرده و فاصله آن به اندازه درازی تور تعیین می‌شود، بین ۱۵ تا ۲۰ متر مابین این دو تیر را تور وصل می کند که مرغابی در آن به دام می‌افتد که البته روزها به ندرت ولی اکثراً شب‌ها مرغابی‌ها به دام می‌افتند و این یک نوع وحشیانه‌ی شکار است که مرغابی پس از یک پرواز طولانی خسته و مانده قبل از استراحت به دام گیر کرده و با سختی و شکنجه، یا خفه می‌شوند و یا می‌میرند و اگر کسی آنجا باشد می‌تواند به موقع حیوان را گرفته سر ببرد.
۳- شام دام:
دور گوده «عبارت از: جزیره‌های کوچک نیزار است» ابتدا از کف زمین تا ارتفاع یک متر بالای آب تیر می‌کوبند و مابین تیرها را دام وصل می‌کنند و دو نفر با قایق وارد نیزار شده و شروع به سر و صدا نموده و پرندگانی که در داخل نیزار می‌باشند به حالت فرار از گوده خارج که اگر قصد پرواز داشته باشند، در قسمت بالای تور افتاده و اگر در زیر آب بروند باز هم در دام می‌افتند و به سمت شکارچی می‌افتند.
۴- هکش دام:
بهترین نوع شکار سنتی است. برای این کار قسمتی از ساحل مرداب را صاف می‌کنند و کوچه مانندی را به داخل ساحل حفر می‌نمایند. آنگاه تعدادی از اردک‌های دست‌آموز را که برای اینگونه شکار تربیت کرده‌اند، در موقع لزوم به هوا پرتاب می‌کنند. اردک‌ها دورتر از ساحل روی آب می‌نشینند، معمولاً مرغابی‌ها نیز فریب خورده از آن‌ها تبعیت می‌نمایند.
اردک‌ها طبق عادت از باریکه آب خود را به لانه‌ای که انتهای باریکی آب می‌رسانند، در نتیجه مرغابی نیز به دنبالشان کشیده می‌شوند. در این وقت توری که با طول و عرض معین قبلاً تعبیه شده بر روی باریکه آب می‌اندازند و مرغابی‌ها زیر آن گیر می‌کنند و شکارچیان که آنجا حضور دارند، آن‌ها را به آسانی از زیر طور می‌گیرند.
۵- شکار با تفنگ:
لازم به توضیح نیست که شکارچیان قدیمی اغلب با سگ‌های شکاری به شکار قرقاول می‌رفتند و یا در کنار ساحل به شکار مرغابی می‌پرداخته‌اند و در حال حاضر نیز به همین صورت ادامه دارد. ولی اغلب شکارچیان با قایق به مرداب می‌روند که یک نفر به پارو کشیدن مشغول و شکارچی با تفنگ به شکار می‌پردازند.
۶- شکار با قایق موتوری:
این نوع شکار، به وسیله قایق موتوری است که شکارچیان با قایق موتوری با سرعت و قدرت زیاد به تعقیب پرندگان پرداخته و آنگاه با اسلحه پرندگان را که خسته و مانده گشته‌اند شکار می‌کنند که درباره این گونه شکار ممنوعیت قایل شده‌اند.
برای شکار پرندگان انواع و اقسام وسیله درست کرده‌اند که چند نمونه از معروف‌ترین و رایج‌ترین آن‌ها بطور اختصار شرح داده شد:
درباره انواع شکار از اطلاعات آقای «هوشنگ ستاره‌خواه» عضو اداره محیط زیست استفاده شده است.
منابع و جاذبه‌های یادمانی و فرهنگی و اقتصادی (عزیز طویلی- تاریخ انزلی، جلد ۲، ۱۳۷۱، صص ۷۷-۷۷۱).
تصویر ۳-۳- ماهیگیری در دریا
۳-۱۷- جاذبه‌های تاریخی شهرستان انزلی
برخی از آثار تاریخی یادمانی بندر انزلی عبارتند از:
۳-۱۷-۱- مناره
برج ساعت انزلی واقع در محوطه پشتی بازار سپه «میدان انزلی» است که قدمت آن به سال ۱۸۱۵ میلادی می‌رسد. این برج برای هدایت و راهنمایی کشتی‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. در سال ۱۳۰۸ زمان تصدی «محمدعلی روشن» شهردار بندر انزلی این برج مرمت کلی شد و ساعت ۴ سویی که از کشور آلمان خریداری شده بود بر بالای آن نصب شد. این برج ۲۸ متر ارتفاع دارد که ۸ متر انتهایی قسمت بالکن به بالا را تشکیل می‌دهد و ساعت بر روی آن نصب شده است. برج بر روی پایه‌ای با ارتفاع دو متر قرار دارد و روی آن غیر پایه مربع و مستطیلی به ابعاد تقریبی ۹ متر و ارتفاع حدود هفت متر قرار گرفته، کل مساحت زیربنای برج ۵۰ متر مربع و شعاع آن چهار متر است. این برج که در فهرست آثار تاریخی گیلان به ثبت رسیده، نماد شهر انزلی و یکی از آثار دیدنی و جاذبه‌های گردشگری این شهر است.
۳-۱۷-۲- کاخ موزه
عمارت سپید زیبایی که مربوط به دوران رضاخانی است. این عمارت زیبا با پنجره‌های بزرگ از شمال به روی خزر و چشم‌انداز زیبای آن و از سمت جنوب به سرسبزی و زیبایی یک باغ پرطراوت آغوش گشوده است. گرچه این موزه نام نظامی را بر خود دارد اما بنای زیبا و اشیای ظریف و هنرمندانه آن بر وجهه خشک و نظامی سلاح‌های موجود چیرگی دارد. ساخت بنای کاخ موزه پشته به دستور «رضاخان» و به دست مهندسان ایرانی در سال ۱۳۰۸ آغاز شد و پس از دو سال به پایان رسید. این بنا با یک هزار و ۱۶۸ متر مربع بنا در دو طبقه ساخته شده است. بدنه ساختمان از سنگ و دوجداره است. این کاخ دارای یک سرسرای بزرگ، ۱۱ اتاق و یک سالن پذیرایی با چهار سرویس حمام و دستشویی است. از جمله کارهای هنری این ساختمان پله‌ای است بنا نهاده بر روی یک ستون که طبقات را به هم وصل می‌کند؛ طوری که اگر شخصی زیرشیروانی ساختمان باشد، می‌تواند کف زیرین را ببیند. این کاخ در حال حاضر موزه نظامی بوده و انواع سلاح‌های گرم و سرد از زمان صفویه تاکنون در آن در معرض دید عموم قرار گرفته است.
۳-۱۷-۳- پل غازیان
پل غازیان روی رودخانه انزلی، بین «غازیان» و «میان‌پشته» و در مسیر ارتباطی تهران- رشت قرار دارد. ساختمان این پل، به همراه پل دیگر انزلی، توسط مهندسان سوئدی در سال ۱۳۱۶ به پایان رسید. پل غازیان در زمان خود از معدود پل‌های پیشرفته جهان در نوع خود بوده و بر همین اساس جزو پل‌های تاریخی ایران به ثبت رسیده است.
این پل ۴۰/۲۱۰ متر طول و ۱۰ متر عرض دارد. ارتفاع آن از سطح آب ۸۵/۶ متر و دارای ۵ دهانه ثابت و یک دهانه متحرک به طول ۲۵ متر است. این پل به شماره ۱۵۱۴ به ثبت تاریخی رسیده است.
۳-۱۷-۴- پل میان‌پشته
پل «میان پشته» رابط بین استان گیلان و اردبیل است. پل «میان پشته» در دوره پهلوی بین «غازیان» و «میان‌پشته» ساخته شد. طول این پل ۲۱۰ متر و عرض آن ۱۰ متر است. این پل بتونی که ارتفاع آن از سطح آب ۷ متر است، یکی از شاهکارهای صنعت پل‌سازی اوایل قرن حاضر است. ساخت این پل در سال ۱۳۱۶ شمسی پایان یافت و از آن تاریخ مورد استفاده قرار گرفته است.
۳-۱۷-۵- بلوار ساحلی انزلی
تاریخ ساخت بلوار به حدود ۹۰ سال پیش باز می‌گردد. بلوار ساحلی یکی از جلوه‌های مهم گردشگری و از تفرجگاه‌های زیبای شهر انزلی در دریای خزر است. مساحت کل این بوستان ۳۵ هزار متر مربع است و در کنار کانال بین انزلی و غازیان قرار دارد. در جنوب نمای کاخ «میان‌پشته»، جنوب شرقی پل غازیان، شرق نمای اسکله‌های بندر است. این بلوار براساس نقشه بلواری مشابه در شهر باکو پایتخت جمهوری آذربایجان ساخته شده است. بلوار ساحلی را می‌توان یکی از مشخصه‌ های بارز این شهر و از قطب‌های گردشگری آن به شمار آورد.
۳-۱۷-۶- موج‌شکن
قبل از اینکه موج‌شکن‌های انزلی احداث گردد، کانال مابین انزلی و غازیان همانند خلیجی بود که کشتی‌های تجارتی به منظور تخلیه و بارگیری و با مصون ماندن از امواج و طوفان دریا در آنجا پناه آورده، به اسکله پهلو گرفته و یا روی لنگر ایستادند. اما امواج دریا تا داخل کانال را می‌کوبید و به شناورهای مستقر در خلیج آسیب می‌رساند، در نتیجه قرارداد احداث این بنای عظیم که از شاهکارهای معماری در نوع خود است، در سال ۱۳۱۳ هجری قمری بر پایه ۱۸۹۵ میلادی بین دولت ایران و کمپانی(احداث راه انزلی- قزوین) منعقد گردید. طول موج‌شکن غازیان ۶۵۰ متر و موج انزلی نیز ۵۳۰ متر می‌باشد و کار ساختمان آن در سال ۱۹۱۴ میلادی برابر ۱۲۹۳ پایان یافت.
۳-۱۷-۷- حافظیه
محل ترنم موزیک «حافظیه» در سال ۱۳۱۱ شمسی به وسیله شهرداری و توسط مهندسین آلمانی ساخته شد. ساخت کلی این بنا ۷۶ متر است. این مکان زیبا محل اجرای برنامه‌های موسیقی بوده است؛ طوری که قبل از سال ۱۳۵۷ گروه‌های کر و دسته موزیک نیروی دریایی در آنجا به اجرای موسیقی می‌پرداختند. این بنای زیبا به دلیل شباهت آن به حافظیه شیراز بدین نام اسم‌گذاری شده است.
۳-۱۷-۸- ساختمان شهرداری
این بنای دوره پهلوی در ضلع شمال شرقی میدان امام خمینی، در ابتدای شهید مطهری قرار دارد. بانی آن «حاجی عباس رمضانی» و معمار آن «اسماعیل برهانجو» است. بنا شامل چهار طبقه، زیربنای ۴۵۰ متر مربع شکل گرفته است و نمای بیرونی آن با تزئینات سیمان‌بری آراسته شده است. ساختمان یک در ورودی چوبی با سردری زیبا دارد. در سردر ورودی ساختمان کتیبه‌ای دیده می‌شود که تاریخ ساخت آن را ۱۳۴۶ هجری قمری برابر با ۱۳۰۶ هجری شمسی می‌دانند.
این بنا متأثر از معماری اروپای شرقی می‌باشد و با شماره ۱۵۱۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
۳-۱۷-۹- ساختمان چهارطبقه
این ساختمان معروف به ساختمان «حاجی علی‌عباس رمضانی» است و در جنب میدان امام خمینی(ره) واقع شده است که در سال ۱۳۱۹ شمسی به مبلغ ۰۰۰/۴۰ هزار تومان از طرف دولت خریداری و محل استقرار دادگستری و ثبت و اسناد انزلی قرار گرفت که اکنون جزء آثار حفاظت شده بوده و در لیست آثار میراث فرهنگی ثبت گردیده است:
ساختمان «داوود زاده» با پنج طبقه و با نمای آجر که امروزه به عنوان مهمانپذیر بوده و در میدان امام خمینی به نام هتل «گل‌سنگ» معروف است،
ساختمان «قندچیان»، حدود ۳۰ متری غرب با روسازی آجرکاری بسیار زیبا،
ساختمان «ماشین‌چی» واقع در خیابان سپه انزلی جنب مسجد جامع که بیش از سی اتاق بزرگ دارد،
ساختمان «سینما- تئاتر» شهرداری که از همه طرف طعمه حریق گردید ولی دوباره مرمت شد(کتاب گیلان، جلد ۳،۲،۱، صص ۵۵۴-۵۴۰-۵۲۸).
۳- ۱۸- جاذبه‌های فرهنگی- مذهبی
۳-۱۸-۱- شنبه‌بازار
شنبه‌بازار انزلی یکی از بازارهای محلی معروف و قدیمی گیلان به شمار می‌رود که در روزهای شنبه جمعی از زنان و مردان روستایی شهرهای اطراف برای فروش محصولات خود در آن بساط پهن می‌کنند و جمعی از دست‌فروشان و بازاریان نیز اقدام به فروش تولیدات محلی در آن می‌کنند. دیدار از بازار محلی بندر انزلی با انواع تولیدات محلی از تخم‌مرغ و مرغ و سبزیجات محلی گرفته تا دست‌بافت‌های رنگارنگ روستاییان و صنایع دستی چوبی، جاذبه‌ی دیگر این شهر برای گردشگران است.
بازار هفتگی شنبه‌بازار انزلی به عنوان یکی از قدیمی‌ترین بازارهای محلی گیلان است که روزهای شنبه در مسیر خیابان میرزاکوچک خان تشکیل می‌گردد و به همین دلیل این خیابان شنبه‌بازار نامیده می‌شود. این بازار در مرکز شهر بندر انزلی و به موازات خیابان مطهری قرار دارد.