در درمان و عود بیماری اعتیاد را برجسته تر نشان دهد.
و اهمیت کاربردی این تحقیق این است که نتایج آن میتواند به برنامههای حمایتی بیشتری از بیمارانی که تمایل به ترک کرده اند بینجامد و اینکه تامین زمینه های مساعدتر سلامتی این مجموعه از بیماران میتواند به پیشگیری از آسیبهای مرتبط با این موضوع منجر شود .
پرسشهای اساسی تحقیق :
آیا سهولت دسترسی به موادمخدر بر بازگشت زنان به سوء مصرف موادمخدر تاثیر دارد؟
آیا معاشرت با دوستان و همسالان معتاد بر بازگشت زنان به سوء مصرف موادمخدر تاثیر دارد؟
آیا وضعیت اشتغال بر بازگشت زنان به سوء مصرف موادمخدر تاثیر دارد؟
آیا برچسب زنی از طرف جامعه بر بازگشت زنان به سوء مصرف موادمخدر تاثیر دارد؟
۵ - آیا وجود فرد معتاد در خانواده بر بازگشت زنان به سوء مصرف موادمخدر تاثیر دارد؟
فصل دوم
ادبیات تحقیق
بخش اول- تاریخچه موضوع :
نگاهی به تاریخچه موادمخدر در جهان :
استعمال موادمخدر بسته به نوع فرهنگ در هر جامعه متفاوت است نقش گیاه خشخاش بر روی لوحههای گلی و کتیبههای سنگی بیانگر آگاهی اقوام گذشته از این گیاه و خواص آن میباشد .حداقل حدود هفت هزار سال پیش انسان از شیره تریاک، تریاک و دانه های خشخاش به انواع مختلف به عنوان داروهای ضد درد و شفا بخش امراض استفاده میکردهاند. (میرعلی، ۱۳۸۴ ،ص ۴۹).سومریان از کهن ترین اقوامی هستند که از تریاک استفاده میکردند و از آن به نام گیاه شادی بخش نام میبردند . مجارستان اولین کشور اروپایی است که گیاه خشخاش را هزار ودویست سال پیش از میلاد مسیح میشناختند و از شیره آن استفاده میکردند. (برفی، ۱۳۸۴ ،ص ۵۸)
در کشورهای گرم وخشک خاورمیانه چندین هزار سال پیش ، بومیان کشف کردند که یک گیاه یکساله در ۹-۷ روز معین شیره ای تولید میکند که اگر خورده شود ، رنج ناشی از درد را از میان می برد.
خشخاش ابتدا در مصر کشت شد و بنام تبائیکا^[۴] شناخته میشد . که از واژه طبس ^[۵]نام شهری در مصر باستان که در آن خشخاش کشت میشده بر گرفته شده است . در پاپیروسهای ابرس که از ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد به جای مانده ، به روشی درمانی برای آرام کردن کودکان اشاره شده است. همان روشی که امروزه به کمک آن در مصر کودکان را آرام میکنند و برای این منظور دارویی به کار میبرند که در آن تریاک به کار میرود . در این پاپیروسها از نوشیدنی ویژه ای نام برده شده است که آمیخته ای از تریاک و الکل است . ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد تخم خشخاش از مصر به یونان برده شده و در آنجا رواج یافته است.در افسانههای هومر از جزیره ای یاد شده است که در آن قهرمانان ادیسه گرفتار نشئگی مواد اعتیاد آوری گردیده و نجات از آن به سادگی میسر نبوده است .در ادبیات کلاسیک ویرژیل ^[۶] و اوید ^[۷] اشارههایی به خشخاش شده است و خدای خواب یونانیان موسوم به هیپنوز ^[۸] همانند خدای خواب رومیان سومنوس غالبا در حالیکه شاخهای از گیاه خشخاش در دست داشت و یا خود را با آن آراسته بود و گاهی اوقات با ظرفی دارای تریاک در دست نقاشی میشد . تریاک در یونان باستان دارای اهمیت بوده و به نظر میرسید که تریاک داروی همه دردها باشد : در برابر سم و گزیدگی و زهر مقاوم است ، سرد مزمن ، تهوع و سرگیجه ، کری ، گرفتگی نفس ، کولیک ، یرقان ، سفت شدن طحال ، سنگ ، شکایتهای دستگاه ادراری ، تب ها ، جذام ، مشکلات مخصوص زنان ، مالیخولیا ، و طاعون را درمان می کند . در سده پنجم پیش از میلاد بازرگان عرب تخم خشخاش را به عنوان دارو به ایران وارد کرده و از راه ایران به چین بردند ( کریم پور : ۱۳۶۴ ، ص ۴۰). در آغاز سده دهم میلادی در کتب پزشکی چین به تریاک اشاره شده است . در آغاز سده هیجدهم ورود مقادیر زیاد تریاک به کشور چین طی یک قرن توسط دولت انگلیس سبب بروز جنگها و کشمکشهایی بین دو کشور گردید که به جنگ تریاک شهرت یافت . دولت انگلیس ورود تریاک به چین را که بیشتر در آن کشور به جای دارو به کار برده میشد ، با ۲۰۰ صندوق تریاک در سال ۱۷۲۹ آغاز کرد و در سال ۱۳۸۳ به بیش از ۴۰۰۰۰ صندوق و در سالهای دهه ۱۸۵۰ به ۷۰۰۰۰ صندوق افزایش داد ( یزدانی : ۱۳۵۹ ، ص ۳۵). این امر سبب معتاد شدن چندین میلیون چینی ، بر باد رفتن حجم زیادی از توان مالی چین و ایجاد بحران در زمینه های اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی این کشور شد . این وضعیت برخی از روشنفکران چینی را واداشت تا جنبشی سیاسی – اجتماعی را بر علیه واردات تریاک توسط انگلیس سازمان دهند و دولت چین را واداشتند تا قوانینی بر علیه ورود تریاک و مصرف آن را در این کشور وضع کند .

در سال ۱۸۶۰مافیا که پشتیبان توده ها بود منحرف میشود و به تشکیلات ضد بشری تبدیل میگردد .موسولینی این سازمان را در ایتالیا از بین برد اما مافیا وارد آمریکا شد . جامعه ملل در برابر این هجوم مافیایی موادمخدر عکس العمل نشان داد و طی قرارداد ۲۳ ژانویه ۱۹۱۲ در لاهه به امضای جمعی از کشورها رسید اقدام به محدود کردن کشت و تجارت تریاک نمود و جمع زیادی ازکشورها به جمع مبارزه کنندگان موادمخدر پیوستند(همان،ص ۴۸ ). پس از پایان جنگ جهانی دوم، تایلند، لائوس و برمه مرکز فعالیت مافیا گردید و مناطق مذکور را “مثلث طلائی” نامیدند. در سال۱۹۴۹ که انقلاب سوسیالیستی چین به پیروزی رسید در حدود ۵۰ میلیون نفر در چین معتاد به موادمخدر بودهاند. مائو رهبر انقلاب چین، مبارزه سخت و جدی بر علیه گروه های سازمان یافته قاچاقچیان موادمخدر را آغاز و ضربه ای هولناک بر معتادین و قاچاقچیان و سودگران وارد آورد . در خاورمیانه نیز به علت جنگ داخلی در افغانستان در حدود دو میلیون نفر مهاجر افغانی در پاکستان بسر میبرند که بین افغانستان و پاکستان در رفت و آمد می باشند موادمخدر را از افغانستان به پاکستان حمل می کنند و این دو کشور “هلال طلائی” نامیده میشود. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ سازمان مافیا و سایر قاچاقچیان با بهره گرفتن از بی نظمی، اختلافات قومی و مذهبی در بعضی از کشورهای مستقل مشترک المنافع، مسیر جدیدی را از شمال افغانستان برای عبور از کشورهای مذکور برای حمل موادمخدر به اروپا گشودند بطوری که تاجیکستان، ازبکستان، قزاقستان، ارمنستان و اوکراین و آذربایجان مسیر ترانزیت موادمخدر به اروپا شده است (همان،ص ۵۰).
در دوران تشنجات جهانی ایتالیا، انگلیس، فرانسه و آلمان مرکز فعالیت مافیا شد . اسپانیا به دلیل داشتن سواحل طولانی در دریای مدیترانه و اقیانوی اطلس یکی از پایگاه های قاچاقچیان موادمخدر در اروپا بشمار میرود. در قاره آفریقا نیز سازمان مافیا با بهره گرفتن از جنگ های داخلی، فقر،هرج و مرج در کشورهای آفریقائی، سعی در گسترش کشت خشخاش در قاره مذکور از جمله اوگاندا، زامبیا، نیجریه، کنگو و آفریقای جنوبی را دارد. در قاره آمریکا مصرف آمفتامین در بین معتادان رو به ازدیاد است. در ایالات متحده آمریکا که سازمان مافیا فعالیت گسترده دارد مصرف انواع موادمخدر حتی در بین دانش آموزان متداول است . کوکائین از کلمبیا و ونزئلا، هروئین از شرق آسیا و مکزیک وارد آمریکا میشود. کوکائین بیشترین نوع موادمخدر مصرفی در آمریکا میباشد (همان،ص۷۰).
تاریخچه موادمخدر در ایران :
در ایران پیش از اسلام استفاده از الکل رواج داشته و پس از اسلام نوشیدن مشروبات الکلی مخالف با شعایر مذهبی به شمار رفت . از این رو استفاده از تریاک و حشیش در برخی نقاط ایران به عنوان یک داروی اولیه شدت یافته است. به کار بردن تریاک در ایران به صورت سنتی معمول بوده ، خواص کیفری آن کمتر مورد نظر بوده و جایگزین گستره وسعی از نیازهای برآورده نشده پزشکی و بهداشتی بوده است . بسیاری از مردمی که تریاک مصرف میکردهاند ، به کار روزمره خود نیز ادامه میداده و اساسا مشکلی در زمینه فعالیتهای اجتماعی و خانوادگی خود نداشتهاند. افزون بر آن تولید ، فروش و مصرف آن جرم تلقی نشده و افرادی که از ان استفاده می کردند از جامعه طرد نمیشدند .
به هر روی مسئله اعتیاد به موادمخدر به ویژه اعتیاد و کاربرد نابجای تریاک در ایران از ربع سوم سده نوزدهم آغاز میشود . پیش از آن گر چه تریاک در دسترس بوده به نظر میرسد که اعتیاد به آن بسیار کم بوده است . در آن هنگام کاربرد تریاک بیشتر جنبه دارویی داشته و به دلیل خاصیت ضد درد بودن آن داروی همه دردها و بیماریها شناخته می شده است (فزونی :۱۳۵۷،ص۵۱). در تاریخ ایران به جز دو مورد که آن هم مشکوک است نامی از تریاک و مصرف آن برده نشده است . برای نمونه در سده سوم میلادی شخصی به نام ژادوس هاکاداس که یک پزشک یهودی بوده است به بیماران خود پیش از عمل جراحی شربتی میداده است که خواب آور بوده و گروهی از تاریخ نویسان آن را از ترکیبات تریاک میدانند . مورد دیگر سروده ای است که در شاهنامه : پس از آنکه رستم آگاه میشود که فرزند خود سهراب را مجروح کرده است از کاووس شاه همین دارو را خواسته است . در پارسی کهن به تریاک ابیون میگفتند که افیون معرب آن است . دو پزشک ایرانی ، ابوعلی سینا و محمد زکریای رازی که کوشش زیادی در پیشرفت دانش پزشکی آن روزگار داشتند در کار درمانی خویش از تریاک به شکلی موثر و گسترده بهره میگرفتند . از آنجا که پس از سدههای میانه ، کتابهای ابوعلی سینا به عنوان پایه آموزش پزشکی در کشورهای اروپایی به کار برده شد ، تریاک در این کشورها نیز رواج یافت و کاربرد درمانی گستردهای پیدا کرد . پزشکان قدیم ایران از خواص تریاک اگاه بودند و تنها در موارد خیلی ضروری آن را به کار میبردند چنانکه فخرالدین سمرقندی در کتاب خود نوشته است : باید حذر نمود از استعمال افیون در صداع ، مگر آنکه بوده باشد صداع در نهایت شدت . در کتاب اخلاق روحی نوشته عطاء الملک روحی این روایت آمده است : سلطان محمد غزنوی برای لشکر کشی به یکی از شهرها روان بود . گویند محمد در هنگام جنگ پیش از رسیدن به شهرهای دشمن بر روی تختی که روی پیل بود استراحت میکرد و در هنگام حمله از پیل پیاده می شد و بر اسب می نشست . شیخ الرئیس ابوعلی سینا که در آن سفر همراه شاه بود اندکی تریاک به وی داده و نامبرده برای کاهش سردرد روی همان تخت میل کرد و تا روز بعد در خواب عمیقی فرو رفت و نتوانست از پیل پیاده شود و جنگ نماید دوره صفویه را می توان آغاز اعتیاد به موادمخدر و به عنوان یک نابسامانی و مشکل پیچیده اجتماعی دانست . میگویند که نخست موادمخدر ، به ویژه تریاک برای کاهش اضطراب بزرگان و رجال کاربرد پیدا نموده و سپس در میان قشرهای مختلف مردم به کار رفته است . تا آنجا که گسترش روزافزون و نگران کننده کاربرد مواد افیونی شاه طهماسب اول را واداشت مبارزهای جدی را با اعتیاد و موادمخدر آغاز کند . وی مقدار زیادی از تریاکهای سلطنتی را از بین برد و مبلغی نزدیک به ۵۰۰ تومان به دارایی درباره خود زیان وارد ساخت . پس از او شاه عباس کبیر این مبارزه را ادامه داده و مردم را از زیانهای تریاک اگاه کرد . وی برای کسانی که مبادرت به ترک اعتیاد نمینمودند ، مقرراتی وضع کرد و متخلفین را به مجازات میرساند . این اقدامات نه تنها در کاهش مصرف تریاک تاثیر نداشت بلکه روز به روز مصرف آن را گسترش داد تا آنجا که تاورنیه جهانگرد فرانسوی در سال ۱۶۲۹ میلادی در مورد چگونگی اعتیاد در ایران چنین نوشت : از عادتهای بد و حیرت انگیز ایرانیان استعمال تریاک است که حب کرده و میخورند . ابتدا به اندازه سر سنجاق و بعد کم کم آن را زیاد کرده تا به نصف فندق میرسانند و هنگامی که کار به اینجا میکشد دیگر جرات ترک آنرا پیدا نمی نمایند ( کریم پور : ۱۳۶۵ ، ص ۶۴). در این دوران محلهای مخصوصی بنام کوکنار خانه وجود داشته که به منظور کیف و نشئه خشخاش را جوشانده و آب آن را مینوشیدند . نخستین بار در دربار شاه عباس ، توسط سفیر هند تریاک کشیده شد و شاه عباس رسما این عمل را بد میدانست و درباریان را از کشیدن ان بر حذر می داشت ( ستوده :۱۳۵۵، ص۶۳).
در دوران قاجاریه مصرف موادمخدر به صورت امروزی در دوره ناصرالدین شاه با فعالیت استعمارگران انگلیس شکل گرفت و در واقع موادمخدر شکل سیاسی به خود گرفت . کشت خشخاش توسط امیرکبیر در این دوره انجام و صادرات این محصول به خارج از کشور از جمله هند نیز شروع شد با وجود ممانعت دولت هند با ورود تریاک، امیرکبیر توسط شیل وزیر مختار انگلیس در ایران توانست نظر دولت هند را نسبت به این موضع تغییر دهد و وی وادار به وارد کردن تریاک از ایران کند. ورود کارگران هندی به ایران نیز به علت کشیده شدن خطوط ارتباطی بین هند و انگلیس که از ایران می گذشت باعث گسترش مصرف تریاک در ایران شد .(میرعلی، ۱۳۸۴ ،ص ۴۷)
در سالهای نخست دهه ۱۳۳۰ دولت ایران ، شمار معتادین کشور را بیش از ۵/۱ میلیون برآورد نمود و ۹۸ درصد این افراد را معتاد به تریاک و شیره تریاک میدانست . با توجه به جمعیت ایران در آن سالها که نزدیک به ۲۱ میلیون بود ، رقم یاد شده ۷% جمعیت کشور را در بر میگرفت با نگاهی گذرا به اقدامات دولت ایران طی ۴۵ سال از سال ۱۲۹۰هجری شمسی تا ۱۳۳۵ در جریان جنگ اول و دوم جهانی و چندی پس از آن ، در می یابیم که در مبارزه با کشت ، تولید ، فروش ، مصرف مواد مخدر در مراحل گوناگون ، برنامه های چندی به مورد اجرا گذاشته شده و اغلب با موفقیت کمی همراه بوده است در سال ۱۳۳۳ با اعلام ممنوعیت کشت خشخاش و مصرف تریاک شمار معتادین کشور تا مرز ۴۰۰۰۰۰ نفر کاهش یافت . بنا به دلایلی از جمله وسعت کشور ، پراکندگی بسیار زیاد جمعیت در بیش از ۶۵۰۰۰ شهر و آبادی که کنترل آنها را مشکل می نماید ، کشت سنتی خشخاش در روستاها و آشنایی کشاورزان با کشت آن ، فساد دستگاه دولتی و سود آوری کلان کشت آن برای فئودالها ، وجود دو همسایه خشخاش کار در شرق و غرب کشور ، هزینه بسیار بالای نگهداری شبکه کارکنان کنترل مواد مخدر و نبودن برنامه درمانی برای معتادان ، موفقیت در از بین بردن کشت خشخاش کامل نبود و مبارزه با مصرف غیر طبی تریاک و برنامه درمان معتادان هم هر چند کاهش قابل ملاحظه شمار مصرف کنندگان را به دنبال داشت ولی به هیچ وجه به ریشه کنی مسئله منجر نشد ( ضرابی :۱۳۵۹ ،ص۸۰-۸۷).
همچنانکه گفته شد این وضعیت دیری نپاید و با روان شدن مواد مخدر از کشورهای همسایه به ویژه مرزهای شرقی کشور که ممنوعیتی در آنها وجود نداشت ، شمار معتادین ایرانی به زودی رو به افزایش گذاشت تا آنجا که در سال ۱۳۴۷ ، دولت خط مشی تازهای را در مورد کشت و مصرف تریاک در پیش گرفت . این اقدام به منظور پیش بردن دو هدف درمان معتادین و کنترل اعتیاد به مواد مخدر صورت گرفت . معتادین به دو گروه معتادین ثبت نام شده یا کوپن دار و معتادین غیر قانونی تقسیم شدند . گروه نخست را معتادینی تشکیل میدادند که دارای سنی بالاتر از ۶۰ سال بوده و گمان میرفت که شانس کمی برای درمان توانبخشی آنها وجود داشته باشد. برای تامین نیاز این افراد به تریاک دولت کشت خشخاش را در نواحی محدودی با نظارت دولت مجاز اعلام کرد . از سوی دیگر برنامههایی درمانی برای درمان و توانبخشی معتادین غیر قانونی پیش بینی گردید . ( فزونی ۱۳۵۷،ص۴۸). وزارت تعاون و امور روستاها ماموریت یافت تا به افرادی اجازه دهد که به کشت محدود خشخاش اقدام کنند و مقرر شد که ۸۰ درصد درآمد دولت از تریاک ، صرف درمان معتادان و برنامههای پیشگیری شود . در مورد معتادان این تصمیم گرفته شد که چون وسایل درمانی برای همه آنها مهیا نیست ، به علاوه به علل بیماریهای جسمی و کهولت قادر به ترک نیستند ، همچنین به این امید که مانعی در راه اشاعه هروئین ، کوتاه شدن دست قاچاقچیان و کنترل دولت شود ، در شرایط معینی با صدور کوپن ، سهمیه تریاک داده شود. اما به دلیل فراوان شدن مواد مخدر و عرضه ان در بازار توسط کسانی که افزون بر نیاز خویش تریاک دریافت میکردند. روی آوردن گروهی از روشنفکران و کافه نشینان سرخورده به مواد مخدر به دلیل خفقان سیاسی آن دوران ، آسان بودن نگهداری ، حمل و کاربرد هروئین و برپایی آزمایشگاههای ساخت هروئین به دلیل افزایش تریاک در کشور ، این طرح با شکست روبرو گردید ( ضرابی : ۱۳۵۹، ص۸۵).
به هر روی طی مدت نزدیک به ۵ سال یعنی از آغاز سال ۱۳۴۸ تا سال ۱۳۵۳ برابر اعلام وزارت بهداری وقت جمعا ۷۳۳۴۴نفر بالای ۶۰ سال . ۸۶۲۳۷ نفر زیر ۶۰سال کوپن تریاک دریافت کرده بودند ( کی نیا : ۱۳۷۳، ص ۶۸) . برابر گزارش سال ۱۹۹۲ کمیته کنترل بین المللی موادمخدر سازمان ملل متحد ، پیش از انقلاب اسلامی در ایران ۲ میلیون نفر ( ۴ درصد کل جمعیت ایران ) مصرف کننده مواد مخدر وجود داشته است . طی سالهای ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ به دلیل آنکه نظارت دولت بر کنترل مواد مخدر به پایین ترین سطح رسیده بود ، تولید و توزیع موادمخدر در کشور یکباره فزونی گرفت به شکلی که مزارع بزرگ خشخاش در برخی مناطق کشور یکی از زمینه های عمده فعالیت گروهی از کشاورزان را تشکیل میداد . بر پایه برآورد مقامات رسمی جمهوری اسلامی ایران ۵% از کل جمعیت ایران در آن هنگام معتاد به مواد مخدر بودند. از این رو مبارزه ای جدی بر علیه تولید و توزیع مواد مخدر در سال ۱۳۵۸ آغاز گردید که پس از گذشت چندین ماه ، این مبارزه دامنه گستردهتری یافت و برای قاچاقچیان مواد مخدر ، تا مجازات اعدام پیش بینی گردید . این اقدام با ایجاد ستاد هماهنگی مبارزه با مواد مخدر در سال ۱۳۵۸ با حضور نمایندگان نیروی انتظامی ، دادگستری و وزارت بهداری تحقق یافت . هدف این ستاد ، برنامه ریزی و ایجاد خط مشی هماهنگ در امر مبارزه با مواد مخدر و ایجاد هماهنگی در میان نیروهای چندگانه انتظامی و شهربانی ، ژاندارمری و کمیته انقلاب اسلامی بود . در سال ۱۳۵۹ با تصویب قانون تشدید مجازات مرتکبین جرایم و مواد مخدر و اقدامات تامینی و درمانی ، دولت در پی شدت عمل و استفاده از اهرمهای درمانی برآمد . به معتادین مدت شش ماه فرصت داده شد که نسبت به ترک اعتیاد خود اقدام کنند و مراکزی برای ترک اعتیاد به صورت سرپایی و رایگان اختصاص داده شد . سازمانهای مامور اجرای مصوبه یاد شده در یکسال نخست پس از تصویب آن موفق به نابود کردن ۳۰هزار هکتار زمین زیر کشت خشخاش در گوشه و کنار کشور شناسایی و نابود گردید . در سال ۱۳۵۹ یعنی یک سال پس از مصوبه شورای انقلاب ، نزدیک به یک میلیون نفر معتاد در ایران وجود داشته است (همان،ص ۷۰). این رقم در گزارشی که ایران در سال ۱۳۶۴ به کمیسیون یاد شده که نشست های خود را در شهر وین برگزار نموده بود ارائه کرد . . پس از اتمام مهلت قانونی ۶ ماهه درمان، به پایان رسید و ازآن پس، اعتیاد جرم و معتاد مجرم شناخته شد . در سوم آبان ۱۳۶۷ قانون دیگری تحت عنوان قانون مبارزه با مواد مخدر توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام به تصویب رسید. این قانون طی ۷سال اول تمام توان خود را بر روی مقابله های نظامی و اقدامات اجرایی معطوف کرده بود. تا سال۱۳۷۳لزوم توجه به موضوع پیشگیری به عنوان یکی از حلقه های مفقوده مطرح شد . از سال۱۳۷۵مراکز سرپایی معتادان به سرعت گسترش یافت. از این رو، هم زمان با ایجاد نگرش مثبت نسبت به لزوم تحقق اهداف برنامه کاهش تقاضا، اولین برنامه پنج سا له کاهش تقاضای مصرف مواد مخدر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تدوین شد(میری آشتیانی، ۱۳۸۵ ،ص ۳۳).
اگر بخواهیم به سابقه اعتیاد زنان بپردازیم زنان عمدتاً از تریاک به عنوان دارویی ضددرد، خونریزی بعد از زایمان، سقط و درد‌های قاعدگی استفاده می‌کردند.
البته علی‌رقم استفاده زنان از موادمخدر در آن سال ها سهم زنان از جرایم بسیار پایین‌تر بوده است. زنان در گذشته، مصرف کننده موادمخدر، به ویژه تریاک بودند و معمولاً تریاک را به عنوان دارو استفاده می‌کردند.. تا اواخر دوره پهلوی، مسأله اعتیاد زنان، مسأله‌ای جدی نبوده است. اعتیاد در آن زمان وجود داشت ولی سهم زنان ناچیز بود. در آن زمان، سهم زنان در جرایم نیز پایین بود و مهم‌ترین جرم آن‌ها اعمال منافی عفت بوده است. بر اساس آمار، هرچه سهم زنان از جرایم بیشتر می‌شود، سهم آنها از مواد مخدر نیز افزایش می‌یابد. بر این اساس در مطالعه‌ای که در سال ۱۳۸۰ انجام شد، زنان ۱۶ درصد جرائم را به خود اختصاص داده‌اند که این در اوایل انقلاب حدود ۳ یا ۴ درصد بود.
گزارش ستاد مواد مخدر دربارۀ اعتیاد زنان خاطر نشان کرده که بین ۴ تا ۶ درصد مراجعین برای ترک درحال حاضر زنان هستند که از این تعداد ۵۴ درصد آنان متأهل هستند.
گفتنی است مشکلات اجتماعی زنان معتاد در جوامع امروزی شامل جرایم مربوط به مصرف مواد مخدر، روابط نامشروع و نگرش منفی اجتماعی و فرهنگی نسبت به زنان معتاد است و این نگرشهای منفی در مورد آنها مانعی برای انگیزه ترک اعتیاد در زنان است.
بخش دوم - مروری بر تحقیقات پیشین:
تحقیقات داخلی :
خادمیان و همکاران (۱۳۸۷) در پژوهشی با عنوان بررسی عوامل اجتماعی موثر بر اعتیاد زنان معتاد به مواد مخدر مراکز بازپروری و کاهش آسیب زنان شهر تهران (مراکز تولد دوباره، خانه خورشید) پرداختند .تحقیق پیمایشی است و داده های مورد نیاز جهت آزمون این فرضیات از طریق پرسشنامه همراه با مصاحبه و با شیوه نمونهگیری نمونه در دسترس با حجم نمونه ۲۰۰ از زنان معتاد دو مرکز تولد دوباره و خانه خورشیدجمعآوری و با بهره گرفتن از تکنیک آمار توصیفی و آمار استنباطی مانند کای اسکوئر، ضرایب همبستگی کرامز مورد تحلیل آماری قرار گرفتند. نتایج یافته ها نشان می دهد از هم گسستگی خانواده زن و شوهری ، از هم گسستگی خانواده پدر و مادری، نابسامانی خانواده زن و شوهری ، پایگاه اقتصادی- اجتماعی ، در دسترس بودن مواد مخدر ، اعتیاد اعضای خانواده از عوامل موثر بر اعتیاد زنان معتاد به مواد مخدر بوده است.
ناصری پلنگرد و همکاران (۱۳۹۲) در پژوهشی با عنوان عوامل موثر بر اعتیاد زنان پرداختند.
هدف این پژوهش تحلیل جامعه شناختی عوامل موثر بر اعتیاد زنان بود. حجم نمونه ۱۰۰ نفر از زنان معتاد در کلینک ترک اعتیاد رویش اراک بود. . روش تحقیق پیمایشی است و داده های مورد نیاز جهت آزمون فرضیات از طریق پرسش نامه همراه با مصاحبه انجام گرفت. فرضیات از سه دیدگاه کلوارد و اهلین، ساترلند و هیرشی استنتاج شدند که متغیرهای مستقل عبارتند از یادگیری اجتماعی،کنترل اجتماعی،گوشه گیری و انزوا طلبی و متغییر وابسته مدت مصرف مواد و میزان مصرف مواد بود. تحلیل داده ها با بهره گرفتن از آمار توصیفی و آمار صورت گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که c کندال و کندال b استنباطی مانند کنترل اجتماعی قوی تر ،عدم همنشینی با افراد بزهکار،تعلق خاطر و وابستگی میان اعضاء خانواده،اعتقادات مذهبی،کاهش و قطع ارتباط با دوستان معتاد و مجرم، مشارکت در فعالیت های گروهی و همچنین کمک و یاری کردن افراد در رسیدن به اهداف و موفقیت و در اختیار گذاشتن منابع و وسایل مشروع در راه رسیدن به آنها می تواند منجر به کاهش اعتیاد در زنان شود.
امینی و همکاران (۱۳۸۲) در پژوهشی با عنوان بررسی عوامل اجتماعی و محیطی مرتبط با بازگشت مجدد معتادان به مصرف مواد افیونی در مراجعین به مراکز دولتی ترک اعتیاد شهر همدان پرداختند .این پژوهش یک مطالعه ی توصیفی و ابزار گردآوری داده ها مصاحبه ی ساختار یافته بود. جامعه ی پژوهش مردان ۱۵تا ۶۰ سال های بودند که حداقل یک بار اقدام برای ترک ( قطع مصر ف) داشتند. تعداد نمونه ۹۶ نفر بود که به روش غیر تصادفی و آسان انتخاب شده بودند.
از دیدگاه معتادان عامل بین فردی مرتبط با عود، معاشرت با دوستان معتاد و منحرف ( ۵/۸۷ درصد) ومهمترین عامل شغلی، بیکاری ( ۹ /۷۰ ) بود. و در عوامل اقتصادی، فقر با فراوانی (۷ /۶۷ درصد )مهمترین عامل بود. عامل خانوادگی مرتبط با عود، برای افراد مجرد، برخورد نامناسب خانواده ( ۱۰۰ درصد) و برای افراد متاهل ( ۱/۷۴ درصد) برخورد بد همسر وفرزندان بود.
ناستی زایی و همکاران (۱۳۸۹) پژوهشی را تحت عنوان عوامل مؤثر بر عود اعتیاد در معتادان خودمعرف به مراکز ترک اعتیاد شهر زاهدان انجام دادند. این تحقیق از نوع توصیفی - تحلیلی و جامعه آماری آن کلیه معتادان خودمعرف (دارای سابقه عود اعتیاد) به مراکز ترک اعتیاد شهرزاهدان بوده که به صورت نمونه گیری دردسترس و هدفمند ٢٠٠ نفر از آنان به پرسشنامه محقق ساخته پاسخ دادند.
براساس نتایج تحقیق مشخص شد که عوامل: محیط زندگی آلوده، دوستان معتاد، ناکارآمدی جلسات روان درمانی و عوامل تداعی کننده در عود اعتیاد فرد نقش دارند. همچنین تاثیر عوامل عود اعتیاد (محیط زندگی آلوده، دوستان معتاد، ناکارآمدی جلسات رواندرمانی و عوامل تداعی کننده) بر جنسیت وگروههای سنی معتادان خودمعرف یکسان بود.
شامحمدی قهساره و همکاران در تحقیقی با عنوان اثر بخشی آموزش مهارتهای ارتباطی بر افزایش سازگاری زناشویی همسران معتادان و پیشگیری از بازگشت معتادان مرد در شهر اصفهان در سال ۱۳۸۶ پرداختند . این پژوهشی شبه تجربی ، که با دو گروه آزمایش و کنترل انجام شده وضمن استفاده از متغیر آزمایشی (آموزش های مهارت های ارتباطی به مدت ۸ جلسه)، ازپیش آزمون، پس آزمون ۱ و پس آزمون ۲، به فاصلۀ ۲ ماه استفاده شده است. نمونۀ مورد نظرپژوهش با بهره گرفتن از نمونه گیری در دسترس، از میان همسران معتادان مرد انتخاب شد که در حال اتمام مراحل ترک خود بوده، در مقطع زمانی ۴ ماه (از فروردین تا تیرماه ۱۳۸۶ )، به مرکز ترک اعتیاد بهزیستی اصفهان مراجعه کرده و نمرات سازگاری زناشویی آنها زیر حد میانگین بوده است(انحراف استاندارد زیر میانگین).نتایج به دست آمده، حاکی از آن است که آموزش مهارتهای ارتباطی، در سازگاری کلی،تأثیر مثبت داشته، همچنین آموزش مهارتهای ارتباطی بر مؤلفه های توافق دو نفری و ابراز محبت،تأثیر مثبت نشان داد و به افزایش هر یک از شاخص های یاد شده منجر شد، اما در مؤلفه های رضایت زناشویی و همبستگی دو نفری تأثیر مثبتی مشاهده نشد. همچنین در پیشگیری از بازگشت معتادان مرد نیز تعداد بازگشت به مصرف در گروه کنترل، بیشتر از گروه آزمایش بود ولی از لحاظ آماری معنادار نبود.در کل، نتایج حاصل از این بررسی نشان می دهد که آموزش مهارتهای ارتباطی، با رویکرد شناختی - رفتاری، بر سازگاری زناشویی همسران معتادان مرد مؤثر است.
در این مطالعه عوامل دسترسی آسان به مواد مخدر، بیکاری و داشتن دوستان معتاد به عنوان مهمترین عوامل ازدیدگاه معتادان مطرح گردید. از دید کارشناسان داشتن دوستان معتاد، بیکاری و مشکلات عاطفی در روی آوردن مجدد به مواد مخدر حائز اهمیت بود.
محمدی و قنوتی در پژوهشی با عنوان بررسی عوامل مؤثر در بازگشت به اعتیاد در مراجعین به مراکز خود ارجاعی شهر همدان در سال های ۸۳ -۸۱ انجام دادند . در این مطالعه توصیفی مقطعی تعداد ۱۸۶ نفر از معتادین مراجعه کننده به مرکز خود ارجاعی به روش نمونه گیری آسان انتخاب شدند .نتایج نشان داد که از نظر مشخصات فردی اکثریت نمونه ها در سنین ۳۵-۲۵ سال ، مذکر و دارای تحصیلات زیر دیپلم ، متاهل و ساکن شهر بودند و از نظر عوامل خانوادگی اکثریت معنادین فرزند اول خانواده با بعد ۶-۵ نفر و دارای والدین بیسواد و در اصول تربیتی سهلگیر و بی تفاوت و یا پدران معتاد بودند . همچنین در ارتباط با اقتصادی – اجتماعی موثر بر گرایش به اعتیاد اکثریت معتادین دارای شغل آزاد بودند که برای اولین بار در سنین ۲۹-۲۰سال مبادرت به مصرف مواد مخدر نموده بیشتر آنها ۴-۲ بار اقدام به ترک نموده بودند .
از عوامل اولیه گرایش به مواد جهل و ناآگاهی، مصرف سیگار، دسترسی آسان و کنجکاوی و از عوامل موثر بر گرایش مجدد را می توان افسردگی،کسب آرامش و دسترسی آسان به مواد را نام برد.
شرق وشکیبی در تحقیقی به عنوان بررسی عوامل مؤثر بر عود اعتیاد از دیدگاه معتادین مراجعه کننده به مراکزترک اعتیاد استان آذربایجان غربی در سال ۸۸ پرداختند که جامعه آماری آن کلیه معتادان مراجعه کننده به مراکز ترک اعتیاد بودند که با روش مبتنی بر هدف، تعداد ۲۲۸ معتاد که روی آوری مجدد داشته و دارای شرایط مورد پژوهش بودند، انتخاب شدند بررسی یافته های پژوهش نشان داد که: (۳۲ درصد) نمونه ها یکبار سابقه ترک اعتیاد داشتند و نیز دلیل روی آوری مجدد به اعتیاد اکثریت آنها ( ۹/۵۰ درصد) بیماری روانی بود. بررسی دیدگاه واحدهای مورد پژوهش حاکی از آن بود که در زمینه عوامل فردی، رفع احساس تنهایی و انزوا ( ۳۶ درصد) . در زمینه عوامل خانوادگی ، روابط نامناسب والدین با فرزندان (۵/۱۷درصد ). در زمینه عوامل اجتماعی ، وجود دوستان معتاد (۵/۳۵ درصد ). در زمینه عوامل اقتصادی ، بیکاری (۴/۴۰ درصد ) از جمله عواملی بودند که در بازگشت افراد بهبود یافت به مصرف دوباره مواد مخدر نقش داشتند.
آقا بخشی (۱۳۷۹ ) در تحقیق خود به تاثیر اعتیاد پدر روی عملکرد خانواده پرداخته است . در این تحقیق دو گروه از خانواده ها با پدران معتاد و پدران غیر معتاد در تهران مقایسه گردیدهاند . گروه آزمایش عبارت بودند از یکصد خانواده ساکن در شهر تهران و گروه گواه نیز مشتمل بوده است بر همین تعداد که خانواده های ساکن تهران که پدر خانواده معتاد نبوده است . این مطالعه نشان می دهد که در خانوادههایی که پدر معتاد است ضعف در جامعه پذیری فرزندان ، نقش اقتصادی و اقتدار گرایانه پدر و رابطه اجتماعی اعضای خانواده بیشترین میزان همبستگی را با اعتیاد به مواد مخدر داشته است از سوی دیگر نقش حمایتی پدر دارای تاثیر قابل توجهی در اعتیاد به مواد مخدر ایفا می کند.
یاری (۱۳۷۸) در پژوهشی به بررسی جامعه شناختی علل و عواملی که در بازگشت مجدد معتادان مرد در زندان وکیل آباد مشهد موثر بوده پرداخته است . روش تحقیق پیمایشی است است و جامعه آماری آن مردان معتاد زندان وکیل آباد مشهد است که در مرحله ترک بودهاند . یافته های پژوهش نشان میدهد از هم گسیختگی خانواده ، عدم پذیرش خانواده ، بازگشت به مسولیت قبلی ، تاثیر پایگاه اقتصادی اجتماعی ، بیکاری ، دوستان ناباب ، ضعف اعتقادات مذهبی و وضعیت زندان در بازگشت مجدد افراد به اعتیاد موثر است .
نادری ( ۱۳۸۰) در تحقیقی پیمایشی به بررسی ابعاد (فرهنگی ، اجتماعی ، اقتصادی ) خانواده در پیشگیری و درمان معتادان و مقابله با مصرف موادمخدر در اردوگاه کار معتادان بیستون پرداخته است . جامعه آماری این پژوهش دو گروه آزمایش ( معتادین ) و گروه کنترل ( غیر معتادین ) می باشد که ۲۵۰نفر از بین معتادان و ۱۵۰نفر غیر معتاد حجم نمونه را تشکیل میدهند . نتایج تحقیق نشان میدهد که بین متغیرهای پایگاه اجتماعی خانواده ، فقر اقتصادی خانواده ، از هم گسیختگی خانواده ، اختلاف خانوادگی ، اهمیت و رعایت اصول مذهبی ، تضعیف اقتدار حاکم در خانواده و عدم آگاهی درباره موادمخدر با اعتیاد رابطه معناداری وجود دارد ولی بین متغیر سابقه اعتیاد در خانواده و اعتیاد رابطه معناداری ملاحظه نشده است.
پیر صالح در تحقیق تحت عنوان بررسی علل اقتصادی ، اجتماعی و روانی گرایش زنان به اعتیاد در بین گروهی از زنان مجتمع شبه خانواده شفق در سال ۱۳۷۸ بر روی ۵۰۰ نفر از زنان معتاد در این مجتمع پرداخت که به نتایج زیر دست یافت : مسله مهاجرت ، طلاق ، نداشتن شغل ثابت ، اعتیاد زن و شوهر ، تنها زندگی کردن ، خانواده از هم پاشیده ، فقر مالی ، محل سکونت ، معاشرت نامناسب ، ناراحتی های جسمانی و مرگ عزیزان مهمترین علل اعتیاد مشخص شده اند .
رحمتی در تحقیقی به عنوان عوامل موثر در شروع مصرف مواد مخدر با اشاره به وضعیت معتادان زن در سال ۱۳۷۷ بین جمعیت ۱۰ استان کشور بر روی ۱۴۵۶ نفر معتاد به شکل تحلیل ثانویه پرداخت. پاسخگویان علت شروع مصرف مواد مخدر را به ترتیب کنجکاوری ، کسب لذت ، مشکلات خانوادگی ، فشار دوستان ، در دسترس بودن مواد مخدر ، کمبود عاطفی ، درمان دردهای جسمانی ، عدم کنترل خانواده ، بیکاری و شکست عشقی ذکر کرده اند .
تحقیقات انجام شده درخارج کشور:
بر مبنای مطالعه ای که در انگلستان انجام شد گراهام^[۹]) ۱۹۷۸) دریافت که یکی از مهمترین تفاوتهای بین مصرف کنندگان و غیر مصرف کنندگان موادمخدر عبارت است از میزان احساس جدایی که آنها به والدین خود دارند . سوء مصرف کنندگان مواد مخدر احساس میکنند که از خانه طرد شدهاند آنها هم چنین احساس می کنند که والدین شان توجهی به انها نداشته و اشتراکات کمی برای صحبت کردن در مورد آنها با والدینشان وجود دارد .
اوکاشا ^[۱۰](۱۹۸۵) در تحقیق خویش اظهار میدارد که استفاده غیر پزشکی از موادمخدر که موجب وابستگی در میان جوانان جهان عرب شده است ناشی از عوامل بسیاری از جمله تاثیر قدمت طولانی ، استعمال سنتی مواد مخدر ، فشارهای اجتماعی – اقتصادی گوناگون و از خود بیگانگی جوانان میباشد . در این مطالعه بدین نتیجه رسید مهمترین عواملی که به نظر میرسد تسهیل کننده شروع سوء مصرف موادمخدر هستند عبارتند از : دسترسی و پذیرش اجتماعی مواد مخدر ، تحرک فزاینده جوانان ، فشار گروه همسالان ، اطلاعات نادرست در مورد اثرات مواد مخدر و گسیختگی خانواده
آماتنگ و همکارانش^[۱۱] (۱۹۸۶) در تحقیقی تحت عنوان مذهب خانواده و استعمال مواد مخدر سعی نموده اند تاثیر متغیر هایی نظیر تحصیلات والدین ،موقعیت شغلی مادر ، مذهبی بودن ، وابستگی مذهبی ، جنسیت و نژاد را بر روی مصرف موادمخدر و الکل توضیح دهند . جامعه آماری تحقیق دانش آموزان دوره دبیرستان ایالت میشیگان آمریکا بوده که والدین و موقعیت شغلی مادر هیچ ربطی به مصرف موادمخدر ندارد . کسانی که با هر دوی والدین خود زندگی می کنند نسبت به کسانی که فقط با یکی از آنها زندگی می کنند احتمال کمتری دارد که درگیر مصرف ماری جوانا شوند . درجه مذهبی بودن دارای رابطه معنی داری با مصرف موادمخدر در تمامی ابعاد مذهبی بوده است .
کاپلان^[۱۲] (۱۹۹۵ ) در بررسی شناخت تئوریهای که ویژگی های زندگی خانواده را با اعتیاد ، جنایات و تخلفات پیوند می دهد و فشاری که بر اثر عواقب و مسائل بعدی بر خانواده وارد میآید تاکید میکند که مشکل خشونت در خانواده های آسیب زا یک مسله جدی و مستمر است . عوامل جانبی موثری که وجود دارد شامل طلاق و جدایی ، زندگی منفرد ، عدم انضباط صحیح و مناسب ، نظارت ضعیف و غیر کافی بر فرزندان است . از ویژگی های اساسی خانواده های معتاد عدم وابستگی و ارتباط مثبت عناصر خانواده فقیر و تنگدستی و از دست دادن پایگاه شغلی است علاوه بر این تاثیر اعتیاد والدین بر فرزندان از مهمترین آثار مخرب به شمار میرود .