آب و هوا از جمله عواملی است که تحت کنترل کشاورز نیست. برخی از روش های زراعی مانند انتخاب تاریخ کاشت مناسب می ­تواند درکاهش اثرات آب و هوای نامطلوب بر عملکرد مفید باشد. در اکثر موارد، تأخیر در تاریخ کاشت چه در پاییز و چه در بهار، موجب کاهش عملکرد می­گردد (آلیاری و شکاری، ۱۳۷۹ و عزیزی و همکاران، ۱۳۷۸). در کاشت خیلی زود پایین بودن دمای خاک و صدمات ناشی از یخبندان موجب استقرار ضعیف گیاهان در بهار می­گردد .تأخیر زیاد در کاشت نیز به علت کوتاه شدن دوره رشد گیاه و احتمال برخورد زمان گلدهی با درجه حرارت های بالا اثرات نامطلوبی بر رشد و نمو گیاهان می­ گذارد (ثقه الاسلامی و موسوی، ۱۳۸۷). تأثیر عوامل محیطی بر مراحل فیزیولوژیکی گیاه باعث می­ شود تاریخ کاشت از منطقه ای به منطقه دیگر و حتی در یک منطقه بسته به تفاوت های ژنتیکی بین ارقام، متفاوت باشد (Sandhu, 1984). در آزمایشی که طی دو سال در چیلان شیلی روی همیشه بهار انجام شد مشخص گردید که برای کسب حداکثر عملکرد گل همیشه بهار می­توان آن را در هر تاریخی از ژوئن تا اکتبر کاشت (ثقه الاسلامی و موسوی، ۱۳۸۷).

تراکم نیز یکی از عوامل مهم در تعیین عملکرد محصولات زراعی محسوب می­ شود. به عنوان یک اصل کلی همواره در تراکم های بیش از تراکم مطلوب، رقابت درون گونه ای باعث کاهش عملکرد شده و بالعکس در تراکم­های کمتر از حد مطلوب از امکانات محیطی اعم از نور، فضا، آب و خاک به نحو مطلوب استفاده نشده و در نهایت عملکرد نیز کاهش خواهد یافت (Martin & Deo., 1999). با وجود آنکه همیشه بهار گیاهی رشد نامحدود و با قابلیت شاخه زنی زیاد است، در تراکم کم شاخه­زنی زیادتر نمی­تواند کمی تعداد بوته در متر مربع را جبران نماید. مارتین و دئو (۲۰۰۰) گزارش کردند عملکرد گل در تراکم­های بیشتر از ۴۶ بوته بوته در متر مربع (۱۰۱، ۱۷۹ و ۳۳۲ بوته در متر مربع) تفاوت معنی دار نداشت، اما در تراکم­های کمتر (۹ و۲۶ بوته در متر مربع ) این عملکرد کاهش یافت. کروماک و اسمیت (۱۹۹۸) ،که اثر تراکم­های ۱۰ تا ۸۰ بوته در متر مربع را روی عملکرد دانه همیشه بهار بررسی کردند، نشان دادند تراکم ۴۰ بوته در متر مربع بیشترین عملکرد دانه را دارد. بورم و ون دیک (۱۹۹۴) نیز نشان دادند تراکم ۴۰ بوته در متر مربع بیشترین عملکرد دانه را دارد. در برخی پژوهش­های انجام شده اگر چه در تراکم­های زیاد عملکرد گل افزایش یافته است، اما به دلیل سایه­اندازی متقابل برگ­ها و گل­آذین­ها باروری گل­ها به طور کامل انجام نگرفته و لذا افزایشی در عملکرد دانه مشاهده نشده است.
آماده ­سازی بستر کاشت بذر نیز تاثیر معنی داری بر عملکرد همیشه بهار دارد. بهتر است بقایای گیاهان زراعی قبلی توسط انجام شخم، قبل از زراعت دوم جهت آماده سازی بستر بذر با خاک مخلوط شود. اگر مشکل علف­های هرز وجود دارد، یا مقادیر زیاد بقایای گیاهی از گیاهان قبلی باقی مانده است، باید آنها را با بهره گرفتن از علف­کشهایی مانند گلایفوزیت از بین برد. یک بستر بذر نرم اما یکنواخت برای کشت موفق همیشه بهار مورد نیاز است. این مورد با انجام شخم زود هنگام انجام پذیر است. بدین وسیله می­توان به یخبندان اجازه داد که در شکستن کلوخه ها کمک کند و سپس قبل از کاشت برای شخم کم عمق از تجهیزات مربوطه استفاده نمود. در صورتی که رطوبت باقی مانده خاک زیاد باشد و یا احتمال فشردگی وجود داشته باشد عملیات زراعی باید به حداقل برسدet al., 1998) (Blumenthal.
۲-۹-۳- عوامل زنده وغیر زنده
افزون بر عوامل ژنتیکی، محیطی و زراعی که به آنها اشاره شد، عوامل بیماریزای قارچی یا باکتریایی، آفت­ها و علف­های هرز و دیگر عوامل موجود زنده در پیرامون گیاهان دارویی و معطر بر آنها تأثیر گذاشته و گیاهان را وادار به تولید برخی مواد مؤثر می­ کنند. قارچ لکه­برگی از بیماری­هایی است که همیشه بهار را تهدید می­ کند. در این بیماری، ابتدا لکه­های سبز روشنی در سطح برگهای آلوده ظاهر می­شوند، سپس این لکه­ها سفید رنگ و بعد قهوه­ای شده ودر نهایت برگها می­ریزند. برای مبارزه با آن می توان از قارچ­کش زینب استفاده نمود (Duke., 1982). برخی آفات در طول رویش همیشه بهار خسارت­های زیادی به بار می­آورند. از آفات مهم این گیاه، می توان از شب­پره برگخوار جالیز و صیفی نام برد. رعایت فاصله کشت، وجین علفهای هرز و مبارزه شیمیایی با لاروهای سن اول نقش عمده­ای در مبارزه با آن دارد (امید بیگی، ۱۳۸۴). همیشه بهار حساس به سفیدک پودری، کرم صدپا، زنگ، ویروس موزائیک خیار، نقطه­برگی، پوسیدگی ساقه، بلایت برگ، حلزونها، کرمها، شته­ها، ملخ­ها، تریپس، سوسکهای نقطه دار و نماتودها می­باشد (Patrick et al., 1996). سوسک بلیستر (جوش دار) سیاه از برگها تغذیه می­ کند. مصرف گرد سوین می ­تواند این آفت را کنترل کند. شته­ها عصاره گیاه را استخراج نموده می­توانند سبب بروز آلودگی شدید شوند. کنترل آنها با اسپری مالاتیون، روتنون یا اسفات مقدور است. زنجره­ها و جیرجیرکها را نیز می­توان با بهره گرفتن از مالاتیون، سوین، اسفات، روتنون، گرد دیازینون و یا متوکسیکلر کنترل کرد (Martin, 2005). در این گیاه بیماری بوتریتیس گزارش شده است. این بیماری در شرایط مرطوب تحریک می شود.
فصل سوم
مواد و روش ها
۳- مواد و روش ها
در هر مطالعه و تحقیق علمی باید روش و شرایط انجام کار و نحوه­ صحیح آنالیز نمونه­ها مورد توجه قرار گیرد تا از این رهگذر بتوان به تحلیلی صحیح و جامع دست یافت. در این بخش کلیه­ مواد و روش­های استفاده شده جهت پرورش گیاه دارویی همیشه بهار به روش هیدروپونیک و آنالیز نمونه­های برداشت شده در منطقه تشریح شده است. این آزمایش به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی با دو فاکتور غلظت نیتروژن و نسبت آمونیوم به نیترات در محلول غذایی با چهار تکرار، در سال ۱۳۹۲در یک بستر کشت بدون خاک در گروه علوم باغبانی دانشگاه آزاد دامغان اجرا گردید.
۳-۱- مشخصات جغرافیایی منطقه
شهرستان شاهرود یکی از چهار شهرستان استان سمنان است که بین ۳۴ درجه و ۱۵ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۲۰ دقیقه عرض شمالی و ۵۴ درجه و ۳۵ دقیقه تا ۵۷ درجه و ۳ دقیقه طول شرقی، با ارتفاع ۱۳۸۰ متر از سطح دریا و با وسعتی بالغ بر ۵۱۱۸۵۰۵ هکتار در بخش شرق استان واقع گردیده است.
شکل ۳-۱: موقعیت شهرستان شاهرود در استان سمنان
یکی از امتیازات مهم این شهرستان تنوع آب و هوا می‌باشد. قسمت جنوبی که در مجاورت کویر واقع شده آب و هوای نسبتاً گرم وخشک دارد، قسمت مرکزی و نواحی شرقی شاهرود دارای آب و هوای معتدل و نواحی شمالی آن کوهستانی با آب و هوایی نسبتاً سرد و خشک است. به همین خاطر است که تنوع تولید میوه بسیار زیاد است به طوری که امکان تولید و پرورش سیب، انگور، خرما و پسته در مناطق مختلف این شهرستان فراهم و مهیا می‌باشد.
متوسط درجه حرارت سالانه در این شهرستان ۱۴ درجه سانتی گراد و میانگین بارندگی سالانه ۱۸۰میلیمتر است. شاهرود به علت واقع شدن در حاشیه کویر از لحاظ آبهای سطحی به صورت رودخانه‌های دائمی، سهمی نداشته و منحصراً رودخانه‌های سیلابی و فصلی در این شهرستان جاری می‌باشد. با وجود کمبود آبهای سطحی که مردم را وادار نموده است جهت کشت و زرع اقدام به حفر چاه و قنات نمایند، اقتصاد شاهرود متکی به تولیدات کشاورزی است. از لحاظ تولیدات کشاورزی شاهرود در سطح استان مقام اول و در کشور جزء ۱۹ قطب کشاورزی است.
۳-۲- آماده سازی بستر کشت و شرایط رشدی گیاهان
بستر مورد استفاده در این آزمایش مخلوطی از کوکوپیت و پرلایت به نسبت ۱:۱ (v/v) بود. پس از تهیه بستر، بذرهای همیشه بهار در جعبه­های نشاء کاشته (شکل۳-۲) و زمانی که به اندازه چهار برگی رسیدند به گلدان اصلی منتقل شدند؛ به طوری که در هر گلدان ۵ گیاه کشت گردید (شکل۳-۳). دمای گلخانه در روز حدود ۲۶درجه سانتی ­گراد و در شب حدود ۱۸درجه سانتی ­گراد با رطوبت نسبی ۶۰-۵۰% تنظیم گردید. آبیاری با محلول پایه هوگلند و مراقبت از این نشاها تا زمان اعمال تیمارها انجام گردید. در تمامی محلولهای غذایی مورد استفاده pH با بهره گرفتن از اسید سولفوریک۱/۰ مولار روی ۲/۰± ۶ تنظیم گردید.

شکل ۳-۲: نمایی از مراحل مختلف نشاهای همیشه بهار
۳-۳- آماده سازی سیستم تغذیه و آبیاری
برای تهیه محلول غذایی از محلول هوگلند با انجام برخی تغییرات در تیمارهای آزمایشی استفاده شد (جدول ۳-۱). محلول غذایی طبق جدول (۳-۲) تهیه گردید و سپس آبیاری بوته ها با محلول غذایی شروع شد (Hoagland & Arnon, 1950).
محلول غذایی هر تیمار به صورت جداگانه در بشکه­های ۲۰ لیتری آماده و آبیاری گلدان­ها روزانه در سه نوبت انجام شد. در کلیه محلولهای غذایی مورد استفاده، pH بین ۹/۵ تا ۲/۶ تنظیم شد. برای تنظیم pH از محلول ۱/۰مولار اسید سولفوریک استفاده گردید.
جدول ۳-۱: تیمارهای مورد استفاده