بند اول : طبقه‌بندی منابع

منابع حـقوق جـنگ به طور کلّی‌ جدا از منابع حـقوق بـین‌الملل نیست. مخصوصا منابعی چون عرف، اصول‌ کلّی‌ حقوق‌ و قرار دادهای بین‌المللی، جایگاه خـاصّ خـود را در حقوق جنگ نیز دارا می‌باشند.

الف.عرف:

از آنجا کـه هـمیشه ‌‌مـناسبات‌ دوستانه و مسالمت آمـیز یـا بالعکس مناسبات خصمانه و غـیر مـسالمت آمیز، بتناوب‌ میان‌ ملّتها‌ وجود داشته است، ‌بنابرین‏ حقوق جنگ، همچون حقوق دیپلماتیک و کـنسولی، پیـشینه‌ای دیرین دارد که‌ به طور کلّی از عرف مـایه مـی‌گیرد.‌به این تـرتیب، عـرف جـایگاهی بسیار مهمّ و اساسی در حـقوق جنگ‌ دارد.منابع‌ عرف متعدّد و گوناگون است؛به عنوان مثال می‌توان حتّی در اسنادی که توسّط حکومتها و خـطاب بـه نیروهای مسلّح آن ها است نیز مـنبع عـرفی غـنی و سـرشاری مـلاحظه کرد، مانند دسـتور‌ العـملهای دریائی دولت فرانسه مورّخ ۳۱ دسامبر ۱۹۶۴٫

از سوی دیگر، این حقوق عرفی است که می‌توان کمبودهای موجود در حقوق قـرار دادی یـا مـوضوعه را رفع نماید؛زیرا قواعد عرفی جنگ، تنها‌ قـواعد‌ قـابل اجـرائی اسـت کـه در صـورت عدم وجود حقوق قرار دادی، قادر است کشورهای متخاصم را به یکدیگر پیوند دهد.

ب.اصول کلّی حقوقی:

«در حقوق جنگ به اصول کلّی حقوقی، نسبت به‌ سایر‌ منابع، کمتر بها داده شـده است؛به طور که معمولا بخطا حقوق جنگ را، تنها«رسوم و قوانین جنگی « می‌دانند؛امّا در واقع اصول کلّی حقوقی در حقوق جنگ، نقشی تقریبا به همان اندازه‌ مهمّ‌ ایفا می‌کند که در حقوق صلح.از سوی دیگر، عرف و قـرار دادهـای مربوط به حالت جنگ، همیشه بر اصول کلّی مبتنی می‌باشد.از جمله این اصول، اصل حسن نیّت است‌ که‌ پایه‌ و اساس روابط بین‌المللی را‌ تشکیل‌ داده‌ و زیر بنای حقوق جنگ نیز مـحسوب مـی‌شود» ^[۱۵].

ج.قرار دادهای بین‌المللی:

قرار دادها از جمله منابع عمده حقوق جنگ است و بخش اعظم‌ این‌ حقوق‌ به صورت حقوق قرار دادی و مدوّن می‌باشد.اینگونه‌ قرار‌ دادهای بین‌المللی را مـی‌توان بـه ترتیب تاریخ انعقاد، به شـرح زیـر بر شمرد:

1. 1. اعلامیّه پاریس مورّخ ۱۶ آوریل ۱۸۵۶ در‌ زمینه‌ جنگ‌ دریائی (تحریم راهزنی دریائی، ‌مصونیت اموال اتباع دشمن که با‌ کشتیهای بیطرف حمل می‌شود و همچنین محاصره دریائی).

1. 1. عهد نامه ژنـو مـورّخ ۲۲ اوت ۱۸۶۴ مربوط به حمایت از‌ مـجروحان،‌ بـیماران‌ و کادر بهداری.

1. 1. اعلامیّه سن پترزبورگ مورّخ ۲۹ نوامبر ۱۸۶۸ ‌در مورد‌ ممنوعیّت‌ استفاده از برخی سلاحها.

1. 1. اعلامیّه ۱۸۷۴ بروکسل که برای اوّلین بار فرق میان نظامیان و غیر نظامیان‌ را‌ مشخّص‌ کرد.

1. 1. عهد نامه‌های ۱۸۹۹ و ۱۹۰۷ لاهه.عهد نامه‌های لاهه مورّخ ۲۹ ژوئیه ۱۸۹۹‌ مشتمل‌ بر‌ دو قرار داد در زمـینه حـقوق جنگ می‌باشد:قرار داد مربوط به قوانین و عرفهای‌ جنگ‌ زمینی؛قرار‌ داد مربوط به تسرّی عهد نامه ۱۸۶۴ ژنو(فوق الذّکر)به جنگ‌های دریائی.امّا عهد نامه‌های لاهه‌ مورّخ‌ ۱۸ اکتبر ۱۹۰۷ سیزده قرار داد را شامل است که بجز سه قـرار‌ داد‌ ذیـل،‌ بقیّه مـربوط به قوانین و مقرّرات جنگ زمینی و دریائی است:قرار داد مربوط به‌ تحدید‌ موارد استفاده از قوای نظامی جهت وصول مـطالبات؛قرار داد مربوط به شروع مخاصمات؛قرار‌ داد‌ مربوط‌ به اصلاح و تجدید نظر در عهد نـامه‌های ۱۸۹ لاهه.

1. 1. عهد نـامه ۱۹۰۴ لاهـه ‌در مورد‌ بیطرفی‌ کشتیهای بیمارستانی.

1. 1. عهد نامه ژنو مورّخ ۶ ژوئیه ۱۹۰۶ مربوط به حمایت از‌ بیماران‌ و مجروحان جنگی.

1. 1. اعلامیّه ۱۹۰۹ لندن در زمینه جنگ دریائی.این اعـلامیّه ‌ ‌مـورد تصویب کشورها قرار‌ نگرفت؛ولی‌ امروزه‌ آن را به عنوان تجلّی بسیار کامل عرف دریائی مـحسوب می‌دارند.

1. 1. عهد نـامه‌ واشـنگتن‌ مورّخ ۶ فوریه ۱۹۲۲ مربوط به تحدید سلاح‌های دریائی و محدود نمودن تعداد کشتیهای جنگی و عدم‌ استفاده از زیـر دریائی. ^[۱۶]

1. 1. پروتکل ژنو مورّخ ۱۷ ژوئن ۱۹۲۵ در زمینه منع‌ استعمال‌ گازهای خفقان آور، سمّی یا مشابه آن ها‌ و نیز‌ مـوادّ ‌میکروبی.

1. 1. عهد نامه ژنو مورّخ ۲۷ ژوئیـه‌ ۱۹۲۹‌ در مـورد رفتار با مجروحان یا بیماران و سر نوشت زندانیان جنگی.

1. 1. پروتکل ۱۹۳۰‌ لندن‌ مربوط به جنگ دریائی.

1. 1. قرار داد‌ مورّخ‌ ۱۹۳۵ در‌ زمینه‌ حافظت‌ از بناهای تاریخی و مراکز علمی‌ و هنری در زمان جنگ.

1. 1. پروتکل لندن مورّخ ۶ نوامبر ۱۹۳۶ در زمینه ممنوعیّت‌ حمله‌ به کشتیهای بازرگانی تـوسّط زیر دریائیها.

1. عهد نامه‌های ۱۹۴۹ ژنو عهد‌ نامه‌های‌ ژنو مورّخ ۱۲ اوت ۷۹۴۹‌ شامل‌ چهار قرار داد است که سه قرار داد آن در واقع تجدید نظر‌ در‌ قرار دادهای قبلی است و چهارمین‌ قرار‌ داد متضمّن یک‌ نو‌ آوری در حقوق قرار‌ دادی‌ جنگ اسـت.این عـهد نامه‌ها عبارتند از:

الف.عهد نامه مربوط به بهبود سرنوشت مجروحان و بیماران‌ نیروهیا‌ مسلّح هنگام اردوکشی.این عهد نامه، جانشین‌ عهد‌ نامه‌های ژنو‌ مورّخ‌ ۱۸۶۴،‌ ۱۹۰۶ و ۱۹۲۹ گردید.

ب.عهد نامه مربوط به بهبود سرنوشت مجروحان و بیماران و غریقان نیروهای مـسلّح در دریـاها.این عهد‌ نامه،‌ جانشین یکی از عهد نامه‌های لاهه‌ مورّخ‌ ۱۹۰۷‌ که‌ در‌ همین زمینه بود،‌ گردید.

ج.عهد نامه مربوط به طرز رفتار با اسیران جنگی.این عهد نامه جانشین عهد نامه ژنو مورّخ ۲۷‌ ژوئیه‌ ۱۹۲۹‌ گردید.

د.عهد نـامه بـه حمایت از افراد غیر‌ نظامی‌ در‌ زمان‌ جنگ.‌ امروزه‌ عهد نامه‌های چهار گانه ژنو مهمترینت اسناد بین‌المللی در زمینه حقوق جنگ می‌باشد که تا سال ۱۹۸۰ از تصویب یا الحاق ۱۲۸ کشور بر خوردار بـوده است.

۱۶٫قرار داد لاهـه مـورّخ ۱۴ مه ۱۹۵۴ در زمینه حفظ میراث فـرهنگی در زمـان جنگ.

۱۷٫‌پروتکل‌های ۱۹۷۷ ژنـو.در ۱۰ ژوئن ۱۹۷۷ به دنبال سالها مساعی کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، دو پروتکل به‌ عنوان‌ ‌پروتکل‌های الحاقی به عهد نامه‌های ژنو مورّخ ۱۹۴۹ به تصویب رسـید.اوّلین پروتـکل مـربوط به نبردهای مسلّخانه بین‌المللی و دوّمین پروتکل در زمینه نـبردهای مـسلّحانه غیر بین‌المللی است.این پروتکلها تا‌ سال‌ ۱۹۸۱ از تصویب ۱۷ کشور گذشته است^[۱۷].

۱۸٫ عهد نامه مورّخ ۱۰ آوریل ۱۹۸۱ ‌در مورد منع یا محدودیّت استفاده از برخی ‌سلاح‌های کـلاسیک کـه‌ می‌توانند‌ منجر به صدمات جبران نا‌ پذیر‌ و یا اثرات نـا مشخّص گردند.این عهد نامه سه پروتکل در زمینه تشعشعات هسته‌ای در بدن انسان، استعمال مین و تله‌های انفجاری و استفاده‌ از‌ سلاح‌های آتـشزارا بـه دنـبال‌ دارد.عهد‌ نامه مذکور تا کنون قابلیّت اجرائی نیافته است.

۱۹٫ قرار دادهای مربوط بـه مـنع تحدید سلاح‌های هسته‌ای:

الف.قرار داد مسکو مورّخ ۵ اوت ۱۹۶۳ ‌در مورد منع آزمایش‌های سلاح‌های هسته‌ای در جوّ، ماوراء‌ جوّ‌ زیر دریاها.

ب.قرار داد مورّخ ۲۷ ژانویه ۱۹۶۷ در زمـینه اصـول حـکم بر فعّالیّتهای کشورها در کاوش و بهره‌برداری از فضای ماورای جوّ، کره ماه و دیگر کـرات آسمانی.

ج.قرار داد مـورّخ‌ اوّل‌ ژوئیـه ۱۹۶۸‌ ‌در مورد منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای.