مطالعه اثرات محلول پاشی عناصر کم مصرف بر خصوصیات کمی وکیفی کنجد
چکیده
این آزمایش به منظور بررسی تأثیر سطوح مختلف کود نیتروژن (۵۰، ۱۰۰، ۱۵۰ و ۲۰۰کیلوگرم در هکتار) و محلول پاشی عناصر کم مصرف روی، بور و اثرات متقابل روی و بور بر عملکرد کنجد، رقم محلی پلدشت در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خوی در سال زراعی ۱۳۹۲ انجام شد. نتایج نشان داد که کاربرد کود اوره، روی ارتفاع بوته، ارتفاع اولین شاخه زایشی از زمین، تعداد شاخه جانبی، تعداد کپسول در شاخه فرعی، تعداد بذر در کپسول، وزن هزار دانه، قطر ساقه، درصد پروتئین، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، عملکرد روغن، عملکرد دانه معنی دار بود اما بر روی تعداد کپسول در شاخه اصلی و در صد روغن معنی دار نبود. اثر محلول پاشی عناصر ریز مغذی نیز روی همه ی صفات مورد بررسی به جز درصد روغن در سطح احتمال ۱% معنی دار بود. اثر متقابل کاربرد کود اوره و محلول پاشی عناصر ریز مغذی روی تعداد کپسول در شاخه اصلی، درصد پروتئین و عملکرد بیولوژیک در سطح احتمال ۵% معنی دار شد. بیشترین عملکرد دانه به میزان ۸۸۰/۲۴۳۷ کیلو گرمدر هکتار با کاربرد کود اوره(۱۰۰kg/ha) و ۱۴۵/۲۴۰۰ کیلو گرم در هکتار با محلول پاشی بور مشاهده شد.
واژه های کلیدی: کنجد، کود اوره، عناصر ریز مغذی، محلول پاشی
مقدمه بررسی سطوح مختلف کود نیتروژن و محلول پاشی عناصر کم مصرف روی و بر بر عملکرد کنجد رقم پلدشت.
امروزه دانه های روغنی پس از غلات دومین ذخایر غذایی جهان، در جهت تامین مایحتاج ضروری بشرمی باشند(شریعتی و شهنی زاده، ۱۳۷۹). روند افزایش جمعیت به گونه ای است که جمعیت ۶ میلیاردی سال ۱۹۹۹ به۹میلیارد نفردرسال ۲۰۵۰ خواهدرسید و از طرفی سطوح قابل کشت در دنیا در سال ۱۹۹۸حدوداً به ۲۵/۰ هکتاربرای هر نفربوده ودرسال۲۰۵۰بارشد جمعیت به ۱۵/۰ هکتاربرایهرنفرخواهدرسید. ازطرفی درکشورهای توسعه یافته ودرحال توسعه تقاضا برای کنجاله غنی از پروتئینوروغن خوراکی گیاهی باعث شدهازمقدارتولیدغلات کاهش ودانه های روغنی افزایش یابد.به طوری که ازسال۱۹۷۸تاسال۱۹۹۹تولیدغلات۲۱%رشدداشته وبه سطح تولید۸۴۹/۱ میلیون تن رسیده است ولی درمدت مشابه تولیددانه های روغنی ۹۵درصد رشدداشته است وبه سطح تولید ۲/۲۷۷میلیون تن رسیده است.به عبارتی سبدغذایی دنیا از مصرفنشاسته به مصرف چربی و پروتئین گرایش پیداکرده است(پورمند، ۱۳۸۹).

هندوستان مقام نخست را از نظر تنوع گیاهان روغنی و نیز سطح زیرکشت آنها در دنیا به خود اختصاص داده است. از ۱۲۵ میلیون هکتار سطح کشت دانه­ های روغنی در دنیا، ۲۳ میلیون هکتار آن در هند زیر کشت ۹ گیاه روغنی قرار دارد( احمدی، ۱۳۷۸).
کنجد قدیمی ترین گیاه روغنی جهان است. موطن اصلی این گیاه آفریقا (اتیوپی) بوده اما به سرعت به هندوستان، چین و ژاپن منتقل شده است. کاشت کنجد در ایران سابقه طولانی داشته و در حاضر در نواحی مختلف کشور مانند خوزستان، بلوچستان، یزد، اصفهان و در بعضی از مناطق سرد مانند اراک، همدان، نهاوند، نهاوند و مراغه کشت می­ شود. متوسط عملکرد آن ۷۰۰-۶۰۰ کیلوگرم در هکتار می­باشد و پتانسیل آن به بیش از ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار می­رسد( افکاری، ۱۳۸۸).
با توجه به سرانه مصرف روغن های نباتی، که تا حدود ۱۲ کیلوگرم در سال می رسد، و واردات روغن در کشور، این محصولات از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشند. بر اساس آمار مندرج در مرکز PGRO (مراکز منابع حفاظت شده ژنتیکی گیاه کنجد جهت تحقیقات)، ایران از نظر منابع مهم ژنتیکی گیاه کنجد، در رده هشتم قرار می گیرد.
به علت قرار گرفتن ایران در شرایط آب و هوایی مناطق خشک و نیمه خشک، میزان محدود نزولات جوی همراه با توزیع نامناسب، شرایط شیمیایی خاک های زاعی مناطق زیر کشت محصولات زراعی نامناسب بوده و دارای pH بالایی هستند، به طوری که تحت شرایط موجود مصرف خاکی کود های شیمایی به علت آبشویی ویا تجمع بیش از حد در خاک، رضایت بخشی مناسبی را به همراه ندارد(خلدبرین و اسلام زاده،۱۳۸۰).
استفاده بهینه از مواد تقویت کننده خاک مخصوصا کود های شیمایی به عنوان ابزاری مفید برای نیل به حداکثر تولید در واحد سطح اجتناب ناپذیر به نظر می رسند، با این وجود باید در نظر داشت در ضمن استفاده از این مواد سنتتیک که افزایش تولید در واحد سطح را به همراه دارند، ارتقاء کیفی محصول تولید شده نیز منظور گردد و همچنین از نظر آلودگی های زیست محیطی خصوصا خاک و آب های زیر زمینی به جهت انباشت بیش از اندازه نیترات جلوگیری گردد. امروزه در استفاده از کود های شیمیایی برای افزایش تولید در واحد سطح روشهایی مانند مصرف خاکی، کود دهی به صورت محلول همراه با آبیاری، اختلاط کود با بذر و محلول پاشی برگی رایج می باشند براین اساس محلول پاشی برگی به علت داشتن مزیت هایی از جمله عکس العمل سریع و ایجاد کمترین آلودگی زیست محیطی، همچنین کاهش مصرف کود در جهت نیل به کشاورزی پایدار نقش بسزایی را ایفا می کند(ملکوتی و ضیاییان، ۱۳۷۹).
محققین تخمین زده اند که ۶۰ در صد زمین های زراعی جهان دچار کمبود مواد غذایی هستند که ناشی از کمبود، غیر قابل دسترس بودن یا سمیت بعضی عناصر ضروری می باشد(بوکویچ،۲۰۰۳).
لذا بهبود حاصلخیزی خاک یکی از مهم ترین استراتژی ها برای افزایش تولیدات کشاورزی است. با این وجود هم اکنون نیز حفظ سطح پایداری نیتروژن و فسفر، محدود کننده ترین عناصر برای رشد گیاه بوده و هنوز به صورت یک مشکل باقی مانده است(کاستاگنو و همکاران، ۲۰۰۸).
محققین دیگری نیز گزارش نموده اند که بهبود مدیریت کودها برای بهینه نمودن درآمد اقتصادی و کاهش خسارتهای زیست محیطی ناشی از کاربرد بیش از حد نیتروژن ضروری است(کارانکا و همکاران، ۲۰۰۹).
با توجه به آنچه که بیان گردید مطالب نوین این تحقیق با هدف:
۱- مطالعه اثرات محلول پاشی عناصر کم مصرف بر خصوصیات کمی وکیفی کنجد
۲- بررسی مقادیر مختلف کود نیتروزن بر عملکرد و اجزای عملکرد کنجد
۳- بررسی اثرات متقابل نیتروژن و محلول پاشی عناصر کم مصرف بر عملکرد و اجزای عملکرد کنجد
انجام گرفت.
فصل اول
کلیات و بررسی منابع

• • 1. 1. سطح کشت ، تولید و عملکرد کنجد در جهان و ایران :

     

     

سطح زیر کشت کنجد در جهان در سال ۲۰۰۵ بر اساس آمار سازمان خواربار جهانی(FAO)، ۷,۵۴۴,۶۰۹ هکتار، متوسط عملکرد ۴۴۱۰ کیلو گرم درهکتار و تولید دانه ۳,۳۲۵,۶۷۹ تن بوده است. در این سال از بین کشورهای تولید کننده کنجد، هند با سطح ۱۸۵۰,۰۰۰ هکتار و تولید ۶۸۰,۰۰۰ تن بالاترین سطح و میزان تولید را به خود اختصاص داده است. در این سال شش کشور صاحب مقام از نظر تولید کنجد بشرح جدول ذیل می باشد.
جدول ۱ - تولید کنجد در شش کشور صاحب مقام در جهان در سال ۲۰۰۵ میلادی