کارآفرینی سازمانی
(سازمان کارآفرین)
شکل(۲-۲۰-) انواع کارآفرینی (کرباسی و دیگران، ۱۳۸۳)
۲-۲-۴-۴-کارآفرینی شرکتی: فرایندی است که یک شرکت طی می کند تا همه افراد آن به کارآفرینی تشویق شده و تمام فعالیت های کارآفرینانه فردی و گروهی(سازمانی)به طور مستمر، سریع و راحت در شرکت انجام پذیرد. در این فرایند هریک از کارکنان در نقش کارآفرین انجام وظیفه می کنند( دشمن زیاری و دیگران،۱۳۹۰). بعلاوه تعهد شرکت به ایجاد و معرفی محصولات و خدمات جدید و نطام های سازمانی نوین است و یک مفهوم چند بعدی است که فعالیت های شرکت را متوجه نوآوری در محصول، نوآوری در فناوری، مخاطره پذیری و پیشگامی است(احمد پورداریانی،ملکی،۱۳۹۰). امروزه شرکت ها سعی می کنند خود نیز کارآفرین باشند تا بتوانند نسبت به تغییر و تحولات، انعطاف داشته باشند و فرصت های موجود را در بازار از دست ندهند. تحقیقات اخیر به سه مفهوم در تعریف کارآفرینی شرکتی اشاره دارد.
تجدید استراتژی(نوسازی راهبردی و تجدید ساختار سازمانی)
نوآوری(ارائه محصول یا خدمات جدید به بازار)
کسب و کار درون شرکت(فعالیت های کارآفرینی شرکتی که منجر به ایجاد یک سازمان جدید، درون شرکت مادر می شود(فیض،بقی یاری،۱۳۸۳)
۲-۲-۴-۵-کارآفرینی اداری: در این نوع کارآفرینی توسعه تولیدات، فرایندها و شیوه های جدید یا توسعه موارد موجود، اولویت بالایی دارد و به عنوان سرمایه گذاری جدید کارکنان فنی، علمی و مدیران و مجریان محسوب می شوند. مدیرت باید منابع و امکانات را حفظ کند و کارگران ماهر باید برای عقاید جدید تلاش کنند. فرهنگ برای نوآوری، ارزشی به مراتب بالاتر از شرایط بروکراسی قائل است(احمد پور داریانی،ملکی،۱۳۹۰)

۲-۲-۴-۶-کارآفرینی از راه دور: فرایندی است که فرد کارآفرین بدون حضور فیزیکی خود در محل و صرفا از راه دور به کارآفرینی مشغول است. مثلا فردی را در نظر بگیرید که کتابی را در آمریکا تالیف می کند آن را در سنگاپور چاپ می کند و سپس از طریق کانال های توزیع آن را در اروپا توزیع می کند بدون اینکه در هیچ یک از این مکان ها حضور داشته باشد (کووین و سلیون ،۱۹۹۱،به نقل از فرهنگی و صفرزاده،۱۳۸۴).
۲-۲-۴-۷-کارآفرینی فرصت گرایانه: این رویکرد به ارزیابی و گسترش توسعه نوآوری های مبتنی بر فناوری داخلی و خارجی تاکید می کند. وجود یک محصول برتر، نشانه رویکرد فرصت گرایانه در قبال کارآفرینی درون سازمانی است(احمد پورداریانی،ملکی،۱۳۹۰).
۲-۲-۴-۸-کارآفرینی اطلاعاتی: فرایندی است که در آن فرد کارآفرین در صنعت اطلاعات مشغول به کار است و در عرصه اطلاعات اقدام به نوآوری می کند به این افراد محتواساز نیز گفته می شود. آنچه در سازمان های مجازی کشف و بهره برداری از فرصت ها گفته می شود توسط همین کارآفرینان صورت می گیرد(فرهنگی و صفرزاده،۱۳۸۴).
۲-۲-۴-۹-کارآفرینی دولتی: کارآفرینان دولتی در موسسات دولتی یا سازمان های بزرگ فعالیت می کند و تمایل زیادی به دورزدن و حذف بروکراسی های اداری دارند، زیرا توان تحمل قوانین و مقررات و کنترل هایی را که بروکراسی های بزرگ به اعضای خود تحمیل می کنند ندارند و در بخش های مختلف از جمله قانونگذاری موج جدیدی ایجاد می کنند(فرهنگی و صفرزاده،۱۳۸۴).
۲-۲-۴-۱۰-کارآفرینی اکتسابی: در این مورد کارآفرینی از طریق اکتساب توانایی های فنی سایر شرکت ها و از طریق همکاری مشاوره یا انعقاد قرارداد با آنها صورت می گیرد تا به دستاوردهای تکنولوژیکی آنها دست یابند(احمد پورداریانی،ملکی،۱۳۹۰).
۲-۲-۵- تعریف کارآفرینی سازمانی
واژه‌هایی از قبیل کارآفرینی درون سازمانی، کارآفرینی سازمانی، کسب و کار شرکتی و امثال آن برای توصیف پدیده‌ی کارآفرینی درون‌سازمانی به کار برده شده است. سرانجام کارآفرینی درون ‌سازمانی، به عنوان فرایند خلق فرصت‌ها با هدف ایجاد ارزش‌های نوآورانه، بدون ملاحظه‌ی دیگر منابع (انسانی و سرمایه) یا موقعیت کارآفرینانه در سازمان‌های موجود یا جدید، تعریف شد، مفهوم کارآفرینی درون‌سازمانی در یک بعد وسیع دربرگیرنده‌ی کارآفرینی درون سازمان‌های موجود است (استینر، ۲۰۰۱به نقل از یداللهی فارسی و همکاران ،۱۳۸۷).
تعاریف مختلفی از کارآفرینی سازمانی شده است  که به بعضی از آنها اشاره می شود: کارآفرینی سازمانی فرآیندی است که در آن ، محصولات یا فرآیندهای نوآوری شده از طریق القا و ایجاد فرهنگ کارآفرینانه در یک سازمان از قبل تأسیس شده به ظهور می‌رسد یا به عبارت دیگر مجموعه فعالیت‌هایی است که از منابع و حمایت سازمانی به منظور دست یابی به نتایج نوآوران برخوردار است (صمد آقایی ، ۱۳۷۸).
کارآفرینی سازمانی، یعنی کارآفرینی بدون رها کردن سازمان؛ کارآفرینان سازمانی در مرزهای موجود یک سازمان معین فعالیت می کنند. پینکات(۱۹۸۵) معتقد است که واژه کارآفرینی سازمانی ابداع شده تا فعالیت‌های نوآورانه را در یک بافت سازمانی توصیف کند ؛ بنابراین این واژه کوششهایی را منعکس می‌کند که توسط افراد سازمان انجام می‌شود تا کسب و کار موجود را بهبود بخشند(راسخ،۱۳۸۶). شومپیتر بر این باور است که کارآفرینی سازمانی واژه ای است که از درون دنیای کسب و کار برخواسته و توانایی استفاده از منایع با روش های جدید است که منجر به خلق محصولات و خدمات جدید در محیط سازمانی می‌شود(اوال و اینبار، ۲۰۰۳).
در تعریفی دیگر کارآفرینی سازمانی به عنوان گرایشی تعریف شده که سازمان را درگیر فعالیت‌هایی می‌کند تا بتواند به طور موفقیت آمیز ، فرصتها را شناسایی و بر روی آنها سرمایه‌گذاری کند. کارآفرین سازمانی فردی است که هنگام کار در یک سازمان، از مهارتهای کارآفرینانه خود استفاده کرده و منابع را سازماندهی می‌کند تا فعالیت جدیدی را ایجاد و مدیریت کند؛ کارآفرینان سازمانی تولیدات ، خدمات و فرآیندهای جدیدی را معرفی می‌کنند تا شرکت را قادر سازند به رشد و سود بالایی دست یابد، کارآفرینی سازمانی همچنین می‌تواند بهبود یک فرایند را در درون شرکت در برگیرد(احمدپور،۱۳۸۱).
زاهرا کارآفرینی سازمانی را فرایند ایجاد تجارب جدید می داند که از سوی سازمان‌هایی که سود، وضعیت رقابتی و راهبرد تجارب فعلی را بهبود می‌بخشد، تولید می‌شود. در همین زمینه، بورگلمن معتقد بود کارآفرینی سازمانی به عنوان توسعه حدود سازمان از لحاظ صلاحیت و تطبیق فرصت برای تولیدات داخلی از ترکیبات منابع جدید می‌باشد و در نتیجه کارآفرینان ارز شها را تغییر می‌دهند و ماهیت آن را دچار تحول می‌کنند.  کارآفرینان مسئول نوآوری و خلاقیت در داخل سازمان هستند و می‌کوشند یک ایده را به یک واقعیت سودآور تبدیل کنند. همچنین می‌توان ادعا کرد کارآفرینی سازمانی فرآیندی است که از راه القای فرهنگ کارآفرینانه در یک سازمان به ارائه نوآوری در محصول و فرایندها می‌ انجامد.  شاید بتوان کارآفرینی سازمانی را این‌گونه نیز تعریف کرد: کارآفرینی سازمانی فرآیندی است که فعالیت‌های سازمانی را به سمت خلاقیت، نوآوری ، مخاطره پذیری و پیشتازی سوق می‌دهد. فرد کارآفرین سازمانی با بر هم زدن تعادل موجود سازمان و با عملیاتی کردن ایده‌های خود و دیگران در ایجاد فرایند و بهبود روش، در جهت پیشبرد امور سازمان گام برمی‌دارد(ناهید،۱۳۸۸).
مکنزی و دیکامبو معتقدند که فعالیت کارآفرینانه سازمانی می‌تواند شامل توسعه یک محصول  جدید تا ایجاد یک فرایند اثربخش باشد؛ جنیگ و یانگ کارآفرینی سازمانی را به عنوان فرایند توسعه محصولات یا بازارهای جدید تعریف می‌کنند. کوارتکو، منتاگنو و هورنسبای کارآفرینی سازمانی را به عنوان ایجاد کسب و کارهای جدید در درون چهارچوب شرکت‌های مادر توصیف می نمایند.آریلا معتقد است که کارآفرینی سازمانی دارای سه بعد است که عبارتند از: نوآوری، توسعه محصولات، خدمات یا فرآیندهای جدید و ریسک پذیری(هادیزاده مقدم و رحیمی فیل آبادی،۱۳۸۴). همچنین در این تعاریف برخی از ویژگیهایی که برای سازمان کارآفرین در نظرگرفته شده است عبارتند از توفیق طلبی، خلاقیت، نوآوری، ریسک پذیری و اعتماد به نفس بالا(تقی زاده و همکاران،۱۳۸۶: ۱۶۰). کارآفرینی سازمانی فرایندی است که سازمانها به وسیله آن متوجه فرصت ها می شوند و برای سازماندهی خلاقانه مبادلات بین عوامل تولید عمل می کنند تا ارزش افزوده ایجاد نمایند(ساندرا و دوبنسکی،۲۰۰۰)).
شاپرو کارآفرینی سازمانی را مفهومی چند بعدی می داند که فعالیت های سازمان را متوجه نوآوری محصول، نوآوری در فناوری، مخاطره پذیری و پیشگامی می سازد(احمد پورداریانی،۱۳۷۸).
کارآفرینی منحصر به سازمانهایی با اندازه خاصی نیست و نیز مربوط به دوره خاصی از حیات سازمان نمی‌گردد؛ بلکه در یک محیط رقابتی، کارآفرینی یک جزء بسیار مهم برای موفقیت سازمان است.
تفاوت کارآفرینی سازمانی و کارآفرینی درون سازمانی در این است که کارآفرینی سازمانی شرایط و بستری را در سازمان فراهم می‌کند که اولاً همواره هر شخص یا گروهی که بخواهد فرایند کارآفرینی درون سازمانی را طی کند بتواند آن را سریع، راحت و اثربخش به اجرا در آورد و ثانیاً، محرک، مشوق و آموزش دهنده افراد برای اجرای فعالیت‌های کارآفرینانه باشد(صمدآقایی،۱۳۷۸ به نقل از مدهوشی و بخشی، ۱۳۸۲). امروزه کارآفرینی سازمانی و کارآفرینی درون سازمانی به عنوان دو راهبرد متفاوت برای ایجاد تحول در سازمانها مطرح‌اند. در کارآفرینی درون سازمانی، فرد آغازگر فعالیت‌های مخاطره‌آمیز در سازمان است که به او کارآفرین سازمانی می‌گویند؛ ولی در کارآفرینی درون سازمانی، کل کارکنان و سازمان دارای روحیه کارآفرینی هستند. به عبارت دیگر در کارآفرینی درون سازمانی، کلیه مراحل فرایند کارآفرینی از کارآفرین سازمانی نشأت می‌گیرد و نهایتاً به تکمیل و اجرای یک تفکر در درون سازمان منجر می‌شوند؛ ولی در کارآفرینی سازمانی، ساختارها و فرهنگ سازمان تغییر می‌کند؛ گروه‌های کارآفرین تشکیل می‌شوند و در نهایت، یک بینش و فهم مشترک در بین مدیران و کارکنان ایجاد می‌گردد(احمد پور داریانی،۱۳۷۸ به نقل از مدهوشی و بخشی، ۱۳۸۲).
۲-۲-۵-۱-ویژگیهای کارآفرینان سازمانی
پینکات کارآفرین سازمانی را فردی می‌داند که همچون یک کارآفرین در سازمانهای بزرگ فعالیت می‌کند. کینزبرگ و گاث کارآفرین سازمانی را فردی می‌دانند که در زیر چتر یک شرکت محصولات، فعالیت‌ها و فنآوری جدید را کشف می‌کند و به بهره برداری می‌رساند(مدهوشی و بخشی، ۱۳۸۲). یکی از فرق‌های اساسی کارآفرینان سازمانی با کارآفرینان مستقل در این است که کارآفرینان سازمانی کمتر می‌توانند از ابتدای فرایند نوآوری(خلق ایده) تا انتهای آن(بخش تجاری)بر امور نظارت داشته یا مجری آن باشند. همچنین کارآفرینان مستقل وقت و سرمایه خود را در معرض خطر قرار می‌دهند ولی در کارآفرینی سازمانی غالباً سرمایه اعتبار و سهم بازار شرکت و موقعیت کارآفرینان سازمانی در معرض خطر قرار می‌گیرد(مدهوشی و بخشی، ۱۳۸۲).
کارآفرینان سازمانی فاصله بین نوآوران و مدیران را از بین می‌برند، ایده‌های جدیدی را مطرح و آن را به واقعیتهای پرسودی تبدیل می‌کنند، از یک دورنمای قوی برخوردار هستند و شهامت تحقق بخشیدن به آن را نیز دارند. می‌توانند تصور کنند که چه کسب و کاری و چه تولیداتی مورد نظر مشتریان می‌باشد، بالاخره اینکه آنها قادر به ترسیم فرایند کارآفرینی از ایده تا عمل هستند. کارآفرینان سازمانی معمولاً از طریق پول برانگیخته نمی‌شوند بلکه انگیزه اصلی آنها نیاز به موفقیت است، از طرف دیگر کارآفرینان سازمانی عمل گرا هستند و منتظر اجازه برای انجام کار نمی‌مانند؛ آنها اهدافی را دنبال می کنند که خود آنها را تنظیم کرده‌اند، کارآفرینان سازمانی موفق یاد می‌گیرند که بر اشتباهات غلبه کنند و ریسک ناشی از کار را مدیریت کنند( راسخ ،۱۳۸۶).
بنابراین کارآفرینان سازمانی :
از طریق اهدافشان برانگیخته می شوند نه از طریق پول و ثروت.
سعی می کنند که ریسک را به خاطر تحقق اهدافشان به حداقل برسانند.
به تجزیه و تحلیل دقیق و بینش شهودی خود ایمان دارند.
با خود و با دیگران صادق هستند.
نیاز به قدرت احساس نمی کنند( پرداختچی،۱۳۸۵).
پینکات ویژگیهای کارآفرینان سازمانی را به صورت زیر بیان کرده است:
۱) میانه روی در ریسک: کارآفرینان سازمانی ریسک‌های کاری را قبل از شروع محاسبه می‌کنند کارآفرینان سازمانی موفق معمولاً ریسک‌های بالا را قبول نمی کنند و هر کاری را که امکان پذیر باشد انجام می‌دهند تا ریسک را کاهش دهند.
۲) خلاقیت: در سیستم بروکراسی ، اعتقاد بر این بود که فقط یک راه درست برای پیشرفت و حرکت به جلو وجود دارد و فقط نیز یک امکان بر ای کمک یا تخصیص منابع موجود می باشد. به همین دلیل در چنین سیستم‌هایی همیشه نسبت به تخصیص منابع بدبینی وجود دارد، اما در سازمان‌های کارآفرین، امکان‌های زیادی برای ارائه کمک و تخصیص منابع وجود دارد. بنابراین باید به شکل خلاقانه‌ای میزان انتخاب خود را افزایش دهند، اگر یک کارآفرین سازمانی واقعاً به ایده خود ایمان داشته باشد باید با روحیه خلاق خود، راهی را پیدا کند تا ایده خود را محقق سازئد.
۳) ایجاد تیمی از داوطلبان علاقمند: نوآوری برخلاف اختراع هرگز یک کار فردی نیست. بلکه باید تیمی از افراد علاقمند به کار گرفته شوند ، نکته مهم اینکه تمام افراد گروه باید از استراتژیهای کار ، آگاه باشند و تعهد قلبی نسبت به آن داشته باشند.
۴) صرفه جویی: بهترین تیم‌های کارآفرینی در سازمان، تیم‌هایی هستند که هزینه ها را به حداقل برسانند.
۵) ایجاد شبکه ای از حامیان سازمانی: هر نوآوری به شبکه‌ای از حامیان پر قدرت نیاز دارد تا بتواند ائتلافی برای تحقق اهداف ایجاد کند. به همین منظور کارآفرینان سازمانی باید به دنبال مدیرانی باشند که توصیه‌های آنان دارای ارزش و اعتبار بالایی باشد(حقایق، ۱۳۷۹).
۲-۲-۵-۲- عوامل مؤثر  بر کارآفرینی سازمانی
کارآفرینی سازمانی یک نوع رفتار سازمانی است. رفتار سازمانی تابعی از عوامل زمینه ای و ساختاری است. برای اینکه رفتار سازمانی کارافرینانه باشد و سازمان با رویکرد کارآفرینی به هدفهای خود دست یابد، عوامل ساختاری و زمینه ای باید مدیریت شوند.
۲-۲-۵-۲-۱-عوامل زمینه‌ای مؤثر  بر رفتار کارآفرینی سازمانی
۱٫فرهنگ و ارزشهای سازمان: فرهنگ سازمانی شامل ارزشها و باورهای اعضای یک سازمان است و رفتار اعضای سازمان را شکل می‌دهد. فرهنگ سازمانی می‌تواند در یک طیف از حامی آرمان و هدفهای سازمانی تا تقابل با هدفهای سازمانی قرار گیرد. فرهنگ حامی کارآفرینی، فرهنگی است که در آن ارزشهایی مانند تغییر، نوآوری، مخاطره پذیری، یادگیری، کارگروهی، رقابت پذیری، و فرصت جویی ترویج می‌شود. در فرهنگ سازمانی کارآفرینی، هدف جویی و آرمان مشترک در کارکنان درونی شده است، ارتباطات سازمانی در این فرهنگ روان و اثربخش است. و کارکنان با احساس با معنی بودن کار، از شغل خود راضی هستند؛ کار گروهی امری عادی است و افراد قادر هستند تا با اعضای تیم که هر یک خصوصیات خاص خود را دارد، کار کنند(موریس، ۲۰۰۲به نقل از یداللهی فارسی،۱۳۸۴).

2. 2. محیط کسب و کار: محیط کسب و کار شامل محیط اقتصادی، اجتماعی، فناوری و سیاسی ملی و بین المللی است. محیط کسب و کار می‌تواند حامی یا مانع کارآفرینی سازمانی باشد .به طور کلی سازمانها برای فعال کردن رفتار کارآفرینی، می‌توانند فشارهای رقابتی را به داخل سازمان منتقل کنند و بخشها و افراد سازمانی در مواجهه با خواسته‌های محیط قرار گیرند(چون هو و همکاران، ۲۰۰۴به نقل از یداللهی فارسی،۱۳۸۴).

۲-۲-۵-۲-۲- عوامل ساختاری مؤثر  بر رفتار کارآفرینی سازمانی

1. هدف گذاری صحیح و روشن: وقتی هدفها روشن باشد، اعضای سازمان می‌دانند که برای رسیدن به چه چیز باید تلاش کنند.

2-2-1 دين و مفاهیم دینی
تعاريف متعددي از منظرهاي گوناگون درون ديني و برون ديني، براي دين ارائه شده و به ندرت مي‏توان تعريفي يافت كه بر همه آنچه تحت نام «دين» در جوامع انساني از آن سخن مي‏رود، قابل انطباق باشد. با توجه به موضوع این پژوهش که بررسی ارتباط گرایش دینی و استفاده از شبکه های اجتماعی است در اين پژوهش تلاش می شود به تبیین برخی مفاهیم دینی و واژگان مرتبط با آن پرداخته شودبنابراین تعريف برساخته ذيل، به دليل سنخيت زياد با موضوع موردمطالعه، مبناي مناسبي براي اين گفت‏وگوخواهد بود؛دين مجموعه‏اي از معارف نظري و عملي شامل عقايد و باورها، اخلاقيات، رهنمودهاي معطوف به سلوك عبادي و عرفاني و احكام ناظر به رفتارهاي فردي و اجتماعي است كه در راستاي نيل به اهداف متعالي تدوين و تنظيم شده است. بازرترين ويژگي و وجه تمايز اين‏مجموعه‏معارف‏ازسايرمعارف،«قدسي بودن» آنهاست.گليفورد گيرتز (C. Geertz)، مردم‏شناس معاصر، با رويكردي فرهنگي بر آن است كه دين همواره هم جهان‏بيني است و هم خلقيات (رفتارها، ارزش‏ها، نگرش‏ها و عواطف). دين تركيبي است از ايده‏ها و باورهاي مربوط به جهان و گرايش به احساس و رفتار بر طبق اين ايده‏ها.4

ايان باربور^[21] نيز با عطف توجه به آثار عيني و تحققي دين، از جمله آثار فرهنگي آن، مي‏نويسد:
عقايد ديني در درجه اول با مسائل وجودي اهتداي انسان در چارچوب جست‏وجوي معنا، و خصلت يا سرشت اساسي انسان و جهان و شناخت خويشتن و سرنوشت و زمان و تاريخ سروكار دارد. زندگي عرف اهل دين بر محور «هجرت‏ها»ی بزرگ دور مي‏زند (تولد، ازدواج، مرگ) و خدمت به بشر و جامعه (شفقت و عدالت)، تذكر و بزرگداشت رويدادهاي تاريخي عمده (آيين‏ها و شعائر مقدس و اعياد) و فراتر از همه عبادت و طاعت خداوند.5
بيشتر كساني كه از نسبت ميان دين و رسانه سخن گفته‏اند، صراحتا يا تلويحا به تعاريفي استناد جسته‏اند كه دين را از منظر جامعه‏شناختي و مردم‏شناختي به مثابه بخشي از يك نظام فرهنگي تلقّی كرده است. آراء گيرتز در اين‏باره بيش از سايرين مورد توجه و استناد قرار گرفته است. وي در مقاله‏اي تحت عنوان «دين به مثابه يك نظام فرهنگي» بر آثار و كاركردهاي فرهنگي دين تأكيد كرده است. از نظر وي، فرهنگ «الگويي از معاني است كه در راستاي تاريخ انتقال مي‏يابد و از طريق نمادها تجسم پيدا مي‏كند و يا نظامي از مفاهيم است كه به انسان‏ها به ارث رسيده و به صورت‏هاي نمادين بيان مي‏شود.» دين نيز از نظر گيرتز، بخشي از يك فرهنگ است كه با نمادهاي مقدس و كاركردهاي آنها سروكار دارد «تا روحيات آدم‏ها، يعني آهنگ، خصلت و كيفيت زندگي، سبك اخلاقي و زيباشناختي و حالت زندگي آنها، را با جهان‏بيني‏شان، يعني همان تصويري كه از واقعيت و عملكرد اشيا دارند و فراگيرترين انديشه‏هاي آنها درباره نظم، تركيب كند.»6 اين نقش را البته ادياني همچون اسلام و مسيحيت كه متضمن سه نظام ايماني و اعتقادي، نظام ديني و نظام اخلاقي به صورت متداخل هستند، مي‏توانند ايفا كنند.
بي‏ترديد دين به عنوان مجموعه‏اي از معارف قدسي با فرهنگ به عنوان ميراث مادي و غير مادي بشر در فرايند زيست اجتماعي در گستره‏اي بي‏حد و حصر و در بستري به درازي تاريخ همواره با هم روابط دوسويه و متقابل داشته و دارند. شدت اين ارتباط در برخي قلمروها به حدي است كه اساسا تفكيك ميان آنها غيرممكن و گاه محال به نظر مي‏رسد. به همين دليل، در ميان انبوه تعاريف ارائه شده از فرهنگ، كمتر تعريفي مي‏توان يافت كه از توجه به آميزه‏هاي ديني و قدسي عناصر اعتقادي غفلت كرده باشد.
به بيان (هوور)^[22]:آنچه در تجدّد متأخر در غرب روي داده، تأكيد بيشتر بر روي مذهبي است كه زندگي و عمل مي‏شود، اين مذاهب زيسته و تمرين شده به طور زاينده‏اي در درون قلمرو رسانه‏ها ادغام شده و به سرعت رسانه‏اي مي‏شوند.
بديهي است كه دين عينيت‏يافته و فرهنگي‏شده، به عنوان يك واقعيت اجتماعي، كليت جامعه و حتي غيرمؤمنان به خود را نيز متأثر مي‏سازد. از اين‏رو، در حوزه تعامل دين و رسانه چنين به نظر مي‏رسد كه فرهنگ از يك‏سو، بستر و عرصه داد و ستد دين و رسانه و از سوي ديگر، خود در سطحي گسترده محصول و معلول اين تعامل است. به بيان ديگر، دين با واسطه يا در ضمن فرهنگ به رسانه راه يافته و پس از پردازش رسانه‏اي مجددا به صورت فرهنگي شده در گستره اجتماع انعكاس مي‏يابد. چرخه سه ضلعي دين، رسانه و فرهنگ در يك ارتباط ديالكتيكي پيچيده به مرور زمان به درهم آميختگي هرچه بيشتر دين و فرهنگ منجر مي‏شود. «رسانه ديني» نيز از نگاه قايلان آن، رسانه‏اي است كه به انعكاس فرهنگ ديني توليد يافته در جامعه مؤمنان و در سطحي ديگر به فرهنگي شدن تدريجي دين با هدف انتقال و نفوذ آن به ساحت‏هاي گوناگون رواني و اجتماعي جامعه و افزايش سطوح تماس توده‏ها با آن كمك مي‏كند.
نكته پاياني اينكه، رسانه‏اي شدن روزافزون پديده‏ها و روابط اجتماعي ـ فرهنگي و كالايي شدن فرهنگ كه خود محصول و معلول فعاليت گسترده و نفوذ و غلبه رسانه‏هاي جمعي و فناوري‏هاي ارتباطي و اقتصاد فرهنگ است، ضرورت توجه به نقش و اهميت رسانه و نسبت آن با فرهنگ و مصنوعات فرهنگي، به ويژه دين و فرهنگ ديني را مسجل ساخته است.
شواهد عيني نشان مي‏دهد كه در دهه‏هاي اخير توجه به رسانه‏ها در ميان اديان، به ويژه شاخه‏هاي گوناگون مسيحيت عموميت و رشد قابل توجهي يافته است. واتيكان به عنوان مركز مسيحيت كاتوليك، با اتخاذ موضعي كاملاً مثبت و مشوّقانه، رسانه‏ها را هداياي الهي خطاب كرده و ضمن تأكيد بر مسئوليت اجتماعي وسايل ارتباط جمعي، دست‏اندركاران كليساي كاتوليك را به استفاده صحيح از فناوري‏هاي ارتباطي و رسانه‏ها توصيه كرده است.متقابلاً اصحاب رسانه نيزبه دلايلي همچون حضور دين در هسته مركزي فرهنگ و جامعه، جذابيت‏هاي ذاتي پيام‏هاي ديني، انگيزه‏هاي تبليغي، رهايي از سلطه فرهنگ سكولار، تقاضاي مخاطبان، ضرورت‏هاي برنامه‏اي، نيازهاي انسان نوين و… خود را ناگزير به مراجعه و بهره‏گيري مستقيم و غيرمستقيم از ذخاير فرهنگ ديني و انعكاس آن در قالب‏هاي گوناگون برنامه‏اي يافته‏اند.
بر طبق برخی نظریه ها نظريه، از آنجا كه ماهيت فناوري و از جمله رسانه‏ها با تسخير طبيعت و فرهنگ، به جهان‏بيني انسان شكل مي‏دهد و اين تسخير و اقتدار به دليل ماهيت مستقل، با هيچ واقعيت ديگري قابل جهت‏دهي و جهت‏يابي نيست، تلاش براي ديني ساختن رسانه، بي‏فايده يا بي‏معنا خواهد بود. از اين‏رو، بر طبق اين نظريه ما نه «رسانه ديني» كه «دين رسانه‏اي» خواهيم داشت. جمله كليدي مك لوهان «رسانه همان پيام است» بيان گويا و خلاصه‏اي از نظريه فوق است كه به نقش تعيّن‏بخش رسانه به پيام اشاره دارد.ارتباط دين و رسانه با توجه به تنوع پيام‏ها و آموزه‏هاي دين و متقابلاً تنوع رسانه‏ها و ظرفيت‏هاي متفاوت آنها، متفاوت خواهد بود. رسانه‏هاي گوناگون نوشتاري، گفتاري، صوتي و تصويري هر يك به تناسب ظرفيت‏ها و محدوديت‏هاي ذاتي، راهبردهاي فرهنگي، سياست‏هاي برنامه‏سازي، نوع و قالب برنامه، ميزان تقاضا، نقش‏ها، كاركردها، اهداف و انتظارات، نسبت‏هاي متفاوتي با دين دارند. علاوه بر اينكه اقتضائات و ظرفيت‏هاي زمينه‏اي و بافت فرهنگي ـ اجتماعي محل فعاليت رسانه، ويژگي مخاطبان، سطح و نوع تقاضا، امكانات بهره‏وري از توانش‏هاي بالفعل و بالقوّه رسانه، درجه و توان حرفه‏اي گردانندگان رسانه، مديريت رسانه، امكانات جانبي فعاليت‏هاي رسانه‏اي و… نيز در اين نسبت‏سنجي مؤثر خواهند بود. پيام‏هاي ديني نيز في‏نفسه تنوع درخور توجهي دارند. گاه اين تنوع در مقام ابلاغ و ارائه، پيچيدگي بيشتري مي‏يابد. براي مثال، يك پيام گاه در قالب سخنراني يا ميزگرد به راحتي قابل ارائه و انتقال است، در حالي كه تبديل آن به قالب‏هاي تصويري مستلزم بهره‏گيري از تخصص‏هاي ويژه و اعمال‏تصرفات متناسب خواهد بود؛ روشن است كه تبديل پيام‏هاي دين به قالب‏هاي متناسب رسانه‏اي و برنامه‏سازي بر اساس سوژه‏هاي ديني، نيازمند اعمال تصرفات فني و حذف و اضافات كارشناسانه خواهد بود. واقعيتي كاملاً طبيعي كه گاه موجب بي‏مهري برخي دين‏باوران به رسانه و كارگزاران آن مي‏شود.
امروزه كمتر كسي در اين گزاره شك مي‏كند كه جهان وارد عصر تازه‏اي شده که نماد آن اهميت يافتن اطلاعات است. بسياري از دانشمندان و صاحب‌نظران علوم اجتماعي بر اين باورند كه تركيب و همگرايي فن‌آوري‏هاي ارتباطي و تجديد ساختار نظام سرمايه‏داري در دهه‏هاي اخير ما را وارد عصر و جامعه‌ی تازه‏اي كرده است.
اقتصاد جهاني مبتني بر اطلاعات، توسعه‌ی فن‌آوري‏هاي ديجيتالي و فشردگي زمان و مكان از ويژگي‏هاي اين عصر است. موتور محركه‌ی اين تحولات، انقلاب و انفجار اطلاعات و تحولات پرشتاب علمي و فن‌آورانه بوده‌است. در اين فرآيند، ابتدا رايانه‏ها به جامعه راه می‌‏يابند و سپس رايانه‏هاي شخصي به منازل و حوزه‏هاي خصوصي افراد و خانواده‏ها وارد مي‌شوند و بزرگراه اطلاعات را از وسط منازل عبور مي‏دهند. وصل شدن رايانه‏ها به خطوط تلفن و دسترسي آسان و نسبتاً كم‏هزينه به اينترنت، افراد را به اطلاعات انبوه و جهاني متصل ساخته و اين همه، جنبه‏هاي مختلف زندگي ما را تحت تأثير قرار مي‏دهد. يكي از جنبه‏هاي مهمي كه از فن‌آوري‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي جامعه‌ی اطلاعاتی تأثير مي‏پذيرد، دین و هويت دینی است.
در جوامع سنتي، دین بيشتر متأثر از عوامل انتسابي، از پيش مشخص شده و ثابت است. انسان‏ها شبيه يكديگرند و انسجام بيشتري در ابعاد مختلف هويتی و دینی وجود دارد. لذا افراد جامعه به لحاظ دینی چندان دچار تغيير و دگرگوني نمي‏شوند و اساساً كمتر مسئله‏اي به نام بحران هويت در عرصه دین به وجود مي‏آيد. اما در جوامع جديد منابع هويت‏يابي متعدد و بيشتر اکتسابي است، زيرا انسان‏ها در گروه‏ها و قشرهاي اجتماعي متعددي عضو هستند. لذا هويت انسان‏ها در معرض تغيير است. اين‏جاست كه مسئله‌ی چالش در عرصه دینی و چالش‏هاي دینی و هويتي بروز مي‏كند.
جامعه‌ی اطلاعاتی باعث تحولات گسترده از جمله تحول در مفهوم زمان و مكان شده است.  فراهم آمدن منابع و مراجع جديد، ذهنيت و هويت افراد و همچنین گرایش ها و اعتقادات دینی آنها را دچار دگرگوني كرده‌است و اين مسئله به منطقه يا كشور خاصي محدود نمي‏شود بلكه تمام جوامع را كم‏وبيش دربرگرفته است. جامعه‌ی ما نيز چون ديگر جوامع، در معرض تغيير و دگرگوني قرار گرفته‏ است و آثار و پیامدهاي آن را نيز تجربه مي‏كند. جوانان، و مخصوصاً قشر دانشجو که به دلیل شرایط خود بیشترین زمینه و کاربرد استفاده از اینترنت را دارند، مستعدترين گروهي هستند که تحت تأثير اين تحولات قرار گرفته‏اند.
به همین منظور ضمن بررسی مفاهیم و مبانی نظری دین و شبکه‌های اجتماعی از دیدگاه صاحب‌نظران حوزه‌های علوم اجتماعی و ارتباطات سعی خواهد شد که رابطه این دو مورد توجه و مداقه قرار گیرد.
2-3 مفاهيم نظري
گروهي از نظريه‌پردازان جديد مدعي ظهور و شكل گيري نوعي جديدي از جامعه‌اند كه با گذشته كاملاً متفاوت است. اين عده معتقدند ما اكنون در حال پشت سر گذاشتن ” عصر اول رسانه‌ها ” و شاهد ” عصر دوم رسانه‌ها ” هستيم (پاستر، 1377: 74-75).
كارکرد رسانه‌ها هرچند كه به لحاظ ماهيت ممكن است تفاوت معناداري با يكديگر نداشته باشند ولي به لحاظ شكل و ميزان اثربخشي و كارايي با هم متفاوت هستند و همين تفاوت در شكل و كاركرد است كه مي‌تواند ضمن تغيير در ميزان و سطح اثر بخشي، اعصار متفاوتي را در اين حوزه به ذهن متبادر سازد.
“در عصر اول رسانه‌ها، بعد از جريان تلفن كه يك نفر با يك نفر ارتباط برقرار مي‌كرد، گروه كوچكي از توليدكنندگان مي‌توانستند اطلاعات، آگاهي‌ها و اخبار را براي اقشار وسيعي از مخاطبان بفرستند. به اين معني كه با انتشار دسته اول اخبار و اطلاعات، ارتباط برتر و يك جانبه برقرار مي‌شد و به خصوص آنكه نشر در انحصار توليد‌كنندگان محدود و مصرف‌كنندگان بي‌شمار پيام‌ها بود. اين شكل از ارتباط چالش‌ها و پيامدهاي خاص خود را داشت و دانشمندان زيادي از جمله متفكران مكتب وابستگي، منتقدان جدي آن به شمار مي‌رفتند. وابستگي فرهنگي، سلطه‌ی فرهنگي غرب در جهان سوم، سلطه‌ی شركت‌هاي بزرگ ارتباطي (اجتماعي‐ فرهنگي) و توليد‌كنندگان فيلم‌هاي تلويزيوني و سينمايي آمريكا بر جهان سوم و غربي شدن، مهم‌ترين پيامدهاي عصر اول رسانه‌ها از منظر نظريه‌پردازان مكتب وابستگي و منتقدان جدي رسانه‌ها است” (بهرام‌پور، 1382: 7).
عصر دوم رسانه‌ها كه از ديدگاه نظريه‌پردازان با ظهور و شكل‌گيري نوع جديدي از جامعه همراه شده است، از طريق ادغام تكنولوژي‌هاي جديد ارتباطي ماهواره‌اي، با رايانه، تلويزيون و تلفن ظاهر شده است. در اثر چنين ادغامي، جانشين‌هاي تازه‌اي براي سيستم قبلي كه محدوديت‌هاي فني جدي داشت بوجود آمده و اين احتمال بسيار قوت مي‌گيرد كه نظامي مشترك از توليد‌كنندگان، توزيع‌كنندگان و مصرف‌كنندگان بوجود آيد. از اين رو در اين رسانه‌هاي الكترونيكي عامل تازه‌اي باعث شده است كه وضع كاملاً متفاوتي در روابط قبلي و مرزهايي كه هريك از اين گروه‌ها (توليدكنندگان، توزيع‌كنندگان و مصرف‌كنندگان) وجود داشت، پديدار شود. وضعيتي كه حتي قادر است سيستم گذشته را به طور كامل ساقط كند و از اعتبار بياندازد. مارك پاستر از نظريه‌پردازان پست مدرنيسم در تشريح عصر دوم رسانه‌ها چنين مي‌نويسد: ” تكنولوژي‌هاي جديد ارتباطي در حال از بين بردن عقيده‌ی ارتباط عده‌اي معدود با افراد بي‌شمار است. برخي از مرتبطان همواره قدرتمندتر از ديگران خواهند بود. اما فكر بزرگي كه در پشت قصه‌هاي… (اين رسانه‌هاي الكتريكي جديد) نهفته، آن است كه براي نخستين بار عده‌اي بسيار با عده‌اي بسيار وارد صحبت مي‌شوند. هر روز اشخاصي كه استطاعت تهيه لوازم رايانه و پرداخت صورت‌حساب تلفن خود را دارند مي‌توانند تهيه‌كننده، مجري، سردبير و شنونده‌ی خود باشند. هر روز كه مي‌گذرد داستان‌هاي آن‌ها بيشتر و بيشتر و داراي سبكي خاص، تحت تأثير كنش متقابل و توأم با فردگرايي مي‌شود. داستان‌هايي كه در ميدان‌هاي مختلف، براي شنوندگان گوناگون و به روش‌هاي متفاوت بيان مي‌شود"(پاستر،1377: 75). وي همچنين در ادامه مي‌نويسد : ” اين انفجار متكي به نوعي فن‌آوري است كه با چاپ و رسانه‌هاي نخستين عصر رسانه‌ها تفاوت دارد؛ ارزان، انعطاف پذير، در دسترسي فوري و آسان است “(پاستر،1377: 75).
تعاملي بودن^[23]، جمع‌زدايي^[24]، ناهمزماني^[25]، تمركززدايي^[26]، ظرفيت بيشتر^[27] و انعطاف‌پذيري^[28] از جمله مهم‌ترين ويژگي‌هاي وسايل ارتباطي همگاني در دوره‌ی كنوني به شمار مي‌آيند (شكر خواه، ۱۳۸۲). اين ويژگي‌ها باعث شده‌اند كه افراد استفاده كننده از ابزارهاي نوين، توانايي بالايي در تحول و ايجاد اطلاعات داشته باشند و بدين‌ترتيب ابزارهاي ارتباطي از حالت يكسويه بودن خارج شده و بيشتر جنبه‌ی تعاملي به خود بگيرند. بنابراين مي‌توان گفت صرف‌نظر از تأثيرات منفي تكنولوژي بر زندگي افراد كه نمي‌توان از آن غافل ماند، نبايد موافق با منتقدان تكنولوژي از جمله متفكران مكتب فرانكفورت بود كه بيشتر بر جنبه‌هاي منفي تكنولوژي اصرار داشتند و از آن تحت عنوان ” صنعت فرهنگ ” ياد مي‌كردند. زيرا در عصر دوم رسانه‌ها ظاهراً تضاد انحصاري ميان توليد كنندگان و مصرف كنندگان پيام‌ها از بين مي‌رود و توليد نه تنها ديگر يك طرفه نخواهد بود، بلكه در انحصار گروهي خاص قرار نخواهد گرفت. آن هم به اين دليل است كه ساخت و ويژگي‌هاي وسايل نوين ارتباطي از بيشتر جوانب با ساخت وسايل ارتباطي پيشين متفاوت مي‌باشد. هرچند كه از اين نكته نيز نبايد غافل شد كه تكنولوژي ارتباطي هم‌چنان در اختيار عده‌ی معدودي است كه از اين طريق مي‌توانند بر جريان اطلاع‌رساني تأثيرگذار باشند.
2-3-1 اینترنت
براي تعريف شبكه‌هاي اجتماعي كه در اينجا منظور شبكه‌هاي اجتماعي مجازي است؛ ابتدا بايد به تعريف مفاهيم شبكه، و اينترنت پرداخت، چون از يك‌سو شبكه، نقش بنيادي در توصيف جامعه در عصر اطلاعات ايفا مي‌كند و از سوي ديگر، شبكه‌هاي اجتماعي مجازي، صورت‌هاي تكامل يافته‌ی اينترنت است كه از درون آن پديدار شده‌است. ” شبكه مجموعه‌اي از نقاط اتصال يا گره‌هاي به هم پيوسته است. نقطه اتصال يا گره، نقطه‌اي است كه در آن يك منحني خود را قطع مي‌كند. اين كه نقطه اتصال چه چيزي است مشخصاً به نوع شبكه‌هاي مورد نظر بستگي دارد. ” براي مثال سيستم‌هاي تلويزيوني، استوديوهاي توليد سرگرمي، مراكز گرافيك رايانه‌اي، گروه‌هاي خبري و دستگاه‌هاي متحرك توليد، ارسال و دريافت علايم شبكه‌ی جهاني رسانه‌هاي جديد هستند كه كانون بيان فرهنگي و افكارعمومي در عصر اطلاعات مي‌باشند (كاستلز، 1380: 544).
با توجه به تعاريف ارائه شده، اينترنت در بستر شبكه معنا و مفهوم مي‌يابد و نمي‌توان اين دو را به صورت مستقل و جداي از هم فرض و يا تصور كرد، چرا كه ارتباط بين مجموعه‌اي از كاربران را فراهم مي‌سازد و همين ويژگي جمع‌گرايي مي‌تواند نقطه آغاز ورود به بكه‌هاي اجتماعي و تفكر در اين حوزه باشد.
شايد اينترنت بارزترين مثال از مفهوم دهكده جهاني باشد زيرا آن به كمك سه عنصر اساسي يعني اطلاعات، ارتباطات و فن‌آوري به ابزار اطلاعاتي، ارتباطي و فرا مليتي تبديل شده است كه به زمان، مكان و گروه خاصي تعلق ندارد و هركسي در هر نقطه‌اي از جهان و در هر زماني مي‌تواند از اطلاعات آن بهره‌مند شود (خواجوي، 1384: 59)
هر چند كه با رشد تكنولوژي دستيابي كامل و مطلق نيز به تمامي اطلاعات براي همگان و به طور مطلق امكان‌پذير نيست، اما سطح و ميزان دسترسي به اطلاعات در اين فضا آن‌قدر زياد و وسيع است كه باز هم نمي‌توان از مفهوم دهكده جهاني براي براي اينترنت چشم‌پوشي كرد.
ارتباطات رايانه‌اي قوانين خاص خود را دارد و نتايج متفاوتی هم از اين طريق به دست مي‌آيند . اما نكته‌ی قابل توجه در ارتباط اينترنتی اين است كه خصوصياتی از قبيل سن، جنسيت، نژاد، لهجه، طبقه‌ی اجتماعی، جذابيت چهره، سبك لباس پوشيدن، جذابيت فيزيكی، هوش، تيپ و نظاير آن، كه معيار قضاوت ما درباره‌ی افراد در دنيای غيرمجازی قرار می‌گيرد، در دنيای مجازی اينترنت وجود ندارند. پس مشخصه‌ی اصلی ارتباطات اينترنتي فقدان رابطه‌ی ” رو در رو ” و نبود حضور فيزيكی است كه فريب‌كاری و جعل هويت واقعی را ممكن می‌سازد (صديق بناي؛ 1385). با اين حال بعضي معتقدند كه اينترنت با آزاد كردن مردم از محدوديت جغرافيايي و موانعي مانند بيماري، ناتواني‌ها و نظاير آن به روابط اجتماعي بهتر انجاميده است. بر طبق نظر آن‌ها اينترنت به مردم اجازه مي‌دهد كه به گروه‌هايي با علايق مشترك كه پيش از اين ارتباط با آن‌ها آسان نبود، بپيوندند (اميداوار و صارمي، ١٣٨١: 58). برخي ديگر از مطالعات اخير نيز نشان مي‌دهد كه استفاده افراطي از اينترنت فرد را از جهان بيروني منزوي مي‌سازد و باعث مي‌شود كه زمان كم‌تري را صرف گذراندن با دوستان و خانواده بكند. همچنين استفاده افراطي از اينترنت ممكن است به افسردگي فرد منجر شود (:Kumari Rajani and chandio 2004).
به طور كلي اتصال به اينترنت به‌ويژه در كشورهاي در حال رشد، همواره با بحث‌هايي پيرامون تهاجم فرهنگي از طريق اين رسانه همراه بوده‌است. عده‌اي عقيده دارند كه اتصال به اينترنت و در دسترس قرار دادن آن براي عموم مردم، مي‌تواند بر فرهنگ و ارزش‌هاي هر كشوري تأثيرات منفي داشته باشد، بسياري از كشورها بنا بر ارزش‌هاي ملي، مذهبي و فرهنگي، اينترنت را به صورت محتاطانه مورد استفاده قرار داده‌اند، زيرا از طريق اين رسانه تصاوير و اطلاعات غيراخلاقي و نظاير آن كه معيارهاي فرهنگي و سنتي را تضعيف مي‌كند، نيز قابل دسترسي است. در نقطه‌ی مقابل عده‌ی ديگري عقيده دارند كه اطلاعات با ارزشي از طريق اين رسانه‌ی جهاني قابل دسترسي است كه ناديده گرفتن آن‌ها به ضرر كشورهاست (كوشا، 1380: 55).
به طور خلاصه مي‌توان مهم‌ترين آثار مثبت و منفي اينترنت در رابطه با مسائل اجتماعي و فرهنگي را اين گونه برشمرد:
الف. مزايا و آثار مثبت اينترنت
١. تبادل فرهنگي: اينترنت محيطي را فراهم مي‌آورد كه افراد در آن مي‌توانند به تبادل اطلاعات و افكار با يكديگر بپردازند. در صورت تبادل افكار ميان ساكنين يك منطقه با ساكنين مناطق ديگر (افراد غير بومي) به شرطي كه قصد تهاجم وجود نداشته باشد، فرهنگ بومي غني‌تر و پربارتر مي‌شود (علي احمدي و شمس عراقي،١٣٨٢:كوشا١٣٨٠).
٢. دسترسي آسان به منابع اطلاعاتي: اينترنت امكان دستيابي به اطلاعات را براي عموم مردم با حداقل هزينه و كوتاه‌ترين زمان ممكن فراهم آورده است (عبادي،١٣٨۴ : علي احمدي و شمس عراقي: ١٣٨٢ ؛ كميته سواد فناوري اطلاعاتي شوراي ملي پژوهش ايالات متحده: ١٣٨١).
٣. خارج شدن از انزوا: اينترنت اين فرصت براي افراد معلول يا منزوي (نظير برخي گروه‌هاي نژادي از جمله سياه پوستان در كشورهاي غربي) بوجود مي‌آورد تا بتوانند صداي خود را به سراسر جهان برسانند (علي احمدي و شمس عراقي: 1382؛ Lester and Koehler : 2003 ).
۴. تفريحات سالم: اطلاعات سرگرم‌كننده موجود در اينترنت اگر از ساير رسانه‌ها بيشتر نباشد لااقل كمتر هم نيست. بنابراين با بهره گرفتن از سرگرمي‌ها و بازي‌هاي گوناگون موجود در آن مي‌توان اوقات فراغت را به خوبي پر كرد (علي احمدي و شمس عراقي: 1382؛ Lester and Koehler :2003).
ب. معايب و آثار منفي اينترنت
١. تهاجم فرهنگي: كشورهاي غربي به ويژه آمريكا بر بيشتر فن‌آوري‌هاي روز، اطلاعات و جريان آن تسلط دارند. بنابراين همواره براي كشورهاي جهان سوم خطر تهاجم و يا استعمار فرهنگي كشورهاي غربي از طريق اينترنت وجود داشته است (علي احمدي و شمس عراقي، 1382: 45)
٢. افزايش شكاف طبقاتي: با توجه به اين که دسترسی به اينترنت نيازمند پشتوانه‌ی مالی افراد و کشورها، و برخوردار بودن از زيرساخت‌های فنی و مخابراتی می‌باشد، در نتيجه افراد، نهادها و کشورهايی به اين فن‌آوري نوين دسترسی پيدا خواهندکرد که از چنين پشتوانه‌ی مالی و فنی برخوردار باشند و کشورها، نهادها و افراد کم‌توان به لحاظ مادی و يا کشورهای توسعه نيافته به علت نداشتن پشتوانه‌های فنی و مخابراتی همچنان بر محروميتشان افزوده مي‌شود و بالعکس کشورها و افراد برخوردار از توانايی‌ها و دارايی‌ها بر دانايی آنان افزوده مي‌شود (عبادي،١٣٨۴ : 80)
٣. دسترسي آسان به منابع ممنوعه و بي تفاوتي نسبت به ارزش‌ها، هنجارها و ناهنجاري‌ها: استفاده ابزاری از امکانات اينترنت در جهت تأمين منافع اقتصادی، عدم امکان مديريت بر بسياری از سايت‌های اينترنتی و تواتمندی بالقوه‌ اينترنت برای ارائه و تبليغ ناهنجاري‌های اخلاقی، موجب نگرانی جدی بسياری از دست‌اندرکاران آموزش و پرورش، خانواده‌ها و نهادهای فرهنگی شده‌است. اين امر نگراني‌هايي را در مورد هرزه نگاري كودكان نيز به دنبال داشته است (محسني، ١٣٨٠: 85).
۴. سيطره‌ی زبان انگليسي: در محيط اينترنت سيطره‌ی زبان انگليسي امري واضح و روشن است . يك فرد براي كسب بيشترين اطلاعات از اينترنت، بايد دست‌كم درك متوسطي از زبان انگليسي داشته باشد . در حالي كه اين زبان، زبان بسياري از كشورهاي درحال توسعه نيست (كميته سواد فناوري اطلاعاتي شوراي ملي پژوهش ايالات متحده: ١٣٨١ ؛ علي احمدي و شمس عراقي: ١٣٨٢).
۵. نقض حقوق اوليه‌ی افراد: در اينترنت ممكن است اطلاعاتي مربوط به زندگي شخصي و خصوصي افراد منتشر شود كه اين اطلاعات توسط شبكه‌هاي بيمه، مالي و تجاري مورد خريد و فروش قرار گيرد (علي احمدي و شمس عراقي: ١٣٨٢).
2-3-2 شبكه اجتماعي^[29]
رسانه‎های اجتماعی بنا بر يک تعريف، رسانه‎هايی برای برقراری تعامل اجتماعی مبتنی بر وب هستند و راهی ارزان و قابل دسترس برای انتشار اطلاعات از سوی عموم کاربران‌. اين تعريف عام، بسياری از وب‌سايت‎های با کارکرد ارتباطی را در زمره‌ی رسانه‌هاي اجتماعی قرار داده است؛ فروم‎های اينترنتی، وبلاگ‎ها، شبکه‎های اجتماعی، ويكي‎ها و پادکست از اين قبيل هستند. اما يكي از پرکاربرترين انواع رسانه‎های اجتماعی را شبکه‎های اجتماعی تشکيل می‎دهند.
” از سال 1979 اولين فضای شبکه‎ای را تام تراسکات و جيم اليس از دانشگاه داک ايجاد كردند.” (کاپلان و هنلين^[30]،2010: 60). البته شبکه‎ای که آن‌ها ايجاد کردند با مفهومی که ما امروزه از رسانه‌ی اجتماعی درک می‌کنيم تفاوت‎هايی عمده دارد. رسانه‌ی اجتماعی در نزديكي هزاره‌ی جديد پا به عرصه وجود گذاشت (کاپلان و هنلين ،2010). نويسندگان اين شبکه‌ی اجتماعی اوليه به صورت آنلاين اقدام به نوشتن مطالب خود در آن می‎کردند. اين دفتر خاطرات گروهي را تشکيل می‎داد. اصطلاح “وبلاگ” اولين بار در همان زمان و به صورت مختصرشده يعنی “بلاگ"، يک سال بعدتر استفاده شد، زماني كه يک بلاگر به شوخی اسم “وبلاگ را” به “وی بلاگ^[31]” تغيير داد. افزايش دسترسی به اينترنت پرسرعت محبوبيت اين مفهوم را در جهت ايجاد سايت‎های شبکه‌ی اجتماعی همچون مای اسپيس (2003) و فيس بوک (2004) اضافه کرد. اين رشد قدم به قدم اصطلاح رسانه‌ی اجتماعی را ابداع کرد و آن را به برجستگی امروزي‌اش رساند.” (کاپلان و هنلين، 2010: 60).
“آندرياس کاپلان” دكتراي مديريت بازرگاني از انگلستان و “مايكل هنلين” داراي دكتراي علم مديريت از انگلستان به عنوان متخصصين بازاريابي و رسانه‌هاي اجتماعي، برای ارائه‌ تعريفی از رسانه‌ی اجتماعی سعی می‎کنند عمده‎ترين مفاهيم مشابه آن را شرح داده و نکات تمايز آن‌ها را برجسته كنند. دو مفهومی که تا حدودی مشابه مفهوم رسانه‎های اجتماعياند، مفاهيم وب2^[32] و محتوای عمومی‌شده کاربری (يو. جی. سی)^[33] هستند. وب 2 اصطلاحی است که اولين بار در سال 2004 استفاده شد تا راه جديدی برای انتشار محتوا و کاربردهای کوتاه از سوی اشخاص باشد. اين محتوا با همكاري و به روشی مشارکتی به طور مستمر به وسيله همه‌ی کاربران تغيير می‎يابد. محتوای عمومی‌شده کاربری نيز اصطلاحی است که در 2005 عموميت يافت و به طور معمول برای توصيف‌كردن اشکال مختلف محتوای رسانه‎ای به کار می‎رود که به طور عمومی قابل دسترس باشد و به وسيله کاربران نهايی توليد شده باشد. محتواهای عمومی‌شده کاربری بايد سه نياز اساسی را برآورده کند: 1. بايد روی وب‎سايت مورد دسترس عموم يا روی سايت شبکه‎های اجتماعی قابل دسترس گروه منتخب مردم منتشر شود، 2. بايد حجم خاصی از تلاش‎های ايجادکننده را نشان دهد؛ 3. در نهايت بايد خارج از روزمرگی و تمرينات حرفه‎ای خلق شده باشد (کاپلان و هنلين،2010: 61). کاپلان و هنلين با توضيح اين دو مفهوم مشابه و با بهره گرفتن از آن‌ها اظهار می‌کنند که رسانه اجتماعی يک گروه از کاربردهای مبتنی بر وب است که بر پايه‎های تکنولوژيكي و ايدئولوژيكي وب 2 ساخته شده و خلق و تبادل محتوای عمومی‌شده کاربران را فراهم می‎کند (کاپلان و هنلين ،2010: 70).
کاپلان و هنلين يک طرح برای طبقه‎بندی انواع رسانه‎های اجتماعی براساس تئوری حضور اجتماعی، ثروت رسانه‎ای، بيان خود و افشاي خود ارائه کرده‌اند که بر اساس آن شش نوع متفاوت از رسانه اجتماعی يعنی پروژه‎هاي مبتنی بر همکاری، وبلاگ‎ها و ميکروبلاگ‎ها، جماعت‎های محتوايی، سايت‎های شبکه اجتماعی، جهان بازی مجازی و جماعت‎های مجازی قابل شناسايی است (ويكي پديا, 1390).
شبکه‌های اجتماعی مجازی تنها ابزارهای تکنولوژيكي جديدی نيستند که امکانات جالب توجهی را در اختيار کاربران اينترنتی قرار داده باشند. شبکه‌های اجتماعی را فراتر از گونه‌ای وب‌سايت می‌توان به‌عنوان رسانه‌های جديدی در نظر گرفت که در ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سياسی تغييراتی ايجاد کرده‌اند. چالش‌هايی که شبکه‌های اجتماعی در سال‌های اخير با آن‌ها مواجه بوده‌اند، حوزه‌هايی فراتر از فضای مجازی را تحت تأثير قرار داده است. شبکه‌های اجتماعی از سويی به عنوان يكي از گونه‌های رسانه‌های اجتماعی، امکانات تعاملی قابل توجهی برای کاربران اينترنتی فراهم کرده‌اند و در افزايش مشارکت شهروندان در برخی فرايندها مؤثر بوده‌اند؛ از سويی اين شبکه‌ها با آسيب‌های گسترده‌ای در حوزه‌هايی از قبيل حريم خصوصی، کپی‌رايت، اعتياد مجازی، سوء استفاده از کودکان، دزدی اطلاعات و هويت و مواردی اين‌چنينی مواجه بوده‌اند. اين شبکه‌ها هم‌چنين عرصه‌‌ی ارتباطات سياسی را نيز متحول کرده‌اند. رويدادهای سياسی سال‌های اخير از انتخاب باراک اوباما به رياست‌جمهوری امريکا گرفته تا… همگی متأثر از فعاليت‌های کاربران شبکه‌های اجتماعی بودند. در حوزه‌‌ی ارتباطات بين‌الملل نيز شبکه‌های اجتماعی محل توجه هستند و برخی کشورهای شرقی مانند چين و روسيه که دغدغه‌ی‌ حفظ فرهنگ ملی برايشان اهميت دارد با تقويت شبکه‌های اجتماعی بومی تلاش کرده‌اند کاربرانشان را از شبکه‌های اجتماعی بين‌المللی که در مالكيت شرکت‌های امريكايي هستند، دور کنند. شبکه‌های اجتماعی هم‌چنين بر شکل‌های سرمايه‌ اجتماعی و اقتصادی و نحوه‌ی تبديل آن‌ها به يکديگر نيز مؤثر بوده‌اند و عرصه‌ی اقتصاد را نيز بي‌نصيب نگذاشته‌اند (جعفري، 1389: 60)
حميدرضا ضيائی‌پرور، پژوهشگر و مدرس دانشگاه در مقاله‌اي كه در نشست “شبكه‌های اجتماعی، فرصت‌ها و تهديدها” با عنوان “۳۰ ويژگی شبكه‌های اجتماعی” در سال 89 ارائه كرد؛ اين 30 ويژگي را به شرح زير برشمرد:

کارآفرینی دوره‌ای(نوبتی): این موضوع به تغییر و تعویض نوبتی کارآفرینان در سازمان اشاره دارد.در این حالت کارآفرین سازمانی، از یک فرصت(پروژه)بهره برداری شده به یک فرصت در حال شکل گیری(بالقوه) منتقل می‌گردد.این انتقال غالباً با پاداش‌های مهم و قابل توجه همراه است.
۲-۹-۴مدل کارآفرینی سازمانی آنتونیک و هیسریچ^[۲۴]
مدل کارآفرینی سازمانی آنتونیک و هیسریچ
این مدل در سال ۲۰۰۲ توسط بوستجان آنتونیک و رابرت هیسریج ، اساتید دانشگاه اسلوونی وکلیوند آمریکل طرح ریزی شده است. به زعم پژوهشگران این مدل ،کارآفرینی سازمانی منشاء سر زندگی و عملکرد مثبت سازمان ها می باشد. ویژگی اصلی این مدل توجه طراحان در بکارگیری الگوی کارآفرینی سازمانی و نقش مولفه های سازمانی درآن از دیدگاه جهانی است.
مولفه ی محیطی
پویایی ارتباطات محیطی
فرصت فنآوری
تقاضا برای محصولات جدید

وضوح رقابتی
کارآفرینی سازمانی
نتایج
سرمایه گذاری مخاطره آمیز
فعالیت مبتکرانه
ارتباطات فعال
رشد و توسعه
سودآوری
بقاء
مولفه های سازمانی
ارتباطات سازمانی
کنترل رسمی
نظارت محیطی
ارزش های مبتنی بر رقابت
ارزش های مبتنی بر افراد
شکل (۲-۴) مدل کارآفرینی آنتونیک و هیسریج(علی اکبر فرهنگی ،۵۱۳،۱۳۸۶)
طراحان این مدل مبانی نظری مدل خود را در چهار بعد متمایز به شرح زیر بیان نموده اند:
بعد اول:سرمایه گذاری مخاطره آمیز شرکت در جست و جوی ورود به کسب و کارهای جدید مرتبط با محصولات فعلی شرکت.
بعد دوم: بعد نو آورانه که به خلق محصولات، خدمات و فن آوری جدید اشاره دارد.
بعد سوم: باز اندیشی و نو سازی سازمان که مبتنی بر تدوین مجدد استراتژی، ساختار دهی مجدد و تغییر سازی می باشد.
بعد چهارم: ارتباط سازمانی تعاملی که منعکس کننده ی جهت گیری مدیریت عالی سازمان در تعقیب مزایای رقابتی، خطر پذیری و نحو ه تعامل با محیط است.
نتیجه گیری حاصل از تحلیل داده ها نشان می دهد که کارآفرینی سازمانی یک پیش بینی بسیار مهم در دستیابی به رشد سازمان است. در وافع این مدل نشان می دهد که سازمان هایی که از ارتباطات سازمانی فعالانه در مواجه با محیط استفاده می کنند،از قابلیت های بالاتری در رشد،سودآوری و کارآفرینی سازمانی بر خوردار هستند(علی اکبر فرهنگی،۵۱۳،۱۳۸۶)
۲-۹-۵مدل کارآفرینی سازمانی کوراتکو و دیگران
کوراتکو و همکارانش ^[۲۵] در سال ۱۹۹۳ مدل تعاملی کارآفرینی را، که بر اساس سه عامل مشخصات سازمانی، مشخصات فردی، و حادثه ناکهانی، ارائه کردند که در زیر به آنها اشاره می شود:
ویژگی های سازمانی: عبارت است از حمایت مدیریت ارشد سازمان، استقلال و آزادی در انجام کار، پاداش های مناسب، آماده بودن سازمان برای انجام فعالیت کارآفرینانه و وجود حد و مرزهای سازمانی.
ویژگی های فردی: تمایل به مخاطره پذیری، تمایل به آزادی عمل و استقلال کاری، نیاز به توفیق، هدف گرایی و داشتن آرمان و نیز مرکز کنترل داخلی.
وقایع تسریع کننده/حادثه ناگهانی: تصمیم به انجام فعالیت کارآفرینانه در سازمان در نتیجه تعامل بین سه عامل ویژگی های سازمانی، ویژگی های فردی، نوع حادثه ناگهانی، که موجب ایجاد انگیزه در کارآفرینی می شود، صورت می پذیرد. ترکیبات گوناگونی از این سه عامل می تواند منجر به بروز رفتارهای کارآفرینانه شود، که به ۳ حالت آن اشاره می گردد:
شرایط نوع A: حالتی که سازمان به تکنولوژی های مدرن نیاز دارد و از طرفی مدیریت ارشد از نوآوری به شدت حمایت می کند. در این حالت، افرادی که توانایی انجام رفتارهای خلاقانه و کارآفرینانه دارند، شرایط را برای شروع فعالیت، مناسب می بینند.
شرایط نوع B: حالتی که در آن سازمان دچار تغییرات اساسی (در ساختار و محتوا) شده و در آن، نوآوری و خلاقیت تشویق و ترغیب می گردد. در این شرایط، کارکنانی که نیاز به توفیق زاید دارند، پس از یک دوره تصلب و انجماد سازمانی و گرفتار بودن در زنجیره مقررات و قوانین خشک اداری، شرایط را برای بروز رفتارهای کارآفرینانه، مناسب می سازد.
شرایط نوع C: حالتی که در آن ، سازمان از طرفی به واسطه برخی محدودیت های درون و برون سازمانی مجبور به کاهش هزینه ها شده است و از طرفی، بصیرت و دور اندیشی مدیریت ارشد، زمینه را برای ظهور ایده های خلاقانه و نوآورانه در سطح وسیعی فارهم کرده است. در این شرایط ، افرادی که نیاز به استقلال و آزادی عمل بیشتری دارند، به فعالیت های کارآفرینانه ترغیب خواهند داشت.
از جمله شرایط دیگری که می تواند موجب بروز رخدادهای تسریع کننده کارآفرینی شود، عبارت است از وجود فضای رقابتی-حیثیتی ، بی ثباتی بازار یک شرکت به واسطه تغییرات ، ایجاد تقاضاهای جدید برای کالاها و خدمات.
ویژگی های سازمانی
۱-حمایت مدیریت
۲-اختیار کاری
۳-تشویق و پاداش
۴-آماده بودن سازمان
۵-موانع سازمانی

شکل ۱۴- طراحی مدل پیش بینی با روش MLP…………………………………………………………..110
شکل ۱۵- طراحی مدل MLP برای بازه های زمانی مختلف …………………………………………۱۱۱

شکل ۱۶- طراحی مدل پیش بینی با روش KNN……………………………………………………….113
شکل ۱۷- طراحی مدل KNN برای بازه های زمانی مختلف ………………………………………۱۱۴
فهرست نشانه های اختصاری
CBM= Condition Based Maintenance
CMMS=Computerized maintenance management system
CRISP-DM= CRoss-Industry Standard Process for DataMining
DT=Decision Tree
FA= Factor Analysis
FP=False Positive
H= Hidden Layer
ISF= Independence Significance Feature
KNN= K Nearest Neighbor
LR= Learning Rate
M= Momentum
MLP= Multilayer Perceptron
PCA= Principal Component Analysis
PDM= Predictive Maintenance
PM=Preventive Maintenance
TP=True Positive
WMS= Weighted Mean Slop
فصل اول
۱-مقدمه و طرح مسئله
۱-۱-مقدمه
در عصر حاضر و در حالی که کارخانجات صنعتی بزرگ به دنبال ایجاد تغییرات در درون خود هستند تا بتوانند در رقابت با سایر رقبای خود در تحولات جهانی شدن موفق گردند این بحث نگهداری و تعمیرات است که بطور جدی و موثر مسیر استراتژی تولید را در کارخانه های صنعتی مشخص می نماید.امروزه ،کارخانه های صنعتی به شدت درگیر مباحثی همچون کاهش هزینه ها ،توان رقابت بالا ، بهبود مستمر،بحران انرژی و افزایش کیفیت و کمیت محصولات هستند که در این راستا اندیشیدن پیرامون نگهداری و تعمیرات به عنوان یک امر استراتژیک جهت رسیدن به اهداف فوق بسیار مهم و انکارناپذیر جلوه می کند.همواره رقابت ، عامل فشار بر کارخانجات تولیدی بوده است. به منظور کنترل و مدیریت این فشار، کارخانجات تولیدی می بایست ضمن کاهش هزینه ها، کیفیت و راندمان محصولات خود را افزایش داده و انعطاف پذیر نیز باشند[۱, ۲] .با توسعه فناوری اطلاعات میزان و سرعت دسترسی به اطلاعات بطور فوق العاده ای افزایش یافته است.از طرفی پیشرفت تکنولوژی نیز منجر به افزایش دستیابی موسسات و سازمانها به منابع وسیع اطلاعاتی شده وامکان تحقیق وبررسی موضوعات مختلف را برای سازمانها فراهم نموده است[۳]. بنابراین نکته قابل توجه در سناریو جدید پیرامون مدیریت نگهداری و تعمیرات، آماده و در دسترس نگهداشتن تجهیرات در زمان نیاز است.یک کارخانه بسیار بزرگ با چندین هزار دستگاه متنوع از پیچیدگی بالایی در فعالیت نگهداری و تعمیرات(نت) برخوردار است. تصمیم گیری پیرامون استراتژی نت نیازمند دانشی است که منطبق بر واقعیت سازمان باشد.از طرف دیگر کسب دانش مفید نیازمند استفاده و تحلیل صحیح از داده ها می باشد.لذا استفاده از داده ها و اطلاعات و چگونگی کار با آنها در طول مراحل پیاده سازی استراتژی نگهداری و تعمیرات از جایگاه ویژه ای برخوردار است [۴, ۵].
۱-۲- تشریح و بیان مساله
آنچه در سالهای اخیر توجه مدیران صنایع مختلف را در دنیای رقابتی امروز به خود جلب کرده است ، کاهش هزینه های تولید و در نتیجه کاهش قیمت نهایی محصولات است. در این میان هزینه های تعمیراتی ، مهمترین هزینه قابل کنترل در صنایع است و طبیعی است که کاهش آن در دستور کار مدیران صنعت قرار گیرد . یکی از مهمترین ابزارهایی که برای نیل به این هدف در اختیار مسئولین قرار دارد استفاده از روش های نوین نگهداری و تعمیرات بر اساس پایش وضعیت دستگاه ها است که بخصوص در صنایع تولید مداوم ، نظیر نفت ،گاز و پتروشیمی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. فلسفه وجودی روش های تعمیراتی از قبیل نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه^۱ و نگهداری و تعمیرات پیشگویانه^۲ ارائه راهکارهایی جهت کاهش هزینه های تعمیراتی و در نتیجه افزایش بهره وری واحد های تولیدی است[۶].
عموما نگهداری و تعمیرات یا در زمان های مشخص و از قبل تعیین شده انجام می شود یا اینکه هر وقت خرابی رخ داد بسته به نوع خرابی تعمیر مرود نظر انجام می شود.اگرچه انجام تعمیرات پیشگیرانه می تواند تعمیرات ناگهانی و غیرمترقبه را کاهش دهد اما همچنان باعث کاهش دردسترس بودن و افزایش هرینه های تعمیرات می گردد. گاهی تعمیرات پیشگیرانه روی تجهیز انجام می شود درحالیکه تجهیز به خوبی کار می کند و نیازی به تعمیر و توقف ندارد
^۱Preventive Maintenance(PM)
^۲Predictive Maintenance(PDM)
اما چون نگهداری از قبل در بازه زمانی خاصی برنامه ریزی شده است بایستی طبق روال خود انجام شود.یک سیاست مناسب در نگهداری و تعمیرات می گوید تعمیر زمانی باید انجام شود که نیاز باشد[۶].
پیشرفت تکنولوژی باعث افزایش پیچیدگی در هر دوصنعت ماشین آلات و سیستمهای تولید شده است.صنایع مدرن دایما به کار کردن با قابلیت اطمینان بالا ، ریسک محیطی پایین و امنیت افراد که در حال انجام فرایندهای خود با بیشترین بازدهی هستند وابسته است.بنابراین پیشگیری از شکست و تشخیص سریع و ابتدایی مشکلات سیستمها و ماشین ها عمر کارکرد ماشین آلات صنعتی را افزایش می دهد[۷].
کارخانجات صنعتی نباید دیگر تصور کنند که خرابی های تجهیزات تنها پس از مدت زمان ثابتی که در حال کار هستند اتفاق می افتد.آنها باید استراتژی های نگهداری آنلاین و پیشگویانه را گسترش دهند که بتوانند تصور کنند که هر خرابی در هر زمانی ممکن است بطور تصادفی رخ دهد.آغاز خرابی و شکست تجهیزات ممکن است خود را در داده های بوجود آمده از روش های مختلف آشکار سازد.تجهیزات علایم و نشانه هایی از خود بروز می دهند که می گویند این تجهیزات باید تعمیر یا جایگزین شوند و یا رها شوند تا به کار خود ادامه دهند[۸].
تشخیص اشتباه و عیب در مراحل اولیه آسیب برای جلوگیری از نقص و عیب فنی در طول کارکرد و عملیات لازم است.این مساله سود قابل توجهی را در رسیدن به استفاده از تکنیکهای بهینه سازی در عملیات واحد صنعتی با بهبود استفاده از منابع در سطوح مختلف از فرایند تصمیم گیری بر می گرداند.فرضیه نگهداری شرطی یک مشاهده منظم از شرایط واقعی از تجهیزات بر اساس ویژگی های مهم و برجسته و موثر آنها و کارایی عملکرد از سیستمهای فرایندی است که باعث اطمینان از حداکثر کردن فاصله بین تعمیرها ، کاهش هزینه تعمیرات برنامه ریزی نشده ناشی ازخرابی ماشین آلات و بهبود دسترسی جامع از عملکرد واحد های صنعتی خواهد بود.یکی از مهمترین و به صرفه ترین تکنیکهای موثر نگهداری ، نگهداری مبتنی بر شرایط(CBM)¹ است[۸].
^۱Condition Based Maintenance
استفاده از نگهداری و تعمیرات پیشگویانه یا همان نگهداری مبتنی بر شرایط باعث رسیدن به پیشرفتهای بزرگی در هزینه های نگهداری و تعمیرات ، کاهش خرابیهای برنامه ریزی نشده ماشین آلات^۱ ، کاهش زمان ازکارافتادگی(بیکاری) ناشی از تعمیر^۲ تجهیزات و بهبود موجودی قطعات یدکی می شود[۷].
نگهداری پیشگویانه  یکی از استراتژی‌های نگهداری و تعمیرات است که بر مبنای آن در بازه‌های زمانی معین و یا بصورت مستمر تعدادی از پارامترهای تجهیرات اندازه‌گیری می‌شود و بر اساس این داده‌ها برای تعمیر و یا تعویض قطعات و تجهیزات تصمیم‌گیری می‌شود.
۱-۳- هدف از انتخاب موضوع
هدف از اجرای برنامه نگهداری و تعمیرات پیشگویانه شناسایی و تشخیص عیوب تجهیزات از بدو پیدایش و برنامه ریزی به موقع جهت انجام اقدامات اصلاحی است.
روش نگهداری و تعمیر پیشگویانه بر این اصل استوار است که دستگاهی را که با شرایط مطلوب در حال کارکرد است نباید برای تعمیر باز کرد. در این روش تلاش می شود با بهره گرفتن از تکنیکهای مناسب هر دستگاه نظیر لرزه نگاری^۳ ، ترموگرافی^۴ ، صوت سنجی^۵ ، آنالیز روغن^۶ و
سایر تکنیکها ضمن رسیدن به حد اکثر بهره وری ، دستگاه فقط هنگام نیاز به تعمیر باز شود و همچنین با اعمال تعمیرات کوچک و به موقع ، نظیر هم محوری و بالانس ، از نتایج زیانبار خرابی های ثانویه که معلول مشکلات کوچک هستند پیشگیری شود.[۹]
_______________________________________________________
^۱ Unscheduled Machine Failures
^۲ Repair Downtime
^۳Vibration Monitoring
^۴ Thermography
^۵ Sound or acoustic Monitoring

نمودار ۳۲-۴ اثر تیمار مزرعه بر وزن خشک برگ هویج
بررسی نتایج اثر مزرعه (نمودار ۳۲-۴) بر وزن خشک برگ هویج نشان داد بیشترین وزن خشک برگ هویج در مزرعه­ آلوده­ی شماره ۱ وجود داشت (۱۳/۲ گرم). وزن خشک برگ هویج مزرعه آلوده­ی شماره ۱ با مزرعه آلوده­ی شماره ۲ و مزرعه شاهد تفاوت معنی­داری داشت (به ترتیب ۱۳/۲، ۰۱/۲ و ۷/۱ گرم).
نمودار ۳۳-۴ اثر تیمار­های مکان در مزرعه بر وزن خشک برگ هویج
بررسی نتایج اثر متقابل مکان­های مختلف کاشت و مزارع آلوده و شاهد (نمودار ۳۳-۴) بر وزن خشک برگ هویج نشان داد بیشترین وزن خشک برگ هویج در منطقه­ شوش و دزفول به ترتیب در مزرعه­ آلوده­ی شماره ۲ و ۱ وجود داشت (به ترتیب ۳۵/۲ و ۳۵/۲ گرم) وزن خشک برگ هویج مزرعه آلوده­ی شماره ۱ در منطقه دزفول با مزرعه آلوده­ی شماره ۲ تفاوت معنی­داری نداشت (به ترتیب ۳۵/۲ و ۱۸/۲ گرم) ولی با مزرعه شاهد دارای اختلاف معنی­داری بود (۲ گرم). همچنین در منطقه­ شوش وزن خشک برگ هویج در مزرعه آلوده­ی شماره ۲ با وزن خشک برگ هویج در مزرعه آلوده­ی شماره ۱ تفاوت معنی­داری نداشت ( به ترتیب ۳۵/۲ و ۲۶/۲ گرم). ولی با وزن خشک برگ هویج در مزرعه شاهد دارای تفاوت معنی­دار بود(۶۴/۱ گرم).

۴-۴-۴ وزن خشک ریشه هویج

نتایج تجزیه واریانس تیمار وزن خشک ریشه هویج در جدول (۴-۴) آورده شده است. اثر تیمارهای مکان و مزرعه در سطح آماری ۱ درصد بر وزن خشک ریشه هویج معنی­دار گردید، اما اثر متقابل مکان در مزرعه بر وزن خشک ریشه هویج در سطح آماری ۵ در­صد معنی­دار شد. همچنین اثر تیمار تکرار مکان بر وزن خشک ریشه هویج معنی­دار نبود
نمودار ۳۴-۴ اثر تیمار مکان بر وزن خشک ریشه هویج
بررسی نتایج اثر مکان (نمودار ۳۴-۴) بر وزن خشک ریشه هویج نشان داد که در منطقه شوش و دزفول به ترتیب دارای بالاترین وزن خشک ریشه هویج بود (به ترتیب ۸۱/۷، ۸۴/۷ گرم). همچنین وزن خشک ریشه هویج در منطقه­ شوش و دزفول با منطقه باوی تفاوت معنی­داری داشت (به ترتیب ۸۱/۷، ۸۴/۷ و ۹۶/۵ گرم).
نمودار ۳۵-۴ اثر تیمار مزرعه بر وزن خشک ریشه هویج
بررسی نتایج اثر مزرعه (نمودار ۳۵-۴) بر وزن خشک ریشه هویج نشان داد بیشترین وزن خشک ریشه هویج در مزرعه­ آلوده­ی شماره ۱ وجود داشت (۶۸/۷ گرم). وزن خشک ریشه هویج مزرعه آلوده شماره ی ۱ با مزرعه آلوده­ی شماره ۲ و مزرعه شاهد تفاوت معنی­داری داشت (به ترتیب ۶۸/۷، ۳۵/۷۲ و ۵۷/۶ گرم).
نمودار ۳۶-۴ اثر تیمار­های مکان در مزرعه بر وزن خشک ریشه هویج
بررسی نتایج اثر متقابل مکان­های مختلف کاشت و مزارع آلوده و شاهد (نمودار ۳۶-۴) بر وزن خشک ریشه هویج نشان داد بیشترین وزن خشک ریشه هویج در منطقه­ شوش در مزرعه­ آلوده­ی شماره ۱ وجود داشت (۰۱/۹ گرم) وزن خشک ریشه هویج مزرعه آلوده­ی شماره ۱ در منطقه شوش با مزرعه آلوده­ی شماره ۲ و مزرعه شاهد تفاوت معنی­داری داشت (به ترتیب ۰۱/۹، ۵۷/۷ و ۸۶/۶ گرم).
بررسی تاثیر آلودگی نفت سفید بر مزارع سبزی نشان داد که وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه و درمزارع آلوده به نفت سفید افزایش یافت. از افزایش وزن تر و خشک در سایر گونه­ ها در هر دو بخش هوایی و ریشه نتیجه گیری شد، احتمالا به این دلیل می­باشد که گیاهان به آلودگی حساس نیستند و ناشی از افزایش فتوسنتز و ماده­سازی در این گیاه است. به طور کلی بیان شده نیازهایی که گیاه باید از خاک تامین نماید شامل آب، عناصر غذایی، اکسیژن برای تنفس ریشه و فراهم نمودن زیستگاه مناسب برای رشد ریشه­ها می­باشد و هر گونه اختلال در موارد فوق می ­تواند سبب کاهش یا توقف رشد گیاه شود که اثرات آن در بخش­های هوایی دیده می­ شود. ترکیبات هیدرو کربنی می­توانند با مواد آلی خاک ترکیب شوند در نتیجه باروری و حاصلخیزی خاک کاهش و باعث نا­مناسب شدن تهویه خاک گردند. کاهش بیشتر وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه در منطقه باوی در اثر شوری خاک باشد.

افزایش وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه در مزارع آلوده به نفت سفید موجود در هر منطقه و هم چنین مزارع آلوده هر سه منطقه نسبت به هم یکسان نبود. که می­توان نتیجه گرفت که این تفاوت موجود در بین مزارع آلوده به نفت سفید به غلظت نفت سفید استفاده شده برای از بین بردن علف­های هرز می­باشد در صورتی که از غلظت بیشتری برای ازبین بردن علف هرز استفاده شده باشد کاهش وزن خشک اندام هوایی و ریشه بیشتر است. چاقری و همکاران، (۱۳۸۵) درپژوهشی تأثیرات آلودگی خاک در غلظت ^۱- g.kg 45 گازوئیل بر میزان جوانه زنی، وزن تر، خشک و رشد طولی اندام­های هوایی و ریشه گونه­ های شبدر (Trifolium repens L)، ذرت (Zea mays L)، جو (Hordeum vulgaris L)، گندم Triticum.lontherium.L))، یونجه ( (MedicagosativaLگلرنگ Carthamu tintorius L)) مورد بررسی قرار دادند .که کاهش وزن­تر ریشه و ساقه در گیاهان گندم، جو و یونجه مشاهده شد که دلیل این کاهش را ناشی از تشکیل غشای روغنی هیدروکربنی در اطراف ریشه دانستند که مانع از رسیدن آب به ریشه ها می­ شود
بینت و پورتال^[۱۰۷] (۲۰۰۰)، بررسی وزن خشک ریشه و اندام هوایی گیاه علف چاودار در خاکی حاوی یک گرم بر کیلو گرم ترکیبات PAHs پس از گذشت ۴۰ روز دریافتند که وجود این ترکیبات در خاک باعث کاهش وزن خشک ریشه و اندام هوایی می­گرددتحقیقاتی که توسط پالمروث و پیچل^[۱۰۸] (۲۰۰۲)، در زمینه گیاه پالایی انجام گرفت نشان داد، کل وزن خشک تولیدی مجموعه لگوم­ها و گراس­های به کار رفته تحت تاثیر گازوئیل، مقادیر کمتری را نسبت به تیمار شاهد(غیر آلوده) نشان داد و گیاهان تحت این شرایط آلودگی نسبت به تیمار شاهد از بلندی کمتری برخوردار بودند. سمیت گیاهی می ­تواند عامل مشاهده این چنین کاهش­هایی در وزن خشک گیاهان باشد. ویلتس و همکاران^[۱۰۹]، (۱۹۹۸)،دریافتند تمام فاکتورهای گیاهی یونجه در خاک آلوده به ۲۰۰۰۰ میلی­گرم بر کیلو­گرم نفت خام دچار کاهش شدند.

۵-۴ رنگیزه­های برگی

(جدول) ۵-۴ تجزیه واریانس اثر آلودگی نفت سفید بر رنگیزه­های برگی