۱۴

۱۹. ۸

۲۴. ۸

۲۸. ۳

۲۵. ۵

۲۲. ۳

۱۸

۹. ۶

۹

۱۶. ۳

۳-۴. دوره آماری مورد مطالعه
مطالعات اولیه نشان می‌دهد آمارهایی که از اداره کل هواشناسی استان گیلان اخذ شده آمار های ۱۷ سال اخیر را دارا است و مابقی آمارها از سازمان هواشناسی گرفته شده و در این ایستگاه سینوپتیکی عمل تبدیل ماه های شمسی به میلادی برای آنها انجام گرفته است و طول دوره آماری ۵۰ سال است که از سال ۱۹۶۲ شروع و تا سال۲۰۱۱ ادامه دارد.

۳-۵. بازسازی داده ها
برای تکمیل نواقص آماری موجود از روش غیر گرافیکی تفاضل ها و نسبت ها استفاده شده است. از بین تمام داده ها آمار بارش ماه نوامبر و دسامبر سال ۱۹۵۴ مفقود بوده برای انجام آن ایستگاه رشت که آمار آن کامل و قابل اطمینان است به عنوان ایستگاه مبنا انتخاب گردید و آمار ایستگاه بندرانزلی با رعایت یکنواختی وضع توپوگرافی براساس معادله زیر تصحیح گردید.

میانگین بارندگی در سال های مشترک برای ایستگاه ناقص
میانگین بارندگی در سال های مشترک برای ایستگاه مبنا
میانگین بارندگی در ایستگاه ناقص
میانگین کل بارندگی در ایستگاه مبنا
بدین ترتیب عنصر مورد نظر برای هر یک از سال های فاقد آمار را از طریق میانگین بارندگی در ایستگاه مبنا با ضریب اصلاحی به دست آمده تکمیل می نماییم (علیزاده و همکاران، ۱۳۸۸، ۳۰۹). همچنین جهت تحلیل آماری و فرمول نویسی از بسته نرم افزاری  استفاده شده است.
۳-۶. روش کار
از مهمترین کارها در تغییرات زمانی و مکانی بارش و دما تحلیل سری های زمانی است. در این راستا با بهره گرفتن از آزمون آماری من- کندال و گرافیکی، بررسی گام به گام روند برای تشخیص و تعیین وجود و یا عدم وجود تغییرات اقلیمی در ایستگاه انزلی با بهره گرفتن از داده های دو متغیر دما و بارش به صورت ماهانه در یک دوره آماری ۵۰ ساله (۲۰۱۱ - ۱۹۶۲) محاسبه گردید.
برای آزمون فرض صفر عدم وجود روند، آماره کندال t) ) براساس فرمول زیر محاسبه شد:
که در آن، P فراوانی تجمعی تعداد رتبه هایی که بالاتر از هر ردیف قرار می گیرند و N تعداد سال های دوره آماری است که در ای تحقیق ۵۰ سال است. آماره استاندارد کندال ()، از رابطه زیر محاسبه شد:
در این فرمول tg سطح معنی داری یا اطمینان آزمون است که در این تحقیق بر اساس سطح احتمال ۹۵% مقدار آن ۱. ۹۶ است حال با توجه به مقدار بحرانی به دست آمده سه حالت زیر برقرار خواهد شد:
اگر باشد روند معنی داری در سری های زمانی مشاهده نمی شود.
اگر باشد روند معنی دار منفی در سری های زمانی مشاهده گردیده است.
اگر باشد روند معنی دار مثبت در سری های زمانی مشاهده گردیده است.
نتایج مربوط به محاسبه این قسمت برای تمام ایستگاه های مورد مطالعه به طور کامل در جداول شماره ۱و۲ آورده شده است. در گام دوم در صورت تأیید معنی داری روند، با بهره گرفتن از آماره گرافیکی من – کندال، زمان و نوع تغییرات تعیین گردید. برای این کار دو مؤلفه ی U و َ U محاسبه شد.
برای این منظور تعداد رتبه های بزرگتر از رتبه هر ردیف () محاسبه شد. همچنین فراوانی تجمعی در ستون بعدی قرار دارد (). سپس امید ریاضی، واریانس و مولفه U به ترتیب و براساس فرمول های ۳، ۴ و۵ به شرح زیر محاسبه شدند:
در این فرمول ها i شماره ردیف است.
محاسبه مؤلفه ی َ U برعکس U است. برای محاسبه این مولفه تعداد رتبه های کوچکتر از رتبه هر ردیف () محاسبه شد. همچنین فراوانی تجمعی در ستون بعدی قرار دارد (). سپس امید ریاضی، واریانس و مولفه U به ترتیب و براساس فرمول های ۶، ۷ و۸ به شرح زیر محاسبه شدند:
۳-۷. روش ها و تکنیک های مورد استفاده در تحقیق
برای انجام تمام آزمون ها یک پیش شرط مشترک آماری نیاز است: نمونه مورد آزمون باید به صورت تصادفی انتخاب شده باشد. در مورد آزمون های  ، تحلیل واریانس، ضریب همبستگی پیرسون باید متغییرهای مورد مطالعه از توزیع نرمال نیز برخوردار باشند. همچنین در مورد آزمون  و تحلیل واریانس باید گروه هایی که با یکدیگر مقایسه می شوند، دارای تغییرات یکسانی باشند « یعنی دارای انحراف معیار یکسانی باشند». حال اگر نمونه به صورت تصادفی انتخاب شده باشد (این موضوع تحت کنترل ما است)، اما اگر داده ها شرایط لازم را برای انجام آزمون پارامتریک نداشته باشند، یعنی داده های گردآوری شده از توزیع نرمال و تغییرات یکسانی (همگنی) برخوردار نباشند (این موضوع تحت کنترل ما نیست) در این صورت برای رویارویی با چنین داده هایی باید از آزمون غیرپارامتریک استفاده کرد.
اصطلاح غیرپارامتریک به این معنا است که نیازی به پارامترهایی نظیر انحراف معیار نیست. از آزمون غیرپارامتریک تحت عنوان آزمون توزیع آزاد نیز نام برده می شود؛ زیرا در این آزمون ها نیازی نیست که داده ها از توزیع نرمال برخوردار باشند. در نقطه مقابل آزمون همبستگی پیرسون، آزمون  و آزمون تحلیل واریانس به عنوان آزمون های پارامتریک محسوب می شوند؛ زیرا داده ها باید از توزیع نرمال و تغییرات یکسانی برخوردار باشند (واگان، ۱۳۸۴، ۲۰۶).
به منظور ارزیابی وجود روند فرضیات زیر را مورد آزمون قرار می دهند:
مشاهدات فاقد رفتار افزایشی ـ کاهشی می باشد (فرض مانایی^[۷])
روند یکنواخت در امتداد زمان وجود دارد (نامانایی).
اگر داده ها را با تابع توزیع  و  و به شکل  تعریف کنیم. در این صورت وجود روند افزایشی  <  است و به شرط وجود روند کاهشی  >  است.
برای استفاده از این آزمون نیاز به مقادیر نسبی داده ها داریم. بدین دلیل اگر سری ها طولانی یا حاوی اعشار هستند، ضروری است که قبل از کاربرد آزمون، مقادیر را با رتبه هایشان جایگزین نماییم. بدین ترتیب هر مقدار متناظر با یک عدد رتبه ای می شود و در مجموع از ۱ تا  رتبه خواهیم داشت. رتبه ی هر عدد مقدار نسبی آن عدد را نسبت به بقیه ی مقادیر نشان می دهد. به هر حال در مرحله بعدی آماره ی  را محاسبه می نماییم. این آماره به شرح زیر به دست می آید.
مقدار اولین داده  یا رتبه ی آن  را برای سری های بعدی مقایسه می کنیم. مقادیری که از آن بالاتر است مشخص نموده و تعداد آنها را با  نشان می دهیم. سپس جمله ی دوم را با بقیه ی مقادیر بعدی مقایسه می‌کنیم و مقادیری که بالاتر از  یا  است محاسبه نموده و مجموع آنها را  می نامیم این رویه را برای هر یک از سری ها تا  ادامه می دهیم و آن را  می نامیم.
۳-۸. روش های پارامتری و ناپارامتری
گاهی با داده های نمونه می توان اندازه های جامعه را کم و بیش، برآورد نمود. برای برآورد مقادیر جامعه می بایست مفروضاتی را پذیرفت. روش های آماری که بر اساس این مفروضات به کار می رود به آمار پارامتریک موسوم است. فنون آمار پارامتری به شدت تحت تاثیر مقیاس ها و توزیع آماری جامعه (نمونه) است. اگر شواهد موجود فرض نرمال بودن جامعه (نمونه) را تائید کند، فرضیه پژوهشی پارامتری خواهد بود. به بیان ساده برای سنجش فرضیه هایی که متغییر آن کمی است. از آمار پارامتریک استفاده می‎شود. عموماً برآورد اندازه های جامعه و یا مفروضات مربوط به آن، به آسانی قابل دستیابی نیست. همچنین برای سنجش فرضیه های کیفی یا کاهش عملیات محاسباتی و یا بکارگیری روشی خاص، آمار ناپارامتریک استفاده می شود. پیش فرض های اصلی آمار ناپارامتری کم تر، ضعیف تر و ساده تر از پیش فرض های مربوط به آمار پارامتری است. آزمون های مرتبط با آمار ناپارامتری از برخی ویژگی های توزیع جامعه مستقل هستند. از این رو آزمون های مزبور را ” توزیع آزاد^[۸] ” می نامند. در این نوع آمار، رتبه ها یا علائم، جایگزین اندازه گیری های کمی می شود. بدین ترتیب داده های موجود مجموعه ای از اعداد ترتیبی یعنی اولین، دومین، سومین و. . . و n امین و یا بر اساس علائم (منفی و مثبت) و یا صفر و یک تبدیل می شوند. در آمار ناپارامتری انجام عملیات آماری بر روی رتبه ها و علائم انجام می گیرد. برای مثال رتبه بندی سال ها یا شهرها بر اساس میزان سرما ، بارش، تعداد روزها ی یخبندان و یا فراوانی سایر عناصر اقلیمی، محاسبه رابطه آن با رتبه عناصر یا عوامل دیگر اقلیمی، آزمون آن بر اساس نوع توزیع داده ها و. . . از کاربردهای آمار ناپارامتری در اقلیم شناسی است. برخی آزمون فرض های متغیرهای اقلیمی (اسمی و رتبه ای) تنها به کمک فنون ناپارامتری انجام پذیر است. (عساکره، ۱۳۹۰، ۳۱)
۳-۹. محاسن و معایب روش های ناپارامتری
(الف) روش های ناپارامتری می تواند برای طیف وسیعی از موقعیت ها به کار رود، زیرا شرایط ساخت و جدی برای پارامترهای متناظر لازم ندارند. به خصوص، روش های ناپارامتری، مستلزم جامعه هایی با توزیع معلوم نیستند. به این لحاظ، روش های ناپارامتری را روش های آزاد توزیع گوییم.
(ب) برخلاف روش های پارامتری، روش های ناپارامتری اغلب می تواند برای داده های اسمی که فاقد مقادیر عددی دقیق هستند به کار رود.
(ج) روش های ناپارامتری اغلب متضمن محاسباتی هستند که نسبت به روش پارامتری متناظرشان ساده‌تر است.
(د) چون روش های پارامتری متضمن محاسبات ساده تری هستند، ساده تر هم فهمیده می شوند.
(ه) در روش ناپارامتری، برخی اطلاعات دور ریخته و تلف می شوند، زیرا داده های عددی دقیق، اغلب به شکل کیفی تبدیل می شوند.
(و) روش های ناپارامتری معمولاً کمتر حساسند که روش های پارامتری متناظرشان، بدین معنی که برای رد یا فرض آماری نیازمند گواه قوی تری هستیم (گندمی، ۱۳۸۴، ۲۷۰)
۳-۱۰. آزمون گرافیکی من کندال
پارامترهای اقلیمی در مقیاس زمان و مکان به دلایل زیادی تغییر می کنند که باید نحوه تغییرات آنها براساس مشاهدات و با بهره گیری از روش های آماری تعیین شود. تحلیل روند از جمله مهمترین روش های آماری است که به طور گسترده برای ارزیابی اثرات بالقوه تغییر اقلیم بر روی سری های زمانی مانند سری های مشاهداتی دما، بارش، جریان رودخانه و. . . در نقاط مختلف جهان استفاده شده است. اثبات وجود روند معنی دار در یک سری زمانی بارندگی به تنهایی نمی تواند دلیلی قاطع بر وقوع تغییر اقلیم در یک منطقه باشد بلکه فرض رخداد آن را تقویت می نماید. این ویژگی ناشی از متعدد بودن عوامل کنترل کننده سامانه اقلیم می باشد. وجود یا عدم روند و تحلیل سری های زمانی و تغییر اقلیم ارائه شده در دو دسته روش های پارامتریک و ناپارامتریک تقسیم بندی می شوند. روش های پارامتریک عمدتاً بر اساس رابطه رگرسیونی بین سری داده ها با زمان استوار می باشند. روش های ناپارامتریک از کاربرد نسبتاً وسیع تر و چشمگیرتری نسبت به روش های پارامتریک برخوردارند. برای سری هایی که توزیع آماری خاصی بر آنها قابل برازش نیست و چولگی یا کشیدگی زیادی دارند استفاده از روش های ناپارامتریک مناسب تر است. آزمون من – کندال جزء متداول ترین و پرکاربردترین روش های ناپارامتریک تحلیل روند سری های زمانی به شمار می روند با استفادهاز روش من – کندال تغییرات داده ها شناسایی، نوع و زمان آن مشخص می گردد.
آزمون ناپارامتری من – کندال ابتدا توسط Mann (1945) ارائه و سپس توسط Kendall (1975) بر پایه رتبه داده ها در یک سری زمانی بسط و توسعه یافت. این روش به طور متداول و گسترده ای در تحلیل روند سری های هیدرولیکی و هواشناسی بکارگرفته می شود. از نقاط ضعف این روش می توان به مناسب بودن کاربرد برای سری های زمانی که از توزیع آماری خاصی پیروی نمی کنند اشاره نمود. اثر پذیری ناچیز این روش از مقادیر حدی که در برخی از سری های زمانی مشاهده می گردند نیز از دیگر مزایای استفاده از این روش است. فرض صفر این آزمون بر تصادفی بودن و عدم وجود روند در سری داده ها دلالت دارد و پذیرش فرض یک (رد فرض صفر) دال بر وجود روند در سری ها می باشند. در سال ۱۹۸۸ به وسیله سازمان جهانی هواشناسی (WMO) پیشنهاد شد و در بررسی معنی داری روند سری های اقلیمی به کرات و در موارد مختلف استفاده شده است. (همتی، www. pishbin. blogsky. com)
این آزمون به دو روش محاسبه می شود :
۱ – آزمون آماره (T) من – کندال

جدول ۴-۷ سرانه تماس و بودجه مناطق بیست و دو گانه تهران ۶۸
جدول۴-۸: شاخص‌های نیکویی برازش ۷۸
جدول۴-۹: آزمون درستنمایی مدل خطی تعمیم یافته ۷۸
جدول۴-۱۰ آزمون عوامل مدل خطی تعمیم یافته ۷۹
جدول۴-۱۱ آزمون ضرایب مدل خطی تعمیم یافته ۷۹
جدول۴-۱۲ بخشی از ارتباط‌های دنباله‌ای شناسایی شده ۸۵
جدول۴-۱۳ قوانین شناسایی شده به روش GRI 86
فهرست شکل ها
عنوان صفحه
شکل ۲-۱ مراحل فرایند کشف دانش و جایگاه داده کاوی. ۱۱
شکل۲-۲ مراحل فرایند CRISP-DM 13
شکل ۲-۱ چرخه گردش پیام- ماخذ: مرکز سامانه ۱۳۷ ۳۶
شکل ۲-۲ساختار سازمانی سامانه مدیریت شهری سامانه ۱۳۷-ماخذ: مرکز مدیریت سامانه ۱۳۷ ۳۹
شکل۲-۳ مدل مفهومی تحقیق ۴۰
شکل۳-۱وضعیت ایستگاه های پنج گانه هواشناسی مستقر در شهر تهران می باشد. ۵۳
شکل۳-۲ روش اجرایی تحقیق ۵۷
شکل۴-۱: درصد فراوانی هر کدام از گروه‌های تماس ۶۴
شکل ۴-۲ :سهم مناطق در تماس های از نوع “جمع آوری خاک و نخاله” و “نصب سطل زباله مخزن دار” ۶۶
شکل۴-۳: رابطه میان تعداد تماس، جمعیت و اعتبار مصوب عمرانی ۶۹
شکل۴-۴ بررسی نه عامل اول در خوشه بندی ۷۳
شکل۴-۵ بررسی نه عامل دوم در خوشه بندی ۷۴
بررسی هفت عامل آخر در خوشه بندی ۷۵
شکل ۴-۷ اعضای خوشه های اول و دوم ۷۶
شکل ۴-۸ : آنالیز مدل خطی تعمیم یافته ۸۱
شکل ۴-۹: نمودار صعود ۸۱
شکل ۴-۱۰: مدل شبکه عصبی ۸۳
شکل ۴-۱۱: آنالیز مدل شبکه عصبی ۸۴
شکل ۵-۱ : رابطه میان تعداد تماس، جمعیت و اعتبار مصوب عمرانی ۹۳
شکل ۵-۲ اعضای خوشه اول و دوم ۹۴
۱
فصل اول
کلیات
مقدمه
تمایل به شهرنشینی و جاذبه های آن در میان جامعه، به حدی رو به افزایش است که در حال حاضر شهرها به عنوان مهم ترین پایگاه رشد و توسعه و مرکز اصلی تحولات قرار گرفته اند. بنابراین در مسیر دستیابی به توسعه ی پایدار، شهر یک شاخص مهم تلقی می گردد که رشد وبالندگی آن ارتباط مستقیم با چگونگی مدیریت و دستاورد های حاصله دارد.

مشارکت اگرچه به معنای عام آن از دیرباز با زندگی انسان پیوند داشته، اما به معنای جدید از عرصه سیاست و پس از جنگ جهانی دوم آغاز شده است. این نوع مشارکت در برخی از کشورهای صنعتی جهان، در قلمرو اقتصادی و صنعتی آغاز شد؛ تا مردم را در مالکیت شریک سازد و پایه های پایدار و تداوم صنعت و اقتصاد را مستحکم سازد.
اما تازه ترین زمینه ی مشارکت، مشارکت شهروندان در اداره ی امور شهرهاست. این نوع مشارکت یکی از الزامات زندگی شهری است و هنگامی تحقق می یابد که شهرنشینان از حالت فردی که صرفاً در مکانی به نام شهر زندگی می کنند درآیند و به شهروند بدل شوند.
می توان گفت یکی از مسائل مهم در عرصه ی مدیریت شهری، نحوه ی ارزیابی شهروندان از عملکرد مدیریت شهری، اعتماد به این نهاد و مشارکت در آن است. در این میان، نحوه ی عملکرد مدیریت شهری، خود می تواند عامل مهمی برای میزان اعتماد شهروندان به مدیریت شهری و مشارکت با آن باشد.
به عبارت دیگر با توجه به گسترش شهر نشینی و مهاجرت به شهرها، به خصوص کلان شهر تهران و با
در نظر گرفتن جمعیت میلیونی این شهر، عدم کارایی مدیریت سنتی شهر و لزوم بهره گیری از مدیریت متمرکز همراه با به کارگیری از بروزترین دانش فن آوری اطلاعات، احساس می شود. یکی از مشکلات بارز شهر تهران، عدم اطلاع به موقع مدیران شهری از وجود و بروز حوادث و مشکلات در شهر می باشد که مشارکت بیشتر شهروندان در اداره ی شهر و برقراری ارتباط مستقیم مردم با سیستم مدیریت شهری از طریق یک وسیله در دسترس و ارزان قیمت راه حل این معضل بزرگ می باشد(امیری ۱۳۸۹).
از این رو شهرداری تهران در یک اقدام ابتکاری و با بهره گرفتن از فن آوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی، به راه‌اندازی سامانه ی مدیریت شهری ۱۳۷ جهت ایجاد ارتباط مستقیم شهروندان با مدیران شهری به منظور انتقال نظرات و خواسته‌ها و بیان مشکلات مربوط به امور مدیریت شهری اقدام کرده است.
از طرفی تنوع و پیچیدگی در حوزه ی خدمات شهرداری، دسترسی به دانش مناسب برای تصمیم گیری و تولید اطلاعات از میان حجم انبوهی از داده ها را برای این سازمان، بیش از پیش ضروری می سازد. استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات نقش اساسی در حل مسائل تهران و کلان شهرها دارد. این مساله به ویژه در مدیریت شهری، اقتصاد شهری، تولید شغل و ارتقای سطح فرهنگ شهروندی نقشی اساسی ایفا می کند(هراتی زاده، ۱۳۸۶). یکی از ابزارهای مناسب جهت ایجاد این دانش سازمانی و کمک به مدیران در تصمیم سازی و تصمیم گیری صحیح به کارگیری فن آوری های نوین، نظیر داده کاوی^[۱] است.
از این رو هدف این تحقیق، به کارگیری تکنیک های داده کاوی در شناسایی و پیش بینی، نیازها و مشکلات شهری بر اساس داده های بدست آمده از سامانه ی مدیریت شهری ۱۳۷ می باشد.
بیان مساله
شهرها، امروزه بسیار پیچیده شده اند. مشکلات متعددی هم چون آلودگی هوا، آلودگی صوتی، تولید انبوه زباله، دفن زباله های تولیدی، توسعه معابر و آسفالت، فضای سبز، بهداشت، و … شهرها را احاطه کرده اند. با توسعه ی شهرها وظایف شهرداری ها در خدمت رسانی هم توسعه پیدا کرده است. در مدیریت‌ شهری‌ امروز که آن را اداره‌ امور شهر به‌منظور ارتقای مدیریت‌ پایدار مناطق‌ شهری‌ در سطح‌ محلی و‌ با تبعیت‌ از اهداف‌ سیاست های‌ ملی، اقتصادی‌ و اجتماعی‌ کشور می دانند، مشارکت و تعامل، مفاهیمی محوری می باشند(ویژه‌نامه‌ مرکز مطالعات‌ برنامه‌ریزی‌ شهری، شهرداری‌ تهران‌ ۱۳۸۷، ص ۷).
یکی از راه های مشارکت شهروندان در اداره ی امور شهر برقراری ارتباط با شهرداری از طریق سامانه ۱۳۷ می باشد. این سامانه که در رویکردی نوین توسط شهرداری تهران و با بهره مندی از دانش فن آوری اطلاعات، ایجاد شده است سعی در انجام سریع و دقیق امور شهری با نظر مستقیم و مشارکت فعال شهروندان دارد و تلاش می نماید ساکنین شهر را نسبت به محیط زندگی خویش وارد عرصه ی مدیریت نماید.
از نگاهی دیگر سامانه ۱۳۷ یک بانک اطلاعاتی است که داده های ارزشمندی در مورد مسایل شهری را در خود جای داده است. کلیه پیام ها و درخواست های مردم در بانک اطلاعاتی مرکز سامانه ۱۳۷ ذخیره شده و با بهره گرفتن از این داده ها می توان تحلیل هایی کاربردی در بازه های زمانی مختلف و به تفکیک لایه های مختلف اطلاعاتی مانند مناطق، نواحی و واحدهای مختلف سازمانی ارائه کرد. با بهره گرفتن از این تحلیل ها می توان وقایع و مشکلاتی که ممکن است در آینده گریبان شهر را بگیرد پیش بینی کرد و آماده مقابله با این مشکلات شد. توانایی استخراج دانش مفید نهفته در این داده ها در جهان امروزی خود یک توانایی رقابتی محسوب می شود و در چنین شرایطی است که باید از رشد تکنولوژی برای استفاده موثر از این ثروت بالقوه سود جست و داده کاوی نیز یک جواب بهینه برای استخراج این ثروت است.
داده کاوی که یکی از ده دانش در حال توسعه می باشد امروزه در امور کسب و کار مورد توجه بیشتر سازمان ها قرار گرفته است و هدف آن استخراج اطلاعات از پایگاه های داده و یافتن الگوهای جدید، معتبر، مفید و قابل فهم در داده ها می باشد (http:// www.wikipedia.org).
در طول دهه گذشته، حجم زیادی از داده ها در پایگاه داده ها انباشته و ذخیره شده اند و نتیجه این انباشتگی این است که سازمان ها در داده غنی ولی در کسب دانش بسیار ضعیف می باشند. امروزه میزان داده های در دسترس هر ۳ سال دو برابر می شود و سازمانی تواناست که قادر باشد حداقل ۷ درصد از اطلاعاتش را مدیریت نماید. تحقیقات انجام یافته نشان از آن دارد که سازمان ها امروزه کمتر از یک درصد از داده هایشان را برای تحلیل استفاده می نمایند. به عبارت دیگر امروزه سازمان ها در اطلاعات غرق شده اند در حالی که گرسنه دانش هستند؛ چرا که سازمان ها داده های زیادی را در تصرف خود دارند درحالی که هنوز با فقدان دانش پنهان درون داده ها مواجه هستند(www.irandatamining.ir).
هدف تحقیق
به کارگیری برخی از قابلیت های داده کاوی نظیر Clustering، Association Rules و … بر روی اطلاعات سامانه ی۱۳۷ و کشف روابط و الگوهای پنهان میان داده ها با بهره گرفتن از تکنیک های مختلف هریک از آن ها و بررسی و تحلیل نتایج به دست آمده به منظور ارتقای کیفیت خدمات شهری.
سوالات تحقیق
چگونه می توان با بهره گرفتن از تکنیک های داده کاوی بر روی داده های سامانه ۱۳۷ شهرداری تهران به پیش بینی مشکلات مناطق۲۲ گانه شهرداری در حوزه ی کلان شهری پرداخت؟
چگونه می توان با بهره گرفتن از تکنیک های داده کاوی بر روی داده های سامانه ۱۳۷ شهرداری به کشف الگوی پنهان میان مشکلات مناطق و حوزه های مختلف شهرداری دست یافت؟

چنانچه عناصر نظام آموزشی (درورنداد، فرایند، محصول، برونداد و پیامد) را در نظر بگیریم، بر اساس هر یک از آنها میتوان کیفیت را تعریف کرد. براین اساس کیفیت دروندادهای نظام میتواند نمایانگر کیفیت نظام باشد، با اینکه کیفیت فرایند نظام گویای کیفیت آن نظام باشد. در اینجا کیفیت را بر حسب هر یک از این عوامل موردنظر قرار میدهیم.

کیفیت دروندادها: عبارت است ازمیزان تطابق دروندادهای نظام( ویژگیهای ررفتار ورودی یادگیرندگان، قابلیت‌های مدسان؛ برنامهدرسی؛ و غیره) با استانداردهای از قبل تعیینشده یا هدفها(انتظارات).
کیفیت فرایند: عبارت است از میزان رضایتبخشی فرایندهای یاددهی- یادگیری و سایر فرایندها(ساختی- سازمانی و فرایند پشتیبانی).
کیفیت محصول: عبارت است از اینکه تاچه اندازه بروندادهای واسطهای نظام(نتایج امتحانات نیمسال تحصیلی، ارتقاءاز یک پایه تحصیلی به پایه تحصیلی بالاتر و غیره) رضایتبخش هستند. به عبارت دیگر میزانرضایتبخشی هر یک از بروندادهای واسطهای میتواند نمایانگر کیفیت نظام آموزشی باشد.
کیفیت بروندادها: عبارت است از اینکه تا چه اندازه نتایج نظام آموزشی( دانشاموختگان، نتایج پژوهشها و آثار علمی دیگر، خدمات تخصصی عرضه شده)در مقایسه با استانداردهای از قبل تعیینشده(یا هدفها و انتظارات) رضایتبخش هستند.
کیفیت پیامدها: عبارت است از اینکه وضعیت اشتغال بهکار دانشآموختگان( از دیدگاه خودشان، والدین، استخدامکنندگان و به طور کلی جامعه استفادهکننده از خدمات آنان) رضایتبخش است. اینچنین تعریفی از کیفیت، مرتبط بودن قابلیت‌های دانشآموختگان و استفاده از آنها را مورد نظر قرار داده و بر تأثیرگذاری آنان در فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی و زمینه های فرهنگی تأکید دارد(بازرگان، ۱۳۸۶).
بنابراین می توان نتیجه گرفت که کیفیت مفهومی متاثر ازارزش هاست که در ذهن افراد مختلف معانی گوناگونی داردوارائه تعاریف متفاوت از کیفیت به نظام ارزشگذاری افراد نسبت به این موضوع یعنی کیفیت برمی گردد.

۵۴ فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

کیفیت در آموزش عالی
دغدغه کیفیت در آموزش عالی به معنای عام آن قدمتی به درازای خود آموزش عالی دارد،چرا که آموزش عالی بنا به سرشت آن فعالیتی پیچیده وکیفی است،اما ضرورت نهادینه شدن فرایند اطمینان از کیفیت در آموزش عالی در معنای خاص آن،از نیمه دوم قرن ۲۰بویژه از دهه۸۰بیش از پیش خود را نشان داده است.تقاضای فزاینده به آموزش عال ورشد کمی بسیار زیاد آن همراه با محدودیت منابع عمومی وشرایط
روزبه روز رقابتی تر از یک سوواهمیت یافتن فناوری های اطلاعات وارتباطات وظهور اقتصاد دانش از سوی دیگر از جمله عواملی بودند که کیفیت را به یکی از چالش های مرکزی آموزش عالی مبدل ساخته اند.(فراستخواه،۱۳۸۳).دانشگاه ها به منظور به انجام رساندن وظایف خطیر وپویایی وارتقای خود،نیازمند الگو وابزار مناسب برای ارزیابی واطمینان کیفی از روند برنامه ها وفرایند های مربوط وکارآیی واثر بخشی دانش آموختگان در بازار مشاغل می باشند.از سوی دیگر نظام آموزش عالی کشور باید با برنامه ریزی دقیق در امور آموزش،پژوهش وتربیت نیروی انسانی برای افزایش بهره وری واستفاده بهینه از سرمایه های موجود درکشور تلاش نموده وبیش از پیش نوید دهنده شکوفایی واقتدار علمی وفرهنگی جامعه باشد.دانشگاه برای حفظ پویایی خود نیازمند برنامه ریزی توسعه ای وراهبردی،بهبود فرایندها وروش ها وکنترل مستمر کیفیت است.انجام وتحقق هریک از اموروفرایندهای مذکور همراه با برنامه ریزی دقیق نیازمند اطلاعات واقعی ،مرتبط وروز آمد می باشد.(بازرگان،۱۳۸۰).
کیفیت یکی از عمیق ترین ارزش ها در آموزش عالی میباشد ، هنوز ویژگی های کیفیت و میزان تاثیر آن در آموزش عالی نه به آسانی قابل شناسایی و درک کامل و نه به صورت جهانی پذیرفته شده است. بنابراین ، مشخص کردن معیارهای جهانی مناسب و قابل اجرا که قادر به ارزیابی واقعی از تمام نهادهای آموزش عالی کند مشکل است. در نتیجه، قضاوت کیفیت در آموزش عالی به طور سنتی بیشتر به اطلاعاتی که از طریق برداشت های ضمنی مشخص و از ویژگیهایی که توسط شواهد صریح از نتایج و دست آوردهای سازمان بدست میآمد متکی بود. در سال های اخیر ، تغییرات بوجود آمده در نگرش اجتماعی و انتظارات آموزش عالی را وادار به حرکت به سوی ارزیابی خاص معنادار و گزارش از کیفیت زیرساخت ، فرآیندها و نتایج آن کرده است.

۵۵ فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

در طول دهه گذشته ، با این حال ، چنین سیستم های تضمین کیفیت به عنوان مجوز رسمی ارزیابی خود را گسترش داده اند ضوابط عبارتند از تاکید بر دستیابی به نتایج سازمانی و همچنین صدور حکم به موقع از اهداف و ظرفیت سازمانی (باکر^[۳۷]،۲۰۰۲).
کیفیت در آموزش عالی با دستیابی به اهداف و کسب یا تأیید استانداردهای عمومی و قابل قبول مرتبط است و تضمین کیفیت به معنای وجود برنامه ریزی و بررسی منظم آن برنامه به منظور تعیین استانداردهای قابل قبول
در آموزش، پژوهش و ساختار سازمانی است که در حال حاضر وجود دارد و افزایش خواهد یافت(مدهوشی و همکاران، ۱۳۸۸). کیفیت به معنای دستیابی دانشجویان به پیشرفت علمی، همواره ارزش مرکزی درآموزش عالی داشته است. نوا^[۳۸] اظهار داشته است که کیفیت به معنای “یکجا ماندن” نیست. و تنها دلیل آشکار این است که هرگز به دانشگاههای اروپا در طول قرن وارد نشد(نوا،۱۹۹۴).
از آغازین روزهای آموزش عالی؛ کیفیت مؤسسات دانشگاهی کانون مهمی برای توجه اعضای هیأت علمی و مدیران بوده است. معنی کیفیت در آموزش عالی چیست؟
از نظر یونسکو کیفیت در نظام آموزش عالی مفهومی چند بعدی است که به میزان زیادی به وضعیت محیطی(زمینه)نظام دانشگاهی،ماموریت یا شرایط و استانداردهای رشته دانشگاهی بستگی دارد.بر این اساس نمی توان گفت که کیفیت از یک نظریه عمومی یا یک الگوی کلی بدست می آید(بازرگان،۵۸:۱۳۸۳).
هاروی و گرین^[۳۹](۱۹۹۳)پنج رویکرد را برای شناسایی کیفیت در ارتباط با آموزش عالی ارائه کرده اند که هر کدام اشاره به ابعاد مختلف کیفیت دارند:
۱)دیدگاه استثنایی:در این دیدگاه کیفیت اشاره به چیزی مشخص،ویژه و برگزیده داردو در موقعیت های آموزشی،مفهوم آن با تعالی پیوند می خورد.کیفیت در این دیدگاه به وسیله خبرگان(متخصصان)قابل حصول است.
.

۵۶ فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

۲)دیدگاه کمال گرایی:در این دیدگاه کیفیت به عنوان یک پیامدیا نتیجه بی عیب مورد توجه قرار گرفته و معتقدند کیفیت زمانی بدست خواهد آمد که بتوان به یک سطح ثبات و استحکام دست یافت.در این صورت می توان انتظار داشتکه همه به کیفیت دست پیدا کنند.
۳)دیدگاه تناسب با اهداف:این دیدگاه کیفیت را به عنوان برآوردن کامل الزامات،نیازها یا مطلوب های مصرف کنندگان می داندو از لحاظ نظری،مصرف کننده،الزامات را تعیین می کند
۴)دیدگاه ارزش برای پول:کیفیت در این رویکرد بر مبنای بازگشت سرمایه گذاری مورد توجه قرار می گیرد.به عبارت دیگر حصول کیفیت به مبنای کسب پیامدهای یکسان با هزینه کمتر یا پیامدهای بهتر با هزینه یکسان می باشد.تمایل رو به رشد جامعه و دولت در قبال پاسخگویی،منعکس کننده این رویکرد می باشد
۵-دیدگاه تبدیلی:این دیدگاه بیانگر یک دیدگاه سنتی نسبت به کیفیت است که کیفیت را به عنوان تغییر از یک وضعیت به وضعیت دیگر می بیند.این رویکردها،بطور برجسته ای متناظر بر ایجاد رویه های نظارت و ارزشیابی کیفیت هستندو مقاصد متنوعی را پوشش می دهندکه می توان آنها را تحت سه عنوان دسته بندی کرد:
۱)پاسخگویی
۲)بهبود

« و از فرایض ایمان یکی حج است بر بنده اندر مال صحت عقل و بلوغ و اسلام و حصول استطاعت، و آن حرم بود به میقات و وقوف اندر عرفات و طواف زیارت به اجماع و به اختلاف سعی میان صفا و مروه و بی حرم اندر نشاید شد و حرم را بدان حرم خوانند که اندر او مقام ابراهیم است و محل امن، پس ابراهیم (ع) را دو مقام بوده است: یکی مقام تن، و دیگر از آن دل، مقام تن مکه، و مقام دل خلت، هر که قصد مقام تن وی کند، از همه شهوات و لذات اعراض باید کرد تا محرم بود، و کفن اندر پوشیده و دست از صید حلال بداشت، و جمله حواس را اندر بند کرد، به عرفات حاضر شد.» (هجویری، ۱۳۸۷ : ۴۷۹)
غزالی در کیمیای سعادت ذیل حج آورده است :
« بدان که صفت اعمال حج، از اول تا آخر به ترتیب بباید دانست فرایض و سنن و آداب به هم آمیخته،‌ چنانکه سنت است؛ که هر که عبادت نه به عادت کند، سنت و آداب و فریضه همه نزدیک وی برابر بود که به مقام محبت که رسد، به نوافل و سنن رسد. چنانکه رسول (ص) گفت که – حق تعالی – می‌گوید : بندگان من به هیچ تقرب نکنند بزرگتر از گزاردن فریضه‌های من و آنکه بنده بود نیاساید هیچ از تقرب کردن به نوافل و سنن، تابدان درجه رسد که سمع و بصر و دست و زبان وی من باشم، به من شنود و به من بیند، و به من گیرد، و به من گوید.» (غزالی، ۱۳۸۷ : ۲۲۴)
از آن‌جا که در هر کدام از اعمال و کارهای حج رمز و رازی نهفته است، لذا تلنگری است به انسان تا به یاد آخرت باشد، به عنوان مثال در روز عرفه، و ایستادن به محضر پروردگار و دعا کردن طواف کنندگان و جمع شدن آن‌ها در یک مکان مقدس درست شبیه جهان آخرت می‌ماند، زیرا در آن روز برای حساب رسی به اعمالشان، صدا و ناله و ضجه سر داده و می‌گویند کاش کفه ترازوی خوبی‌هایمان سنگین‌تر باشد. لهذا حجاج در عرفات، به نهایت شناخت و معرفت می‌رسند و تمامی خودخواهیها، و خواسته‌های نفسانی را از خود دور کرده تا به شناخت و معرفت پروردگار نائل شوند. غزالی در کیمیای سعادت آورد است که : « اما انداختن سنگ : مقصود اظهار بندگی است، بر سبیل تعبد محض و نیز تشبه به ابراهیم خلیل (ع) که آن جایگاه ابلیس پیش وی آمده است تا وی را در شبهتی افکند، سنگ در وی انداخته است، پس اگر در خاطر تو آید که « شیطان وی را پیدا آمد و مرا نیامد بیهوده سنگ چرا اندازم؟ بدان که این خاطر تو را از شیطان پیدا آمده است، سنگ بینداز تا پشت وی را بشکنی، که پشت وی بدان شکسته شود که تو بنده فرمانبردار باشی و هرچه تو را گویند چنان کنی و تصرف خویش در باقی کنی و به حقیقت بدان که بدین انداختن سنگ شیطان را مقهور می‌کنی.» (غزالی، ۱۳۸۷ : ۲۴۱-۲۴۰)

نگارنده بر این عقیده است که : حجاج بعد از مناسک حج با غلبه بر هوای نفس به درک حقایق بلندی از دین می‌رسند، وادی توحید، برای آن‌ها مشحون از اسرار بی‌پایان معرفتی است، زیرا حجاج به مدد تهذیب، و تزکیه نفس و نیل به مدارج اعلای شهود باطنی، به درک حقایق و اسرار عمیقی در باب معرفت خدا می‌رسند. آیات قرآنی مورد استناد هجویری درباره حج به شرحی است که در اینجا آورده می‌شود.
« فیهِ آیَاتٌ بَیناتٌ مَقامُ ابراهیم وَ مَن دَخلَهُ کانَ آمِناً وللهِ عَلی النّاسِ حَجُ البیتِ مَنِ اسْتَطاعَ إلَیهِ سبیلاً وَ مَن کَفَرَ فأنَّ اللهَ غَنیٌ عَنِ العالمینَ، در آن نشانه‌های روشن است از جمله مقام ابراهیم است و هر که در آن در ‌آید در امان است و برای خدا، حج آن خانه بر عهده مردم است؛ البته برای کسی که بتواند به سوی آن راه یابد و هرکه کفر ورزد، یقیناً خداوند از جهانیان بی‌نیاز است. » (قرآن کریم، ترجمه بحرانی، آل عمران/۹۷)
طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل آیه آورده است :
« کلمه آیات هرچند به صفت بینات متصف شده و این اتصاف تخصصی در موصوف «آیات» را می‌رساند الا ا ینکه این مقدار تخصص و تعیین ابهام را برطرف نمی‌سازد و چون مقام، مقام بیان مزایای بیت است و می‌خواهد مفاخری از بیت بشمارد که به خاطر آیه شرافت بیشتری از سایر بناها دارد مناسب آن است که بیانی بیاورد که هیچ ابهامی باقی نگذارد، پس آیات عبارت است از اینکه: اولاً مقام ابراهیم است، ثانیاً هر کس داخل شود امنیت دارد، ثالثاً، حج و زیارتش بر مردم مستطیع و واجب است.» (طباطبایی، ۱۳۸۷ : ۵۴۵)
رضایی اصفهانی در تفسیر قرآن مهر آورده است :
آموزه‌های آیه : ۱- به آثار باستانی که نشانه‌های الهی و یادگار پیامبران الهی است اهمیت دهید ۲- حرمت مکه را پاس دارید و امنیت آن جا را حفظ کنید. ۳- سود حج به شما می‌رسد نه خدای توانگر بی نیاز.» (رضایی اصفهانی، ۱۳۸۹ : ۱۵۰)
کلمات ابتدایی آیه عالی‌ترین، و والاترین نشانه‌های ارجمندی کعبه را به تصویر کشیده است، چون کعبه عامل و اساس اصلی هدایت مردم جهان می‌باشد، و سرشار از خیر و برکت بوده واژه حج که در این آیه به کار رفته است به معنای زیارت خانه خدا و انجام دادن امور مربوط به آن است.
إذْقَالَ لَهَ رَبُّه أَسْلِمْ قَالَ أَسْلِمْ قالَ أَسْلَمْتُ لَرَّبَّ الْعَالَمینَ، هنگامی که پروردگارش به او فرمود : تسلیم شو! گفت به پروردگار جهانیان تسلیم شدم.» (قرآن کریم، ترجمه بحرانی، البقره/۱۳۱)
طبرسی در مجمع‌البیان ذیل آیه آورده است : « ابن عباس می‌گوید فرمان تسلیم پس از بیرون آمدن ابراهیم از غار بر او صادر شد. ۲- بعضی معتقدند فرمان تسلیم این است که در راه اسلام، پایداری پیشه ساز ۳- برخی نیز بر این اعتقاد کردند که معنای پیام این است که دین خود را با توحید گرایی و یکتا پرستی خالص گردان و این فرمان در آغاز رسالت ابراهیم (ع) تحقق یافت ». (طبرسی، ۱۳۷۹: ۴۸۵)
نکته قابل فهم از آیه فوق این است : آن زمان که حضرت ابراهیم به مقام تسلیم رسید، و الطاف الهی شامل حال وی شد، او برگزیده، و نمونه بود از همان ابتدا می‌دانست، خمیر مایه، و اساس دین تسلیم شدن در برابر امر پروردگار می‌باشد، و تا زمانی که از این دنیا رخت بربندد مطیع خدای خود است، زیرا مقامات و الطاف الهی به کسی واگذار می‌شود که تسلیم امر خدا و پیامبرش بوده و ابراهیم (ع) الگوی نمونه افراد بشر در این زمینه بوده است.
هجویری با اشاره به این که فرد طواف کننده در ایام حج تمامی وجودش حدیث دوست می‌گردد و جز او را نمی‌بیند به این آیه استناد کرده است.
« انَّ الذینَ قالو رَبُّنا اللهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّل عَلَیْهِم المَلائِکهُ ألاتَخَافُوا ولا تَحْزنواو أبْشِرُوا بالجَنَّهِ التی کُنتُم توعَدُونَ، در حقیقت کسانی که گفتند پروردگار ما خداست، پس ایستادگی کردند فرشتگان بر آنان فرود می‌آید و می‌گوید : هان ! بیم مدارید و غمین مباشید و به بهشتی که وعده یافته بودید شاد شوید.» (قرآن کریم، ترجمه بحرانی، فصلت/۳۰)
رضایی اصفهانی در تفسیر قرآن مهر آورده است :
آموزه‌ها و پیام‌های آیه براین اساس است که : « ایمان و استقامت شرط نزول فرشتگان و سعادت دنیا و آخرت انسان است. ۲- مؤمنان نستوه، ترس و اندوهی به دل راه ندهند. ۳- خدا به وسیله فرشتگانش از مؤمنان نستوه در دنیا و آخرت حمایت می‌کند. ۴- در بهشت همه نعمتها و لذتها فراهم است و در خواست‌های اضافی نیز اجابت می‌شود و بهشت با همه نعمتهایش پذیرای نخستین شماست.» (رضایی اصفهانی، ۱۳۸۹ : ۳۵۷)
آری انسان‌های خوب، و مؤمنان راستین کسانی هستند که به خدا ایمان دارند و مزد عمل آن‌ها وارد شدن در بهشت است که از طرف خداوند به آن‌ها عطا می‌شود و کسانی هستند که هنگام هجوم آوردن سختیها و مصائب هیچ‌گاه اراده آن‌ها سست نشده و شکیبایی ورزیده و از برگزیدگان الهی در دنیا هستند.
«قُل لِّلمُؤمِنینَ یغُضُّومِن أَبصارِهِم و یحفَظُوا فُروجَهُم ذَالِکَ أزکَی لَهُم إنَّ الله خبیرٌ بِمَا یصْنَعُون، به مردان با ایمان بگو دیده فرو نهند و پاکدامنی ورزند که این برای آنان پاکیزه تر است؛ زیرا خدا به آن‌چه می‌کنند آگاه است» (قرآن کریم، ترجمه بحرانی، نور/۳۰)
هجویری با اشاره به این که هر که به مجاهده، چشم سر را از شهوات بخواباند، لامحاله حق را با چشم سر بیند، به این آیه استناد کرده است زیرا مشاهده و دیدار حق در ایام حج صورت می‌گیرد.
« پس زنان را که بایستی شخصیت خود را حفظ کنند و هم طراز مردان در عفت و پاکدامنی قرار گیرند مخاطب ساخته و می‌گوید : به زنان بگو آن‌ها نیز دیده از غیر محرم خویش بپوشند و خود را از حرام نگه دارند، روپوشها بر گریبان و گردن و موی خویش قرار دهند و زینت برای غیر ننمایند تا رستگار شوند.
تهمت زدن به زنان پاک را به سختی نکوهش کرده و تهمت زنندگان را متوجب عذابی بزرگ می‌داند به ویژه کسانی که خوش دارند فحشا را در جامعه گسترش و پراکنده سازند» (راغب اصفهانی، ۱۴۱۲: ۶۰۷)
نکات قابل توجه در آیه فوق به این شرح می‌باشد : ممنوعیت چشم چرانی، و لزوم حجاب مردان و تأثیر آن در پاکی و رشد آنان و کم کردن، و کوتاه کردن نگاه در برابر نامحرمان، و همچنین به عفت و پاکی مؤمنان تأکید کرده، و تلاش در این است که با تکیه برآموزه‌های حج، جامعه را از اعمال منافی عفت پاک نگه دارد. خطاب به مردان و زنان فرموده است که :
عفت داشته باشید زیرا پاک دامنی، یکی از مهمترین عواملی است که بنیاد یک خانواده سعادتمند بر اساس آن شکل گرفته، و جامعه را از آلودگی‌ها پاک کرده تا موجبات رشد مردان و زنان فراهم شود. از آن‌جا که یکی از پیام های بدحجابی افزایش فحشا و عوامل منافی عفت است به همین دلیل حجاب به عنوان یکی از موانع این فسادهاست، حجاب و وقار سبب می‌شود زمینه های فساد و انحراف برچیده شود.
مجلسی در لوامع صاحب قرآنی ذیل آیه حول شرح نزول آن آورده است که :
« روایت کرده کلینی از امام محمد باقر (ع) که جوانی از انصار به زنی برخورد و نظر به آن داشت تا می‌آمد و چون گذشت نظر به آن داشت و از عقب او می‌رفت که ناگاه استخوانی یا شیشه در دیواری بود که روی او بر آن خورد و روی او را شکافت و او خبر از خود نداشت تا وقتی که آن زن ناپدید شد دید که جامه و سینه اش همه خونین شده و با خود گفت والله که من به خدمت حضرت سیدالمرسلین می‌روم و عرض حال خود را به آن حضرت می‌کنم تا مرا آن‌چه باید از حد یا تعزیز بکند پس چون به خدمت حضرت آمد حضرت فرمودند : که این زخم‌ها از چه سبب در روی تو به هم رسید حال خود را عرض نمود پس جبرئیل این آیه را آورد که قُل للمُؤمنینَ» ( مجلسی، ۱۴۱۴: ۲۲)
احادیث مورد استناد هجویری به شرح زیر بیان می‌شود که :
پیامبر اکرم (ص) : الحاجُ و فدُ یُعْطِیهُمْ ماسَألُووَیَسْتَجیبُ لهم مادَعوا، حاج و فد خداوند باشد، آن‌چه خواهند به آن‌ها بدهد و اجابت کند آن‌چه را که بخوانند و دعا کنند.
توضیح آنکه حج، مشاهدتی است که در پرتو مجاهدت انسان حاصل می‌شود، و انسان در حالت مُحرِم شدن به میقات از تمامی صفات و خصوصیات انسانی جدا می‌شود و قلبش تنزیه می‌یابد، و جمال حق را مشاهده می‌کند. همگی نشان دهنده این بوده که انسان به ولایت خداوند و اولیائش ایمان دارد «حضرت صادق (ع) فرمود : چون خواستی که حج به جای آوری قلب خود را پیش از شروع کردن در عمل متوجه پروردگار خود نموده و آن را از هرگونه مشغول کننده و مانع و حاجب برکنار کن و جریان امور خود را به خداوند متعال واگذار و در جمیع حرکات و سکنات خود و در تمام کارها خدای مهربان را وکیل خود قرار بده و در مقابل فرمان و حکم و تقدیر او مطیع و تسلیم باش و زندگی مادی و خوشی و راحتی دنیوی و توجه مردم را ترک کرده و آماده عیش معنوی و برنامه روحانی باش»(منسوب به جعفر بن محمد امام هشتم، ۱۳۶۰: ۸۶)
۳-۳۲- صحبت و آداب آن :
« آداب صحبت بر سه قسمت است : یکی اندر توحید باحق- عزوجل- و آن چنان بود که اندر خلأ و ملأ، خود را از بی حرمتی نگاه دارد، در خلأ معاملت چنان کند که اندر مشاهده ملوک کنند و عالمیان را باید که حفظ آداب اندر مشاهدات معبود خود را از زلیخا آموزند که چون با یوسف خلوت کرد و از یوسف حاجت خواست، نخست روی بت خود به تیزی بپوشید، یوسف (ع) گفت از چه می‌کنی؟ گفت روی معبود بپوشیدم تا وی مرا بر بی حرمتی نبیند؛ که آن شرط ادب نباشد » (هجویری، ۱۳۸۷: ۴۹۳)
« مرد آن دین دارد و آن طریق رود که دوست وی، نگاه کن که دوستی و صحبت با که می‌دارد، اگر صحبت با نیکان می‌دارد، وی اگرچه بد است- نیک است؛ از آن‌چه آن صحبت او را نیک گرداند و اگر صحبت با بدان دارد، وی اگرچه نیک است بد است؛ مردی گرد کعبه طواف می‌کرد، می‌گفت : یا رب تو برادران مرا نیک گردان، وی را گفتند: بدین مقام شریف رسیده ای چرا خود را دعا نمی‌کنی، برادران را دعا کنی؟ گفت : مرا برادرانی است، چون بدیشان بازگردم اگر ایشان را در صلاح یابم، من به صلاح ایشان صالح شوم و اگر به فسادشان یابم، من به فساد ایشان مفسد شوم، چون قاعده صلاح من صحبت مصلحان بود، من برادران خود را دعا کنم تا مقصود من و آن‌ها برآید» (همان، ۴۹۷-۴۹۶)
بنابراین هرکس دوستی خداوند بروی غالب شود ایمان او قوی تر می‌شود و آن‌ها مصداق این شعر سعدی هستند که :

نگارنده بر این عقیده است که : به هر روی، هرگز نباید با این تصور که من تحت تأثیر بدی دیگران قرار نمی‌گیرم، با انسان‌های بد معاشرت داشت، بسیاری از کسانی که به آن‌ها گفته می‌شود چرا با دوستان بد معاشرت می‌کنید در پاسخ می‌گویند: ما هرگز تحت تأثیر اخلاق بد آن‌ها قرار نخواهیم گرفت، آن‌ها در واقع کسانی هستند که از تأثیر معاشرت دوستانه، در اخلاق، رفتار، نگرش انسان غافلند، و نمی‌دانند وقتی میان دو نفر رابطه دوستی برقرار می‌شود، حتماً سنخیتی میان آن دو نفر بوده وگرنه این دوستی صورت نمی‌گرفت، زیرا دوستان انسان بهترین محک برای شناخت شخصیت او هستند.
به دلیل اهمیت دوست، لذا نقش انکارناپذیر دوستی، در زندگی انسان بر کسی پوشیده نیست.
آیات مورد استناد هجویری درباره موضوع مورد بحث به شرح زیر بیان شده است.
« یا اَیهَا اَلّذینَ آمَنُوا قُواَنفُسَکُم و أَهلِیکُم نَاراً وَ قُودُهَا النّاسُ وَ اَلحِجَارَهَُ عَلَیها مَلائِکَهٌ غِلاظٌ شِدادُ لایعْصونَ اللهَ ما أَمَرَهُم وَ یفعَلونَ مَایُؤمِرونَ، ای کسانی که ایمان آورده اید! خودتان و کسانتان را از آتشی که سوخت آن مردم و سنگهاست حفظ کنید، بر آن آتش فرشتگان خشن و سخت گیر گمارده شده اند، از آن‌چه خدا به آنان دستور داده سرپیچی نمی‌کنند و آن چه را که مأمورند انجام می‌دهند»(قرآن کریم، ترجمه بحرانی، تحریم/۶)
طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل این آیه آورده است که:
« آیه شریفه مورد بحث بعد از آیات قبلی جنبه بعد از تخصیص را دارد، چون خدای تعالی نخست با بیانی خصوصی همسران رسول خدا (ص) را ادب می‌آموزد، و در آخر خطاب را متوجه عموم مؤمنین می‌کند که خود و اهل بیت خود را ادب کنید و از آتشی که آتش گیرانه اش خود دوزخیانند حفظ نمایید، و می‌فهماند که همین اعمال بد خود شماست و در آن جهان بر می‌گردد، و آتشی شده به جان خودتان می‌افتد آتشی که به هیچ وجه خلاص و مفری از آن نیست» (طباطبایی، ۱۳۸۷: ۵۶۲)
هجویری با اشاره به این که زینت و زیب امور دنیایی به صحبت و آداب آن وابسته است و آداب صحبت با مردم حفظ مروت، و در دین حفظ سنت، و در محبت حفظ حرمت بوده و هر سه به یکدیگر وابسته هستند به این آیه استناد کرده است.
« آیه شریفه تنها می‌خواهد بفرماید : ملائکه محض اطاعتند، و در آن‌ها معصیت نیست، و به اطاعتش شامل دنیا و آخرت هر دو می‌شود، پس ملائکه نه در دنیا عصیان دارند و نه در آخرت» (طباطبایی، ۱۳۸۷، ۵۶۱)
آیه فوق خطاب به افراد بشر با توجه به تعظیم حق و شعائر وی که از آداب صحبت است بیان شده، و لازم دانسته افراد در خلأ و ملأ خود را از بی حرمتی نگاه دارند، زیرا بی حرمتی سبب رعایت نشدن ادب صحبت می‌شود از این رو اگر خود و خانواده خودتان را از آتش دوزخ حفظ کنید، به سمت گناه نروید با عمل به فرامین و تعالیم الهی راه های وارد شدن به دوزخ را به روی خود سد کنید، و بدانید فرشتگانی که خداوند در دوزخ گماشته، بسیار سخت گیرند و لذا هر چه را که مأمور به اجرای آن باشند مو به مو اجرا کرده، در این صورت هیچ عملی از اعمال انسان از چشم خداوند مخفی نمی‌ماند، و مهم‌تر اینکه تغذیه معنوی، و روحی در شکل گیری شخصیت افراد خانواده تأثیر مضاعف داشته و باعث می‌شود انسان اعمال و کارهای خود را مطابق میل و دستورهای الهی انجام داده و در پرتوایمان و کارهای نیک در مسیر مستقیم هدایت شوند. مفاهیم آیه‌ی فوق درس عبرتی است برای انسان‌ها تا در باطل فرو نروند و مشغول بازی دنیا نشوند، چرا که گرفتار عذاب رستاخیز می‌شوند.
« انَّ اَلَّذینَ آمَنوا و عَمِلوا اَلصالِحاتِ سَیجعَلُ لَهُم اَلرَحمنُ وُ داً، کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند به زودی خدای رحمان برای آنان محبتی در دلها قرار می‌دهد»(قرآن کریم، ترجمه بحرانی، مریم /۹۶)
مکارم شیرازی در تفسیر نمونه ذیل آیه آورده است که :

مدیریت زنجیره تأمین سبز سابقه قوی است برای تصویر شرکت‌های بزرگ و نقش مهمی در بهبود تصویر شرکت بازی می‌کند. بنابراین ما می‌توانیم بهبود تصویر شرکت‌های بزرگ، از طریق بهبود مؤثر بعد از مدیریت زنجیره تأمین سبز را فراهم کنیم.

۲-۴- نوآوری تحقیق
در این تحقیق اثر انواع فشارها بر محرکه‌ها به همراه اثر آن‌ها بر عملکردهای زنجیره تأمین سبز با زیر گروه‌های عملکرد زیست محیطی، اقتصادی، عملیاتی، سازمانی به صورت همزمان مورد بررسی قرار گرفته است. جمع شدن این عوامل با هم به منظور بررسی عملکرد زنجیره تأمین سبز جنبه نوآوری این تحقیق می‌باشد.
فصل سوم
روش اجرایی تحقیق
۳-۱- مقدمه
استفاده از استراتژی سبز باعث کاهش ضایعات، کاهش استفاده از منابع و کاهش مصرف انرژی و آلودگی محیط زیست و افزایش راندمان و بهبود عملکرد در سازمان‌ها و شرکت‌‌ها می‌گردد. که با به کارگیری دستورات آن ایجاد مطلوبیت و رضایتمندی، کاهش هزینه‌‌ها از طریق صرفه جویی در منابع و تعداد ساعات کار کارگران، بهره مندی از مزایای رقابتی و افزایش سودآوری سازمان را دربر دارد. برنامه‌‌‌‌ ‌های سبز در کنار افزایش بازده، کاهش آلاینده‌‌ها و ضایعات را به همراه خواهد داشت. (سپهری و همکاران، ۱۳۹۱)
از اصطلاح روش تحقیق معانی خاص و متمایزی در متون علمی استنباط می‌شود که یکی از تعاریف جامع به صورت زیر می‌باشد: روش تحقیق مجموعه ای از قواعد، ابزار و راه های معتبر (قابل اطمینان) و نظام یافته برای بررسی و دستیابی به راه حل مشکلات است. با هر تحقیق، تلاشی سیستماتیک به منظور دست یافتن به پاسخ یک پرسش یا راه حلی برای یک مسئله است، که بر این اساس تحقیقات صورت گرفته را براساس هدف از انجام تحقیق می‌توان طبقه بندی نمود. اساس واقعی پژوهش علمی، تبیین رابطه میان متغیرهاست. روش پژوهش توصیفی (غیر آزمایشی)، شامل مجموعه روش‌هایی است که هدف از آن توصیف کردن شرایط یا پدیده‌‌های مورد بررسی است.
در این فصل روش اجرایی تحقیق ارائه گردیده است. بدین صورت که ابتدا به تشریح روش تحقیق پرداخته شده است و بعد از آن جامعه آماری و حجم نمونه، متغیرهای تحقیق، فرضیات تحقیق، مدل پیشنهادی تحقیق و هم چنین جدول ماهیگیری آورده شده است. پس از آن روش گردآوری داده‌ها (مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی)، ابزار گردآوری داده‌های تحقیق (مصاحبه و پرسشنامه)، روایی و پایایی تحقیق (روش آلفای کرونباخ و با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS) و در نهایت روش‌های تجزیه و تحلیل آماری (آمار توصیفی و بیوگرافیگ با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS و تحلیل مدل معادلات ساختاری شامل مدل اندازه گیری و مدل ساختاری با بهره گرفتن از نرم افزار LISREL) مورد استفاده توضیح داده شده است.
۳-۲- روش تحقیق
این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی،عملی و به لحاظ روش انجام تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی،پیمایشی از شاخه میدانی می­باشد. با توجه به این­که در این پژوهش از روش­های مطالعه‌ی کتابخانه‌ای و بررسی متون و نیز روش­های میدانی نظیر پرسشنامه جهت بررسی استفاده می­ شود، می­توان گفت که پژوهش حاضر بر اساس ماهیت و روش تحقیق، میدانی است. پژوهش حاضر از نوع پیمایشی نیز می­باشد، مشخصه­ی عمومی پیمایشی­ها مجموعه­ منظمی از داده­هاست که آن را ماتریس متغیر برحسب داده ­های موردی می­نامند. محقق در این ماتریس، صفت یا ویژگی هر مورد را برحسب متغیر مورد بررسی گردآوری و با در کنارهم­ گذاشتن این اطلاعات به مجموعه ­ای ساخت­مند یا مستطیلی از داده ­ها می­رسد. در این تحقیق روش پیمایشی جهت گرد آوری اطلاعات استفاده شده است، لذا آن را می‌توان در زمره تحقیق های میدانی قرار داد. طبقه بندی دیگر برای تحقیقات انجام گرفته، برحسب روش انجام تحقیق می‌باشد که تحقیق حاضر به روش تحقیق همبستگی انجام می‌گیرد. در تحقیق همبستگی هدف اصلی آن است که مشخص شود آیا رابطه ای بین دو یا چند متغیر وجود دارد و اگر این رابطه وجود دارد اندازه و حد آن چقدر است. انجام تحقیق توصیفی از لحاظ روش گرد آوری اطلاعات را می‌توان به کتابخانه ای، مشاهده ای و پیمایشی تقسیم کرد.
۳-۳- جامعه آماری
مجموعه واحدهایی که حداقل دریک صفت مشترک باشند و معمولاً آن را با N نمایش می‌دهند. بعبارت دیگر، گروهی از افراد که یک یا چند صفت مشترک دارند و این صفت یا صفات مورد توجه محقق می‌باشند. “تمامی گروه و افرادی که جهت تحقیق، مناسب تشخیص داده شده اند؛ با این تعریف، جامعه پسوند آماری گرفته است. و یا جامعه­ای که اعضای آن، کمیت­های مربوط به اندازه یک صفت در افراد یک جامعه است.
این پژوهش جهت استفاده در سازمان‌ها و صنایع تولیدی انجام می‌گیرد. از بین صنایع بزرگ کشور که در زمینه زنجیره تأمین سبز اقدام کرده‌اند، در این تحقیق از مدیران و کارشناسان ارشد در ۳ صنایع تولیدی، ۱٫ مجتمع پتروشیمی ۲٫ شرکت پالایش نفت ۳٫ شرکت ملی نفت (زاگرس جنوبی) شهر شیراز (شامل ۱۵۰ نفر) جهت جمع آوری اطلاعات استفاده می‌شود.
۳-۴- حجم نمونه و روش نمونه گیری
نمونه گیری فرایندی است که طی آن تعدادی از واحدها به گونه ­ای برگزیده می­شوند که معرف جامعه­ بزرگ­تری که از آن انتخاب شده ­اند باشد. روش نمونه گیری در این پایان نامه به صورت نمونه گیری تصادفی ساده می باشد. نمونه گیری تصادفی، روشی برای انتخاب بخشی از جامعه یا کل، به گونه ­ای که همه نمونه­های
ممکن که دارای تعداد ثابت n هستند برای انتخاب شدن احتمال یکسان داشته باشند.
یکی از رایج ترین شیوه‌های تعیین حجم نمونه استفاده از فرمول کوکران^[۲۰] است. کوکران فرمول‌های متعددی برای تعیین حجم نمونه معرفی کرده است که یکی از آن‎ها در ادامه آورده شده است. برای تعیین حجم نمونه با توجه به انحراف معیار نمونه مقدماتی از این فرمول استفاده شده است. با توجه به فرمول کوکران با تعداد اعضای جامعه مشخص (۱۵۰ نفر) استخراج شده است، با لحاظ نمودن میزان خطای ۰۴/۰= ε در سطح اطمینان ۹۵% و انحراف معیار نمونه مقدماتی ۱۶۰/۰=σ^۲_x و آماره استاندارد ۸۴/۳=Z² _α/۲ ، لذا با توجه به تعداد اعضای جامعه مقدار حجم نمونه (s یا n) را ۱۰۸ می‌دهد.

۳-۵- متغیرهای تحقیق
با توجه به موضوع تحقیق، بررسی تأثیر عوامل محرکه ‌های زنجیره تأمین سبز بر عملکردهای آن، از یک طرف مستلزم تعیین معیارها و شاخص‌‌های بسیاری می‌باشد که باید مورد تأیید خبرگان و متخصصان قرار گیرد و از طرف دیگر با پاسخگویی اعضای جامعه آماری به سؤالات پرسشنامه، تحلیل آماری پیچیده و چندگانه ای خواهد داشت. با مطالعات و بررسی مقالات مختلف عوامل مشترک در ارتباط با مدیریت زنجیره تأمین سبز انتخاب شدند.
جهت ارزیابی و اندازه گیری مفاهیم مدیریت زنجیره تأمین سبز، فشارهای داخلی و خارجی و محرکه‌‌های زنجیره تأمین سبز و عملکردهای زنجیره تأمین سبز و ارتباط آن‌ها با یکدیگر، با توجه به چهار مقالات پایه و اولیه انتخاب شده، شامل ۳۵ معیار (فشار داخلی: ۴ معیار، فشار خارجی: ۷ معیار، محرکه‌های زنجیره تأمین سبز: ۸ معیار، عملکردهای زنجیره تأمین سبز: ۱۶ معیار) مشخص گردید و در قالب پرسشنامه ای بین مدیران و کارشناسان صنایع توزیع گردید.
متغیرهای تحقیق (جدول ماهیگیری) به شرح زیر در جدول ۳-۱ قابل مشاهده می‌باشند:
جدول ۳-۱ : متغیرها و شاخص‌‌های تحقیق

متغیر اصلی

متغیر فرعی

اصطلاح لاتین

منبع

فشار داخلی

-

-

Lee, et al.(2013)

فشار خارجی

الف) اقدامات تنظیم مقررات (الزامات قانونی)

(A) Regulatory measures (REG)

Hsu, et al. (2013)