۸

۶

۴۹-۴۰-۲۶-۴-۳-۲

خیلی زیاد

۵

۵٫۵-۴٫۵

جدول (۱۴-۴) و نمودار (۱-۴) نشان می دهد که از بین مؤلفه های بدست آمده در دو گام قبلی، ۸ درصد خیلی زیاد و ۹۲ درصد به میزان زیاد با زیبایی شناسی و هنر تناسب دارند و فراوانی درصدی گزینه های متوسط، کم و خیلی کم صفر می باشد از این رو کل مؤلفه ها با حوزه زیبایی شناسی و هنر تناسب دارند که آنها تحت عنوان مؤلفه های زیبایی شناسی و هنر برای برنامه درسی انتخاب گردیدند.

سوال دوم) براساس دیدگاه برنامه ریزان درسی دوره ابتدایی نظام آموزشی ایران، تا چه اندازه مؤلفه های بدست آمده از زیبایی شناسی و هنر در برنامه درسی دوره ابتدایی کاربرد دارند؟
مؤلفه های زیبایی شناسی و هنر برنامه درسی که از بررسی حوزه نظر یعنی ادبیات مطالعات برنامه درسی و دیدگاه صاحبنظران بدست آمده در این مرحله در حوزه عمل مورد بررسی قرار داده شدند که تعیین شود تا چه اندازه این مؤلفه ها می توانند در برنامه درسی دوره ابتدایی به کارگیری و استفاده شوند؟ برای این کار پرسشنامه ای متشکل از مؤلفه ها با طیف لیکرت یعنی گزینه های خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم تدوین شد سپس میزان قابلیت به کارگیری آنها از دیدگاه کارشناسان برنامه ریزان درسی وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران که در قالب گروه های درسی در معاونت پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی فعالیت می نمایند بررسی شد. کارشناسان برنامه‌ریزی درسی ۹ حوزه یادگیری دوره ابتدایی به این پرسشنامه پاسخ دادند که تعداد آنها در جدول(۱۵-۴) آمده است.
جدول(۱۵-۴):نمونه آماری سوال دوم پژوهش

نام حوزه

قرآن و هدیه های آسمان

هنر

زبان آموزی

ریاضی

علوم

مطالعات اجتماعی

تربیت بدنی

تفکر و پژوهش

کار و فناوری

مهارتهای زندگی

تعداد

۱

۲

۱

۱

۲

۱

۱

۲

۱

-

حوزه مهارتهای زندگی در برنامه درسی ملی به عنوان یک حوزه تلفیقی پیش بینی شده است ولی با بررسی محقق مشخص شد که این حوزه یادگیری در عمل فقط در دوره متوسطه مورد توجه قرار می گیرد و در دوره ابتدایی برای این حوزه، برنامه درسی تعیین و تدوین نمی شود. لذا پرسشنامه ها بین کارشناسان ۹ حوزه یادگیری توزیع شد و از ۱۳(برخی حوزه ها پرسشنامه ها به بیش از یک کارشناس داده شد) پرسشنامه توزیع شده ۱۲ پرسشنامه تکمیل و به محقق عودت داده شد.

با توجه به این که امروزه ما در یک دنیای رقابتی نزدیک زندگی می کنیم و این قضیه ایجاب می کند که هتل ها خدمات نوین روز و متنوعی را در راستای افزایش قدرت اقتصادی و بازارگرایی مثبت به مشتریان ارائه نمایند. این نتایج با یافته های لیث الربائی^[۱۱۷] در سال ۲۰۱۳ و بتلر^[۱۱۸] در سال ۲۰۰۴ هم خوانی دارد. بدین معنا که هر چه توسعه خدمات جدید قوی تر باشد، پیامد آن بازارگرایی بیشتر خواهد بود.
فرضیه ۲: بین جهت‌گیری بازار و عملکرد بازاریابی رابطه وجود دارد.
پس از بررسی فرضیه دوم معلوم گردید که بین مولفه های جهت گیری بازار و عملکرد بازاریابی در هتل پارسیان شهر تهران رابطه معنی داری وجود دارد. بارعاملی استاندارد تاثیر بازارگرایی بر عملکرد بازاریابی ۶۱/۰ به دست آمده است که مقدار متوسطی است. مقدار آماره t نیز ۴۹/۶ بدست آمده است که از ۹۶/۱ بزرگ تر بوده و نشان می‌دهد همبستگی مشاهده شده معنادار است.
این نتایج با یافته های لیث الربائی در سال ۲۰۱۳ که در مطالعه خود روابط بین جهت گیری بازار، توسعه خدمات جدید و عملکرد بازاریابی را بررسی کرده مطابقت دارد. در این تحقیق نیز به نتایجی مشابه نتیجه پژوهش ایشان دست پیدا شده است؛ بنابراین می توان گفت که این فرضیه هم با نتایج یافته های ایشان هم خوانی دارد.

فرضیه ۳: بین توسعه خدمات جدید و عملکرد بازاریابی رابطه وجود دارد.
پس از بررسی فرضیه سوم معلوم گردید که بین مولفه های توسعه خدمات جدید و عملکرد بازاریابی در هتل پارسیان شهر تهران رابطه معنی داری وجود دارد. بارعاملی استاندارد تاثیر کیفیت درک‌شده بر عملکرد بازاریابی ۴۲/۰ بدست آمده است که مقدار قابل توجهی است. مقدار آماره t نیز ۴۸/۳ بدست آمده است که از ۹۶/۱ بزرگتر بوده و نشان می‌دهد همبستگی مشاهده شده معنادار است. نتایج به دست آمده در این پژوهش با یافته های لیث الربائی در سال ۲۰۱۳ که در مطالعه خود روابط بین جهت گیری بازار، توسعه خدمات جدید و عملکرد بازاریابی را بررسی کرده، یکسان است؛ بنابراین می توان گفت که این فرضیه هم با نتایج یافته های ایشان هم خوانی دارد.
فرضیه ۴: بین جهت گیری بازار و عملکرد بازاریابی از طریق متغیر میانجی توسعه خدمات جدید رابطه وجود دارد.
پس از بررسی فرضیه چهارم معلوم گردید بین جهت گیری بازار و عملکرد بازاریابی از طریق متغیر میانجی توسعه خدمات جدید در هتل پارسیان شهر تهران رابطه معنی داری وجود دارد. از آن جا که شناخت وضعیت موجود ابزاری مفید برای توسعه عملکرد بازاریابی می باشد، لذا شناخت خدمات جدید از دید کارکنان بسیار مفید است. اجماع عمومی این است که بازارگرایی بالاتر منجر به سطوح بالاتر از خدمات جدیدتر، حمایت از مشتری، و حفظ مشتری می شود. بنابراین بنا به تحقیقات نورمن و ویلیامز در سال ۲۰۱۱ بازارگرایی و توسعه خدمات جدید بالاتر منجر به بهبود درآمد، سودآوری و عملکرد بازاریابی می گردد (ویلیامز و نومن، ۲۰۱۱). لیث الربائی در سال ۲۰۱۳ که در مطالعه خود روابط بین جهت گیری بازار، توسعه خدمات جدید و عملکرد بازاریابی را انجام داده است؛ یکسان می باشد.
اما یافته های این پژوهش در تضاد با یافته های تجربی لُنیال^[۱۱۹] و همکاران (۲۰۰۸)می باشد که هیچ اثر مستقیم قابل توجهی از جهت گیری بازار را در عملکرد بیمارستان نشان نداد، در حالی که نقش واسطه ای توسعه خدمات جدید رابطه بین بازارگرایی و عملکرد قابل توجه بود.
۵-۵٫ کاربرد پژوهش
با توجه به عنوان پایان نامه، به طور مستقیم سازمان های خدماتی نظیر بانک ها ، سازمان ها، موسسات و صندوق های پولی و مالی و هم چنین دیگر هتل ها که به نحوی درتصمیم گیری مسائل خدماتی کشور نقش ایفا می کنند از نتیجه این پایان نامه سود خواهند برد.
۵-۶٫ پیشنهادات کاربردی و مدیریتی
بازارگرایی یکی از جنبه های فرهنگ سازمانی است که در آن کارکنان بالاترین ارزش را به سودآوری بنگاه و نگهداری مشتری از طریق ایجاد ارزش برتر می دهند. بازارگرایی یک نوع هنجار رفتاری است که و از طریق نوآوری پاسخگوی نیازهای حال و آتی بازار و مشتری است. سازمان های بازارگرا دارای مزیت رقابتی در سرعت پاسخگویی به نیازهای بازار و مشتریان می باشند؛ هم چنین در پاسخ به فرصت ها و تهدیدات بازار اثربخش عمل می کنند. ارزش محوری در بازارگرایی این است که سازمان را در مقابله با شرایط کسب و کار جدید آماده می سازد و می تواند اطلاعات لازم را از بازار به دست آورده و خود را آماده پاسخگویی به نیازهای بازار کند. این نوع فرهنگ بازارگرایی زمانی برای سازمان به عنوان مزیت رقابتی مطرح است که غیر قابل تقلید، نادر و با ارزش در سرتاسر سازمان گسترش یافته باشد
با توجه به رشد روزافزون استفاده از ابزارهای مختلف در صنعت هتل داری های کشور، بررسی رابطه جهت گیری بازار و توسعه خدمات جدید و عملکرد بازاریابی از موضوعات با اهمیت در صنعت هتلداری کشور می باشد. بنا بر اهمیت این موضوع و با توجه به نتایج به دست آمده در این پژوهش پیشنهادات زیر ارائه می گردد:
۵-۶-۱٫ پیشنهادات برای فرضیه اول
بین جهت گیری بازار و توسعه خدمات جدید رابطه وجود دارد.
فرایند توسعه خدمات جدید برای انواع مختلف سازمان های تولیدی / خدماتی اکنون مزیت رقابتی محسوب می شود ، این که هر سازمان چه درصدی از فعالیت های سازمانی خود را صرف فعالیت های از جنس تحقیق و توسعه و توسعه محصولات و خدمات برای پیشی گرفتن از رقبا می کند موضوعی است که به جایگاه کنونی و استراتژیک سازمان در بازار تقاضا مربوط می شود . همواره خواسته و نیازمندی های مشتری است که عامل ترغیب کننده برای نوآوری و خلاقیت سازمان ها در فرایند توسعه خدمات/ محصول جدید خواهد شد و آنان را مجبور خواهد کرد که در جهت حفظ مشتریان موجود و ترغیب مشتریان بالقوه سرمایه گذاری های بیشتری را صرف فرآیندهای توسعه ای خود کند . بنابراین داشتن الگوی مناسب فرآیندی برای چنین سازمان هایی شرط اساسی و پیش برنده به شمار می آید و سرعت و انعطاف پذیری را در فرایند توسعه محصول جدید افزایش خواهد داد .
از طرفی اکثر هتل ها امروزه بیش از هر زمان دیگری دریافته اند که صرفاً تکیه و اعتماد به اهرم های رقابتی سنتی مثلِ افزایش کیفیت، کاهش هزینه و تمایز در ارائه محصولات و خدمات کافی نیست و درعوض مفاهیمی مثل سرعت و انعطاف پذیری در رقابت نمود قابل توجهی پیدا کرده اند و گرایش به سمت ارائه محصولات و خدمات جدید به بازار خود دلیل موجه این تغییر نگرش است.
۵-۶-۲٫ پیشنهادات برای فرضیه دوم
بین جهت‌گیری بازار و عملکرد بازاریابی رابطه وجود دارد.
بازارگرایی می تواند به عنوان استراتژی برای دستیابی به مزیت رقابتی براساس دستیابی و استفاده از اطلاعات در صنایع و عملکردی رضایت بخش در بازار تعریف شود . یکی از نتایج این پژوهش این بود که بازارگرایی که با مشتری گرایی، رقیب گرایی و هماهنگی درونی مطرح گردیده است، رابطه مستقیمی بر عملکرد بازاریابی دارد. لذا پیشنهاد می شود که
نیازهای مشتری شناسایی گردد و هم چنین آمادگی برای پاسخگویی به آن ها بهتر و موثر تر از رقبا ایجاد شود.
هر چه یک هتل در شناسایی نیازهای مشتریان بتواند سریع تر و کاراتر از رقبا عمل نماید و بتواند خدمت مورد نیاز مشتری را شناسایی و ارائه نماید بدون شک از سهم بازار بیشتر و عملکرد بازاریابی بیشتری برخوردار خواهد بود.
۵-۶-۳٫ پیشنهادات برای فرضیه سوم
بین توسعه خدمات جدید و عملکرد بازاریابی رابطه وجود دارد.
سرمایه های منابع انسانی هم چون رضایتمندی و انگیزه کارکنان می توانند به طور مستقیم بر عملکرد بازار از طریق تأمین خواسته های مشتریان و بهبود پیشرفت سازمان تأثیرگذار باشند. قابلیت های نوآوری منجر به توسعه و بازاریابی جدید یا فراهم کردن محصولات وخدماتی است که امکان افزایش مقدار فروش و یا سهم بازار را ممکن می سازند. توانایی بالا در برقراری ارتباط با مشتریان بر سطوح فروش از طریق اطمینان بخشیدن به خواسته های مشتریان تأثیر مستقیم می گذارد. لذا هتل پارسیان
باید نوآوری در ارائه خدمات برای دستیابی به مزیت رقابتی در بازار داشته باشد.
هر خدمت جدید متمایز از خدمات پیشین و متمایز از خدمات رقبا می تواند یک مزیت رقابتی برای جلب مشتری به سوی شرکت و سعی در نگه داشتن او باشد .
لذا توصیه می شود هتل پارسیان به ارائه خدمات جدید مطابق با نیازهای مشتریان اقدام نماید.
به مشتری احترام و پاسخگویی بجا و به موقع در رابطه با نیازهای آنان داشته باشد.
یکی از عوامل مهم در نگه داشتن مشتری در هتل احترام به خواست مشتری و ارائه خدمات در سریع ترین زمان ممکن می باشد . لذا توصیه می شود هتل شرایطی را فراهم آورد تا امکان پاسخگویی سریع به مشتری توسط کارکنان وجود داشته باشد .
۵-۶-۴٫ پیشنهادات برای فرضیه چهارم
بین جهت گیری بازار و عملکرد بازاریابی از طریق متغیر میانجی توسعه خدمات جدید رابطه وجود دارد.
با توجه به رابطه متغیر بازارگرایی و عملکرد بازار و میزان اندازه این متغیر ها باید گفت که برای افزایش عملکرد هتل پارسیان ها باید بر روی توسعه خدمات جدید تأکید شود. با بهره گرفتن از درک صحیح نگرش ها و رفتار مشتریان هدف می توان به طور مستمر به خلق ارزش های برتر برای آن ها پرداخت. مشتری گرایی نیاز دارد که یک فروشنده، زنجیره ارزش برای مشتری را درک کند. از این رو مدیران باید بکوشند تا فرهنگ مشتری گرایی را توسعه دهند. برای افزایش عملکرد هتل، بررسی عملکرد رقبا نیز مهم است. یک شرکت باید درک کاملی از نقاط قوت و ضعف کوتاه مدت، توانایی ها و استراتژی های بلند مدت رقبا داشته باشند. به نحوی که بتواند در مقابل استراتژی های آن ها واکنش نشان دهد. هم چنین هتل پارسیان به رابطه بین کاربرد منابع هتل با هدف ارزش برای مشتری باید توجه بیشتری داشته باشند. در هتل ها باید همه ی بخش ها به نیازها و احتیاجات یکدیگر پاسخگو باشند.
۲) برای افزایش عملکرد بازار، هتل پارسیان باید توجه بیشتری به حفظ مشتری داشته باشند تا بتوانند عملکرد بازار خود را بهبود دهند. سینگ و رانچود معتقدند که حفظ مشتری اثر مهمی روی سودآوری شرکت ها دارد. حفظ دو تا پنج در صد مشتریان، به طور معنی داری سودآوری را می تواند بهبود بخشد. همان طور که هزینه ها را تا ده درصد می تواند کاهش دهد. این امر بر این حقیقت تأکید می کند که هتل پارسیان بهتر است در زمینه ی روابط با مشتریان خود، تحقیق و بررسی بیشتری نمایند.
۳) با توجه به رابطه متغیر توسعه خدمات جدید و عملکرد بازاریابی هتل پارسیان و مولفه های اندازه گیری توسعه خدمات جدید باید گفت که هتل پارسیان برای افزایش عملکرد باید محصولات جدید و نو را ارائه دهند. هم چنین باید به توسعه فرآیندی، اداری و عملیاتی خود توجه داشته باشند تا بتوانند به طور مستمر از استراتژی توسعه خدمات جدید استفاده نمایند. هم چنین می تواند کارهای زیر را انجام دهد:
بررسی و دنبال کردن تغییرات بازار و فعالیت های رقبا
شناسایی نیازهای مشتریان در سطح بازار
آموزش کارکنان برای ایجاد روابط موثر با مشتریان
قرار دادن اطلاعات لازم از رقبا وشرکت در اختیار کارکنان
جذب مشتری و توجه به رضایت مشتریان در همه ابعاد آن
۵-۷٫ پیشنهادات برای تحقیقات آینده
به محققان توصیه می شود موارد زیر را به عنوان موضوعاتی پیشنهادی برای مطالعه و تحقیق مد نظر قرار دهند:
بررسی اثرات بازار گرایی بر عملکرد بازاریابی در سایر زمینه های صنعت خدمات
بررسی اثرات بازارگرایی بر عملکرد اقتصادی بازار.

۱-بُؤَسَ قَلْبی کَیـْــفَ ذَلاََّ
۲- لَمْ أکُنْ أخْشَی الذَّی کا

صارَ لِلسُّقمِ مَحَلاً؟!
نَ وَ قَدْ کَنْتُ مَخَلّی(ابو‌تمام؛ ۱۴۲۷:‌۲‌/‌۲۹۳)

ترجمه
۱- قلبم بینوا گشته چگونه ذلیل شده است و جایگاه بیماری و درد و رنج گشته است.
۲- از آنچه که بود نمی‌ترسیدم در حالی که تهی بودم.
شاعر نفس خود را با نفرین مورد محاسبه قرار‌ می‌دهد با الفاظی آسان که خالی از نوآوری است اما دارای یک زیبایی است که همچون جریان خون در احساساتش جریان دارد، نفرین به بینوایی یعنی عذاب و شدت بر نفس، او از خلال نفرین نفس خود تعجب‌ می‌کند که چگونه آن جدایی از معشوقه‌اش‌ ذلیل‌ می‌شود؟
و جسم خود را در معرض ناخوشی‌ها و بلا‌ها قرار داده است، به سبب عشق، او از عشق نمی‌هراسد اما از آثار آن که در هجران و ممانعت و اشتیاق ظاهر‌ می‌شود‌ می‌ترسد. او نفس خود را از خلال (هزار بار رهایی) رها کرده است تا یک هم آوایی موسیقیایی ایجاد کند که قلب برای رهایی نفسانیت خود بدان منسوب است، چرا که تکرار موسیقی درقافیه دارای یک اثر بزرگ در موسیقی الفاظ مفرد دارد، و این تأکیدی است برای آنچه که در فکر و نفس شاعر جریان دارد.

شاعر علی نیز بن جهم (وفات ۲۴۹ هـ ) خود را نفرین‌ می‌کند و‌ می‌گوید:

۱-اَ اَرْقَدْ اللَّیلَ مَسْرُوراً عَدَمْتَ اِذا
۲- اَللهُ یَعْلَمُ اِنَّی قَدْ نَذَرْتُ لــَـــــــهُ

عَیشی وَ"اَحْمدُ” یَرْعی لَیلهُ وَ صَبا
صِیامَا شَهْرٍ اِذا ما “اَحْمَدُ” رَکِبـــــا(علی بن جهم؛ ۱۹۵۹: ۱۰۹)

ترجمه
۱-آیا شادمانه و با خوشحالی شب را به بیداری سپری کنم در حالی که زندگیم را نابود کردم و احمد ایام جوانی را با حالت مریضی شبها بیدار است
۲- خداوند آگاه است که من یک ماه روزه نذرکردم زمانی که احمد سوار بود.
شاعر بر خود نمی‌پسندد که او خوش بگذراند ودوستش مریض باشد، او خود را نفرین‌ می‌کند به (زندگانیم نابود باد) تا در آن شبهای طولانی و وحشت خوابش را بیان کندو این که او نذر کرده که برای شفای او روزه بگیردو این برگرفته از آیه شریفه سوره مریم است که خداوند از قول حضرت مریم‌ می‌فرمایند: ﴿… إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمَنِ صَوْمًا…‌ً﴾(مریم/ ۲۶) (من برای خدا نذر کرده ام که روزه بگیرم‌).

فصل پنجم

تاثیر پذیری اشعار دعایی شاعران عصر عباسی اول از قرآن کریم و ادعیه معصومین (ع)

فصل پنجم
تأثیر‌پذیری اشعار دعایی شاعران عصر عباسی اول از قرآن کریم و ادعیه معصومین (ع)
۵-۱٫ نمونه هایی از تاثیر پذیری اشعار دعایی از قرآن و ادعیه مأثوره
قرآن کریم بعنوان آخرین کتاب آسمانی و کامل‌ترین دستور زندگی بشر از اعجاز لفظی و معنوی برخوردار است. کلام رسول مکرم اسلام (ص) که پیام آور این اعجاز الهی است و نیز کلام اهل البیت‌(ع) که عدل قرآن محسوب‌ می‌شوند نیز در راستای قرآن‌ کریم است و لذا این دو یعنی قرآن و حدیث حضرات معصومین علیهم‌السلام بهترین الگوی بشر و خصوصاً الگوی جامعه اسلامی و مسلمانان بوده و هست. شعرای اسلامی و خصوصاً شعرای عصر عباسی اول بعنوان قشر فرهیخته جامعه همواره از نظر ادبی از این کتاب آسمانی و کلام حاملان آن الهام و تأثیرپذیری داشته‌اند. گر چه در زمان خلفای عباسی مخصوصا دوره عباسی اول ادعیه اهل‌البیت (ع) به شکل امروزی تدوین نگردیده بود و اصولاً امامان شیعه و پیروانشان تحت نظر شدید بودند و فضای منع تدوین حدیث که زمان خلیفه اول آغاز شده بود تا حدودی حاکم شده بود و تنها قرآن در دسترس اکثریت جامعه اسلامی قرار داشت. با این وجود برخی از شعرای شیعه به واسطه دسترسی به ائمه هدی (ع) در پاره‌ای از اشعار خود از کلام آنان اقتباس‌ می‌نمودند. در اینجا منظور از تأثیر‌پذیری و اقتباس شعر شعرای عصر عباسی اول از قرآن و ادعیه ناظر به تأثیر‌پذیری از نظر لفظی است گرچه در مواردی نیز علاوه بر تأثیر‌پذیری لفظی از قرآن و دعای معصومین (ع) کلام شاعر از نظر معنوی نیز تأثیرپذیری داشته است.
شاعر علی بن جهم (وفات ۲۴۹ هـ - ۸۶۶ م) متوکل، خلیفه عباسی را مدح نموده و او را اینگونه مورد خطاب قرار‌ می‌دهد.

۱- فَهَنیئاً لِلْمُلْکِ صَحَهً راعــیـ
۲- جَعْفَرُ وَجْهُهُ یَدُّلُ عَلیَ الْخَیـ
۳- حَسْبُکَ اللهُ ناصِر‌اً اِذْ تَوَکَـلْـ

هِ وَلـِـلْدینِ عِزُّهُ الْمُوصــولُ
رِوَکُلُّ امْریءٍ عَلیهِ دَلیـــلُ
تُ عَلیَ اللُه وَ هُوَ نِعْمَ الْوَکیلُ

۱-۳- اهداف پژوهش
هدف کلی این پژوهش، مقایسه مولفه های نابرابری آموزشی بر اساس دیدگاه فریره و مقایسهی آنها با مولفه های نابرابری آموزشی در نظام آموزشی ایران از دیدگاه دبیران دبیرستانهای چهار ناحیهی شهر شیراز و متخصصان و مربیان نظام آموزشی و در نتیجه دستیابی به نقاط اشتراک و افتراق آنها بود.
۱-۳-۱- اهداف جزیی
فهم مولفه های نابرابری آموزشی از دیدگاه مکتب انتقادی (پائولو فریره)
فهم مولفه های نابرابری آموزشی در نظام آموزشی ایران از دیدگاه دبیران و متخصصان تعلیموتربیت
مقایسه مولفه های نابرابری آموزشی از دیدگاه مکتب انتقادی (پائولو فریره) و نظام آموزشی ایران از دیدگاه دبیران و متخصصان تعلیموتربیت
۱-۴- تعاریف مفهومی واژهها و اصطلاحات
در این بخش از پژوهش، پژوهشگر به تعریف اصطلاحات و مفاهیمی پرداخت که نقشی کلیدی در این پژوهش ایفا میکردند. این اصطلاحات عبارتند از:
نظام آموزشوپرورش، عدالت، برابری، نابرابری آموزشی، نظریه انتقادی
۱-۴-۱- نظام آموزشوپرورش
علاقه‌بند معتقد است که نظام آموزش‌وپرورش، پدیدهی اجتماعی عام است که در تمام جوامع امروز یافت می‌شود. وی همچنین آموزشوپرورش را در معنای عام، مترادف با جامعه‌پذیری و در معنی اخص، فراگردی می‌داند که افراد به‌واسطهی آن در وضعیت‌های اجتماعی سازمان‌یافته قرار ‌می‌گیرند (علاقه‌بند،۱۳۸۷ :۳۵).
۱-۴-۲- عدالت
مفهوم عدالت زمانی به وجود می‌آید که زندگی اجتماعی انسان‌ها شکل می‌گیرد در واقع در پرتو زندگی بشر بود که مفهوم عدالت نیز ظهور پیدا کرد.
عدالت امری عمومی، فرا تاریخی و انسانی است یعنی مربوط به دین خاص، مذهب خاص و دورهی تاریخی خاصی نیست بلکه همواره در میان همهی ادیان و مکاتب مطرح بوده و خواهد بود؛ از اینرو دغدغه‌ای که باعث می‌شود ما انسان‌ها به بحث عدالت بیندیشیم، دغدغه “به‌زیستن” است (لک زایی، ۱۳۸۸).
۱-۴-۳- برابری
برابری نیز مفهومی بسیار گسترده و پیچیده است و نمیتوان تعریف واضح و روشنی از آن ارائه داد.
ریچاردسون بر این عقیده است که برابری، مفهومی پیچیده و گیجکننده است. واژهی برابری را باید ذکر کرد اما نمیتوان آن را به صورت ژرف تشریح کرد؛ زیرا تشریح آن در فلسفه و علم اخلاق به بنبست کشیده شده است. هودسون سه وجه از برابری را خاطرنشان میکند: برابری درآمد، برابری پاداش برای تلاش و تاثیر توزیعی تامین خدمات عمومی (ریچاردسون^[۸]، ۱۹۷۹: ۱۶۱- ۱۶۲، به نقل از جمالی، ۱۳۸۷).

۱-۴-۴- نابرابری
نابرابری مفهومی است که در مقابل برابری قرار میگیرد و به مانند آزادی جزء مفاهیمی به شمار میرود که فلاسفه تعریف واحدی برای آن ارائه نکردهاند. برای نابرابری تعریف مستقلی وجود ندارد؛ بنابراین هر آن‌چه با عنوان برابری در نظامهای اجتماعی- سیاسی مطرح میشود، در چارچوب ساختار همان نظام باید تعبیر و تفسیر شود (شیخاوندی، ۱۳۸۳).
۱-۴-۵- برابری و نابرابری آموزشی
نابرابری آموزشی مفهومی است که از دهه های هفتاد و هشتاد قرن بیستم توجه پژوهشگران زیادی را به خود معطوف داشته است. پژوهشگرانی که با سلیقهها و زمینه های عمدتاً انتقادی، به دنبال کشف و روابط آشکار و نهان دو متغیر کلان اجتماعی، یعنی نابرابریها و آموزش‌وپرورش بودند. دهقان در تعریف نابرابری آموزشی معتقد است که نابرابریهای آموزشی و عدالت آموزشی، مفاهیمی هستند که همانند دو روی یک سکه، واقعیتی به نام میزان دسترسی دانشآموزان و لازمالتعلیمان طبقات، جنسیتها، نژادها، فرهنگها و مناطق متفاوت را به تحصیل، تعریف میکنند؛ به‌عبارت‌دیگر دیگر افزایش هر روی سکه، موجب کاهش روی دیگر آن خواهد شد. با این وصف، چنانچه جامعهای بخواهد در جهت بسط عدالت آموزشی حرکت کند، ناگزیر است نابرابری فرصتهای آموزشی را کاهش دهد (دهقان، ۱۳۸۳).
مفهوم برابری فرصتهای آموزشی، مفهومی است نسبی که به تبع شرایط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعه در حال تغییر است و تا کنون سه شکل مشخص به خود گرفته است؛ برابری فرصتهای آموزشی به معنی درونداد مساوی، برابری فرصتهای آموزشی به معنی فرایند مساوی و برابری فرصتهای آموزشی به معنی برونداد مساوی (جوادی، ۱۳۷۸: ۲۷، بهنقل از بابادی عکاشه، شریف، جمشیدیان، ۱۳۸۷).
۱-۴-۶- نظریه انتقادی
نظریه انتقادی، در معنای دقیق کلمه، عبارت است از پروژهای بینرشتهای که توسط ماکس هورکهایمر اعلام گردید و از سوی اعضای مکتب فرانکفورت و جانشینان آنها به‌کار بسته شد. مطابق با این نظریه مهم‌ترین آرمان پروژۀ روشنگری یعنی برپایی جامعۀ مدنی را میتوان از طریق اعمال پژوهشهای اجتماعی بر نظریۀ تحول (تکامل) مارکس تحقق بخشید. نظریۀ انتقادی در معنای نهچندان دقیقتر، در حال حاضر اصطلاح عامتری است که در سایۀ آن پروژه های تحقیقاتی در علوم اجتماعی و انسانی سعی دارند تا بین نظریۀ حقیقت و کاربست سیاسی، وحدت ایجاد نموده و آن دو را با هم متحد سازند. در هر دو معنای فوقالذکر، نظریه انتقادی در حقیقت مولود سنت تفکر کانتی است که برای شناخت «خود» ارزش زیادی قایل است (نوذری، ۱۳۸۳: ۱۲۹).
فصل دوم
بررسی دیدگاه صاحبنظران و پیشینه پژوهش
کوپر^[۹] سه روش را برا ی مرور ادبیات پژوهش بیان نموده است:
مرور تجمیعی یا تلفیقی^[۱۰]که در آن خلاصه‌ی نتا یج تحقیقات پیشین ارائه می‌گردد.
مرور نظر ی^[۱۱]‌که پژوهش‌گر به تئور‌ی‌های موجود در رابطه با موضوع مورد مطالعه می‌پردازد.
‌مرور روش‌شناختی^[۱۲]که محقق به معانی و روش‌های مورد استفاده‌ی پژوهش‌گر ان پیشین اشاره می‌کند ( نقل از کرسول،‌۲۲-۲۱ :‌۱۹۹۴).
با توجه به بررسیهای انجام شده، پژوهشی تاکنون در رابطه با استخراج مولفه های نابرابری آموزشی صورت نگرفته بود و آنچه موجود بود تنها به نابرابریها و بیعدالتیها در نظام آموزشی بهصورت کمّی و کیفی پرداخته بودند که در ذیل به آنها اشاره شده است.
در این پژوهش در هر دو بخش پشینههای کیفی و کمّی از روش تجمیعی یا تراکمی استفاده شده است.
در این فصل پس از ارائه‌ دیدگاه‌ برخی از صاحب‌نظران، ادبیات پژوهش مورد بررسی قرار گرفتند و پاره‌ای از پژوهش‌های صورت گرفته در این حوزه ارائه شده و در انتها پرسش‌های تحقیق بیان گردیده است.
در بررسی تاریخچه برابری و نابرابری به مفهوم عدالت در تاریخ میرسیم. مفهوم عدالت اساسیترین مفهوم در فلسفهی اخلاق، سیاست و حقوق است. پرسشهای گوناگونی که درباره‌ی اعمال و رفتار و شیوهی صحیح زندگی و همچنین حقوق و تکلیف و تعهدات افراد در عرصه های گوناگون اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی دولتها مطرح میشود، همگی در ذیل مفهوم عدالت قرار میگیرند. همچنین ایجاد تعادل میان اهداف مختلف زندگی انسانها مانند شادی، فضیلت، رفاه، معرفت و نیز ایجاد تعادل میان خواستها و غایات عمومی و بهره‌برداری متعادل از ثروت و شیوه توزیع آن جزیی از بحث عدالت به شمار میرود. با این‌حال بحث عدالت صرفاً نظری نیست، بلکه اساساً معطوف به عمل است.
مبحث عدالت در همین معنای عملیتر خود با مقولات و مفاهیمی مانند برابری، اخلاق، انصاف و آزادی در میآمیزد.از اینرو مفهوم عدالت در معنای گسترده آن با همهی مفاهیم و ارزشهایی که برای انسان ارزشمند و ارجمندند، پیوندی ناگسستنی دارد. آدمیان در همهی جوامع همواره در متن برداشتی از عدالت به سر میبرند و در همین متن است که شیوهی زندگی، ارزشها، هنجارها و روابط آنها معنا می‌یابند (بشیریه، ۱۳۸۲).
در تاریخ پرفرازونشیب و پیچیدهی تفکر دربارهی عدالت و مقولات آن مانند برابری، آزادی و غیره نخست به دیدگاه های ماقبل مدرن دربارهی عدالت یعنی دیدگاه های پیشسقراطیان، سوفسطاییان، افلاطون، ارسطو و غیره میرسیم و سپس بر دیدگاه های عصر مدرن مروری خواهیم داشت. چنانچه میدانیم از دیدگاه های فیلسوفان پیش از سقراط منابع زیادی در دست نیست؛ از اینرو نمیتوان قاطعانه مبحث عدالت را در زمان پیشسقراطیان به گونهای شایسته بررسی کرد و پیرامون این مبحث به نتیجهای دقیق دست‌یافت. اما یقیناً در میان همه‌ی اقوام و ملل گوناگون، اشخاص خردمند و نکتهسنج بسیار بودهاند که با گفته های خردمندانه خویش مردم را آگاه میساختند. در میان یونانیان و حکمای پیش از سقراط این‌گونه دانشمندان نیز بسیار بودهاند. در ذیل به بررسی دیدگاه فیلسوفانی میپردازیم که در باب مساله عدالت نظراتی داشتهاند.
۲-۱- دیدگاه صاحبنظران
۲-۱-۱- پیشسقراطیان :
۲-۱-۱-۱- هرقلیطوس (هراکلیتوس)
وی از بزرگان حکمای باستان و از اهل افسیوس است. هرقلیطوس جهان را به رودی تشبیه میکند که همواره روان است و هر لحظه مانند لحظهی دیگر نیست. وی معتقد است که نسبت به هیچ چیز نمیتوان گفت میباشد بلکه باید گفت میشود و شدن نتیجهی کشمکش اضداد است؛ از اینروی هرقلیطوس جنگ در عالم را ضروری میداند و از طرفی معتقد است که باید حد تعادل و تناسب رعایت شود. یعنی به زعم هرقلیطوس عدالت، اعتدال است و بیعدالتی خروج از حد اعتدال. چنانکه به جدّ معتقد است اگر چیزی از حد اعتدال بیرون شد، عدل عالم او را به مقام خود بر میگرداند (فروغی، ۱۳۸۸).
۲-۱-۱-۲- سوفسطاییان
در یونان باستان انگیزۀ اصلی و اولیهای که موجب طرح مسالهی عدالت از جانب فلاسفهی مهم و مشهور آن سامان یعنی ، افلاطون و ارسطو شد، از موضع سوفسطاییان برمی‌خاست. مواضع سوفسطاییانی چون پروتاگوراس، آنتیفون و تراسیماخوس مجادلاتی برانگیخت که سرانجام موجب تنظیم نظری و فلسفی در خصوص عدالت از جانب فلاسفهی آن زمان شد ( بشیریه، ۱۳۸۲). دستگاه های فلسفی بزرگ پیش از نیمه دوم قرن پنجم با یک نهضت شکاکیت روبهرو شدند که بزرگترین شخصیت آن پروتاگوراس، بزرگ سوفسطاییان بود. لفظ سوفسطایی به کسی اطلاق میشد که امور خاصی را که برای زندگی عملی بهکار می‌آمد را به جوانان می‌آموخت و چون برای اینگونه آموزشها مدارس عمومی وجود نداشت، سوفسطاییان به کسانی درس میدادند که توانگر بودند. همین امر باعث شد که تمایل طبقاتی خاصی در آن‌ها شکل بگیرد و اوضاع سیاسی آن زمان این امر را تشدید میکرد. در آتن و بسیاری از شهرهای یونان دموکراسی از لحاظ سیاسی باب شده بود اما عملاً کاری صورت نمی‌گرفت (راسل، ۱۳۹۰). موضع اصلی سوفسطاییان در خصوص عدالت این بود که آنچه معمولاً عادلانه یا ناعادلانه شمرده میشد، وافعیت عینی و خارجی ندارد بلکه نتیجه میثاقها و رسوم اجتماعی است. به عقیدهی سوفسطاییان هیچ شیوهی زندی خاصی همواره و در همهجا عادلانه و درست نیست و هیچ اصول عدالتی که مطلقاً و همواره معتبر باشد، وجود ندارد. برخی از سوفسطاییان افراطیتر نیز معتقد بودند که مفهوم عدالت تنها اطاعت از قوانین جاری جامعه است و چون قوانین جامعه در همه جا از جانب طبقهی حاکمه و به نفع آن طبقه وضع میشود، پس عدالت معنایی جز حفظ منافع اقویا ندارد. تراسیماخوس در همین زمینه اینگونه استدلال میکرد که عدالت صرفاً همان منفعت حکام و توانگران است و قانون نیز بیانگر منافع قانونگذار میباشد. بدین صورت سوفسطاییان هرگونه ملاک و معیار عینی و مطلق برای تمییز اعمال عادلانه را نفی میکردند. در واکنش به چنین مواضعی فلاسفهی یونان به عرضهی نظریاتی در باب عدالت پرداختند که در ذیل شرح خواهیم داد (بشیریه، ۱۳۸۲).
۲-۱-۲- سقراط
سقراط به وضوح به عدالت اشاره میکند و به عقیدهی وی یکی از فضایل پنجگانه عدالت است. به زعم سقراط هرگاه علم به قواعدی که حاکم به روابط مردم بر یکدیگر میباشد منظور گردد، عدالت است (فروغی، ۱۳۸۸). با مطالعهی احوال سقراط متوجه میشویم که وی معتقد به گماردن افراد در جایگاه مخصوص خودشان است و منظور از عدالت در نزد سقراط نیز همین است؛ آنجا که گزنفون در خاطرات خود از سقراط مینویسد سقراط همواره سرگرم این مسیله بود که افراد با کفایت را به قدرت برساند و با سوالهایی از قبیل اینکه اگر من بخواهم کفشم را تعمیر کنم چهکسی را باید بدین کار گمارم؟ ذهن افراد را متوجه این موضوع میکرد که در جامعه باید هر فردی در هر موقعیتی که قرار میگیرد از شایستگی، توانایی و مهارتهای کافی برخوردار باشد (راسل، ۱۳۹۰). به طور خلاصه سقراط بر خلاف سوفسطاییان که اساس متافیزیکی اخلاق را سست کرده بودند در پی آن بود که مبانی اخلاق و عدالت را از نو بر اساس طبیعت استوار کند از اینرو معتقد بود که خیر، فضیلت و عدالت نه به این دلیل خوب است که خدایان آن را تعیین کردهاند بلکه چون فینفسه و ذاتاُ خوب است خدایان آن را پسندیده کردهاند (بشیریه، ۱۳۸۲).
۲-۱-۳- افلاطون
افلاطون نیز همانند استاد خود سقراط هم معیار و عینیت عدالت و فضیلت را میپذیرفت و هم رابطه میان معرفت به عدالت و عادلانه زیستن را قبول داشت (همان). از نظر افلاطون ثمرهی حکمت، عدالت است و هر امری از امور عالم چه مادی باشد و چه معنوی، از راه حواس درک نمیشود بلکه اصل و حقیقتی دارند که به خودی خود و به ذات خویش وجود دارند مثلاً عدالت مستقلاً و مطلقاً عدالت است (فروغی، ۱۳۸۸). افلاطون در استدلال خود شرط عمل عادلانه را شناخت مثال یا صورت کلی عدالت در ورای همهی اعمال عادلانهی جزیی می‌داند که همگی در آن مثال کلی مشترکاند. مثال اصلی عدالت در فلسفهی افلاطون، اعتدال است. وی همچنین معتقد است که جامعه نیز مانند فرد سه نیاز اصلی دارد: بقا، دفاع و رهبری و ایجاد تعادل میان این سه در مدینه فاضله به معنای عدالت اجتماعی است (بشیریه، ۱۳۸۲).
۲-۱-۴- ارسطو
دیدگاه ارسطو دربارهی عدالت متاثر از نظریهی کلی او دربارهی ماهیت سلسله مراتبی جهان بود. عقل و حیات از دیدگاه ارسطو عالیترین مرتبه در سلسله مراتب وجود است و امور دیگر در مراتب پایین و دست‌نشاندهی عقلند؛ از اینرو در نزد ارسطو وضع بردگی وضعی عادلانه بود زیرا بربرها که به بردگی گرفته میشدند از نظر عقل به پای یونانیان نمیرسیدند، همین حکم در مورد زنان نسبت به مردان از نظر ارسطو صادق بود. بهطور کلی به نظر ارسطو چون موجودات از لحاظ توانایی و شایستگی متفاوتاند، از اینرو عدالت در آن است که با هریک چنانکه استحقاق دارند رفتار شود. به عقیدهی وی رفتار نابرابر با افراد نابرابر از حیث موضوع نابرابری آنها عمل عادلانه و عدالت است و همچنین رفتار برابر با افراد برابر از حیث موضوع برابری لازمهی رعایت عدالت است (همان). از نظر ارسطو عدالت و دادگری به یک اعتبار شامل همهی فضایل است چراکه هر کس مرتکب یکی از رذایل شود ظلم کرده و عدالت را به زیر پا نهاده است مخصوصاً در مواردی که دیگران نیز دخالت داشته باشند. به عقیدهی ارسطو دو نوع عدالت وجود دارد یکی عدالت توزیعی و دیگری عدالت معاملهای. عدالت به معنای خاص در دیدگاه ارسطو عبارت است از برابرداشتن اشخاص و دادن حق هرکس به او اما برابرداشتن همیشه به این معنا نیست که همه به یک اندازه سهم ببرند بلکه تناسب باید رعایت شود و این همان عدالت توزیعی است. در نوع دیگر، عدالت در مقام صحیح معامله و رفتار با مردم است که باید برابری رعایت شود و این عدالت معاملهای است (فروغی، ۱۳۸۸). در نتیجه توزیع داراییها در هر جامعهای باید بر حسب شایستگی و استحقاق صورت بگیرد. کسانی که شایسته و مستحق سهمهای برابرند باید سهم برابر دریافت کنند و بالعکس (بشیریه، ۱۳۸۲). در فرضیهی جمهوری و دموکراسی عقیدهی افلاطون این است که دولت مجموعهای از افراد آزاد و متساوی است؛ ازاینرو حکومت باید متعلق به مردم و عموم باشد. وی همچنین معتقد است که همه باید در اتخاذ تصمیمات مشارکت داشته باشند و امور باید با رای اکثریت اجرا شود. برای حفظ آزادی و برابری و داد نباید میان مردم از لحاظ تحوّل و تعقل تفاوت بسیاری باشد؛ ازاینرو در تقسیمبندی حکومت از نظر ارسطو، خیر و صلاح جماعت باید درنظر گرفته شود و کارها باید به دست کاردان اداره شود، قدرت محدود باشد و قانون نیز حکمفرما باشد (فروغی، ۱۳۸۸).
۲-۱-۵- رواقیون

نکته دیگر اینکه خود دانش آموزان یا نمایندگان و شوراهای آنان نیز اجازه تغییر در سازماندهی و آرایش محیط را داشته باشند تا با این اقدام گامی در جهت فضای عاطفی و صمیمی برداشت و هم فرصت تخیل،تأمل و خلاقیت را فراهم ساخت. مشارکت کننده ای(P8) چنین می گوید:« درباره فضای آموزشی وجود گالری های هنری، اجازه به دانش آموزان برای تغییر در محیط، وجود فضاهای سبز برای تجمع و حرف زدن . وجود مکان سوم یا به اصطلاح مکانی آزاد برای رفتار فردی، اجازه برای تغییر در محیط آموزشی، اجازه نگهداری از حیوانات و پرورش فضای سبز در مدارس و … و همچنین ویژگیهای کالبدی مانند محیط های متغیر و مولتی مدیا قابل ذکر هستند».

این مؤلفه متبادر کننده این پیام است که محیط یادگیری نباید محدود به داخل کلاس درس آن هم صرفاً برنامه درسی رسمی باشد بلکه از فضاهای موجود در مدرسه و حتی خارج از مدرسه همچنین فضای مجازی استفاده نمود و دانش آموزان را در طراحی و سازماندهی فضاهای واقعی و مجازی(سایت مدرسه ، وبلاگ و غیره)مشارکت داد.اسکایرو (۲۰۰۸) بیان می کند زمانیکه کودکان به بیرون از کلاس درس برده می شوند یک دنیای کامل از تجارب غنی یادگیری به عنوان بخشی از محیط آموزشی شکل می گیرد از آن جا که مدرسه فعال، تجارب آموزشی خارج از کلاس ارائه می دهد سالنها، حیاط و اطراف آن تفاوت زیادی با مدرسه سنتی دارد در مدرسه سنتی کودکان فقط در داخل کلاس و نیمکت های خود یاد می گیرند در حالیکه در مدرسه فعال افراد تشویق می شوند که در هرجا اتفاقات جالبی روی می دهد خودشان به یادگیری بپردازند.
۱۰-ج)ارزشیابی
آخرین و نه کم اهمیت ترین عنصری که به آن می پردازیم ارزشیابی است ارزشیابی در مطالعات برنامه درسی شامل ارزشیابی برنامه درسی و ارزشیابی یادگیرنده یا همان ارزشیابی پیشرفت تحصیلی می باشد(اسکایرو،۲۰۰۸). نظر به اینکه در تدوین برنامه درسی ارزشیابی یادگیرنده بیشتر از ارزشیابی برنامه درسی مد نظر قرار می گیرد و ارزشیابی به عنوان یک عنصر برنامه درسی همان ارزشیابی پیشرفت تحصیلی است و ارزشیابی برنامه درسی در سطح سیاستگذاری تعیین می شود(موسی پور،۱۳۹۱). از این رو منظور ما از ارزشیابی به عنوان یکی از عناصر دهگانه الگو، ارزشیابی پیشرفت تحصیلی است هر چند به فراخور بحث نکاتی نیز درباره ارزشیابی برنامه درسی مورد اشاره قرار می گیرد. مؤلفه های زیبایی شناسی و هنری که برای ارزشیابی بدست آمدند عبارت اند از:
۱-۱۰-ج)ارزشیابی تنها کمی نبوده بلکه باید به ارزشیابی کیفی نیز توجه نمود.
در ارزشیابی از دو رویکرد کمی و کیفی سخن به میان می آید ارزشیابی کمی بر اساس نمرات که معمولاً از آزمونها به دست می آید صورت می گیرد ولی ارزشیابی کیفی بدون استفاده از نمرات و براساس ابزارهای گوناگونی که کیفیت و ویژگی تحصیلی دانش آموز را توصیف می کند انجام می شود اما در گذشته رایج شدن ارزشیابی کمی باعث گردیده ارزشیابی کیفی مورد بی توجهی قرار گیرد. آیزنر(۲۰۰۲ص۱۸۰) این موضوع را چنین گوشزد می کند«ارزشیابی و سنجش اغلب با اندازه گیری مترادف دانسته می شوند اما لازم نیست ارتباطی بین اندازه گیری و ارزشیابی وجود داشته باشد بلکه ارزشیابی بدون اندازه گیری کمّی نیز وجود دارد.»
در حوزه هنر و زیبایی شناسی هنگام ارزشیابی آثار هنری معمولاً از نقد و قضاوت زیباشناختی سخن گفته می شود قضاوت زیباشناختی براساس اندازه گیری عددی صورت نمی پذیرد بلکه تلاش می کند کیفیت موجود در شی مورد ارزیابی را تبیین و تشریح کند. کریتندن(به نقل از اسمیت،۲۰۰۸) می گوید: روش قضاوت زیباشناختی نوعی ارزیابی است که نتیجه توصیف و باز توصیف دقیق بوده تا اینکه مخاطب را متقاعد سازد و ویژگی و اهمیت کار را روشن سازد. پس براساس این ویژگی عالم هنر و زیباشناختی ارزشیابی کیفی بیش از ارزشیابی کمی قابل توجیه و پذیرش است و به قول مهرمحمدی(۱۳۹۰) کاستن ارزشیابی به اندازه گیری در تعلیم و تربیت ملهم از عالم هنر فاقد وجاهت است از این رو توجه به ارزشیابی کیفی یکی از مؤلفه هایی است که در الگوی پیشنهادی برگزیده شده است برای انجام ارزشیابی کیفی می توان از فنون مختلفی استفاده نمود که عبارت اند از:

• • ارزشیابی پوشه ای

• • یادداشت های معلم

• • دفتر خاطرات

• • چک لیست های رشد

• • گزارش روزانه و دفتر ثبت فعالیتهای یادگیری

• • داستانهای حکایتی

در این میان ارزشیابی پوشه ای یکی از اشکال معتبر می باشد پوشه ها مجموعه سازمان یافته از کار کودکان است که از ثبت مداوم پیشرفت کودک در همه زمانها به دست می آید. یکی از مزایای پوشه ها این است که چشم اندازها و صداهای چندگانه ای منعکس می سازند صداهایی از کودکان، والدین و معلمان؛ آنها می توانند نمونه های نوشتاری، کار هنری، نقاشی، داستانها، نوارهای صوتی از خواندن شفاهی و صحبت کردن، عکسها، برگه های ریاضی، بازخوردهای معلم و والدین، خلاصه های پیشرفتی و توضیح اندیشه خود کودکان در مورد کارشان را در آن بگنجانند(اسکایرو،۲۰۰۸).
همانطور که قبلاً اشاره شد تعدد و تنوع در حوزه هنر و زیبایی شناسی اهمیت خاصی دارد و این مزایای ارزشیابی پوشه ای می تواند بر تنوع بخشی و بررسی همه جانبه و کل گرایانه که در مؤلفه های بعدی بحث خواهد شد کمک شایانی بکند. یکی از مشارکت کنندگان(p3) می گوید:«استفاده از روش کیفی و مستمر از بعد زیبایی شناسی قابل ذکر است تا از انواع فنون و ابزار ارزشیابی کیفی مانند کارپوشه در فرصت های متنوع یادگیری استفاده شود».
۲-۱۰-ج) روی آوردن به خبرگی و نقادی آموزشی
خبرگی و نقادی آموزشی در راستای همان ارزشیابی کیفی است اما نظر به اهمیت خبرگی و نقد در حوزه هنر و زیبایی شناسی به عنوان یک مؤلفه مستقل قابل بررسی است. یکی از مشارکت کنندگان(P9) می گوید:«در عالم هنر از نقد هنری بهره گرفته می شود نقد هنری برمبنای نظریه ها صورت گرفته و بیشتر حالت تفسیری دارد مثلاً گوته می گوید در ارزیابی یک اثر هنری باید پرسید «چه می گوید؟ چگونه می گوید؟ آیا در گفتن آنچه که می خواهد بگوید با توجه به آن نوع گفتن(قالب) بیان نموده است یا نه؟» از این رو در ارزیابی اثر هنری محتوای پیام اثر، قالب بازنمایی و میزان موفقیت انتقال پیام مورد بررسی قرار می گیرد».
خبرگی ظرفیت قدرشناسی کیفیت های مهم در پدیده های آموزشی است و نقادی وسیله افشا و علنی ساختن قدرشناسی(بارون،۱۳۸۸،ص۳۶۹). به دیگر سخن خبرگی درک کیفیت ها و ویژگی های خاص پدیده های آموزشی است و نقادی بازنمایی آن ویژگی ها در قالب خاص می باشد. پیچیدگی تعلیم و تربیت و فرایندهای موجود در آن کیفیت ها و مختصاتی تولید می کند که با رویکرد کمی و اندازه گیری عددی به سختی می توان تصویر روشنی از آن بدست آورد. آیزنر(۲۰۰۵،ص۵۱) بر این نکته چنین اشاره می کند:« دامنه تغییرات، استغنا و پیچیدگی پدیده های آموزشی که در کلاسهای درس رخ می دهد گسترده تر از آن هستند که با اندازه گیری بتوان آنها را شناسایی کرده و بررسی کرد و این غنی بودن و پیچیدگی خواستار خبرگی آموزشی است و این یک اشتباه قدیمی است که مطالعات علمی(کمّی) آموزش برای بررسی مسائل واقعی کافی است بلکه نقادی و خبرگی آموزشی هستند که مکمل های مورد نیاز رویکردهای علمی در ارزشیابی را فراهم می نمایند».
خبرگی و نقادی آموزشی از فنون و رویکردهایی است که در هر دو نوع ارزشیابی پیشرفت تحصیلی و برنامه درسی می توان از آن بهره جست. در ارزشیابی دانش آموز می توان ویژگی ها و کیفیت های کودک را درک کرده و آن را آشکار نمود تا براساس تصویری که از کودک به دست آید جهت بهبود وضعیت آن اقداماتی از سوی خود دانش آموز معلم و والدین صورت پذیرد. در ارزشیابی برنامه درسی نیز می توان تصویر دقیق و ظریفی از آن چه در حین اجرای برنامه درسی می گذرد اطلاعاتی بدست آورد. به عبارت دیگر با عنایت به همان نقد هنری که گوته با پرسش چه می گوید؟ چگونه می گوید؟ آیا در گفتن آنچه که می خواهد بگوید با توجه به آن نوع گفتن بیان نموده است یا نه؟ می توان برنامه درسی را نیز به عنوان یک محصول هنری مورد بررسی قرار داد و توصیف کاملی از ویژگی های برنامه درسی در حال اجرا و آثار آن بر کلاس درس و یادگیرندگان ارائه نمود و اگر توصیف دقیق صورت بگیرد بستر تفسیر و ارزیابی مستدل و دقیق که گام های بعدی نقد می باشند مهیا خواهد شد و از این طریق بازخوردهای لازم برای بهسازی برنامه درسی حاصل می گردد.
اسمیت(b1371) فنون زیر را برای نقادی آموزشی ارائه کرده است: ۱- توجه به خصوصیات و کیفیت های زیباشناختی مانند توجه به عصبانیت و کشمکش ۲- توجه به خصوصیات غیر زیباشناختی مانند قدرت بیان ۳- برقراری ارتباط بین جنبه های زیباشناختی و غیرزیباشناختی برای مثال رنگ قرمز قدرت بیان را چگونه ارتقاء می بخشد ۴- کاربرد تفسیر های درست، موثق و تشبیه ها ۵- استفاده از تقابل ها، مقایسه ها و خاطره ها ۶- استفاده از بازگویی و تکرار ۷- استفاده از اشارات بیانی یا رفتارهای غیرکلامی
نگاهی به این فنون نشان می دهد معلم با انجام آن می تواند تصویر دقیق و ظریفی از کلاس درس خویش بدست آورد تصویری که در آن کیفیت های منحصر به فرد کلاس درس خویش به وضوح بیان شده است کیفیت هایی که با ارزشیابی های رایج نمی توان به آنها پی برد. حتی آن را می توان یکی از فنون نظارت و راهنمای آموزشی دانست که فرد دیگری به عنوان راهنمای آموزشی در کلاس درس با انجام مشاهدات دقیق در راستای خبرگی و نقادی آموزشی گام بردارد چیزی که متأسفانه در نظام آموزشی ما چندان مورد توجه قرار نمی گیرد و راهنمایان آموزشی که بتوانند با ارزیابی کیفیت های کلاس درس به معلمان در زمینه رشد حرفه ای کمک نمایند غائب هستند.
۳-۱۰-ج)در ارزشیابی علاوه بر نتیجه به فرایند نیز توجه شود
آیزنر(۲۰۰۵) تأکید می کند که اقدامات ارزشیابی در مفیدترین حالت خودشان جهت بهبود یادگیری دانش آموز، تدریس معلم و خود برنامه درسی سازنده هستند. این نکته به نوعی اشاره به اهمیت ارزشیابی تکوینی و فرایندی دارد زیرا وقتی اجرای برنامه درسی به پایان می رسد رفع نقاط ضعف برای دانش آموزانی که در حین اجرای آن برنامه درسی بودند افاده ای نخواهد داشت و آنان در صورت ارتقاء تحصیلی در پایه یا دوره بعدی تحصیل خواهند نمود از این رو ارزشیابی فرایندی و مستمر نسبت به ارزشیابی پایانی در راستای رفع نواقص و بهسازی فرایندهای تدریس و یادگیری نقش بیش تری دارد.
در حوزه هنر نیز فرایند اهمیت بسزایی دارد فرایندی که فرد به خلق اثر می پردازد و شیوه هایی که برای خلق احساس و زیبایی در اثر خود و همچنین حل چالشها به کار می گیرد. یکی از دانشهایی که در معرفت زیباشناختی قابل ذکر است دانستن چگونگی(مهرمحمدی،۱۳۸۳) می باشد. دانستن چگونگی استفاده از قوه تحلیل، شکل گیری معنا و چگونگی هنرمند معتبر شدن مدنظر است و این چگونگی همان فرایند را بیان می کند. حال وقتی فرایند یاددهی یادگیری مطابق نظر ماکسین گرین(به نقل از فتحی واجارگاه،۱۳۸۶) همانند خلق یک اثر هنری است بدیهی است که ارزشیابی مستمر و و فرایند یاددهی یادگیری لازم است منظور شود. آیزنر توصیه می کند که معلمان اهمیت مدت زمانی که شاگردان از یک تجربه لذت می برند را دریابند یعنی فرایندی که شاگرد در فعالیت یادگیری شرکت می کند در نگرش، علاقه و انگیزه شاگرد تأثیرگذار است. پس می توان یکی از مؤلفه های زیبایی شناسی و هنر را توجه به ارزشیابی مستمر و فرایند تربیتی یا فرایند یاددهی یادگیری ذکر کرد. یکی از صاحبنظران هنر(P7) می گوید:« ارزشیابی به صورت مستمر صورت پذیرد تا ارتباط بین معلم و شاگرد و همچنین ارتباط شاگرد با درس پویا و زنده نگه داشته شود».
۴-۱۰-ج)توجه به راه حلهای جانشین، گوناگون و بدیل یک مسئله
مطابق آیزنر(۲۰۰۲) یکی از درسهای هنر برای تعلیم و تربیت این است که برای هر مسئله تنها یک راه حل وجود ندارد بلکه راه حلهای متعددی برای مواجهه مؤثر با یک موقعیت قابل تصور است(مهرمحمدی،۱۳۹۰،ص۲۵). این مؤلفه در الگوی پیشنهادی که توجه به خلاقیت یکی از اصول آن است به طور ویژه قابل ذکر است زیرا در پرورش خلاقیت و همچنین رعایت تفاوتهای فردی بر پاسخها و راه حلهای بدیلی که شاگردان در حین فرایند یاددهی یادگیری و ارزشیابی ارائه می نمایند باید توجه نمود. یکی از صاحبنظران (P3) بیان می کند:« در ارزشیابی نظر به اینکه در عالم هنر به راه حل های بدیل یک مسئله توجه می گردد باید به انواع پاسخ هایی که شاگردان ارائه می کنند توجه نشان داد و از دید محدود و پاسخ های بسته پرهیز نمود».
۵-۱۰-ج)توجه به بُعد زیبایی شناسی آثار دانش آموزان
وقتی زیبایی ها دو دسته اند: زیبایی های طبیعی و مصنوعی، و از سوی دیگر خداوند در کنار زیباگرایی قدرت زیباآفرینی به انسان بخشیده است. تعلیم و تربیت که بدنبال پرورش قوای وجودی فرد است پرورش زیباآفرینی نیز از اهداف آن خواهد بود. حال برای آنکه دانش آموزان خلق زیبایی را منحصر به حوزه یادگیری هنر ندانند و زیبا آفرینی را به سایر حوزه های یادگیری و حتی به زندگی خویش گسترش داده و تعمیم ببخشند توجه به بعد زیبایی شناسی آثار دانش آموزان در کلیه حوزه های یادگیری به عنوان یکی دیگر از مؤلفه های زیبایی شناسی و هنر در قسمت ارزشیابی ارائه می گردد.
آیزنر(۲۰۰۵)می گوید هنرمندان و دانشمندان هر دو قالبهایی جهت به اشتراک گذاشتن دیدگاه های خود تولید می کنند این قالبها برای جذاب بودن لازم است خصوصیات زیبایی شناسی داشته باشند. وی در جای دیگری(۲۰۰۲،ص۱۸۳) بیان می دارد در ارزشیابی کار هنری باید سه بعد را مورد ارزیابی قرار داد کیفیت فنی، چگونگی نمایش خلاقانه یک ایده و میزان گویایی و زیبایی شناختی آن.
حال با عنایت به این عبارات وقتی دانش آموزان در دروس مختلف از قبیل علوم، کار و فناوری، مطالعات اجتماعی و غیره آثاری تولید می کنند با رعایت معیارهای زیباشناختی همچون هارمونی و هماهنگی موجود در اجزای یک اثر، ترکیب رنگها و غیره می توانند آثاری زیبا بیافرینند.
۶-۱۰-ج)آزاد گذاردن دانش آموزان در انتخاب فرم بازنمایی مورد دلخواه برای ارائه عملکرد خویش
وجود قالبهای گوناگون برای بازنمایی اطلاعات موضوعی است که بارها به آن اشاره کردیم و بر لزوم توسعه مهارت دانش آموزان در استفاده از قالبهای مختلف بازنمایی داده ها و به عبارت دیگر پرورش سواد رسانه های مختلف تأکید نمودیم و آن را به عنوان یکی از اهداف برخاسته از هنر و زیبایی شناسی در الگوی پیشنهادی مدنظر قرار دادیم. حال هدف پرورش سواد رسانه ها و همچنین ارائه محتوا در قالبهای مختلف می تواند رهنمون بخش این اصل باشد که دانش آموزان را از محدودیت ارائه عملکرد خویش در قالب های نوشتاری رها سازیم و این امکان فراهم شود که هر فرد با توجه به ویژگی های فردی خویش، نتایج فعالیت های خود را در هر قالبی که می خواهد ارائه نماید. آیزنر (۲۰۰۵) بیان می کند راه های دانستن فراوان هستند از آنجا که راه های دانستن فراوانند راه های انعکاس دانسته ها نیز فراوانند. از این رو بهتر است معلم به دانش آموز فرصت و اختیار انتخاب قالب بازنمایی مورد دلخواه را فراهم نماید تا از یک سو دانش آموز مقاصد خویش را بهتر بیان نماید و از سوی دیگر معلم نیز شناخت بهتر و عمیقتری نسبت به شاگرد پیدا نماید و در مورد عملکرد و کیفیت کار و نتایج فعالیت های شاگرد قضاوت نماید.
۷-۱۰-ج) تقویت امید، عزت نفس و خود پنداره مثبت در یادگیرندگان هنگام ارزشیابی پیشرفت تحصیلی
عشق و دوست داشتن، اندوه، مراقبت و امنیت، عزت نفس و احترام به نفس ویژگی های رایج بین انسانهاست (هویت^[۱۱۷]،۲۰۰۶،ص۲۰۵). در قسمت مبانی الگوی پیشنهادی اشاره شد که یکی از کارکردهای هنر بیان انسانگرایانه است طوریکه هنر درصدد اشاعه و ترویج انسانیت و ارزشهای اصیل بشری است از سوی دیگر انسانگرایی یکی از مکاتب و نظریات آموزشی و برنامه درسی است که فرضیات آن به وجودگرایان یا اگزیستانسیالیست ها بر می گردد. مکنزی^[۱۱۸](۱۹۹۸) با اشاره به این موضوع می گوید روانشناسی انسانگرایان با فرضیات وجود گرایان آغاز می شود. انسانگرایان در نظریات آموزشی خود بر استفاده از فعالیتهای هنری تأکید می کنند که نمونه آن فوشِی می باشد وی(۱۹۷۴) می گوید هنر نه به معنای سنتی و رشته جداگانه بلکه به عنوان بخشی از سایر رشته ها می تواند در تشکیل برنامه درسی انسانگرایانه به ما کمک نماید زیرا هنر با کل وجود انسان سروکار دارد.
از مفاهیم مهم نظریات آموزشی انسانگرایانه عزت نفس و خود پنداره مثبت می باشد و رسیدن دانش آموزان به عزت نفس بالاتر و خودپنداره مثبت از اهداف آموزشی انسانگرایان محسوب می شود. به نظر نیل^[۱۱۹](به نقل از شعاری نژاد،۱۳۸۳) مربی اسکاتلندی که از پیروان اگزیستانسیالیست ها بود ملاک موفقیت عبارت است از توانایی کار کردن با نشاط و زندگی مثبت. همچنین رگوزین(به نقل از کوریک شانک^[۱۲۰] و دیگران،۲۰۰۹) بر موفقیت جذاب مدرسه ای تأکید می کند و می گوید این نوع موفقیت معلمان را مجاب می کند با یادگیرندگان به عنوان افراد معزز، توانمند و مسئول ارتباط برقرار کنند.
حال با عنایت به اهمیت دید انسانگرایانه در حوزه هنر و همچنین اهمیت هنر در روانشناسی انسانگرایان یکی دیگر از مؤلفه های زیبایی شناسی و هنر تقویت نشاط، امید، عزت نفس و خود پنداره مثبت در شاگردان است که نه تنها در اهداف و فعالیت های یادگیری می تواند مدنظر قرار گیرد بلکه چون ارزشیابی پیشرفت تحصیلی بر خود پنداره مثبت شاگردان تأثیر می گذارد از این رو تأکید می شود که ارزشیابی پیشرفت تحصیلی به طریقی انجام گرفته و نتایج آن انعکاس داده شود که خودپنداره مثبت شاگردان را تقویت نماید. یکی از صاحبنظران(P2) می گوید:« ارزشیابی باید با ایجاد امید، عزت نفس و خودپنداره مثبت در دانش آموزان پیوند بخورد و طوری صورت پذیرد که آنها را در وجود یادگیرندگان بوجود آورد».
۸-۱۰-ج)استفاده از ارزشیابی اصیل ، باز و کل گرایانه
شهود و کل نگری از منابع درک و فهم در حوزه هنر و زیبایی شناسی به شمار می روند و هنر مطابق فوشی(۱۹۷۴) با کل وجود یادگیرنده سروکار دارد حال در ارزشیابی که در مورد میزان پیشرفت یادگیرنده قضاوت می گردد قضاوت مبتنی بر هنر و زیبایی شناسی ایجاب می کند که بر کل و تمامیت وجود شاگرد توجه شود. قضاوت مبتنی بر کل نگری نیز در بسترهایی رخ می دهند که دارای ساختار بسته نبوده و خشنودی در بسترهای باز و پروژه ای ایجاد می گردد و تجربه حاصل از آنها را به تجربه زیباشناسانه تبدیل می کند(مهرمحمدی،۱۳۹۰).
با الهام از این ویژگی هنر و زیبایی شناسی می توان از ارزشیابی کل گرایانه و باز سخن گفت تا بتوان اهدافی مانند خلاقیت، شهود، تخیل و بقیه که در الگوی پیشنهادی ذکر شده اند را دنبال نمود. یکی از صاحبنظران مشارکت کننده در پژوهش(P5) می گوید« به اعتقاد من ارزشیابی اصیل (Authentic) که توسط آیزنز معرفی شده، مناسب ترین روش است. چراکه خود آیزنر آن را از حوزه هنر به عاریت گرفته و هم اینکه پایه و اساس آن را حس ها و اشکال گوناگون بازنمائی مانند قالب های نوشتاری (نوشته)، دیداری (تصویر)، گفتاری (کلام) و غیره تشکیل می دهد».
بدیهی است که استفاده از حواس و اشکال مختلف بازنمایی در یک ساختار بسته نمی تواند محقق یابد و وجود ساختار باز در این راستا از ضرورتهاست. ارزشیابی کل گرایانه نیز از دو جهت قابل بررسی است یکی از جهت جنبه های وجودی انسان که ارزشیابی نباید فقط محدود به بعد ذهنی شاگردان باشد و دوم اینکه ارزشیابی مطابق انواع دانستن در زیبایی شناسی صورت پذیرد یعنی همانطور که ۴ نوع دانستن درون، درباره ی، چگونه و چرا قابل طرح است در ارزشیابی هم می توان راجع به دانستن فرد از نکات مهم یک موضوع، نحوه تجزیه و تحلیل موضوع توسط فرد، درک فرد از زمینه و مفاهیمی که بر دو نوع دانستن قبلی کمک می نمایند و اینکه چرا فرد به دانستن آن موضوع اقدام می کند یعنی نگرش فرد به آن موضوع ارزیابی و بررسی های لازم را انجام داد. البته انواع دانستن زیباشناختی با حیطه های گوناگون یادگیری قابل جمع می باشند بدین صورت که دانستن درون و درباره ی با حیطه شناختی، دانستن چرا با حیطه عاطفی و دانستن چگونگی با حیطه مهارتی بیشتر ارتباط دارند و بدین طریق نتیجه گرفت که در ارزشیابی کل گرایانه به هر سه حیطه یادگیری یا عرصه ها و عناصر مورد نظر برنامه درسی ملی در کنار ابعاد وجودی انسان توجه داشت.
۹-۱۰-ج) توجه به میزان وحدت و هماهنگی موجود در برنامه‌های درسی
این مؤلفه به ارزشیابی برنامه درسی دوره ابتدایی و به تبع آن برنامه درسی حوزه های مختلف یادگیری می پردازد. وحدت و هماهنگی از معیارهای زیباشناختی در حوزه هنر و زیباشناسی است. نصر(۱۳۸۹) بیان می کند وحدت و هماهنگی در ارزشگذاری زیباشناختی یا قدرشناسی یک اثر نقش حیاتی دارد هر قدر یک اثر هنر از تعادل و هماهنگی بیشتری برخوردار باشد حقیقت مورد نظرش را بهتر در دسترس فهم خواننده یا شنونده می گذارد.
با عاریت گرفتن این معیار زیباشناختی می توان گفت در ارزشیابی برنامه‌های درسی لازم است میزان یکپارچگی و هماهنگی موجود در آن بررسی گردد. وحدت و یکپارچگی را از دو جنبه می توان مطرح ساخت: وحدت بیرونی و وحدت درونی.
منظور از وحدت و هماهنگی بیرونی هماهنگی یک برنامه درسی با اسناد بالادستی و برنامه‌های درسی هم سطح خود می باشد درحالیکه هماهنگی درونی به انسجام موجود در بین عناصر گوناگون یک برنامه درسی اشاره دارد. وجود وحدت و هماهنگی چه در درون اصول و مصداق های خود عناصر، چه در بین عناصر و انواع برنامه ها از اصول برنامه‌ریزی درسی نیز به شمار می رود(ملکی،۱۳۸۳).اما با عنایت به آنچه گفته شد در می یابیم که وحدت و هماهنگی از اصول و معیارهای زیباشناختی نیز می باشد از این رو به عنوان مؤلفه دیگر زیبایی شناسی و هنر جهت ارزشیابی برنامه درسی در الگوی پیشنهادی انتخاب شده است.