Fire Scar: بخشی از پوشش گیاهی سوخته شده روی عکسهای هوایی یا تصاویر ماهوارهای.
Fire Weather: ترکیبی از شرایط آبوهوایی مهم برای تأثیرگذاری بر رفتار آتش، مانند درجه‌ حرارت، سرعت باد و رطوبتنسبی.

Prescribed Fire: هر نوع آتشی که برای مقاصد مدیریتی به پا میشود (مایرز و همکاران، ۲۰۰۴).
شناخت آتش به عنوان فاکتوری خوب یا بد در مراتع، آن را به عنوان ابزاری مفید در مرتعداری مطرح کرده است. آتشسوزی زمانی که به عنوان یک فاکتور کنترل کننده و با دستورالعمل به کار گرفته می شود مزایای زیادی دارد. آتش سبب کاهش انبوهی در بوتهایها میشود. سن توده، سوخت قابل دسترس، میزان علوفه، شاخه های کوچک و بزرگ مرده در آتشسوزی اثر گذارند. (حسینی، ۱۳۸۴).
فصل دوم
بررسی منابع
۲-۱- مقدمه
در گذشته های دور، سوزاندن پوشش گیاهی به عنوان روشی آسان برای تغییر و اصلاح رویشگاه، کاهش آفات و امراض، ایجاد فضا برای مناطق مسکونی، زراعت و … به کار میرفته است (دیل و همکاران ۲۰۰۲، کریمی ۱۹۹۴). از نظر تاریخی رومیها و سایر مردم مدیترانه بیش از ۲۰۰۰ سال پیش این کار را انجام میدادند (کترینگز و همکاران، ۱۹۹۹) سرخپوستان آمریکایی نیز گاهی برای به دست آوردن محصول بیشتر، چمنزارها را آتش میزدند (کترینگز و همکاران، ۱۹۹۹). آتشسوزی همانند پوشش گیاهی مؤلفه طبیعی مرتع به شمار میرود. بیشتر پوشش طبیعی تحت یک رژیم آتشسوزی رشد میکند و خود را برای تحمل آن سازگار میسازد. آتشسوزی از لحاظ قدمت بسیار قدیمیتر از پیدایش انسان است و از زمان مراحل تشکیل کره زمین، یکی از عوامل اصلی در محیط زیست شمرده میشود (آرتور، ۲۰۰۰). مهمترین علل و عوامل ایجاد آتشسوزیها میزان تراکم پوشش گیاهی، سرعت باد، دما، تراکم جمعیتی، فاصله از مراکز اطفاء حریق و فاصله از مسیر گردشگری است (طهماسبی و همکاران، ۱۳۹۰). آتش به عنوان یکی از فرآیندهای اکولوژیکی (به همراه اقلیم و چرای دام) (آرتمن و برن ۲۰۰۸) و یک نیروی طبیعی و قابل تکرار (لنز و همکاران ۲۰۰۵، کارلتون و لفتین ۲۰۰۰) نقش مهمی در پایداری، شکل و بقای اکوسیستمها (کارلتون و لفتین ۲۰۰۰، کاسی و همکاران ۲۰۰۹ و آرتمن و برن ۲۰۰۸) به ویژه گراسلندها (دیل و همکاران، ۲۰۰۲) دارد و از مکانیسمهای اولیه برای حفظ ساختار، تنوع، تولید، عملکرد (مورگان و لانت ۱۹۹۹، مقدم ۱۳۸۳، لنز و همکاران ۲۰۰۵، کریستوفر ۲۰۰۶، دیل و همکاران ۲۰۰۲) جمعیت، پویایی و قدرت رویشی گراسلندهاست (مورگان و لانت، ۱۹۹۹) و تکامل بسیاری از گونه های گیاهی را تحت تأثیر قرار میدهد (دیل و همکاران ۲۰۰۲).
لرستان در حال حاضر رتبه ششم مساحت جنگلها و رتبه هفدهم مساحت مراتع را در کشور به خود اختصاص داده است. در سال ۱۳۸۷ بیش از ۸۰ مورد آتشسوزی در مناطق حفاظت شده استان به وقوع پیوسته که ۸۵ درصد آتشسوزیهای عرصه های ملی در استان ناشی از آتش زدن پسچر مزارع توسط مردم بوده است. ۱۰ درصد دیگر آتشسوزیها مربوط به بیاحتیاطی مردم در مدت حضور در مراتع و جنگلها و همچنین ۵ درصد دیگر آتشسوزیهای رخ داده در استان هم عمدی بوده است. طبق آمار موجود طی یک دوره ۱۲ ساله (سالهای ۱۳۷۲-۱۳۸۳) بر اثر ۱۱۳۰ فقره آتشسوزی بیش از ۰۷۵۹/۲۹۱۲۸۰ هکتار از جنگلها و مراتع استان لرستان طعمه حریق شده است. (میری، ۱۳۹۰).
مطالعات مربوط به آتشسوزی در ایران از سال ۱۳۳۸ توسط جزیرهای آغاز شد (میری، ۱۳۹۰) و تا اکنون توسط محققان دیگر ادامه داشته است. از جمله مطالعات انجام شده در مورد آتشسوزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۲-۲- تأثیر آتشسوزی بر تراکم و تاجپوشش گونه های گیاهی
شکری و همکاران (۱۳۸۱) به منظور بررسی پیامدهای آتشسوزی بر ساختار پوشش گیاهی مناطق آتش گرفته، منطقه تختی ییلاق در قسمت جنوب پارک ملی گلستان را که در شهریور ۱۳۷۴ در سطحی معادل ۷۲۰ هکتار دچار آتشسوزی شده بود انتخاب و در توده های معرف مناطق آتشسوزی شده و شاهد، پوشش گیاهی و فیتومس بالای سطح خاک را مورد بررسی و مقایسه قرار دادند. تجزیه و تحلیل اطلاعات آنها نشان داد که درصد تاج پوشش در منطقه حریق با منطقه شاهد تفاوت معنی‌داری داشته، به طوری که این دو پارامتر در منطقه حریق افزایش معنیداری را نشان میدهد. همچنین در این تحقیق مشخص شد که گندمیانی مانندFestuca valessinana, Stipa pennata, Avena wiestii و Aegilops tauschii در منطقه حریق در مقایسه با منطقه مجاور خود در سطح ۱% افزایش معنیداری پیدا کرده است. ولی گونه های خشبی مانندOnobrychis cornuta, Acantophyllum pugens, Rosa persica و Cortoneaster oratus بر اثر آتشسوزی کاهش چشمگیری داشتهاند. فتاحی و طهماسبی (۱۳۸۹) تأثیر آتشسوزی را بر تغییرات پوشش گیاهی در مراتع اسد آباد استان همدان مطالعه کردند. آتشسوزی در تابستان سال ۱۳۸۳ انجام شده بود و ویژگیهای پوشش گیاهی بعد از آتشسوزی شروع و به مدت ۵ سال و هر سال در اوایل خرداد ماه اندازه گیری شده. در هر یک از سایتهای شاهد و آتشسوزی شده ۴ ترانسکت ۵۰ متری (در راستای شیب و عمود بر شیب) مشخص شد و در امتداد هر ترانسکت نیز ۵ پلات مستقر شد. برای مقایسه سال به سال میانگین صفات اندازه گیری شده دو منطقه و بررسی وجود اختلاف معنیدار بین آنها از آزمون تی و برای مقایسه سالهای مختلف در هر منطقه به طور جداگانه، از تجزیه واریانس یکطرفه و آزمون دانکن استفاده شد. نتایج حاصل از این تحقیقات نشان دادند که در اثر آتشسوزی درصد پوشش و تراکم گندمیان چندساله به طور معنیداری تا ۳۵% افزایش و تراکم و درصد پوشش بوتهایها تا ۷۵% کاهش معنیداری داشت به طوریکه تا انتهای دوره مورد مطالعه نتوانست به درصد پوشش قبل از آتشسوزی برگردد. دکاسترو و کافمن (۱۹۹۸) نیز آتشسوزی را به عنوان عاملی جهت افزایش بیومس بالای سطح زمین و تراکم گیاهان در واحد سطح در منطقه برزیل بیان کرد. جوادی و مأمون (۱۳۹۰) به منظور تعیین اثرات آتشسوزی بر پوشش گیاهی اکوسیستم مرتعی، منطقه پیرگلسرخ بهبهان را مورد مطالعه قرار دادند و به روش سیستماتیک-تصادفی با استقرار پلات در طول ۴ ترانسکت در دو منطقه شاهد و آتشسوزی شده نمونهبرداری کردند. نتایج حاصل از مطالعات آنها نشان داد که درصد پوشش گیاهی منطقه آتشسوزی از نظر کمیت افزایش ولی از نظر کیفیت کاهش داشته است. درصد پوشش گراسها در منطقه آتشسوزی شده نسبت به منطقه شاهد افزایش معنی‌داری را نشان میدهد. در صورتی که در منطقه شاهد درصد پوشش پهن برگان افزایش معنیداری داشته است. ادوارد و همکاران (۲۰۰۳) تأثیر آتشسوزی را بر روی پوشش گیاهی درمنهزارها در ارگون^[۱] آمریکا مورد بررسی قرار دادند. برای این ارزیابی ۶ سال واکنش گیاهان را به آتشسوزیهای تجویزی تابستانه مورد بررسی قرار دادند. تحقیقات آنها نشان داد که پوشش زیستگاه (بوتهای و علفی بلند) بعد از آتـشسوزی ۵۰% نسبت به منطقه کنترل کاهش یافت و در مقابل درصد پوشش و بهره‌برداری گراسهای چندساله و فوربهای یکساله بومی افزایش یافت و همچنین پیل و کرافورد (۱۹۹۶) در بررسی اثر آتشسـوزی بر جوامع گیاهی درمنـه دریافـت که آتشسوزیهای بهـار و پاییـز در داخل جـوامـع گیاهـی Artemisia purshia، پوشـش فـوربهـا را افـزایش و پوشش Aremisia tridentate را کاهش میدهند. دیبندیتی و پیرسون (۱۹۸۴) نیز آتشسوزیهای طبیعی را در دامنه کوه میدو^[۲] در نوادا^[۳] بررسی کردند و گزارش دادند که گراسها سریعاً بازیابی میشوند و یک سال بعد از آتشسوزی از ۸% پوشش به ۷۵ درصد پوشش سطحی میرسند. در نهایت آتشسوزیهای با شدت کم تأثیر قابل توجهی روی تاج پوشش گیاهان دارد ولی در آتشسوزیهای با شدت زیاد تاج پوشش، ممکن است به وسیله گرمای شدید حاصل از آتش مورد آسیب قرار گیرد، جوانههای انتهایی و قابلیت بازیابی خود را نیز از دست بدهد (جنکیس و همکاران ۲۰۰۷، جانسون ۱۹۹۲ و رندل ۱۹۹۹).
۲-۳- تأثیر آتشسوزی بر تنوع گونه های گیاهی
زارع مایوان و معماریانی (۱۳۷۸) در مطالعه بر روی پوشش گیاهی حاشیه جنوبی پارک ملی گلستان که در سال ۱۳۷۴ مورد آتشسوزی قرار گرفته بود به این نتیجه رسیدند که پوشش علفی در نواحی سوخته نسبت به مناطق اطراف آن دارای تنوع بیشتری است و برخی گونه های علفی در داخل محدوده آتشسوزی تراکم بیشتری دارند. دیر و همکاران (۲۰۰۱) اظهار کردند که آتش جزء جدایی ناپذیر مراتع استرالیا است و مدیریت آن تا حدی جزء ابزارهای محدود مدیریت مراتع در این ناحیه است. تولید قابل قبول چراگاه با حفاظت از مراتع از طریق شیوه مدیریتی آتش در فواصل زمانی مناسب امکان پذیر میباشد. این شیوه مدیریتی آتش اثرات قابل توجهی روی حفظ تنوع زیستی خواهد داشت. از این رو فهم چگونگی اثرات آتش روی تنوع زیستی اهمیتی بین المللی دارد، همچنین که باجوکو و همکاران (۲۰۰۹) از نقطه نظر بوم شناختی، آتش را یکی از فاکتورهای اساسی در تعیین تنوع و پراکندگی گونه های گیاهی میداند. پوررضا و همکاران (۱۳۹۰) بر روی تأثیر آتش بر تنوع پوشش گیاهی جنگلهای بلوط ایرانی زاگرس در استان کرمانشاه مطالعه کرد و در این پژوهش سعی کردند که پوشش گیاهی مستقر شده در جنگل را در اولین فصل رویشی بعد از آتشسوزی مورد بررسی قرار دادند و از آنالیز واریانس به این نتیجه رسیدند که اختلاف معنیداری بین تیمارهای مورد نظر وجود دارد و تنوع پوشش گیاهی بعد از آتشسوزی افزایش یافته است. شریعتمداری و همکاران(۱۳۹۰) اثر متقابل آتشسوزی و اقلیم بر تنوع گونهای گیاهی را در مراتع خشک و نیمهخشک بزنگان و جوزک در استان خراسان را مورد ارزیابی قرار دادند. این دو مرتع در سال ۱۳۸۳ دچار آتش‌سوزی شدند ولی از آن زمان تا سال ۱۳۸۹ تحت چرای سبک دام قرار داشتند. بر اساس نتایج تحقیق، تنوع سایت شاهد در منطقه نیمهخشک بیشتر از سایت شاهد در اقلیم خشک بود. در سایت نیمهخشک، آتشسوزی باعث افزایش هر سه پارامتر غنا، یکنواختی و تنوع شد. در سایت خشک آتشسوزی باعث افزایش غنا گردید ولی یکنواختی کاهش یافت، از اینرو در این سایت تنوع گونهای منطقه شاهد و آتشسوزی شده تفاوت معنیداری نداشت و در نهایت به این نتیجه رسیدند که آتش‌سوزی در مرتع نیمه خشک مفید است و باعث افزایش پایداری اکوسیستم میگردد؛ در حالی که در مرتع خشک به دلیل کاهش یکنواختی باعث کاهش پایداری میشود لذا توصیه نمیگردد. (پیل و کرافورد، ۱۹۹۶) روی قابلیت دسترسی علفخواران به علوفه بعد از آتشسوزی کنترل شده در جوامع Artemisia Purshia مطالعه کردند و افزایش تنوع و قابلیت دسترسی به علوفه را بعد از آتشسوزی اظهار کردند. فنگ (۲۰۰۸) با مطالعه تنوع گونه های گیاهی بعد از آتشسوزی دریافت که بعد از آتش‌سوزیهای با شدت کم، تنوع گونه ها افزایش مییابد و گونه های علوفهای و بوتهای جدید زیادی آشکار میشوند. کیو و همکاران (۲۰۰۶) تأثیر شدتهای مختلف آتشسوزی را بر گیاهان زیر درختی جنگلهای دستنخورده در چین بررسی کردند و اظهار کردند که تعداد گونه ها شاخصهای تنوع و یکنواختی تحت تأثیر شدتهای مختلف آتشسوزی، همگی از الگوی زیر پیروی میکنند: آتشسوزی ضعیف، تنوع گونه ها را به ترتیب نسبت به شدت متوسط و شدت کم افزایش میدهد. فنشام (۱۹۹۹) اظهار داشت که در جنگلهای استرالیا ۱۰ سال بعد از آتشسوزی غنای گونهای افزایش یافته است. آتشسوزی در فصل خواب غنا و تنوع گونهای را افزایش میدهد، ولی در فصل رشد تنوع گونهای را کاهش میدهد (دیل و همکاران، ۲۰۰۲). در برخی تحقیقات نیز تنوع منطقه آتشسوزی شده و شاهد تفاوت معنیداری نداشتهاند (شکری و همکاران،۱۳۸۱)، نتایج مطالعه شائوکینگچن و همکاران، ۲۰۱۰ روی تأثیر آتش بر ویژگیهای پوشش گیاهی نشان میدهد که تغییرات قابل توجهی در ویژگیهای پوشش گیاهی یک سال پس از آتشسوزی مشاهده شده. در مرکز و لبه آتش به ترتیب ۴ و ۶ گونه کلیدی وجود داشته که به طور آشکاری کمتر از منطقه کنترل (سوخته نشده) بوده است.
۲-۴- تأثیر آتش بر کلاس خوشخوراکی و ترکیب گیاهان
تغییر در ساختار و ترکیب پوشش گیاهی در اثر آتشسوزی امری اجتناب ناپذیر است (گیووارا و همکاران ۱۹۹۹، مقدم ۱۳۸۳، شکری و همکاران ۱۳۸۱). اثرات آتش به عنوان یک ابزار مدیریتی به طور گستردهای مورد مطالعه قرار گرفته است. (بیلی، ۱۹۸۸) نشان میدهد که بیشتر فوربها و گراس‌ها جوانههای انتهایی دارند که بر روی زمین قرار گرفتهاند که آنها را به شدت در برابر آتش مقاوم میکند در نتیجه درصد زیادی از گیاهان بعد از آتشسوزی را فوربها و گراسها تشکیل می‌دهند. برون (۱۹۸۶) در مطالعهای با به کارگیری روش ایجاد آتشسوزی برای از بین بردن گیاهان مهاجم در داخل چراگاه چارلویل^[۴] استرالیا نتیجه گرفت که در مدت سه سال اجرای طرح ۷۰% گونه‌های مهاجم Aristidia armata بر اثر سوزاندن از بین رفته و مابقی بر اثر شخم عمیق نابود شدهاند. با احتمال ۱% خطا نهالهای این گونه مهاجم Aristida در قطعات شخم خورده و بیش از ۵ درصد در قطعات شخم نخورده تجدید حیات یافته و دوباره مستقر شدند. میزان تأثیر آتش عمده به دوام آن بستگی دارد. در آتشسوزی احتمال از بین رفتن گونه های مرغوب نیز وجو دارد ولی تجدید حیات مجدد نهالها به صدمات آتشسوزی برتری دارد. هی (۱۹۹۹) و کیو و همکاران (۲۰۰۶) مشخص کردند که آتشسوزی ترکیب جوامع گیاهی را تغییر میدهد، گیاهان ابتدایی مانند Dichotoma غالب و گیـاهان مقاوم به خشکی، مقاوم به گرما و گیاهان نورپسند بعد از آتشسوزی افزایش مییابند، به طور کلـی میتـوان این گونه بیان کرد که شدت پایین آتشسوزی اثرات مثبتی روی رشد گیاهان و ترکیب جوامع گیاهی دارد. والسکی و همکاران در سال ۲۰۰۰ در مراتع شنی نبرسکا^[۵] به این نتیجه رسیدند که بر اثر آتشسوزی درصد ترکیب گونه های چوبی کاهش و فوربها افزایش داشتهاند. کیوسرا (۱۹۸۱) نشان میدهد که در مراتع اگر آتشسوزی تناوبی رخ ندهد، درختچهها به تدریج بر جوامع گیاهی غالب میشوند. این مطالعه نشان داد که آتش در جوامع bunchgrass-sagebrush بر حضور بوتهها اثر مخربی دارد. ۱۴ ماه پس از سوختن، فراوانی، تراکم و پوشش درمنه و rabbit brush به طور قابل توجهی تا حدود ۶۰، ۹۰ و ۹۰% به ترتیب کاهش یافت. در مقابل، بسیاری از پوششهای فورب و گراس به علت کاهش بوتهایها در ترکیب گیاهی افزایش یافته است، بنابراین در مراتع برای کنترل بوتهها میتوان از آتش استفاده کرد (جانسون و استرانگ، ۱۹۸۳). هامفری (۱۹۶۲) اعلام کرد Artemisia tridentate که فرم بوتهای دارد نسبت به آتشسوزی بسیار حساس میباشد و پس از آتشسوزی احیا نمیشود مگر از طریق بذر. در آیداهو، ایالت متحده آمریکا Artemisia tridentate حتی بعد از ۱۴ سال پس از آتشسوزی به شرایط قبل از سوختگی برنگشت در صورتی که فرم رویشی گراس در سالهای اولیه تجدید حیات یافت. (نل و همکاران، ۲۰۰۰). در مقابل پروالسکی و همکاران (۲۰۰۱)، جیکوب و شالی (۲۰۰۳) و هنکینگ و همکاران (۱۹۹۸) عقیده دارند که آتش هیچ اثر قابل توجهی روی بوتهها ندارد. بین تنظیم زمانی فصل آتش‌سوزی و مراحل فنولوژیکی گیاهان تعاملی وجود دارد (به عنوان مثال گیاهان در حال رشد نسبت به گیاهانی که در خواب زمستانی هستند به آتش حساسیت بیشتری نشان میدهند).
در خصوص نقش آتش در اکوسیستمهای گیاهی، گزارش گردیده که: در اسپانیا پس از گذشت یک سال از آتشسوزی، تجدید حیات بعضی از گونه های چوبی دائمی از کنده درخت آغاز شده است، و در سال دوم تمام گونه ها رشد یکنواختی داشته، و در سالهای سوم و چهارم رشد بوتهها افزایش یافته است.(ترابوآد، ۱۹۹۴). همچنین ماگلر و بلیزدل (۱۹۵۹) گزارش دادند که آتشسوزی در سال اول به گراسهای چندساله آسیب میزند اما بعد از سه سال آن را بازیابی میکند. نقش آتش‌سوزیهای کنترل شده یا ماده قابل اشتعال در توسعه رشد گراسها با از بین بردن پوشش گیاهی چوبی به خوبی در سراسر جهان مستند شده است (بران و لامبرتو ۱۹۷۶، کانو و همکاران ۱۹۸۵، مارتینز کارترو ۱۹۸۷، فرانک و لورنز ۱۹۹۰، فرسنتز و میلن ۱۹۹۰، دانکورتز و آدامز ۱۹۹۲، کوک و همکاران ۱۹۹۴، روبینت ۱۹۹۵، فورد و مک برسون ۱۹۹۶، بئو و همکاران ۱۹۹۶، بئو و همکاران ۱۹۹۷). اکثر جوامع مرتعی نسبت به آتش انعطاف پذیر هستند اما تغییرات قابل توجهی در ساختار و ترکیب آنها ممکن است رخ دهد. چنین تغییراتی تنها به دلیل آتشسوزی نیست چون تعامل فشار چرا و رژیمهای بارندگی قبل و بعد از آتش، اثرات زیست محیطی کلی میباشند. فشار چرا میتواند تعامل آتش را هم با کاهش مقدار مواد سوختنی و هم با تغییر ترکیب گونه های گیاهی تحت تأثیر قرار دهند (نوبل و همکاران، ۱۹۸۶). بنابراین آتش میتواند به عنوان یک جزء مرکزی در مدیریت از این مراتع در نظر گرفته شود ( زاکرایس و دانکوورتز، ۱۹۹۹). اهمیت آتش به عنوان یک متحرک متغیر در بسیاری از سیستمهای پوشش گیاهی در جنوب آفریقا به خوبی اثبات شده است (بویسن و توینتن، ۱۹۸۴). گیووارا و همکاران (۱۹۹۸) اثر هر دو آتشسوزی تابستانی طبیعی و چرای دام پس از آتش‌سوزی را روی ترکیب جوامع گیاهی، فراوانی وقوع خاک لخت، بوتهها و گراسها، تنوع گونه ها و بیومس گیاهان علوفهای در سه فصل در حال رشد بعد از آتشسوزی مورد بررسی قرار دادند و بیان نمودند که وقوع تغییر در ترکیب جوامع گیاهی به عنوان یک نتیجه منطقی از چرا و آتش است. چرای بیرویه در طولانی مدت باعث غالب شدن جوامع بوتهای غیر خوشخوراک و گراسها در سایتهای سوخته نشده (شاهد) میشود. آتشسوزی جوامع بوتهزار را به جوامعی با تعادل بین گیاهان علفی و چوبی تبدیل کرد و فراوانی گیاهان خوشخوراک و بیومس گیاهان علوفهای با از بین بردن گیاهان چوبی افزایش یافت. چرا پس از آتشسوزی اثرات مثبت (کاهش گراسهای غیرخوشخوراک) و اثرات منفی (افزایش خاک لخت) قابل توجهی نشان میدهد. مراتع اوگاندا^[۶] به طور جدی تحت هجوم بوته‌های اقاقیا قرار گرفتهاند، هارکر (۱۹۵۹)، هارینگتون (۱۹۴۷)، سابیتی (۱۹۸۶) مطالعاتی برای ارائه رویکردهای علمی در این مراتع انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که در مورد اکوسیستمهای مرتعی ساوانا و اقاقیا، آتشسوزی شدید سالانه با غالب شدن علفزارها باعث سرکوب کردن بوتههای مهاجم اقاقیا میشوند بنابراین آتشسوزی کنترل شده میتواند به بهبود ترکیب این مراتع کمک کند. تون و اوهلن بوش (۱۹۹۲) آتش را مهمترین و مقرون به صرفهترین ابزار برای مدیریت بوتهها به ویژه در نیمه شرقی ایالت کانزاس معرفی کردند. در فقدان آتش گونه های چوبی به تدریج هجوم میکنند و در نهایت در مراتع گراسلند غالب میشوند.کنترل مؤثر گیاهان چوبی به وسیله آتش به نوع، مقدار مواد سوختنی و فصل آتشسوزی بستگی دارد. ایمانی و شریفی (۱۳۸۵) اظهار میکنند که آتشسوزیهای کنترل شده موجب حذف گیاهان بوتهای خشبی و بهبود تولید علوفه مرتعی میشود. به این ترتیب که بیشترین مواد غیر قابل هضم خشک شده میسوزد و از محصول جدید علوفه خوبی به دست میآید. بقولات اغلب به خوبی رشد میکنند و مواد غذایی سهلالوصول خاک برای رشد خوب علفهای چمنی مفید واقع میشوند. والنتاین (۱۹۸۹) بیان میدارد که با عمل آتشسوزی در درمنهزارهای جنوب آیداهو^[۷]، تولید گراسهای چندساله دو برابر، تولید فوربهای چندساله ۲۵% و کل علوفه قابل دسترس بین ۶۴ تا ۹۳% افزایش داشته است، به طور کلی آتشسوزی در مراتع درمنهزار سبب افزایش تولید گیاهان علفی چندساله پس از ۲-۳ سال بعد از آتشسوزی گردیده ولی بر تولید گیاهان علفی یکساله تأثیر چندانی نگذاشته است. بلیزدل (۱۹۵۳) در بررسی اثر آتشسوزی گزارش کرد که اگر چه تمام گراسهای چندساله بعد از آتشسوزی آسیب میبینند ولی سه گونه Agropayron dactyllum, Agropayron spicatum,Calmagrostis monlanensis سریعاً تجدید پوشش پیدا کرده و در طول سه سال تولید آن در مقایسه با منطقه آتشسوزی نشده افزایش قابل ملاحظهای داشته است، لیکن برخی از گراسها از جمله Stipa conata به خصوص به آتشسوزیهای سنگین حساسیت نشان میدهند. سابیتی و همکاران (۱۹۹۲) نقش آتش در مدیریت مراتع را بررسی کردند، نتایج این تحقیق نشان میدهد که حداکثر بهرهبرداری از علفزار به وسیله شدت آتشسوزی در سوختن یکسالههای تأخیری بالا رفته چون آتش باعث تحریک شدید رشد مجدد گراسها، جوانهزنی بذرهای لگومدار و گراسها و استقرار گیاهچه میشود. ممانعت از آتش به وضوح باعث کاهش تولید مرتع میشود.
شریفی و ایمانی (۱۳۸۵) با بررسی اثر آتشسوزی در تغییرات پوشش گیاهی و ترکیب گونه در مراتع استان اردبیل بیان نمود که بین شرایط بدون آتشسوزی و شرایط دارای آتشسوزی از نظر فورب دائمی، فوربهای یکساله، گیاهان بوتهای، گیاهان کلاس Ш و کل پوشش اختلاف معنیداری وجود دارد. از نتایج این بررسی چنین برمیآید که گیاهان کلاس Ш (بوتهای خاردار و گیاهان یک‌ساله) به دلیل اینکه اندامهای هوایی این نوع گیاهان بیشتر از اندامهای زیرزمینی است، در اثر آتشسوزی از بین میروند و جای آنها را گیاهان کلاس Ι و П میگیرند. صفائیان و شکری (۱۳۷۷) در بررسی نقش آتش در مراتع جلگهای شمال ایران مشاهده کردند که در سالهای اولیه پس از آتش سوزی جمعیت گونه های چوبی کاهش و گیاهان خوشخوراک مرتعی افزایش مییابد که این پدیده مورد توجه دامداران است. باغستانی میبدی و زارع (۱۳۸۶) رفتار آتش بر تولید گونه های مرتعی و امکان استفاده از آن در اصلاح مراتع استپی یزد را بررسی کردند. برای این منظور، محدودهای با وسعت یک هکتار درون ایستگاه تحقیقاتی مرتع نیر در استان یزد انتخاب کردند؛ این پژوهش را در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با ۵ تیمار آزمایشی زمان آتشسوزی بهار، تابستان، پاییز، زمستان و بدون آتشسوزی (شاهد) اجرا کردند و به این نتیجه رسیدند که با اعمال آتش از میزان تولید علوفه گیاهان کلاس I وII کاسته شده و در مقابل بر گیاهان کلاس III افزوده شده است.
به طور کلی آتشسوزی با کاهش معنیدار گیاهان چوبی، خشبی و بوتهای زمینهای مساعد برای رشد و گسترش گیاهان اشکوب تحتانی که اغلب گندمیان هستند فراهم میکند (کارلتون و لفتین ۲۰۰۰، دیل و همکاران ۲۰۰۲، گیوورا و همکاران ۱۹۹۹، هوبنسک و همکاران ۲۰۰۹، مک پیرسون ۱۹۹۵، مورگان و لانت ۱۹۹۹، پروونچر و همکاران ۲۰۰۷، شکری و همکاران ۱۳۸۵).
۲-۵- اثر آتش بر ارزش غذایی و کیفیت علوفه
صفائیان و شکری (۱۹۹۸) عنوان میدارند که آتشسوزی فقط در مراتعی که دارای پوشش غالب از گیاهان خاردار و خشبی میباشد، قابل توجیه است. با آتش زدن بوتهها قسمتهای خشک و خشبی آنها حذف شده و شادابی علوفه تولیدی فزونی مییابد. در چنین شرایطی دسترسی دام به علوفه تولیدی افزایش مییابد که این موضوع خوشخوراکی گیاه مذکور را ارتقاء میدهد. وقوع چنین پدیده‌ای از جمله آثار مثبت آتشسوزی در مراتع میباشد. وامارا (۱۹۸۷) دریافت که پروتئین خام با افزایش سن رشد مجدد مراتع پس از آتشسوزی تمایل به کاهش دارند. دوره مطلوب برای چرای مرتع بین سه و شش ماه پس از آتشسوزی است. با این حال مراتع طبیعی به طور کلی تولید کننده هستند، چرا که میانگین درصد پروتئین خام هرگز از مقدار بحرانی ۷% پایینتر نمیرود که ممکن است به بخشهای لگومدار نسبت داده شود. آتشسوزیهای تجویزی، استفاده از آتش تحت شرایط خاص برای رسیدن به اهداف مورد نظر است (ترولپ، ۱۹۹۹) که پتانسیل پوشش گیاهی دستکاشت با توجه به تولیدات دامی و علوفه مطلوب را فراهم میکند (ترولپ و ترولپ، ۱۹۹۶). للاند و همکاران (۱۹۷۶) تأثیر سوختن مرتع و دادن کود نیتروژن را بر ارزش غذایی Andropogon gerardi و Schizachyrium scoparium در دشتهای واقعی کانزاس^[۸] مطالعه کردند، نتیجه به این صورت بود که آتشسوزی اواخر بهار باعث کاهش ماده خشک، فیبر خام، ترکیبات دیواره سلولی، سلولز و لیگنین و افزایش پروتئین خام، ماده آلی، عصاره نیتروژن آزاد و لاشبرگ میشود. نیتروژن را کاهش و پروتئین خام، لیگنین و لاشبرگ را افزایش میدهد. از Andropogon gerardi نسبت به Schizachyrium scoparium نیتروژن بیشتری استخراج شد و پروتئین خام، ترکیبات دیواره سلولی، لیگنین و سلولز کمتری. اسنایمن (۲۰۰۳) مراتع نیمهخشک آفریقای جنوبی را که به وسیله آتشسوزی طبیعی ناشی از رعد و برق یا بیاحتیاطی مردم سوخته بود مورد بررسی قرار داد و اثر آتشسوزی با شدت کم را در تولید فیتومس بالا و زیر سطح زمین، باران مؤثر، پروتئین خام، نسبت ساقه به ریشه و تراکم گراسها در یک مرتع نیمه خشک بیش از دو سال (در فصول در حال رشد سالهای ۲۰۰۰-۲۰۰۱ و ۲۰۰۱-۲۰۰۲) پس از آتش سوزی بررسی کرد. آتش (مرکز آتش) تأثیر معنیداری روی تراکم گیاهان داشت. گونه های گراس که ریشه های بلندتری داشتند (Cymbopogon plurinodis and Themeda triandra) نسبت به آتش تحمل بیشتری را نشان دادند. بعد از آتشسوزی پروتئین خام گیاهان کم شد و حداقل دو فصل رشد کامل طول کشید تا تولید فیتومس بالا و زیر سطح زمین و لاشبرگ مراتع سوخته شده به حالت اول برگردد با این حال در سالهای بعدی با افزایش تولید پروتئین خام همراه شد.
آلدوس (۱۹۳۴) نیز گزارش داد که آتشسوزی باعث افزایش سطح پروتئین علوفهای مرتع میشود. اسمیت و همکاران (۱۹۶۰) نیز دریافتند که سوختن باعث افزایش قابلیت هضمپذیری ظاهری ماده خشک و الیاف خام میشود.
۲-۶- اثر آتش بر روند توالی و گرایش مرتع
آتشسوزیهای طبیعی تأثیرات عمیقی بر کاربری اراضی، تولیدات، اقتصاد، انتشار گاز و سلامتی بشر دارند. آتش با سوزاندن گیاهان، تغییر دادن الگوی توالی و تغییر منابع گیاهی بر اکوسیستمهای طبیعی تأثیر میگذارد (بانج شفیعی و همکاران، ۲۰۰۵). چون آتش اغلب به صورت عمدی برای افزایش تولید مواد مغذی چرا اعمال میشود، رفتار چرایی فوراً بعد از آتشسوزی در تعیین مسیر توالی گیاهی در این شرایط حیاتی میباشد (دانکوردز و آدامز ۱۹۹۲). گارسیا (۱۹۷۷) با مطالعه پارک ملی دونانا در اسپانیا مشاهده کرد که در سالهای سوم و چهارم بعد از آتشسوزی گیاهان بوتهای افزایش یافتهاند. وی همچنین مشابهت ساختاری پوشش گیاهی مورد مطالعه را با مرحله کلیماکس اکوسیستم مدیترانهای بیان نمود. ترابوآد (۱۹۹۴) نیز در خصوص نقش آتش در اکوسیستمهای گیاهی، گزارش داد که در اسپانیا پس از گذشت یک سال از آتشسوزی، تجدید حیات بعضی از گونه های چوبی دائمی از کنده درخت آغاز شده است، و در سال دوم تمام گونه ها رشد یکنواختی داشته، و در سالهای سوم و چهارم رشد بوتهها افزایش یافته و در سال پنجم، پوشش گیاهی شباهت زیادی به مرحله کلیماکس اکوسیستمهای مدیترانهای پیدا کرده است. آتشسوزی نقش بسیار مهمی را در تغییر ساختار و عملکرد اکوسیستم بازی میکند و نیرو محرکه سیر تکامی اکوسیستم محسوب میشود (پنگ، ۱۹۹۶). طهماسبی و همکاران (۱۳۹۰) در مراتع نیمه استپی منطقه کرسنگ استان چهارمحال و بختیاری با تکرار آتشسوزی سالیانه اقدام به نمونهبرداری از پوشش گیاهی در ۲۰۰ قطعه تصادفی در طول ترانسکت ۲۰۰ متری در منطقه های شاهد و آتشسوزی در شدتهای متفاوت چرایی کرد، نتایج نشان دادند که آتشسوزی موجب تبدیل بوتهزارها به علفزارها شده است و شدت چرای دام چگونگی تبدیل بوتهزارها به علفزار را کنترل میکند. اگر در یک منطقه آتشسوزی که تیپ گیاهی آن بوتهزار است، شدت چرا دام متوسط باشد بوتهزار تبدیل به بوتهزار- علفزار میشود ولی در صورتی که شدت چرا سبک باشد تیپ بوتهزار به علفزار تبدیل میشود. این دوره جایگزینی ناشی از تکرار آتش و چرای دام یک روند چرخهای در پویایی جامعه گیاهی را اثبات میکند.
آتشسوزی در بسیاری از اکوسیستمهای طبیعی به عنوان ابزاری برای کنترل تغییر در روند توالی اکولوژیک و به ویژه تسریع آن شناخته شده است (هاروارد و ریچارد ۲۰۰۱، کریستوفر ۲۰۰۶، دیل و همکاران ۲۰۰۲، شکری و همکاران ۱۳۸۱). برخی نیز آن را یک فرایند مختل کننده در مسیر توالی میدانند (کاسی، ۲۰۰۹).
۲-۷- تأثیر آتش بر خاک لخت مرتع
اثر آتش بر خصوصیات هیدروفیزیکی خاک نشان داده است که آتش موجب کاهش هدایت آبی اشباع و افزایش خاک لخت در نتیجه موجب افزایش رواناب میشود. بنابراین اگرچه آتش باعث افزایش انتخاب دام و عملکرد آن میشود و در شرایطی که شدت چرای حیوانات سبک است تأثیرات مثبت آن نمایان میشود ولی استفاده از آن به عنوان یک ابزار مدیریتی تنها باید در چهارچوب مدیریت کلی مراتع و جنگلها با مدیریت دام و مدیریت انسان صورت گیرد (طهماسبی و همکاران، ۱۳۹۰). شائوکینگچن و همکاران (۲۰۱۰) نیز در مورد تأثیر آتش روی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مطالعاتی انجام داند و دریافتند که در اثر آتشسوزی به دلیل از بین رفتن پوشش در سطح خاک، خاک لخت و بدون پوشش افزایش مییابد، به عبارتی آتشسوزی باعث افزایش درصد خاک لخت میشود (گیووارا و همکاران ۱۹۹۸، دیل و همکاران۲۰۰۲، کارلتون و لفتین ۲۰۰۰). حجتی و همکاران (۱۳۹۰) مطالعهای برای بررسی تأثیرات آتشسوزی بر خصوصیات خاک جنگل در سری چلمردی شهرستان نکاء انجام دادند. خصوصیات خاک شامل اسیدیته، هدایت الکتریکی، رطوبت، کربن و آهک در منطقه مورد حریق و منطقه شاهد (فاقد حریق) اندازه گیری کردند، نتایج نشان دادند که اکثر تغییرات حاصل از آتشسوزی ناشی از کاهش مواد آلی در سطح خاک میباشد که باعث ایجاد تغییر در خصوصیات مختلف خاک خواهد شد و سطح زیادی را بدون پوشش خواهد گذارد. آتش زدن بقایای گیاهی هنوز یک مسأله بحث برانگیز است. از یک طرف سبب افزایش محصول به دلیل آزادسازی سریع عناصر غذایی میشود و از طرف دیگر به دلیل اثرات مخربی که بر خاک دارد باعث افزایش خاک لخت و در دراز مدت سبب فرسایش و کاهش محصول میگردد. جوادی و مأمون (۱۳۹۰) اثرات آتشسوزی طبیعی را بر روی برخی خصوصیات خاک بررسی کردند، نتایج نشان دهنده افزایش میزان خاک لخت بود از طرفی نیتروژن، کربن، پتاسیم و فسفر در دو منطقه شاهد و آتشسوزی شده با هم تفاوت معنی‌داری نداشتند که علت آن را آتشسوزی همراه با خشکسالی در این منطقه معرفی کردند. با توجه به اینکه در منطقه مورد مطالعه آتشسوزی با خشکسالی همراه بوده، در اثر خشکسالی، میزان آبشویی و جابهجایی مواد کاهش یافته و در نتیجه میزان جذب مواد آلی توسط ریشه گیاهان با مشکل مواجه شده است، لذا شرایط را برای رشد گونه های غیرخوشخوراک و مهاجم فراهم کرده است.
۲-۸- تأثیر زمان آتشسوزی روی پوشش گیاهی سوخته شده
بیشتر آتشسوزیهای کنترل شده، زمانی اجرا میشوند که گونه های گیاهی مطلوب در حال رکود بوده و گونه های مهاجم از نظر فیزیولوژیکی فعال باشند، زیرا از نظر فیزیولوژیک، گیاهان فعال معمولاً نسبت به گیاهان غیرفعال و در حال رکود به آتشسوزی حساستر میباشند (زارع چاهوکی ۱۳۸۳، وایت ۱۹۸۳). عکسالعمل گیاهان به زمان آتشسوزی در گونه های مختلف متفاوت میباشد. نتایج آتشسوزی سالیانه در مدت ۸ سال در زمان های پاییز، زمستان و بهار در علفزارها نشان داد، آتش‌سوزی سبب افزایش فوربهای چندساله و لگومها شده است ( تون و کمپ، ۲۰۰۳). کاهش تولید علوفه گراسها و افزایش تولید فوربها در کوتاهمدت با اجرای آتشسوزی دیر موقع در جوامع گراسلند توسط انگل و همکاران (۱۹۹۸) نیز گزارش شده است. تون و اوهلن بوش ۱۹۹۲ همچنین دریافتند که بهترین زمان برای کنترل گونه ها به وسیله آتش زمانی است که ذخیره مواد غذایی گیاه به نقطه پایانی خود برسد (در اواخر دوره رویشی).
برون (۱۹۸۶) در مطالعه اثر آتش در کنترل گونه های مهاجم اظهار کرد که آتشسوزی پاییزه در کنترل گونه ها بهتر از آتشسوزی بهاره است. مطالعات (ولنتاین، ۱۹۸۹) نشان داد که در جوامع درمنه‌زار سوختگیهای پاییز، تحت شرایط خشک نسبت به سوختگیهای بهار تحت شرایط مرطوب آسیب بیشتری به Artemisia cana وارد میکند.
۲-۹- جمعبندی
با مستندات موجود میتوان در مورد اجرای آتشسوزیهای کنترل شده (تجویزی)، به عنوان روشی اصلاحی در اکوسیستمهای مختلف مرتعی اعلام نظر نمود. منابع نامبرده شده به صورت جزئی بر روی تاجپوشش، ترکیب و خوشخوراکی تکتک گونه های مرتعی مطالعه ننمودهاند، به همین انگیزه در این پژوهش به بررسی اثرات آتش بر روی تاجپوشش و تراکم تکتک گونه های گیاهی و بر اساس فرم رویشی، همچنین تغییر ترکیب آنها پس از آتشسوزی در گردنه زاغه پرداخته میشود.
فصل سوم
مواد و روشها
۳-۱- مواد
۳-۱-۱ موقعیت استان لرستان
استان لرستان وسعتی بالغ بر ۲۸۰۰۰ کیلومتر مربع دارد و در غرب ایران بین ‘۵۱ ˚۴۶ تا ‘۳ ˚۵۰ طول شرقی و ‘۳۷˚۲۳ تا ‘۲۲˚۳۴ عرض شمالی واقع شده است که ۸/۱ درصد از سطح کل کشور را شامل میشود. این استان از شمال به استان خوزستان، از شرق به استان اصفهان و از غرب به استان‌های کرمانشاه و ایلام محدود میشود. همچنین از نظر شرایط طبیعی، ناحیهای کوهستانی از رشتهکوههای زاگرس محسوب میگردد. مرتفعترین نقطه استان قله اشترانکوه به ارتفاع ۴۰۵۰ متر و پستترین نقطه این استان در قسمت جنوب در منطقه حسینیه به ارتفاع ۳۵۰ متر از سطح دریا میباشد (مبارکیان، ۱۳۷۲). استان لرستان که در منطقه غرب کشور واقع شده تحت تأثیر اقلیم مدیترانهای قرار گرفته است که بر اساس میانگین بارش سالیانه به چند منطقه اقلیمی تقسیم میشود که عبارتند از: مناطق نیمهاستپی، جنگلهای خشک و کوههای مرتفع. بارش نزولات آسمانی بیشتر در ماه های آبان تا اردیبهشت میباشد (انصاری و شکویی، ۱۳۶۹).
مطالعه آبوهوا و شرایط طبیعی استان نشان میدهد که در قرون گذشته این منطقه دارای جنگلها و مراتع انبوهی بوده است ولی در سالهای اخیر تحت تأثیر عوامل طبیعی و انسانی، این وضعیت سیر قهقرایی طی نموده است (کامیاب، ۱۳۸۶).
شکل ۳-۱- موقعیت استان لرستان در ایران
۳-۱-۱-۱- موقعیت منطقه مورد مطالعه
ایستگاه تحقیقاتی زاغه که برای این پژوهش انتخاب شده در گردنه زاغه واقع شده است. این منطقه در امتداد جاده خرمآباد-بروجرد قرار گرفته و در فاصله ۳۰-۴۰ کیلومتری شمال شرق خرمآباد واقع شده است. عرض جغرافیایی این منطقه ۳۳ درجه و ۲۹ ثانیه شمالی و ۴۸ درجه و ۴۲ ثانیه طول شرقی با حداکثر ارتفاع ۲۴۰۰ و ارتفاع حداقل ۱۹۰۰ متر از سطح دریا قرار داشته و سایت مورد بررسی در ضلع جنوبی زاغه میباشد که در واقع محدوده اطراف منطقه شاهد را در برگرفته است. این رویشگاه تقریباً ۱۰۰ هزار هکتار از اراضی مرتعی استان را شامل میشود (سیاهمنصور، ۱۳۹۲).
این منطقه در مرداد ماه ۱۳۸۹ به صورت تصادفی به وسیله انسان، مورد آتشسوزی قرار گرفت و ما در سال ۱۳۹۲ از آن نمونهبرداری کردیم (اردیبهشت و خرداد ماه).
شکل ۳-۲- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه در استان لرستان
۳-۱-۲- وضعیت اقلیمی منطقه مورد مطالعه
۳-۱-۲-۱- نزولات جوی
نزولات جوی در منطقه مورد مطالعه به صورت باران و در ماه های سرد به صورت برف میباشد. در جدول۳-۲ آمار بارندگی ۱۷ سال گذشته ایستگاه بارانسنجی زاغه آورده شده و بیانگر این است که متوسط بارندگی سالیانه این ایستگاه ۵۰۱ میلیمتر گزارش شده است. بیشترین نزولات ماهانه در ماه‌های اردیبهشت و آذر صورت گرفته که میزان بارندگی به ترتیب در این ماه ها ۱۰۹ و ۰۳/۸۷ میلی‌متر میباشد. مرداد ماه با ۲۶/۰ میلیمتر بارندگی خشکترین ماه سال محسوب میگردد. با بهره گرفتن از میزان بارندگی فصلی موجود در جدول ۳-۱ بیشترین بارندگیها در فصل زمستان صورت گرفته و فصل تابستان با نزدیک به صفر درصد بارندگی، خشکترین فصل سال را تشکیل میدهد.
بارندگی موجود در منطقه بیشتر تحت تأثیر آبوهوای مدیترانهای است و بارندگی صورت گرفته حاصل ابرهایی میباشد که از طرف غرب و جنوب غربی به منطقه وارد شده و با برخورد به رشته‌کوه‌های نسبتاً مرتفع در منطقه ریزش مینمایند.
۳-۱-۲-۲- رطوبت نسبی
با توجه به اینکه منطقه زاغه فاقد ایستگاه سینوپتیک میباشد، از نزدیکترین ایستگاه به منطقه یعنی ایستگاه خرمآباد برای ارزیابی رطوبت و حرارت عرصه مورد مطالعه استفاده شده است. جدول ۳-۲ میزان رطوبت نسبی ماهانه ایستگاه را بیان میکند. متوسط رطوبت نسبی در طی سال ۴۰/۴۷ درصد است. حداکثر رطوبت نسبی ماهانه ۳۴/۷۰ درصد در دیماه و حداقل رطوبت نسبی ماهانه ۴۴/۲۳ درصد در تیرماه میباشد. بیشترین درصد رطوبت نسبی فصلی در زمستان و کمترین رطوبت نسبی در فصل تابستان گزارش شده است.
۳-۱-۲-۳- درجه حرارت
در جدول ۳-۳- آمار متوسط درجه حرارت در ۲۰ سال گذشته ایستگاه هواشناسی خرمآباد آورده شده است، که بیان میکند تیرماه و مرداد ماه با متوسط دمای ماهانه ۳/۲۹ و ۹۱/۲۸ درجه سانتیگراد به ترتیب گرمترین ماه های سال میباشند، همچنین دی ماه با متوسط دمای ۳۶/۴ درجه سانتیگراد سردترین ماه سال و بهمن ماه با ۵۷/۵ درجه سانتیگراد و آذر ماه با متوسط دمای ۳۳/۶ درجه سانتی‌گراد دیگر ماه های سرد سال هستند. گرمترین فصل سال، تابستان با دمای فصلی ۴۲/۲۷ درجه سانتیگراد و سردترین فصل سال، زمستان با میانگین دمای فصلی ۴۲/۶ درجه سانتیگراد میباشد. میانگین دمای فصلی در پاییز ۰۵/۱۲ و بهار ۶۴/۱۹ درجه سانتیگراد گزارش شده است. بنابراین با توجه به اینکه منطقه طرح دارای تابستانهای معتدل و زمستانهای سرد میباشد لذا به صورت مراتع ییلاقی مورد استفاده قرار میگیرد.
۳-۱-۲-۴- تعیین اقلیم منطقه
طبقهبندی اقلیم نشان دهنده وضعیت آبوهوای یک منطقه میباشد. به دلیل عدم وجود ایستگاه هواشناسی در گردنه زاغه از اطلاعات ایستگاه هواشناسی خرمآباد جهت تجزیه و تحلیل اقلیم منطقه استفاده میشود. برای تعیین اقلیم منطقه روش های زیادی را میتوان به کار برد که به دلیل در دست بودن میزان بارندگی سالانه ایستگاه هواشناسی خرمآباد و متوسط درجه حرارت سالانه، میتوان از روش های آمبرژه، دومارتن و کوپن استفاده کرد. از روش های ذکر شده برای تعیین اقلیم منطقه، بهترین روش، روش آمبرژه گزارش شده؛ چون این روش منحصر مناطق مدیترانهای میباشد و استان لرستان به خصوص در نواحی مرکزی-غربی و جنوبی از محدود مناطق ایران است که شباهت زیادی به مناطق مدیترانهای دارد و این موضوع با توجه به پوشش گیاهی، نحوه ریزش باران و دمای آن کاملاً مشخص است (مبارکیان، ۱۳۷۲).

پورفرج و همکاران (۱۳۹۲) پژوهشی با عنوان «ارزش ویژه مشتری و رضایتمندی گردشگران داخلی از هتل‌های پنج ستاره شهر تهران» انجام دادند. ارزش ادراکی، ارزش ویژه برند و ارزش ویژه مبتنی بر رابطه، سه بعد اصلی ارزش ویژه مشتری در متون مختلف بازاریابی است، که بر سودآوری شرکتها که خود نتیجه‌ی مستقیم فعالیتهای بازاریابی است، تأثیر دارد. به عقیده این پژوهش‌گران با برنامه ریزی و بررسی مداوم فعالیتهای بازاریابی، می‌توان به رضایتمندی و در پی آن وفاداری و خرید بیشتر مشتریان و نهایتاً سودآوری دست یافت که هدف نهایی تمام سازمان‌های خدماتی و غیرخدماتی است. این پژوهش به صورت پیمایشی و با ابزار پرسشنامه به بررسی و چگونگی ارتباط سه رکن ارزش ویژه‌ (ارزش ادراکی، ارزش ویژه برند، ارزش ویژه رابطه) گردشگران داخلی هتل‌های پنج ستاره تهران با رضایتمندی آنان پرداخت. تجزیه و تحلیل آماری داده ها از روش معادله یابی ساختاری صورت گرفت. یافته های تحقیق بیانگر است که رابطه‌ی متغیرهای ارزش ادراکی، ارزش برند و ارزش ارتباطی با متغیر رضایت گردشگران هتلهای پنج ستاره در تهران مستقیم و معنادار است. ضریب تشخیص نشان داد، ۲۴ درصد از تغییرات رضایت مشتریان با سه متغیر یا سازه ارزش ادراکی، ارزش برند و ارزش ارتباطی تبیین می شود.
پژوهش‌های خارجی
الکساندریس^[۴۸] و همکاران (۲۰۰۲) در پژوهش خود به بررسی ارتباط بین تجربه مشتریان از کیفیت خدمات هتل‌ها و قصد رفتاری آن‌ها در کشور یونان پرداختند. هدف از این پژوهش شناسایی میزان قصد رفتاری مشتریان که می‌توان با بهره گرفتن از ابعاد کیفیت خدمات پیش‌بینی کرد بود. برای سنجش کیفیت خدمات هتل نیز از مدل SERVQUAL استفاده شد. پرسشنامه پژوهش نیز بین ۲۰۵ نفر از مشتریان هتل‌های کشور یونان توزیع شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که ادراک و تجربه مشتریان از کیفیت خدمات هتل تاثیر معناداری بر تبلیغات شفاهی مشتریان از خدمات هتل، قصد خرید دوباره و نیز میزان حساسیت نسبت به قمیت دارد.

عثمان^[۴۹] و همکاران (۲۰۰۹) در پژوهش خود سعی کردند رویکردی تعاملی برای تبیین وفاداری مشتریان در صنعت هتل‌داری ارائه دهند. هدف از این پژوهش شناسایی و بررسی روش‌‌های بود که رویکرد بازاریابی تعاملی می‌تواند باعث افزایش وفاداری مشتریان نسبت به برند هتل‌ها شود. یافته‌های این پژوهش نشان داد که رویکرد بازاریابی تعاملی می‌تواند ابزار اثربخشی برای هتل‌هایی باشد که به دنبال بخش‌های متمرکز بازار هستند.
ژو و چان^[۵۰] (۲۰۱۰) در پژوهشی به بررسی ارتباط بین تجربه مشتریان از اقامت در هتل و ارزش ویژه برند بر مبنای مشتریان پرداختند. هدف از این پژوهش کشف روش‌ها و راهکارهایی بود که از طریق آن‌ می‌توان به بهبود و افزایش کیفیت تجربه مشتریان و نیز ارزش ویژه برند بر مبنای مشتریان پرداخته شود. همچنین در این پژوهش از طریق مرور جامع ادبیات نظری مدلی جامع در زمینه ارزش ویژه برند در صنعت هتل‌داری ارائه شد. یافته‌های این پژوهش تجربی نشان داد که مشتریان هتل‌ها دانش برند خود را از طریق تجربه مستقیم و غیرمستقیم ایجاد می‌کنند. از سوی دیگر تبلیغات تجاری و نیز شفاهی می‌تواند آگاهی برند و نیز تداعیات برند مثبت ایجاد کند. در نهایت اینکه عملکرد خدمات ارائه شده توسط هتل تحت تاثیر کیفیت تجربه مشتریان و نیز تبلیغات شفاهی مثبت از این خدمات قرار دارد.
لیو^[۵۱] و همکاران (۲۰۱۳) در پژوهش خود به بررسی عوامل موثر بر ارزش ویژه مشتری در هتل‌های کشور تایوان و چین پرداختند. در این پژوهش مدلی بومی در زمینه ارزش ویژه مشتری ارائه شد و نیز به مقایسه و برآورد این مدل در بین هتل‌های توریستی کشور چین و تایوان پرداخته شد. بدین منظور ۲۹۷ پرسشنامه در کشور چین و ۳۱۸ پرسشنامه در کشور تایوان توزیع شد و برای آزمون مدل مفهومی پژوهش نیز از روش مدلسازی معادلات ساختاری استفاده شد. یافته‌های این پژوهش نشان داد که شاخص‌های ارزش ویژه مشتری که تاثیر معنادار و مثبتی بر آن دارند عبارتند از ارزش ویژه ارزش، ارزش ویژه رابطه و ارزش ویژه برند.
راماناتان^[۵۲] و راماناتان (۲۰۱۳) در پژوهشی به بررسی رابطه بین تجربه مشتریان از خدمات و منابع هتل بر وفاداری مشتریات در هتل‌های کشور انگلستان پرداختند. هدف اصلی از این پژوهش بررسی تاثیر قابلیت‌ها و منابع هتل بر وفاداری مشتریان بود. برای آزمون مدل مفهومی پژوهش نیز از روش مدلسازی معادلات ساختاری استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که منابع و تجربه مشتریان از خدمات هتل شامل تمیزی اتاق‌ها، کیفیت لوازم و تجهیزات اتاق‌ها، رفتار دوستانه، خدمات مشتریان و ارزش در برابر قیمت تاثیر معناداری بر وفاداری مشتریان و در نهایت قصد مشتریان به ماندن و پیشنهاد برند به هتل به سایرین دارد. از دیگر یافته‌های پژوهش نقش معنادار تعداد ستاره‌های هتل در رابطه بین قابلیت‌های هتل و وفاداری مشتریان بود.
وانگ^[۵۳] (۲۰۱۳) در پژوهش خود به بررسی ابعاد ارزش ویژه مشتری و تاثیر تجربه خدمت بر آن در مراکز تفریحی شهر ماکاو پرداخت. همچنین در این پژوهش چگونگی تاثیرگذاری ابعاد ارزش ویژه مشتری و نیز تجربه خدمت بر وفاداری و رضایت مشتریان در قالب مدل مفهومی پژوهش مورد آزمون قرار گرفت. در مدل مفهومی ارائه شده در این پژوهش تاثیر مستقیم و غیرمستقیم تجربه خدمت، ارزش ویژه رابطه، ارزش ویژه برند و رضایت مشتریان بر وفاداری آن‌ها در نظر گرفته شد. همچنین تجربه خدمت شامل ابعاد محیط و تجهیزات، کارمندان، راحتی و لذت خدمت بود. یافته‌های نهایی پژوهش نشان داد که ارزش ویژه برند و رضایت مشتریان نقش میانجی معناداری در رابطه بین تجربه خدمت، ارزش ویژه رابطه و نیز وفاداری مشتریان دارند.
لیات^[۵۴] و همکاران (۲۰۱۴) در پژوهش با عنوان «رابطه بین کیفیت خدمت، تصویر سازمان، رضایت و وفاداری مشتریان: پژوهشی در صنعت هتل‌داری کشور مالزی» به بررسی رابطه بین عوامل مذکور پرداختند. پرسشنامه پژوهش بین ۲۰۰ نفر از مشتریان هتل‌های توریستی کشور مالزی توزیع شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که تجربه مشتریان از کیفیت خدمات هتل، رضایت کلی مشتریان از خدمات هتل و تصویر کلی برند هتل تاثیر معنادار و مثبتی بر وفاداری مشتریان دارد.
مدل مفهومی پژوهش
مرور پژوهش‌های پیشین و مبانی نظری مرتبط نشان داد که پژوهش‌گران و صاحب‌نظران به عوامل موثر متعدد و مختلفی در رابطه با وفاداری مشتریان اشاره کرده‌اند. مدل مفهومی ارائه شده در این پژوهش که برگرفته از پژوهش وانگ (۲۰۱۳) است به صورت شکل شماره ارائه شده است. همانگونه که مشاهده می‌کنید در مدل مفهومی ارائه شده تجربه خدمت، ارزش ویژه رابطه و ارزش ویژه برند هم به صورت مستقیم و هم به شکل غیر مستقیم از طریق نقش میانجی رضایت بر وفاداری مشتریان تاثیرگذار هستند. تجربه خدمت نیز طبق مدل وانگ (۲۰۱۳) شامب ابعاد محیط، کارمندان، راحتی و لذت خدمت است.
شکل شماره ‏۲‑۳- مدل مفهومی پژوهش
فصل سوم: روش‌شناسی پژوهش
مقدمه
جان دیویی^[۵۵]، پژوهش را عبارت از فرایند جستجوی منظم برای مشخص کردن یک موقعیت می­داند. بنابر این پژوهش فرایندی است که از طریق آن می­توان درباره ناشناخته به جستجو پرداخت و نسبت به آن شناخت لازم را کسب کرد. در این فرایند از چگونگی گردآوری شواهد و تبدیل آن­ها به یافته­ ها تحت عنوان (روش­شناسی) یاد می­ شود. روش علمی یا روش پژوهش علمی فرایند جستجوی منظم برای مشخص کردن یک موقعیت نامعین است (مقیمی، ۱۳۸۵).
متدولوژی هر تحقیق اساسی­ترین بخش آن پژوهش به شمار می­رود. چه بسا تحقیقات دامنه­دار و گسترده­ای که به علت اتخاذ متدولوژی نامناسب به نتایج قابل ملاحظه­ای دست نیافته است. پس یکی از مهمترین مسائل اساسی در یک پژوهش، انتخاب و اتخاذ روش علمی در اجرای آن است تا بدین وسیله بتوان به نتایج صحیح و علمی دست یافت. استفاده از یک روش غلط و غیر علمی می ­تواند باعث گمراهی پژوهشگر و استفاده­کنندگان از نتایج پژوهش شود. در این بخش از تحقیق که در واقع زیر بنای عملی تحقیق به شمار می­رود، به مواردی چون روش تحقیق، ویژگی­های جامعه آماری، نمونه و روش نمونه‌گیری، ابزارهای گردآوری داده ­ها، پایایی و روایی ابزارها و تکنیک­های آماری مورد استفاده پرداخته خواهد شد. در نهایت نیز تکنیک مدلسازی معادله ساختاری، که از آن به منظور تجزیه و تحلیل داده ­های تحقیق استفاده شده است معرفی می­گردد.
روش پژوهش
هر پژوهش با مرور موضوع و مبحثی در پی آن است که پاره‌ای از پرسش‌های پژوهش‌گر را پاسخ دهد. دستیابی به هدف‌های پژوهش میسر نخواهد بود مگر زمانی که جستجوی شناخت با روش‌شناسی درست صورت پذیرد. از دیدگاهی روش‌شناسی، مطالعه منظم، منطقی و اصولی است که جستجوی علمی را راهبری می‌کند. از این دیدگاه روش‌شناسی به عنوان شاخه‌ای از منطق و یا حتی فلسفه است. دیدگاهی دیگر روش‌شناسی را شاخه‌ای از علم می‌داند. تالکوت پارسونز، عقیده دارد که روش‌شناسی در اصل با روش‌های پژوهش تجربی نظیر آمار، موردکاوی، مصاحبه و … سر و کار ندارد، بلکه توجه به زمینه‌های کلی برای اعتبار کار علمی است، پس روش‌شناسی نه دقیقاً یک رشته فلسفی و نه دقیقاً رشته‌ای علمی است. اگر از دیدگاه‌های مختلف بگذریم، روش‌شناسی (فارغ از ابعاد فلسفی آن) به مجموعه‌ای به هم پیوسته از قواعد، اصول و شیوه‌های معمول در یک رشته از دانش اطلاق می‌شود (خاکی, ۱۳۸۹, ص. ۱۹۳) و در حقیقت پایه هر علمی روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی به روش‌شناختی مبتنی است که در آن علم به کار می‌رود (خاکی, ۱۳۸۹, ص. ۲۰۱).
روش های پژوهش مختلفی وجود دارد که استفاده از هریک از آن‌ها بسته به ماهیت کار و متغیر‌های مورد بررسی، توصیه می شود. روش پژوهش در علوم رفتاری با توجه به ملاکهای هدف پژوهش، نحوه گردآوری داده ها و نحوه اجراء مشخص می‌شود.
روش پژوهش بر حسب هدف
از نظر هدف پژوهش‌ها به انواع کاربردی، بنیادی و توسعه­ای تقسیم ­بندی می­گردد. پژوهش‌های کاربردی پژوهش­هایی هستند که در پی یافتن راهکارهایی برای مسائل مبتلا به جامعه آماری می­باشند. پژوهش‌های توسعه­ای در پی افزودن دانش محقق و تحقیقات بنیادی در پی بسط و گسترش تئوری­های موجود در یک رشته علمی می­باشد (بازرگان وهمکاران، ۱۳۸۸). پژوهش حاضر قصد دارد تا به ” بررسی عوامل موثر بر وفاداری و رضایت مشتریان هتل‌های شهر یزد” بپردازد و در نتیجه از نظر هدف، یک پژوهش کاربردی است.
روش پژوهش بر حسب نحوه گردآوری اطلاعات
پژوهش‌های علمی بر حسب گردآوری اطلاعات به سه دسته تقسیم می‌شوند: ۱) پژوهش‌های آزمایشگاهی ۲) پژوهش‌های میدانی ۳)کتابخانه‌ای (دانایی‌فرد, الوانی, و آذر, ۱۳۸۸). این پژوهش از این منظر در بخش اول (ایجاد مدل مفهومی) از نوع پژوهش‌های کتابخانه‌ای و پس از آن در مرحله گردآوری داده‌های از طریق توزیع پرسش‌نامه از نوع پژوهش‌های میدانی است.
روش پژوهش بر حسب نحوه اجرا
در یک دسته‌بندی نحوه انجام پژوهش را می‌توان به کیفی، کمی یا ترکیبی از هر دو تقسیم‌بندی کرد. در شیوه کیفی از داده‌های کیفی حاصل از مصاحبه‌ها، مستندات، مشاهده مشارکتی و … استفاده می‌شود تا بتوان انسان‌ها و بستر‌های اجتماعی زندگی آن‌ها را درک کرد؛ شیوه کمی، شیوه‌ای پژوهشی است که در آن از پیمایش، آزمایش‌های آزمایشگاهی، شیوه‌های رسمی (مانند اقتصاد‌سنجی) و شیوه‌های عددی (مانند مدل‌سازی ریاضی) استفاده می‌شود (دانایی‌فرد, الوانی, وآذر, ۱۳۸۸). این پژوهش از روش کمی استفاده خواهد کرد. پژوهشگر در آن ابتدا با بهره گرفتن از پرسشنامه نظرات گوناگون را گردآوری نموده و سپس با بکارگیری روش مدلسازی معادله ساختاری به آزمون فرضیه‌ها و مدل مفهومی پژوهش خواهد پرداخت.
جامعه و نمونه آماری پژوهش
جامعه پژوهش یا جایی که نتایج پژوهش قرار است به آنجا تعمیم یابد یا در آنجا اجرا شود، به مجموعه‌ای از اشخاص، اشیاء، مکان‌ها، رویدادها به طور کلی اموری اطلاق می‌شود که در یک یا چند صفت یا ویژگی مشترک باشند. علاوه بر ویژگی‌های مشترک، اعضای هر جامعه صفت‌ها یا ویژگی‌های غیر مشترکی هم دارند که پژوهشگر مایل به مطالعه‌ی آن‌ها است. مطالعه می‌تواند به صورت کل شماری یعنی مطالعه‌ کل جامعه پژوهش انجام شود مانند سرشماری و گاه با انتخاب درصدی از جامعه‌ پژوهش به عنوان نمونه‌ پژوهش انجام می‌شود (میرزایی, ۱۳۸۸).
جامعه آماری پژوهش حاضر را مشتریان هتل‌های شهر یزد تشکیل می‌دهند که بر این اساس حجم جامعه نامحدود در نظر گرفته شده است.
انتخاب نمونه
در صدر برنامه‌ریزی هر مطالعه این سوال که اندازه نمونه چقدر باشد، قرار دارد. سوال فوق موضوع مهمی است که هرگز نباید کوچک شمرده شود. انتخاب نمونه‌ای بزرگتر از حد نیاز موجب اتلاف منابع می‌شود و انتخاب نمونه‌ای کوچک موجب رسیدن به نتایج غیر عملی می‌گردد. در این پژوهش برای تعیین حجم نمونه از روش کوکران استفاده شده است. با توجه به اینکه اطلاعات دقیقی در رابطه با حجم جامعه وجود نداشت، جامعه نامحدود در نظر گرفته شد و از فرمول زیر برای تعیین حجم نمونه استفاده شد. در فرمول زیر با توجه به اینکه انحراف معیار جامعه ( ) نامعلوم است برای برآورد آن پرسشنامه پژوهش بین یک نمونه ۳۰ نفری از جامعه توزیع شد و سپس انحراف معیار متغیر‌های کلیدی پژوهش به عنوان برآوردی برای مقدار انحراف معیار جامعه در فرمول جایگذاری شد.
در این فرمول خطای نمونه‌گیری ( ) برابر ۰۶/۰ در نظر گرفته شده و بر این اساس تعداد نمونه مورد بررسی ۱۸۴ نفر تعیین شد. در پژوهش حاضر برای اطمینان از دست‌یابی به تعداد نمونه موردنظر تعداد ۲۰۰ پرسشنامه توزیع شد که در نهایت پس از حذف پرسش‌نامه‌های مخدوش تعداد ۱۹۰ پرسشنامه نهایی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
روش نمونه‌گیری
نمونه گیری به معنای برداشتن نسبتی از جامعه با کل به عنوان معرف یا نماینده است. این نمونه باید همه یا اکثر ویژگی‌های جامعه کل را داشته باشد،تا بتوان نتایج حاصل را از آن را به جامعه تعمیم داد. برای اینکه بتوان نتایج را تعمیم داد با ادعا کرد که نمونه معرف جامعه است، می‌بایست نمونه گیری مطابق با قواعد احتمال یا بر اساس اصول و قواعد خاص و یا انتخاب افراد به روش‌های نظام‌مند صورت پذیرد (میرزایی ۱۳۸۸).
هرگاه جامعه‌ای از نظر ویژگی‌های مورد نظر همگون نباشد از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌بندی شده استفاده می‌شود. زیرا در چنین مواردی نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای موجب افزایش معرف بودن نمونه‌ها شده و قدرت تعمیمم نمونه‌ها را بالا می‌برد (حجتی و همکاران، ۱۳۹۰). نوع روش نمونه‌گیری بر اساس بررسی هزینه، زمان، نوع مسئله پژوهش و امکانات مورد نیاز تعیین می­ شود. در این پژوهش از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده استفاده شده است.
ابزار گردآوری اطلاعات
در این تحقیق از دو ابزار برای جمع آوری اطلاعات استفاده گردیده است:
بررسی اسناد و مدارک: جهت اخذ اطلاعات کلی در مورد سازمان شامل تاریخچه، تعداد پرسنل، وضعیت تحصیلی، آیین نامه ها و …از روش بررسی اسناد و مدارک استفاده گردیده است. همچنین سایر اطلاعات در زمینه ادبیات موضوع، تعیین چارچوب نظری و شاخص ها از منابع موجود در کتابخانه که حاوی کتب، مجلات وپایان نامه ها و گزارشات علمی است، استفاده شده است.
پرسشنامه: این ابزار یکی از ابزار های رایج تحقیق و روش مستقیم برای کسب داده های تحقیق است. پرسشنامه مجموعه ای از سوالهاست که پاسخ دهنده با ملاحظه آنها پاسخ لازم را ارائه می دهد که این پاسخ ها داده های مورد نیاز پژوهشگر را تشکیل می دهد. از طریق سوالات پرسشنامه می توان دانش، علاقه، نگرش فکری فرد را مورد بررسی قرار داد (بازرگان وهمکاران، ۱۳۸۸).
مشخصات پرسش‌نامه پژوهش
پرسشنامه حاوی تعدادی پرسش درباره متغیرهای مورد سنجش از جامعه مورد مطالعه است. این پرسش­ها با بهره گرفتن از تکنیک­های خاص و نیز مقیاس­ها به گونه‌ای ساخته می­شوند که بتوان اطلاعات مورد نیاز را از نمونه مورد مطالعه گردآوری نمود. این پرسش­ها که هر یک درباره ابعاد و یا متغیرهای مورد بررسی است باید به گونه‌ای طراحی شوند که آنچه را به عنوان پاسخ از پاسخگو یا عضو جامعه و نمونه طلب می­نماید، مشخص سازد (حافظ‌نیا, ۱۳۸۸). زمانی که پژوهشگر واقعاً می‌داند چه اطلاعاتی نیاز دارد و نحوه اندازه‌گیری متغیرها را نیز می‌داند، پرسش‌نامه ابزار کارآمد و مفیدی برای گردآوری داده‌ها است (دانایی فرد, الوانی, و آذر, ۱۳۹۰).
پرسشنامه این پژوهش مشتمل بر ۲ بخش کلی است. در بخش نخست تعدادی پرسش با هدف شناسایی متغیرهای جمعیت‌شناختی (سن، جنسیت و….) مشتریان پاسخگو طرح گردید. در بخش دوم از پاسخگویان خواسته شده است که با توجه به طیف لیکرت ۵ نقطه‌ای به پرسش‌هایی که به منظور بررسی ادراک آن‌ها در رابطه با هر یک از متغیرهای مدل تنظیم شده است پاسخ دهند.
جدول شماره ‏۳‑۱- مشخصات پرسشنامه و متغیرهای پژوهش

تسهیم دانش

۷۹/۰

عملکرد شغلی

۸۲/۰

طبق یافته های جدول (۳-۴) ضرایب پایایی پرسشنامه ها به ترتیب تسهیم دانش (۷۹/۰) و عملکرد شغلی (۸۲/۰) محاسبه گردید که نشان از دقت بالای ابزار اندازه گیری استفاده در این مطالعه می باشد.
جدول (۳-۵): ضرایب پایایی کل پرسشنامه مؤلفه های تسهیم دانش

پرسشنامه

ضریب پایایی

تعاملات شخصی

۷۷/۰

ارتباطات سازمانی

۸۱/۰

تعامل با جامعه

۸۳/۰

همکاری های مکتوب

۸۳/۰

همچنین طبق یافته های جدول (۳-۵) ضرایب پایایی کل پرسشنامه مولفه های تسهیم دانش محاسبه گردید که نشان از دقت بالای ابزار اندازه گیری استفاده در این مطالعه می باشد.
۳-۷- روش های تجزیه و تحلیل آماری
تجزیه و تحلیل حاصل از این پژوهش با بهره گرفتن از نرم افزار آماری spss ،نسخه ۱۹ ، در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی انجام شد. در بخش آمار توصیفی از مشخصه های آماری مانند فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار و در بخش آمار استنباطی آزمون های رگرسیون چند گانه، ضریب همبستگی پیرسون و آزمون تحلیل واریانس استفاده شد.
الف)ضریب همبستگی پیرسون: از این ضریب به منظور تعیین میزان همبستگی بین تسهیم دانش و مؤلفه های آن با عملکرد شغلی استفاده شد. سوالات ۱ تا ۴ این پژوهش با بهره گرفتن از این روش مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
ب)رگرسیون چند گانه(گام به گام): از این روش زمانی استفاده می شود که پژوهشگر بخواهد متغیر وابسته را با بهره گرفتن از یک یا چند متغیر مستقل پیش بینی کند. بنابراین از این آزمون برای پیش بینی کردن عملکرد شغلی توسط مؤلفه های تسهیم دانش استفاده شده است. سوال ۵ پژوهش با بهره گرفتن از این روش مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

ج) آزمون تحلیل واریانس چند راهه: برای آزمون تفاوت معنی دار بین چند میانگین، یعنی زمانی که متغیر مستقل ازدو سطح بیشتر باشد، از آزمون تحلیل واریانس چند راهه استفاده می گردد. سوالات ۶ و ۷ پژوهش با بهره گرفتن از این روش مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
فصل چهارم:
نتایج
۴-۱- مقدمه
استفاده از آمار به ایجاد نظم در پدیده های تحت بررسی در تحقیق کمک قابل توجهی می نماید. در این فصل اطلاعات حاصله با بهره گرفتن از آمار توصیفی از روی نمونه ها تنظیم، سپس با بهره گرفتن از آمار استنباطی و با توجه به سؤالات اصلی تحقیق، تحلیل شده است.
۴-۲- تشریح یافته های توصیفی مورد مطالعه
با بهره گرفتن از آمار توصیفی ابتدا داده های جمعیت شناختی پرسشنامه و سپس داده های مربوط به سؤالات پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
۴-۲-۱- داده های جمعیت شناختی پرسشنامه
در جدول (۴-۱) تا (۴-۴) یافته های جمعیت شناختی تحقیق شامل سن، میزان تحصیلات، جنس، سابقه­ خدمت به همراه نمودارهای آماری نشان داده شده است.
جدول (۴-۱): توزیع فراوانی گروه نمونه بر حسب سن

مبحث اول: حمایت از مهاجران در چارچوب اسناد بین المللی
یکی از منابع بین المللی بشر را می توان اسناد بین المللی دانست که در راستای به رسمیت شناختن حقوق و آزادی های اساسی تدوین و به تصویب رسیده اند. گاه نیز از آنها با عنوان اسناد جهانی ^[۸۶] یاد می شود. به طور کلی هر گونه مصوبه مکتوب رسمی دولتها (تابعان حقوق بین الملل) که در قالب سند یا مدرکی تنظیم می شود و در آن اهداف و مقاصد دولتها در ارتباط با اصول یا هنجارهای حقوق بشری تأکید می گردد، سند حقوق بشری نام دارد. اسناد بین المللی حقوق بشری بر مبنای گستره، شمول و پوشش حمایتی دو دسته اند: اسناد بین المللی عام حقوق بشری، اسنادی اند که گروه های خاصی را در نظر ندارند و به حقوق همه انسان ها صرفنظر از تعلقات عرضی نظر داشته اند، در مقابل اسناد حقوق بشری خاص اند که گروه های خاصی را مد نظر داشته و حمایت می کنند، از جمله پناهندگان، کارگران مهاجر و سایر موارد. حمایت از مهاجران تحت یک عنوان کلی و پناهندگان به طور خاص نیز از جوانب گوناگون در چنین اسنادی مد نظر بوده است. در همین راستا نیز نهادهای بین المللی و بویژه سازمان ملل متحد،اسناد متعددی را تصویب نموده اند که مستقیم و یا غیر مستقیم مربوط به غیر شهروندان از جمله مهاجران و پناهندگان می باشند. دولتها به صورت های گوناگون خود را نسبت به این معاهدات متعهد نموده اند.از آنجایی که مهاجران بیش از هر چیز دیگری، بشر می باشند، تمام معاهدات حقوق بشری در بردارنده حقوقی اند که نسبت به مهاجران نیز اعمال می شوند. خواه مهاجران اختیاری و یا اجباری باشند، خواه قانونی و یا غیر قانونی. در حقیقت مهاجرت مفهومی است که در جهان امروز با رعایت حقوق اساسی بشر بهتر تضمین و عملی می گردد.
گفتار اول: حمایت از مهاجران در چارچوب اسناد بین المللی حقوق بشری
اسناد حقوقی بین المللی در اشکال مختلف و دارای آثار متفاوتی می باشند. از جمله توافقنامه، کنوانسیون ، پروتکل و مانند آنها. هر یک از این اسناد طرفین عضو را ملزم می نماید تا خود را به مفاد توافق پایبند بدانند. زمانی که مذاکرات به پایان می رسد متن آن توسط نمایندگان کشورها به امضاء می رسد. یک دولت به شیوه های مختلف می تواند ملزم به آن سند گردد. به بسیاری از اسناد بین المللی می توان اشاره کرد که در خصوص حقوق بشر و برخورداری از آن برای انسان ها می باشد. اگر چه برخی اسناد در قالب اعلامیه و یا قطعنامه غیر الزام آورند، اما در زمینه ها و موضوعات مختلف حقوق بشری مورد استناد قرار می گیرند و این از بابت نقشی است که دولتها در سطح جهانی دارند و در نتیجه خود را به مفاد این اسناد پایبند می دانند.^[۸۷]

حقوق بین الملل بشر مجموعه ای است از قواعد بین المللی که به طور عمده براساس معاهدات و یا عرف های بین المللی ایجاد گردیده اند. اشخاص و گروه هایی می توانند براساس این قواعد حقوق و منافعی معین را در مقابل دولتهاادعا نمایند. این مجموعه از حقوق در اسنادی همچون اعلامیه جهانی حقوق بشر و معاهدات بین المللی حقوق بشری درج شده اند که با یکدیگر استانداردهای بین المللی احترام و ترویج حقوق بشر را ارائه می نمایند. در همین راستا نیز مهاجران در حقوق بین الملل مورد حمایت واقع می شوند. اسناد کلیدی حقوق بشری دولتهای عضو را ملزم نموده اند تا حمایت از تمام انسان ها را به طور کلی گسترش دهند و در چند سال گذشته نیز سیستم حقوق بشری سازمان ملل متحد توجه خود را به حقوق بشر مهاجران به طور خاص افزایش داده است. دولتها به عنوان کشورهایی که عضو اسناد حقوق بشری بوده و یا به آنها ملحق می شوند، مسئولان اصلی در تضمین حقوق بشر تمام افرادی هستند که در قلمرو آن کشورها اقامت دارند. در مدیریت مهاجرت نیز عنصر اصلی دولتها هستند که از طرق مختلف در چارچوب های چند جانبه هنجارها و سازوکارها را تدوین می کنند.
بند اول: حمایت از مهاجران در چارچوب اسناد بین المللی حقوق بشری عام
الف) اعلامیه جهانی حقوق بشر^[۸۸]
اعلامیه جهانی حقوق بشر در بردارنده حقوقی است برای همه انسان ها صرفنظر از تعلق آنها به کشور یا مذهبی خاص. در مقدمه اعلامیه آمده است: “…مجمع عمومی این اعلامیه را آرمان مشترکی برای تمام مردم و کلیه ملل اعلام می کند تا جمیع افراد و همه ارکان اجتماع این اعلامیه را دائماً مد نظر داشته باشند.”
حقوق مندرج در اعلامیه ذاتی هر انسان است و غیر قابل سلب شدن آن مورد تأکید قرار گرفته است. در مقدمه کرامت ذاتی و حقوق برابر انسان ها به رسمیت شناخته شده است. حقوق بشر مربوط به تمام مراحل فرایند مهاجرت است. به عبارتی حقوقی می باشند که هر جا و در خصوص هر فردی به واسطه انسانیت وی و بدون در نظر گرفتن وضعیت قانونی افراد در کشور میزبان بایستی رعایت گردد. حقوق بشر حتی بر این امر تأکید دارد که افراد بایستی در زمینه حقوق انسانی خود اطلاع کسب نموده و در تحقق حقوق و تکالیفی که به واسطه اسناد حقوق بشری مقرر گردیده شرکت فعال داشته باشند.^[۸۹]
حقوق بشر مندرج در اعلامیه در مورد هر شخص کاربرد دارد، اعم از اینکه مهاجر و یا غیر مهاجر باشد. در حقیقت چون فرد یک انسان است از این حقوق برخوردار می باشد. استاندارهای بین المللی تأیید این است که افراد و جوامع در هر مکان از حیثیت و سایر حقوق برخوردار بوده و زندگی می نمایند. بر این اساس حقوق بشر در معاهدات بین المللی حقوق بشری تشخیص داده شده و حمایت می شوند که از ذات انسانی فرد ناشی می شود و ذات انسانی را نمی توان به پاسپورت و یا ویزا تبدیل نمود.^[۹۰]
اعلامیه جهانی حقوق بشر به کشورها در تنظیم مقررات مربوط به مهاجرت کمک نموده است. از آنجا که اعلامیه نقش مهمی در برخورداری از حقوق ایفاء می کند، به عنوان استاندارد مشترک دستیابی تمام مردم و ملت ها به شمار می رود. در جهان امروز حرکت میان کشورها بسته به این است که توانایی دستیابی به منابع مورد نیاز در خصوص حقوقی که در اعلامیه اشاره گردیده وجود داشته باشد.^[۹۱] در حقیقت اعلامیه اولین سند بین المللی است که به نحو صریح حق آزادی جابجایی را به رسمیت شناخته است. این سند بیان می کند که هر شخص حق دارد آزادانه از مرزهای دولت خود عبور کند و حق ترک کشور خود را به هر دلیلی دارد و همچنین حق بازگشت برای همه به کشور متبوعشان در صورت انتخاب محفوظ است.
تمام مردم مستحق برخورداری از حقوق ذاتی و معینی هستند که اساس عدالت و آزادی را در جهان تشکیل می دهد. یکی از این موارد آزادی رفت و آمد است که بخشی از آزادی انسان هاست و از این جهت یکی از حقوق اساسی بشر می باشد. ماده ۱۳ اعلامیه جهانی حقوق بشر بر این امر اذعان دارد:
“هر شخص از آزادی تردد و همچنین اقامت در مرزهای هر کشور برخوردار است و حق ترک هر کشوری را دارد، که شامل کشور خود نیز می شود. همچنین هر شخص حق بازگشت به کشور خود را نیز دارد.”
حق آزادی تردد در سطح ملی و بین المللی واجد آثاری است و می تواند بر سایر حقوقی که در اعلامیه ذکر شده است تأثیرگذار باشد. بدون حق ترک کشور یک شخص نمی تواند آزادانه مذهب خود را دنبال کند و یا ممکن است از نظر سیاسی نیز در فشار باشد. بنابراین در مقوله مهاجرت اساسی ترین حقی که مطرح است و در اعلامیه به آن توجه شده، این حق است که می تواند خود اساس تضمین سایر حقوق نیز باشد.
ماده ۱۳ مزبور به طور خاص به مهاجرت و آزادی تردد^[۹۲] اشاره نموده که در چارچوب مرزهای دولتها اعم از مرزهای داخلی و فرامرزها صورت گرفته و هر شخص این حق را دارد که هر کشور را ترک کند که شامل کشور متبوع خود نیز می گردد. این حق یک حق جهانی است و اگر چه ممکن است در قلمرو کشوری معین محدود گردد، اما اسناد بین المللی از این حق حمایت نموده و بر آن تأکید می نمایند.
ترک کشور متبوع و بازگشت دوباره هر چند حق محسوب می شود، اما ملازمه با ورود و اقامت در کشور دیگری ندارد. بسیاری از اسناد بین المللی پارامترهایی را ارائه می دهند که تنظیم کننده پذیرش به کشورهاست. هم زمان با تأسیس سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵ و با منشور سازمان ملل متحد مبنای حمایت از حقوق بشر در حقوق بین الملل مطرح گردید و از آن پس فرایند حمایت از حقوق اساسی انسان ها و حقوق بشر در سطح بین المللی ادامه یافت. حمایت از حقوق بشر در تمام مراحل مهاجرت کاربرد دارد.^[۹۳]
علاوه بر ماده ۱۳ که آزادی تردد را به رسمیت شناخته ماده ۱۴ اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز بیان می کند:
“هر کس حق دارد در برابر تعقیب، شکنجه، و آزار پناهگاهی جستجو نماید و در کشور دیگر پناه اختیار کند. در موردی که تعقیب واقعاً مبتنی بر جرم عمومی و غیر سیاسی یا رفتارهایی مخالف با اصول و مقاصد ملل متحد باشد نمی توان از این حق استفاده نمود.”^[۹۴]
ب) میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی^[۹۵]
این میثاق یک معاهده چند جانبه است که توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۶۶ تصویب و در سال ۱۹۷۶ لازم الاجرا گردیده است. میثاق اعضای خود را موظف می دارد تا حقوق مدنی و سیاسی افراد را محترم شمارند. این حقوق شامل حق حیات، آزادی مذهب، آزادی بیان، حقوق انتخاباتی و حقوق مربوط به فرایند دادرسی عادلانه می شود. میثاق به همراه اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منشور بین المللی حقوق بشر^[۹۶] نامیده می شوند. میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی از همان ساختار اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بین المللی حقوق اقتصادی و اجتماعی برخوردار است. این میثاق شامل یک مقدمه و ۵۳ ماده بوده و به شش قسمت تقسیم می شود. قسمت اول، حق مردم در تعیین سرنوشت خود را به رسمیت می شناسد. قسمت دوم، کشورهای عضو را ملزم می دارد تا در موارد ضروری برای تأثیر و نفوذ معاهده قانونگزاری نمایند و به این واسطه جبران قانونی نقض حقوق را مقرر نمایند. حقوقی که در میثاق بیان شده تنها زمانی محدود می شود که ضرورت عمومی اقتضاء کند، بنحوی که حیات ملت را تهدید نماید. قسمت سوم لیستی از حقوق را بر شمرده است که بنحو ذیل خلاصه می گردد:
الف: تمامیت جسمانی^[۹۷] در شکل حق حیات^[۹۸]، آزادی از هر گونه شکنجه و بردگی،
ب: آزادی و امنیت شخصی^[۹۹] به شکل آزادی از بازداشت و توقیف خودسرانه^[۱۰۰] و همچنین حق احضار به دادگاه^[۱۰۱]،
ج: فرایند عادلانه در رسیدگی های قانونی به شکل محاکمه عادلانه و بی طرفانه^[۱۰۲]، اماره بی گناهی^[۱۰۳] و تصدیق فردیت فرد متهم در برابر قانون،
د:آزادی فردی به شکل آزادی تردد،آزادی فکر و مذهب^[۱۰۴]، آزادی تشکیل انجمن و خانواده^[۱۰۵]، حق تابعیت و حریم شخصی^[۱۰۶]، ه: منع هر گونه تبلیغات جنگی که منجر به تبعیض، خصومت و خشونت گردد^[۱۰۷]،
و: شرکت در زندگی سیاسی^[۱۰۸] شامل حق رأی^[۱۰۹] و حق عضویت در گروه های مختلف سیاسی^[۱۱۰]،
و در نهایت عدم تبعیض^[۱۱۱]، حقوق اقلیت ها^[۱۱۲] و برابری در مقابل قانون.^[۱۱۳] میثاق برای به رسمیت شناخته شدن و تعهد دولتها به احترام و رعایت این حقوق اقداماتی را پیش بینی کرده است که از جمله موارد ذیل می باشد: تأسیس کمیته حقوق بشر و نقش نظارتی آن بر میثاق و دوم تبیین اینکه میثاق نباید خلاف منشور سازمان ملل متحد و حق ذاتی افراد در برخورداری و استفاده از ثروت طبیعی خود تعبیر و تفسیر گردد. سایر مواد نیز قسمت آخر میثاق را تشکیل می دهد که در بردارنده تصویب،اصلاح و لازم الاجرا گردیدن این سند است.^[۱۱۴]
میثاق مزبور که به اختصارICCPR و یا CCPR نامیده می شود، از جمله اسناد بین المللی در حمایت از حقوق بشر و آزادی های اساسی است. میثاق در مقدمه حقوق مندرج در اعلامیه جهانی حقوق بشر را به رسمیت شناخته و بر کرامت ذاتی و حقوق برابر کلیه اعضاء خانواده بشری تأکید نموده است. علاوه بر حقوقی که در میثاق و در بخش های مختلف تبیین گردیده است، دو حق که در مواد ۱۴ و ۱۷ اعلامیه جهانی حقوق بشر ذکر شده بود در میثاق مسکوت مانده است که به ترتیب حق مالکیت و پناهندگی می باشد.^[۱۱۵]
برخی از اسناد، استانداردهای بین المللی آزادی تردد و اقامت در دولتها را حمایت نموده اند، اما این حمایت تنها محدود به اعلامیه نمی شود، بلکه ماده ۱۲ میثاق نیز حق مزبور را به رسمیت شناخته و حمایت می کند. در این میثاق اشاره شده که هر شخص که قانوناً مقیم در یک کشور است، حق انتخاب مکان اقامت خود را دارد. در بازگشت نیز هیچگونه محدودیتی وجود ندارد، مگر اینکه امنیت ملی، نظم عمومی، سلامت، اخلاق و حقوق سایرین اقتضاء کند.
ج) میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی^[۱۱۶]
میثاق بین المللی مزبور توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ۱۶ دسامبر ۱۹۶۶ تصویب شد و طی قطعنامه ۲۲۰۰A(XXI) و در ۳ ژانویه ۱۹۷۶ به اجرا درآمد. این میثاق در بردارنده مقررات بین المللی در خصوص ایجاد حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است.^[۱۱۷] از جمله حق کار در شرائط عادلانه و منصفانه،^[۱۱۸] حمایت اجتماعی^[۱۱۹]، استانداردهای کافی زندگی^[۱۲۰]، آزادی های فرهنگی و پیشرفت علمی^[۱۲۱]. این میثاق که گاهی با عنوان سند حقوق نسل دوم نامیده می شود، از جمله مهمترین اسناد بین المللی در زمینه حمایت از حقوق بشر می باشد. متن میثاق دارای یک مقدمه و ۳۱ ماده و پنج بخش است.
بخش اول میثاق همانند میثاق حقوق مدنی و سیاسی حق تعیین سرنوشت را مقرر کرده است. بخش دوم مواد۲ تا ۵ است که مقررات کلی از جمله تعهدات کلی دولتها (ماده۲بند۱)، اصل عدم تبعیض (ماده۲بند۲)، تساوی حقوق زن و مرد (ماده۳)را در بر دارد. بخش سوم میثاق قلب میثاق را تشکیل می دهد و حقوق ماهوی را تبیین می نماید، حقوقی همچون حق کار^[۱۲۲](ماده۶)، شرائط منصفانه استخدام^[۱۲۳] (ماده۷)، حق تأمین اجتماعی^[۱۲۴] (ماده۹)، استاندارد کافی زندگی (ماده۱۱). بخش چهارم میثاق نیز تعیین نظام نظارتی است که بر خلاف میثاق اول در این نظام دریافت شکایت از افراد و دولتها نیز مقرر شده است که در این راستا گزارش دولتها توسط شورای اقتصادی-اجتماعی و کمیسیون حقوق بشر بررسی می گردد. بخش پنجم، موادی در خصوص تصویب و اجرای میثاق می باشد.
حمایت این میثاق از حقوق اقتصادی کلی و گسترده است و ذکر حق تعیین سرنوشت در این میثاق که در وهله نخست به وضعیت افراد مربوط است دارای ابهاماتی می باشد. همچنین حق مالکیت از حقوق اقتصادی است، اما در فهرست حقوق مندرج قرار ندارد. میثاق توجه خاصی به وضعیت زنان و کودکان داشته است و ضروری است که به سایر گروه هایی که نیازمند حمایت اند نیز اشاره می کرد. بی تردید حمایت های میثاق شامل حال مهاجران نیز می گردد، اما تأکید بر بهره مندی این گروه خاص مطلوب می بود.^[۱۲۵]
د) کنوانسیون بین المللی حذف تمام اشکال تبعیض علیه زنان^[۱۲۶]
کنوانسیون حذف تمام اشکال تبعیض علیه زنان در سال ۱۹۷۹ میلادی توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب گردید که اغلب به عنوان یک سند بین المللی برای حقوق زنان نامیده می شود. این کنوانسیون شامل یک مقدمه و۳۰ ماده است که آنچه را که تبعیض علیه زنان نامیده می شود بیان نموده و از دولتها می خواهد تا اقدامات ملی را جهت پایان دادن به چنین تبعیضاتی اتخاذ نمایند. کنوانسیون در ماده یک تبعیض علیه زنان را اینچنین تعریف می کند:
“… تبعیض، استثناء و یا محدودیتی است براساس جنسیت که اثر و یا هدف نهایی آن لطمه زدن و مختل نمودن تصدیق، برخورداری و اعمال حقوق بشر و آزادی های اساسی در زمینه های اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی و سایر موارد توسط زنان است، صرفنظر از وضعیت تأهل آنان و یا بر مبنای برابری زن و مرد، حقوق “
با پذیرش کنوانسیون دولتها جهت خاتمه دادن به تبعیض علیه زنان در تمام اشکال، خود را ملزم به یکسری اقدامات می دانند که شامل موارد ذیل می گردد:
(الف)گنجاندن اصل برابری مرد و زن در سیستم قانونی خود، نقض تمام قوانین تبعیض آمیز و پذیرش مواردی مناسب که تبعیض علیه زنان را منع نماید،
(ب)تأسیس دادگاه ها و نهادهای عمومی دیگری که حمایت مؤثر زنان را علیه هر گونه تبعیض تضمین می نمایند،
(ج)اطمینان حاصل نمودن از حذف تمام اقدامات تبعیض آمیز توسط افراد، سازمان ها و شرکت ها.
کنوانسیون مبنایی را جهت تشخیص برابری زن و مرد ارائه می نماید که از طریق اطمینان حاصل نمودن در خصوص برخورداری و فرصت های برابر زنان در زندگی عمومی و سیاسی می باشد که شامل حق رأی و انتخابات، همچنین تحصیل، سلامت و استخدام می گردد. دول عضو پذیرفته اند که تمام اقدامات مقتضی شامل قانونگذاری و اقدامات موقتی خاصی را انجام دهند، از این جهت که زنان بتوانند از تمام حقوق بشر و آزادی های اساسی خود برخوردار گردند. این کنوانسیون معاهده حقوق بشری است که به طور عمده بر حقوق زنان تأکید نموده و همچنین بر تحصیل، تغییر تابعیت و یا باقی ماندن در تابعیتی معین و تابعیت فرزندان آنان نیز تأکید می کند. دول عضو پذیرفته اند که علیه تمام اشکال قاچاق زنان و یا هر گونه بهره برداری و سوء استفاده از آنها مبارزه نمایند و اقدامات مقتضی در این خصوص را ترتیب دهند. کشورهایی که معاهده را تصویب نموده اند موظف می باشند تا مقررات آن را اجرا نمایند و حداقل هر چهار سال یک بار گزارشات ملی خود را در مورد عملکردها و اقداماتی که انجام داده اند ارائه نمایند.^[۱۲۷]
بدیهی است که زنان مهاجر می توانند از حقوق مندرج در این کنوانسیون بهره مند شوند.^[۱۲۸] باید توجه داشت که زنان نیمی از مهاجران جهان را تشکیل می دهند. واقعیت موجود آن است که با وجود مقررات بین المللی ذکر شده در فوق حقوق آنها به نحو مطلوب رعایت نمی شود و اغلب در بخش های کم درآمد و فقیر مشغول به کار می شوند، به نحوی که با انواع خشونت ها و سوء استفاده روبرو می شوند. در چنین وضعیتی می باشد که در کنفرانسی^[۱۲۹] تحت عنوان “Female Face of Migration” بر کمک به زنان مهاجر که شامل آموزش، تحصیل، غذا، کمک های مالی، سلامت، بازگشت به وطن و سایر موارد می گردد تأکید شده است. شرکت کنندگان کنفرانس بر همکاری بیشتر بین اعضای شرکت کننده در کشورهای مبدأ، ترانزیت و مقصد تشویق گردیدند. بویژه این کنفرانس بر موارد ذیل و اهمیت آنها جهت حمایت از حقوق زنان مهاجر تأکید نموده است:
۱- حضور بیشتر در مرزها جهت کنترل و نظارت،
۲- تأیید حقوق بین الملل توسط دولتها در حمایت از مهاجران،
۳- دولتها بایستی کنوانسیون های کلیدی از جمله کنوانسیون وضعیت پناهندگان ۱۹۵۱ و کنوانسیون کارگران مهاجر را که توجه ویژه ای به نیازهای زنان در سرتاسر فرایند مهاجرت می نمایند تصویب نماید،
۴- دفاع از کنوانسیونی برای حمایت از کارگران ملی و داخلی،
۵- افزایش آگاهی میان مقامات کلیسا و جوامع مسیحی در خصوص مهاجرت زنان،
۶- ترغیب به اینکه صدای مهاجران در مورد مشکلاتشان از طریق کلیسا شنیده شود،
۷- ترویج سیاست هایی که الویت و برتری به حمایت از خانواده ها در کشورهای مهاجرتی می دهد.^[۱۳۰]
همانگونه که اشاره شد کنوانسیون حذف تمام اشکال تبعیض علیه زنان می تواند در مورد مسائل مربوط به زنان مهاجر نیز مورد استناد واقع شود، از این جهت که بسیاری از کشورهای مبدأ، مقصد و ترانزیت این کنوانسیون را تصویب کرده اند.

————————————————————————
۱۰.عنوان شغلی: باغبان
معنی لغوی: کسی که خرید و فروش محصولات باغی و مراقبت از باغ را بر عهده دارد. ( صدری افشار،۱۳۹۴: ۲۹)
مثال: “….. در روزگاری …..باغبان جوان و ساده دلی ….زندگی می کرد…""…. آنقدر در فکر وخیال پهلوانی و پهلوانان بود که حتی چوبدستی اش را به شکل شمشیر تراشیده بود… علف های هرز دشمنانش بودند…..” (آی قصه قصه قصه, پریرخ،۲۴)
کد isic: 6113
طبقه شغلی: کارکنان ماهر کشاورزی، جنگل داری و ماهیگیری
بسط و شرح: این افراد به علت ارتباط مدامشان با طبیعت، انسان های بسیار ساده دل و مهربانی هستند و دارای روحیه توکل به خدا. گاهی نیز به دلیل آگاهی کم خود، جرم هایی را مرتکب می شوند بدون این که تبعات آن را بدانند. کم فروشی و بد فروشی هم در برخی موارد در کار آنان مشاهده می شود. باغبانی از جمله کارهای سخت و زمان بر است که نیازمند کمک دسته جمعی است.
مطلوبیت: این افراد برای دیگران مفید بوده و خدمت گزار مردم اند. زحمت زیاد از آن باغبان است و سود کلان از آن دلال.

————————————————————————
۱۱.عنوان شغلی: برده فروش
معنی لغوی: کسی که برده (غلام و کنیز) خرید و فروش می کند ( صدری افشار، ۱۳۹۴: ۳۱)
مثال: یوسف زیبا روی را به بازار برده فروشان بردند(راز مثل های ما، میرکیانی،۲۸۲)
کد isic: 9112
طبقه شغلی: کارکنان ارائه خدمات و کارکنان فروش
بسط و شرح: از مشاغل قدیمی است که به شکل کهن تقریبا منسوخ شده است. اما شکل های مدرن آن همیشه وجود دارد. در قدیم برای فروش یک برده باید او را لخت کرده و به معرض نمایش می گذاشتند. از جمله موارد دندان های او بود که نشان از سلامت و جوانی اش داشت. مطلوبیت: از ایرادات مشهود این شغل نادیده گرفتن حق آزادی یک انسان است.

————————————————————————
۱۲.عنوان شغلی: بزاز
معنی لغوی: ا: پارچه فروش؛ قماش فروش. ۲: ( قدیمی) لباس فروش. ( صدری افشار،۱۳۹۴: ۳۲)
مثال: مدرسه ی من را با دکان بزازی اشتباه گرفته بودند (چلچراغی در تاریکی،سیف،۲۵۶)
کد isic: 5220
طبقه شغلی: کارکنان ارائه خدمات و کارکنان فروش
بسط و شرح: تنوع اجناس دکان بزازی و نوع مشتریانش که بیشتر زنان هستند، باعث شلوغی و رفت و آمد زیاد در این مکان ها می شود. معمولا افراد پرحوصله ای هستند.
مطلوبیت: معمولا درآمد های خوبی دارند و کارشان سخت و طاقت فرسا نیست. تنوع مشریان مخصوصا مراجعه کنندکان زن، سکون و سکوت کاری آنان را که کسالت آور و خسته کننده می تواندباشد؛ کم می کند. این افراد اگر مشغله ی دیگری نداسته باشند، نشستن های طولانی و کسوت می تواند به ذهن و جسم آنان خساراتی وارد کند. کم فروشی و قسم های زیادی نیز از آفات کار آنان است.

————————————————————————
۱۳.عنوان شغلی: بلیط فروش
معنی لغوی: بَخت‌آزمایی نوعی قمار دست جمعی است که اصطلاح انگلیسی آن لاتاری است. در آن بلیت کاغذی با نشانها و علایم اعداد چند رقمی به بهای خاصی فروخته می‌شود برنده اصلی در قرعه کشی وبخت آزمایی کسی است عدد صحیح را داراست و صاحب مجموع پول می‌شود. (ویکی پدیا )
مثال: آن شب من بودم و قاسم بود و پسر زیور بلیط فروش (۲۴ ساعت در خواب و بیداری، بهرنگی،؟)
کد isic: 9112
طبقه شغلی: کارکنان مشاغل ساده
بسط و شرح: از مشاغلی بود که قبل از انقلاب اسلامی در ایران متداول بود. نوعی قمار به شمار می رفت اما برخی از مردم به امید دست یافتن به آنچه که در شرایط عادی برایشان مقدور نبود از قببل اتومبیل و خانه و ویلا و…اقدام به خرید بلیط های بخت آزمایی می کردند. کسانی که معتقد به فقه شیعه هستند این نوع شرط بندی ها را حرام می دانند.
مطلوبیت: از مصادیق کار زنان و کودکان است. امکان از دست دادن تمامی دارایی فردی که وارد این بازی شده بود، وجود داشت. این شغل هیچ اعتبار اجتماعی خاصی نداشت و منزلت یک دسفروش بیشتر نصیب صاحب آن نمی شد.

————————————————————————
۱۴.عنوان شغلی: بنا
معنی لغوی: کارگر ساختمانی ماهر که زیر نظر معمار یا بر اساس یک نقشه به کارهای ساختمانی می پردازد؛ رازیگر؛ والاگر.( صدری افشار،۱۳۹۴: ۳۳)
مثال: … وقتی روی داربست بنایی گچ ها را از توی لاوک بر می دارم و دستش می دهم ، دست های کارکرده و پینه سته اش را می بینم (شما که غریبه نیستید، مرادی کرمانی، ۲۶۵)
کد isic: 7126
طبقه شغلی: صنعتگران
بسط و شرح: کار فکری و جسمی را با هم انجام می دهد. چون کارش بیشتر با آب و گچ و خاک و آجرو…است، به مرور زمان بدنش دچار بیماری های مختلف پوستی و استخوانی و تنفسی می شود. داربست های خطرات دائمی کار اوست و زودتر از معمول پیر می شوند.
مطلوبیت: هنر او به علت آفرینش اثراتش، ماندگار و زنده نگهدارنده ی نام صاحبش است. نامش برای دیگران همیشه همراه با آرامش و سکون او اطمینان خاطر است. به نسبت سختی کارشان درآمد خیلی بالایی ندارند.