سالارباشی و همکاران ضمن تایید همین موضوع بیان کردند که هر چه روند تغییر pH به pH طبیعی گیاه بومادران (۶.۳) نزدیک می‌شود مقدار استخراج ترکیبات فنولیک افزایش می‌یابد(۵).
داده ها حاکی از آن است که جهت دستیابی به عصاره ای با حداکثر مقدار ترکیبات فنولیک در شرایط مطالعه بهترین شرایط دمای ۴۰ درجه سانتیگراد̨̨̨ ۷.۳pH= و زمان ۳۲ دقیقه بدون در نظر گرفتن سایر پارامترهای اندازه‌گیری شده برای عصاره‌های استحصالی (Dpph و رنسیمت) می‌باشد. تحت این شرایط میزان استخراج ترکیبات فنولیک از عصاره به بیش از ۱۶ mg گالیک اسید (استاندارد ترکیبات فنولیک) به ازای ۱ گرم از پودر اولیه پیش‌بینی شد. با توجه به جدول (۴-۱)، زمان و pH به ترتیب به عنوان موثرترین و کم اثر گذارترین فاکتور شناسایی شدند.

شکل ۴-۵-desirability for total phenolic
در روش RSM مرحله‌ای به نام Verification وجود دارد، در این مرحله می‌بایست مقدار استخراج ترکیبات فنولی کل را در مرحله آزمایش با مقدار پیشگویی شده توسط مدل به طریق آماری مقایسه نمود دراین بررسی پس از انجام این مرحله ، مقادیر مشاهده شده(Y₀) با مقادیر پیش‌بینی‌شده (Y) مقایسه گردید و محاسبات درشکل۴-۱۰، قابل مشاهده است؛ نتایج، بیانگر همبستگی بسیار خوب بین نتایج بدست آمده با روش تجربی و مقادیر پیش‌بینی‌شده با روش آماری است (شکل۴-۶).

شکل۴-۶- مقایسه مقادیر مشاهده شده با مقادیر پیش بینی شده حاصل از هر تیمار
با توجه به اینکه کلیه پارامترها دارای اثر معنی داری در مدل بودند.(p<o.oo1) بنابراین می توان با توجه به پارامتر های معنی دار شده معادلی کلی مدل Quadratic را به صورت زیر گزارش کرد:
معادله ۱
Y=-27.78+0.654x-7.055y+11.30z-0.018x²-5.32y²-0.97z²+6.111x*y-0.04x*z+0.04166y*z
y=temp and x=time and z= pH
همچنین با توجه به جدول(۴-۱) و معادله ۱ پارامتر زمان (t) دارای بیشترین تاثیر بر روی استخراج ترکیبات فنولی عصاره گیاه پونه گلرنگ می باشد.
۴-۲-۲-اثر روش استخراج بر مقدار استخراج عصاره استحصالی و مقدار کل ترکیبات فنولیک عصاره برگ گلرنگ
به منظور پی بردن به تاثیر نوع روش استخراج در راندمان عصاره‌گیری، عصاره برگ گلرنگ با دو روش مختلف استخراج با حلال یعنی غرقابی و اولتراسوند انجام شد. نتایج حاصله نشان دادند که بین راندمان عصاره‌گیری روش غرقابی و اولتراسوند تفاوت معنی‌داری از لحاظ آماری (p<0.05) وجود ندارد. به نظر می‌رسد زمان بسیار طولانی‌تر روش غرقابی نسبت به اولتراسوند جبران قدرت بالاتر امواج مافوق صوت را کرده و باعث شده اختلاف معنی‌داری در راندمان عصاره‌گیری این دو روش مشاهده نشود. نتیجه حاصله با گزارش گلی و همکاران (۲۰۰۵) سازگار است (۳۰) این محققان گزارش کردند که بین بازده عصاره‌گیری پوست پسته بوسیله روش های اولتراسوند و غرقابی توسط حلال های آب متانول و اتیل-استات، اختلاف معنی داری مشاهده نکردند. همچنین دزاشیبی و همکاران (۲۰۰۷) نیز اعلام کردند که بین راندمان عصاره گیری، عصاره برگ حنا با دو روش مختلف استخراج با حلال یعنی غرقابی و اولتراسوند در سطح آماری (p<0.05) تفاوت معنی‌داری مشاهده نشد.(۳)
شکل۴-۷- اثر نوع روش بر بازده استخراج عصاره
اندازه گیری مقدار کل ترکیبات فنولیک عصاره های استخراجی با روش های غرقابی و اولتراسوند حاکی از آن بود که روش استخراج تاثیر به سزایی بر میزان کل ترکیبات فنولیک بر حسب اسید گالیک دارد. همانطور که در شکل۴-۷ مشاهده می‌شود روش اولتراسوند، ترکیبات فنولیک بیشتری را نسبت به روش غرقابی استخراج کرده است. می‌توان گفت استرس برشی حاصل از امواج مافوق صوت باعث شکسته شدن مولکولهای پلیمری بزرگ و در نتیجه باعث استخراج بهتر ترکیبات فنولیک نسبت به روش غرقابی می‌شود. این نتایج با گزارشAlbu. S و همکاران در سال ۲۰۰۴ مطابقت دارد، این محققان گزارش کردند که استفاده از روش اولتراسوند باعث افزایش کارنوسیک اسید استخراج شده از رزماری می‌شود.(۱۰) یاکین و همکاران در سال ۲۰۰۹ ضمن بررسی روند استخراج ترکیبات فنولیک از نوعی از مرکبات (Citrus) بیان داشتند که استفاده از اولتراسوند باعث افزایش معنی‌داری در استخراج ترکیبات فنولیک نسبت به روش غرقابی شده است.(۹۱) همچنین دزاشیبی و همکاران (۲۰۰۷) گزارش کردند که روش اولتراسوند ترکیبات فنولیک بیشتری را بر حسب اسید تانیک نسبت به روش اولتراسوند استخراج کرده است.(۳)
شکل ۴-۸-اثر روش استخراج بر مقدار کل ترکیبات فنولیک عصاره
۴-۳-اثرسه فاکتور دما، زمان و pH مختلف بر فعالیت آنتی‌اکسیدانی عصاره
شکل RSM (4-9) حاکی از این موضوع است که با افزایش دما و زمان، کاهش در مقدار شاخص IC50 مشاهده می شود این کاهش تا تا دمای ۴۱ درجه و زمان ۳۰ دقیقه ادامه داشته و پس از آن روند آن ثابت می شود.

شکل ۴-۹- اثر متقابل دو متغیر زمان ودما بر روی شاخص IC₅₀
شکل (۴-۱۰) نمایانگر اثر متقابل زمان و pH می باشد. با توجه به شکل میتوان اینگونه استنباط کرده افزایش زمان تا ۲۷ دقیقه سبب کاهش در شاخص IC50 شده است و پس از آن این روند پابت می شود. اما در ارتباط با فاکتور pH تا حدود Ph=6.5 کاهش در مقدار شاخص IC50 مشاهده می شود ولی پس از آن مقدار این شاخص افزایش می یابد.

شکل ۴-۱۰- اثر متقابل دو متغیر زمان و pH بر روی شاخص IC₅₀
شکل (۴-۱۱) گویای آن است که افزایش در فاکتور دما تا ۳۹ درجه نیز باعث کاهش در مقدار شاخص IC₅₀ 

جبران خدمات و عملکرد

۱۱۶

۶۷۵/۰

۴۵۵/۰

۰۰۰/۰

با توجه به جدول ۴-۱۲ مشاهده می شود که مقدار سطح معنی داری بدست آمده کمتر از ۰۵/۰ می باشد در نتیجه با اطمینان ۹۵ درصد فرض   رد و فرض   تایید می شود و این رابطه معنی دار می باشد؛ بنابراین فرضیه فرعی اول تایید می شود. شدت همبستگی بین دو متغیر جبران خدمات و عملکرد ۵/۶۷ + درصد می باشد که بیانگر رابطه مستقیم بین دو متغیر می باشد. همچنین ضریب تعیین بین دو متغیر برابر با ۴۵۵/۰ می باشد که نشان می دهد متغیر جبران خدمات به میزان ۵/۴۵ درصد می تواند متغیر عملکرد را پیش بینی کند.

فرضیه فرعی دوم: بین سیاست های منابع انسانی در زمینه کارمندیابی و استخدام و عملکرد شرکت های تولیدی شهرستان رشت رابطه وجود دارد.
بین کارمند یابی و استخدام و عملکرد ارتباط معناداری وجود ندارد :
بین کارمند یابی و استخدام و عملکرد ارتباط معناداری وجود دارد :
جدول۴-۱۳) ضریب همبستگی بین کارمند یابی و استخدام و عملکرد

تعداد

ضریب همبستگی

ضریب تعیین

سطح معنی داری

کارمند یابی و استخدام و عملکرد

۱۱۶

۷۱۷/۰

۵۱۴/۰

۰۰۰/۰

با توجه به جدول ۴-۱۳ مشاهده می شود که مقدار سطح معنی داری بدست آمده کمتر از ۰۵/۰ می باشد در نتیجه با اطمینان ۹۵ درصد فرض   رد و فرض   تایید می شود و این رابطه معنی دار می باشد؛ بنابراین فرضیه فرعی دوم تایید می شود. شدت همبستگی بین دو متغیر کارمند یابی و استخدام و عملکرد ۷/۷۱ + درصد می باشد که بیانگر رابطه مستقیم بین دو متغیر می باشد. همچنین ضریب تعیین بین دو متغیر برابر با ۵۱۴/۰ می باشد که نشان می دهد متغیر کارمند یابی و استخدام به میزان ۴/۵۱ درصد می تواند متغیر عملکرد را پیش بینی کند.
فرضیه فرعی سوم: بین سیاست های منابع انسانی در زمینه آموزش و توسعه منابع انسانی وعملکرد شرکت‎های تولیدی شهرستان رشت رابطه وجود دارد.
بین آموزش و توسعه انسانی و عملکرد ارتباط معناداری وجود ندارد :
بین آموزش و توسعه انسانی و عملکرد ارتباط معناداری وجود دارد :
جدول۴-۱۴) ضریب همبستگی بین آموزش و توسعه انسانی و عملکرد

تعداد

ضریب همبستگی

ضریب تعیین

سطح معنی داری

آموزش و توسعه انسانی و عملکرد

۱۱۶

۶۳۱/۰

۳۹۸/۰

۰۰۰/۰

کوه قلات بوانات : این کوه در در ۱۵کیلومتری شمال باختری سوریان قرار دارد و ارتفاع آن ۲۲۵۰ متر می باشد . این کوه به صورت رشته باریک و طویلی از شمال باختری به جنوب خاوری کشیده شده و دره بوانات را از حوضه آبریز کویر ابرکوه جدا می سازد.
کوه قند یله : این کوه در دو کیلومتری خاور سوریان قرار گرفته و دره ها و گردنه های معروفی در این کوه وجود دارد . کوه قندیله ۲۳۵۰ متر ارتفاع دارد و از طرف باختر به رشته کوه قلات متصل است.
۳-۱-۴ رودخانه ها
رودخانه شادکام : این رودخانه که در گذشته به نام رودخانه ساریاتن مشهور بود، از چشمه ای به همین نام در ارتفاعات کوه آلمالیجه سرچشمه می گیرد و پس از آبیاری دشت نمدان، به دریاچه کافتر می ریزد.
رودخانه فهلیان : این رودخانه که مهم ترین رودخانه شهرستان ممسنی است ، از به هم پیوستن رودخانه شش پیر و رودشیر به وجود آمده است که پس از عبور از کنار کوه قلعه سفید، وارد منطقه فهلیان می شود .
رودخانه تنگ شیو : این رودخانه از کوه های کهگیلویه و بویراحمد سرچشمه می گیرد و پس از طی مسافتی ، در خاک کهگیلویه وارد منطقه ممسنی می شود و در دهستان رستم به رودخانه فهلیان می پیوندد.
رودخانه آغاج : این رودخانه از دامنه کوه تابسک در دهستان دشمن زیاری سرچشمه می گیرد و پس ازعبور از میان دره ای در ناحیۀ شمال غربی شیراز ، درحوالی چهل چشمه از منطقه ممسنی خارج می شود.
رودخانه رودشیر : این رودخانه کوچک از کوه های منطقه جاوید سرچشمه می گیرد و در دهستان جاوید جریان می یابد و پس از طی مسافتی به رودخانه شش پیر در شهرستان ممسنی می ریزد.
از دیگر رودخانه های این استان رودخانه شش پیر، رودخانه پیرآب، رودخانه کر، رودخانه سیوند، رودخانه قره آغاج، رودخانه بشار، ودخانه مارگان، رودخانه چوبخله، رودخانه شور جهرم، رودخانه شور لار، رودخانه مهران شور، رودخانه فیروز آباد، رود پلوار، رودخانه پل فسا، رودخانه خشک، رودخانه دالکی، مند(موند)، رودخانه گله دار ، رودخانه شادکام اقلید، رودخانه اوجان اقلید.
شهرستان های استان : آباده، جهرم، شیراز، لار، ارسنجان، خرمبید، فراشبند، لامرد، استهبان، خنج، فیروزآباد، مرودشت، اقلید، پاسارگاد، فسا، ممسنی، بوانات، زرین دشت، قیر و ارزین، مهر، داراب، سپیدان، کازرون و نی ریز شهرستان های استان فارس به شمار می روند .
۳-۲ مشاهیر
ابو محمد مشرف الدین مصلح بن عبدا… سعدی شیرازی : ابو محمد مشرف الدین مصلح بن عبدا… سعدی شیرازی ، ملقب به ملک الکلام و افصح المتکلمین است. وی از شاعران نویسندگان و گویندگان بزرگ قرن هفتم هجری قمری است . در سخن سعید غزل عاشقانه به بالاترین حد لطافت و زیبایی رسیده است. و در حکمت، موعظه ، ایراد حکم و امثال از شارعان شهرت بسیار دارد . نثر مزین، آراسته، شیرین و جذاب وی در گلستان از بهترین نمونه های نثر فارسی است . سعدی به سبب تقدم در نثر و نظم، از قرن هفتم به بعد همواره مورد تقلید و پیروی شاعران و نویسندگان فارسی گوی بوده است . او در دوران کودکی نزد پدر خود کسب علم نمود . در مدرسه نظامیه بغداد نیز نزد استادان بزرگی همچون شهاب الدین سهروردی و ابن جوزی به آموختن علوم مختلف همت گماشت .
سلمان فارسی : زادگاهش قریه دشت ارژن فارس (هفت فرسنگی شیراز) بود و قبیله اش در کازرون احترام فوق
وی چنان مورد علاقه رسول ا… قرار گرفت که سلمان محمدیش نامید . سلمان از حواریین حضرت رسول و در شمار اهل بیت عصمت و طهارت می بود که زهد و تقوی و وفور عقل و عملش مورد تأیید پیغمبر و بزرگان اسلام بود . سلمان در زمان خلافت عمر، والی مدائن شد. در آن هنگام به کاخ والی نرفت بلکه در دکانی می نشست و به امور مردم رسیدگی می نمود . سلمان دارای چنان مقامی بود که پس از مرگ، حضرت علی با دست خود او را غسل داد.
پوشاک مردمان فارس به دلیل گوناگون فرهنگی،بسیار متنوع است از این رو به پوشاک سنتی عشایر کوهمره سرخی اشاره می شود.
۳-۳ شهر شیراز

۳-۳-۱ موقعیت سیاسی
از شمال به شهرستان های ارسنجان، مرودشت، سپیدان، ممسنی و از جنوب به شهرستان های جهرم، فیروزآباد و از شرق به شهرستان های نی ریز، استهبان، فسا و از غرب به شهرستان های ممسنی و کازرون محدود می شود.
شکل ۳-۲ مقبره حافظ شیرازی
۳-۳-۲ موقعیت جغرافیایی
شهر شیراز امروزی، واقع در استان فارس، بر روی جلگه وسیعی که دارای ۱۵کیلومتر عرض و ۱۲۰ کیلومتر طول متوسط می باشد واقع شده است. شهر شیراز در ۵۱درجه و ۵۱دقیقه تا ۵۳ درجه و ۴۰ دقیقه طول شرقی و ۲۹درجه و ۲دقیقه تا ۳۹ درجه و ۵۷ دقیقه عرض شمالی از نصف النهار مبدا قرار دارد.
۳-۳-۳ شرایط آب و هوایی
ارتفاع متوسط شهر از سطح دریا ۱۵۵۰متر است. به علت ارتفاع این جلگه از سطح دریا و آنچه در نقشه مربوط به بارندگی در سطح کشور بر می آید، بارندگی در این قسمت بیشتر از نواحی دیگر می باشد. ولی وجود کوههای مرتفع و بادهای خشک عربستان در اطراف این جلگه باعث خشکی هوا می شود.
به طور کلی ریزش برف در شیراز کم است ولی در ناحیه غربی و جنوب غربی آن در زمستان برف های س
نگین می بارد. میزان درجه حرارت در زمستان در حدود ۳درجه زیر صفر و در تابستان ۳۸درجه بالای صفر است و اعتدال هوای ناحیه از این جهت است که این جلگه بین دو منطقه گرمسیر جنوب و سردسیر شمال قرار گرفته است.
۳-۳-۴ تاریخچه و ویژگی های آثار
پایه اولیه شهر در سال ۷۴ه.ق به دست حکام اموی(۴۱ تا ۱۳۲ه.ق )گذارده شد. در این زمان شهر شامل داراللاماره و چندین مسجد و یک بازار بود . از این تاریخ تا زمان صفاریان ۲۶۱( تا ۲۸۷ ه.ق )، شهر توسعه طبیعی خود را داشته است. با روی کار آمدن صفاریان (۲۶۱تا ۲۸۷ ه.ق)، دوره جدیدی از تحولات و توسعه شهر آغاز گردید و در این زمان بود که مسجد جامع عتیق، نخستین مسجد جامع شهر، ساخته شد. دوره اتابکان – اتابکان سلغری نزدیک به ۱۳۰سال در شیراز فرمانروایی کردند و در آبادانی شهر کوشیدند ، مسجد نو در شیراز از بناهای این خاندان است و از شاعران بنام سعدی می باشد. شیراز در روزگار صفویه جایگاه شایسته و ارجمندی داشت. اله وردی خان و پسرش امام قلی روی هم رفته نزدیک به ۴۰سال بر فارس فرمان راندند، در زمان امام قلی خان دو بنای ماندگار از خود بر جای نهاد یکی مدرسه خان و دیگری پل خان می باشند.
شیراز در دوره زندیه تاریخ پر فراز و نشیبی را پشت سر گذارد. روزگار کریم خان زند یکی از بهترین و آرام ترین دوران بوده، او مدت ۱۳ سال نسبت به آبادانی این شهر همت گماشت. مجموعه با ارزشی زندیه شامل: ارگ کریم خان، بازار، مسجد، حمام و آب انبار وکیل از یادگارهای این دوران است.
حوادثی چون غارت شهر توسط آقا محمد خان قاجار ۱۲۱۰ تا ۱۳۴۵ ه.ق و زمین لرزه های پی در پی، آسیب زیادی را به این شهر وارد کرد . با این وجود، بناهای با ارزشی مانند مجموعه نصیرالملک، مجموعه مشیر، مجموعه قوام ، … از جمله آثار با ارزش دوران قاجار می باشند.
شیراز یکی از شهرهای بزرگ ایران و مرکز استان فارس است. برپایه ی آخرین سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، این شهر جمعیتی بالغ بر ۱٬۲۱۴٬۸۰۸ نفر داشته که این تعداد در سال ۱۳۸۸ خورشیدی به ۱٬۴۵۵٬۰۷۳ افزایش پیدا کرده‌است. شهر شیراز در بخش مرکزی استان فارس و در ارتفاع ۱۴۸۶ متری از سطح دریا و در منطقه ی کوهستانی زاگرس واقع شده و آب و هوای معتدلی دارد. این شهر از سمت غرب به کوه دراک، از سمت شمال به کوه‌های بمو، سبزپوشان، چهل‌مقام و باباکوهی (از رشته کوه‌های زاگرس) محدود شده‌است. شهر شیراز برطبق آخرین تقسیمات اداری به ۹ منطقه ی مستقل شهری تقسیم شده و مساحتی بالغ بر ۱۷۸٫۸۹۱ کیلومتر مربع دارد. نام شیراز در کتاب‌ها و اسناد تاریخی، تحت نام‌های مختلفی نظیر «تیرازیس»، «شیرازیس» و «شیراز» به ثبت رسیده‌است. محل اولیه ی این شهر در محل قلعهیابونصر بوده‌است. شهر شیراز در پیش از اسلام قلعه‌ای بوده که قدمت آن به دوران ساسانی و پیش‌تر بازمی‌گردد. این شهر در دوران بنی‌امیه به محل فعلی منتقل می‌شود و به بهای اضمحلال استخر -پایتخت قدیمی استان فارس- رونق می‌گیرد. شیراز در دوران صفاریان، آل بویه و زندیه، پایتخت ایران بوده‌است. کارخانه‌های الکترونیکی متعددی در شیراز وجود دارد. این شهر از دیرباز به واسطه ی مرکزیت نسبی‌اش در منطقهی زاگرس جنوبی و واقع‌شدن در یک منطقهی به نسبت حاصل‌خیز، محلی طبیعی برای مبادلات محلی کالا بین کشاورزان، یکجانشینان و عشایر بوده‌است. همچنین شیراز در مسیر راه‌های تجاری داخل ایران به بنادر جنوب مانند بندر بوشهر قرار گرفته که این نقش با احداث شبکه ی راه‌آهن به بنادر دیگر ایران کمرنگ‌تر شده‌است. این شهر به سبب جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی، مذهبی و طبیعی فراوان، همواره گردشگران بسیاری را به‌سوی خود فرا می‌خواند. شهر شیراز، مرکز استان فارس به طول ۴۰ کیلومتر و عرضی متفاوت بین ۱۵ تا ۳۰ کیلومتر با مساحت ۱۲۶۸ کیلومتر مربع به شکل مستطیل و از لحاظ جغرافیایی در جنوب غربی ایران و در بخش مرکزی فارس قرار دارد.اطراف شیراز را رشته کوههای نسبتاً مرتفعی به شکل حصاری استوار، احاطه کرده‌اند که از لحاظ سوق الجیشی و حفظ شهر اهمیت ویژه‌ای دارند. این شهر از سمت غرب به کوه دراک، از سمت شمال به کوه‌های بمو، سبزپوشان، چهل‌مقام و باباکوهی (از رشته‌کوه‌های زاگرس) محدود شده‌است. مختصات جغرافیایی شیراز عبارتست از ۲۹ درجه و ۳۶ دقیقه شمالی و ۵۲ درجه و ۳۲ دقیقه و ارتفاع آن از سطح دریا بین ۱۴۸۰ تا ۱۶۷۰ متر در نقاط مختلف شهر متغیر است. رودخانه ی خشک شیراز رودخانه ی فصلی است که پس از عبور از شهر شیراز به سمت جنوب شرقی حوضه ی خود متمایل شده و به دریاچه مهارلو می‌ریزد. آب و هوا نقشهی آب و هوایی ایران؛ شهر شیراز در جنوب غرب کشور قرار گرفته و آب و هوای آن مدیترانه‌ای است. میانگین دما در تیرماه (گرم‌ترین ماه سال) ۳۰ درجه سانتی‌گراد، در دی‌ماه (سردترین ماه سال)، ۵ درجه سانتی‌گراد، در فروردین‌ماه ۱۷ درجه سانتی‌گراد و در مهرماه ۲۰ درجه سانتی‌گراد می‌باشد و میانگین سالانه ی دما ۱۸ درجه سانتی‌گراد است. میزان بارندگی سالیانه ی شهر شیراز ۳۳۷٫۸ میلی‌متر می‌باشد. جمعیت تغییرات جمعیت شیراز بین سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵ در نخستین سرشماری رسمی ایران که در سال ۱۳۳۵ خورشیدی انجام گرفت، شهر شیراز با ۱۷۰٬۶۵۹ نفر جمعیت ششمین شهر پرجمعیت ایران بود. در سرشماری سال ۱۳۵۵ خورشیدی این شهر با پیشی‌گرفتن بر آبادان به پنجمین شهر پرجمعیت ایران تبدیل شد و تا سرشماری سال ۱۳۷۵ خورشیدی همین جایگاه را در اختیار داشت.

در آخرین سرشماری انجام‌گرفته در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، کرج با رشد سریع خود بر شیراز پیشی گرفت و شیراز دوباره ششمین شهر پرجمعیت ایران شد. براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی، جمعیت شهر شیراز در این سال بالغ بر ۱٬۲۱۴٬۸۰۸ نفر بوده‌است که از این تعداد ۶۱۳٬۸۳۰ نفر مرد و ۶۰۰٬۹۷۸ نفر زن بوده‌اند. همچنین تعداد خانوارهای ساکن این شهر، ۳۱۵٬۷۲۵ خانوار بوده‌است شیراز به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری و توریستی ایران مطرح بوده و با جاذبه‌های تاریخی فراوان برای گردشگران داخلی و خارجی شناخته شده‌است.  از جاذبه‌های تاریخی شهر شیراز می‌توان به آتشکده ی صمیکان، آرامگاه حافظ، آرامگاه خواجوی کرمانی، آرامگاه سعدی، ارگ کریم‌خان، باغ ارم، باغ تخت، باغ چهل‌تن، باغ دلگشا، باغ عفیف‌آباد، باغ نارنجستان قوام، باغ هفت‌تن، خانه صالحی، چاه مرتاض علی، حمام باغ نشاط، عمارت باغ ایلخانی، عمارت باغ نشاط، عمارت دیوانخانه، عمارت کلاه‌فرنگی باغ نظر، مسجد نصیرالملک، قصر ابونصر، قلعه ی کک‌ها، مدرسه ی آقاباباخان، مدرسه ی خان، موزه ی پارس، موزه ی هفت‌تنان، نقش‌برجسته ی بهرام اشاره کرد. از جاذبه‌های طبیعی شهر شیراز می‌توان به آبشار کوهمره سرخی، برم‌دلک، پارک قلعه‌بندر، پارک ملی بمو، پیربناب، چشمهی جوشک، چشمه ی خارگان، چشمه یریچی، دریاچه ی دشت ارژن، دریاچه ی مهارلو، رکن‌آباد، رودخانه ی قره‌آغاج، روستای قلات، کوه سبزپوشان، گردشگاه آتشکده، گردشگاه چاه‌مسکی، گردشگاه چشمه سلمانی و گردشگاه هفت‌برم اشاره کرد. چشمه‌های طبیعی موجود در اطراف شیراز هم از جهت آب‌درمانی و هم از جهت جذب گردشگر برای صنعت گردشگری استان فارس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند و صنعت گردشگری این استان را رونق می‌بخشند. مزار امام‌زادگان متعددی که در شیراز وجود دارد، در طول سده‌ها ساختار اجتماعی و اقتصادی این شهر را شکل داده‌است. گفته می‌شود که در زمان مأمون خلیفه -ی عباسی، تعدادی از فرزندان و نوادگان موسی بن جعفر -امام هفتم شیعیان- به شیراز پناه آورده بودند. برطبق روایت‌های مختلف، آنان به مرگ طبیعی درگذشتند یا توسط حاکم عباسی کشته شدند. سال‌ها بعد تعدادی از این مزارها شناسایی شدتد و زیارتگاه شیعیان قرار گرفتند. برخی از این امام‌زادگان -همچون علی بن حمزه- در دوره ی آل بویه شناسایی شدند. ولی برای بعضی دیگر -مانند شاه‌چراغ- حدود چهارصد سال زمان لازم بود تا توسط حکمرانان سَلغُری شیراز شناسایی شوند. شناسایی بیشتر این مزارها بیش از آن‌که براساس شواهد و اسناد تاریخی باشد، بر مبنای سنت‌های اسلامی شناسایی بوده‌است.
این شهر از سمت غرب به کوه دراک، از سمت شمال به کوه‌های بمو، سبزپوشان، چهل‌مقام و باباکوهی (از رشته کوه‌های زاگرس) محدود شده‌است. شهر شیراز برطبق آخرین تقسیمات اداری به ۹ منطقهءمستقل شهری تقسیم شده و مساحتی بالغ بر ۱۷۸٫۸۹۱ کیلومتر مربع دارد.(وب سایت رسمی شهرداری شیراز).
نام شیراز در کتاب‌ها و اسناد تاریخی، تحت نام‌های مختلفی نظیر «تیرازیس»، «شیرازیس» و «شیراز» به ثبت رسیده‌است. محل اولیه ی این شهر در محل قلعه ی ابونصر بوده‌است. شهر شیراز در پیش از اسلام قلعه‌ای بوده که قدمت آن به دوران ساسانی و پیش‌تر بازمی‌گردد. این شهر در دوران بنی‌امیه به محل فعلی منتقل می‌شود و به بهای اضمحلال استخر -پایتخت قدیمی استان فارس- رونق می‌گیرد. شیراز در دوران صفاریان، آل بویه و زندیه، پایتخت ایران بوده‌است.
کارخانه‌های الکترونیکی متعددی در شیراز وجود دارد. این شهر از دیرباز به واسطهی مرکزیت نسبی‌اش در منطقهیزاگرس جنوبی و واقع‌شدن در یک منطقهیبه نسبت حاصل‌خیز، محلی طبیعی برای مبادلات محلی کالا بین کشاورزان، یکجانشینان و عشایر بوده‌است. همچنین شیراز در مسیر راه‌های تجاری داخل ایران به بنادر جنوب مانند بندر بوشهر قرار گرفته که این نقش با احداث شبکه راه‌آهن به بنادر دیگر ایران کمرنگ‌تر شده‌است.
این شهر به سبب جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی، مذهبی و طبیعی فراوان، همواره گردشگران بسیاری را به‌ سوی خود فرا می‌خواند.
۳-۳-۵ وجه تسمیه
نام شهر شیراز برگرفته از نام قلعه‌ای در اطراف شیراز کنونی در محل قصر ابونصر است. آنگونه که پیدا است در هنگام بنای شهر نام این قلعه بر شهر شیراز نهاده شده‌است. در کاوش‌های باستان‌شناسی در تخت جمشید، به سرپرستی جورج کامرون در سال ۱۳۱۴ خورشیدی به پیدایش خشت‌نبشته‌هایی عیلامی انجامید که بر روی چند فقره از آن‌ها به قلعه‌ای بنام «تیرازیس» یا «شیرازیس» اشاره شده‌است. همچنین مهرهایی مربوط به اواخر ساسانی و اوایل اسلام، در محل قصر ابونصر یافت شده‌است که حاوی نام «شیراز» می‌باشند.ابن حوقل، جغرافی‌دان مسلمان قرن چهارم هجری، وجه تسمیه شیراز را شباهت این سرزمین به اندرون شیر می‌داند؛ چرا که به قول او عموماً خواربار نواحی دیگر بدان‌جا حمل می‌شد و از آن‌جا چیزی به جایی نمی‌بردند. براساس تحقیقات تدسکو شیراز به معنای مرکز انگور خوب است. هرچند این نظر توسط محققین دیگر مانند بنونیست و هنینگ رد شده‌است.(وب سایت خبرگزاری میراث فرهنگی).
۳-۳-۶ پیشینه
۳-۳-۶-۱ بنیان‌گذاری شیراز از دیدگاه تاریخی
برطبق تاریخ ایران، چاپ دانشگاه کمبریج، “سکونت دایمی در محل شهر شیراز شاید به دوران ساسانی و حتی قبل آن برسد. اما اولین اشاره‌های معتبر در مورد این شهر به اوایل دوران اسلامی بر می‌گردد.” به نوشته دانشنامه اسلامی نیز شیراز شهری است بنا شده در دوران اسلامی در محلی که از زمان ساسانی یا احتمالا قبل آن سکونتگاه دایمی انسان بوده‌است .
بگفته شاپور شهبازی در دانشنامه ایرانیکا “این ادعا که شیراز اردوگاه مسلمانان بوده تا اینکه برادرزاده یا برادر حجاج ابن یوسف آن را در سال ۶۹۳ پس از میلاد به شهر تبدیل کرد، اثبات نشده‌است."( لغت نامه دهخدا).
جان لیمبرت، چنین جمع بندی می‌کند که هر چند تاریخ نگاران اسلامی بر این عقیده هستند که شیراز در قرن اول هجری به توسط عبدالملک مروان بنیان نهاده‌شده‌است، اما باید دانست که شهری با نامی نزدیک به نام شیراز پیش از اسلام در محل یا نزدیک شهر وجود داشته‌است که نام خود را به شهر فعلی شیراز داده‌ ست. خصوصا با توجه به اشاره‌ای که حمدالله مستوفی داشته‌است. مستوفی در نزهت‌القلوب (۷۴۰ ق) معتبرترین روایت را این می‌داند که شهر شیراز را محمد برادر حجاج ابن یوسف به زمان اسلام تجدید ارتش کرد. حمدالله مستوفی روایت دیگری هم آورده‌است که تجدید بنا بر دست عم‌زادهء حجاج محمد بن قاسم بن ابی عقیل صورت پذیرفته‌است. آثاری عیلامی (شامل یک سه پایه برنزی) مربوط به هزاره دوم پیش از میلاد در جنوب شرقی شیراز یافت‌شده‌است. همچنین در تعدادی لوح‌های عیلامی مکشوفه در (تخت جمشید) به کارگاه‌های مهمی در تی/شی-را-ایز-ایز-ایش (تیرازیس یا شیرازیس) اشاره می‌کند که بی‌شک همان شیراز امروزی است .(حمدالله مستوفی،نزهتالقلوب،۱۳۸۱)
لیمبرت، شهبازی و آرتور آربری هر سه فهرستی از نشانه‌های متعددی از سکونت دایم در دشت شیراز و اطراف محل کنونی شیراز در دوران پیش از اسلام را ذکر کرده اند. مانند نگاره‌های سنگی مربوط به اوایل ساسانی، اشارات موجود به دو آتشکده (بنامهای هرمزد و کارنیان) وقلعه‌ای باستانی بنام شاه موبد و آثار کشف شده در قلعه ساسانی در محل فعلی قصر ابونصر.(وب سایت رسمی تاریخچه شیراز) .
شهبازی می‌گوید که شواهد بالا چنین می‌نمایاند که شیراز تا پایان دوره ساسانی شهری با جمعیتی عمده و احتملا مرکزی اداری بوده‌است. آرتور آربری چنین نتیجه می‌گیرد که بزرگی شیراز به هر اندازه بوده، این شهر در زمان داریوش زیر سایه پارسه و پس از حمله اسکندر مقدونی زیر سایه شهر همسایه استخر بوده‌است.

هولگر ارنست

۲۰۰۲

بررسی دقیق و موشکافانه تحقیقات پیشین خود

بالبانتین،
یزدانی،
کوپر،
سوندر

۲۰۰۰

انجام پرسشنامه عمیق در ۶۳ شرکت انگلیسی و ۳۷ شرکت آمریکایی در صنایع کامپیوتر، الکترونیک، شیمی و حمل و نقل

علاوه بر ارائه مدل برای دسته بندی عوامل موفقیت، او نشان می‌دهد که شرایط محیطی، تکنولوژیکی و بازاری یکسان هستند ولی در صنایع متفاوت، تفاوت هایی در عملکرد و نرخ موفقیت توسعه محصول جدید شناسایی شده‌اند

رابرت کوپر

۱۹۹۹

از جمع بندی
تحقیقات گذشته

عواملی را که باعث انجام صحیح توسعه محصول می‌شود را شناسایی می‌کند که. عبارت‌اند از: ۱. انجام تکالیف اولیه ۲ ساختن بر اساس نظر مشتری ۳. تلاش. برای یافتن محصولی متفاوت و برتر ۴. تعریف سریع ثابت و روشن محصول ۵ طراحی و جمع‌ آوری منابع برای پرتاب سریع محصول ۶. قراردادن نقاط تصمیمی گیری برای ادامه و یا تعطیلی پروژه توسعه ۷. وجود تیم های چندوظیفه‌ای برای توسعه محصول ۸. رویکرد جهانی در طراحی محصول جدید

آنتونی دی
بندتو

۱۹۹۹

انجام
پرسشنامه با ایمیل در رابطه با ۲۰۰ پرتاب محصول جدید به بازار

پرتاب های موفق با مهارت بیشتر در تحقیقات بازاریابی، نیروهای فروش، پخش، تبلیغات، تحقیق و توسعه و مهندسی همراه هستند. تیم های چندوظیفه‌ای برای تصمیم‌گیری روی بازاریابی و تولید و شناسایی زمان مناسب برای پرتاب و جمع‌ آوری اطلاعات بازار نیز با اهمیت اند

جنی پولتن،
ایان بارکلی

۱۹۹۸

از جمع بندی
تحقیقات گذشته

شناسایی ۱۷ عامل موفقیت در توسعه محصول جدید: ۱. ارتباطات داخلی و خارجی مناسب ۲. نوآوری به‌عنوان یک. فعالیت سازمانی ۳. مدیریت باکیفیت ۴. وجود افراد کلیدی ۵. توسعه کارا ۶ بازاریابی و فهم نیاز مشتری ۷. خدمات پس از فروش و آموزش مشتری ۸. یگانگی. محصول ۹. طبیعت بازار (روندها و …) ۱۰
هم افزایی فنی و تولیدی (دانش چگونگی تجمعی) ۱۱. پشتیبانی مدیران عالی از فناوری ۱۲. استراتژی بلندمدت با تمرکز بر. نوآوری ۱۳. تعهد بلندمدت به پروژه‌ها ۱۴ پاسخ گو و تغیرپذیری نسبت به تغییرات. ۱۵. تحمل ریسک توسط مدیران عالی ۱۶ پشتیبانی از فرهنگ کارآفرینی ۱۷. برنامه ریزی و کنترل مناسب

دن لستر

۱۹۹۸

از جمع بندی
تحقیقات گذشته

عوامل که در پنج بخش قرار می‌گیرند را شناسایی می‌کند که عبارت‌اند از: تعهد مدیران عالی سازمان (تعهد مدیران عالی سازمان، فرهنگ سازمان) ساختار سازمان و فرایند (تیم های چندوظیفه‌ای، تمرکز بر ارزش افزایی به تلاش های تیم توسعه، ارائه استراتژی و خط‌مشی، وجود فهم مشترک از فرایند توسعه) توسعه یک مفهوم محصول جدید جذاب (نوآوری به مهارت انگیزه و زمان نیاز دارد، نوآوری در مرزهای مشخص) ساخت تیم توسعه (مهارت تیم توسعه، جلسه تشکیل تیم) مدیریت پروژه(برنامه تاکتیکی با جزئیات، اهداف مشخص و قابل اندازه گیری، توجه به خارج در اداره تیم توسعه، ایجاد درک و فهم داخل تیم توسعه، ارتباط با مدیریت سازمان، دانش به‌دست‌آمده از ارزیابی تلاش ها

راجر کلانتن،
جفری شمیت،
آنتونی دی بندتو

۱۹۹۷

نظرسنجی از ۱۴۲ مدیر ارشد درگیری در توسعه
محصول جدید

بررسی نرخ موفقیت توسعه محصول جدید، مهارت در انجام فعالیت‌های مربوط به توسعه محصول و انتظار از میزان وخامت محیط

• • سطح آب پایین تر در مخازن، دریاچه ها و حوضچه های دخیره آب؛

• • کاهش جریان آب در تابستان؛

• • کاهش جریان رودخانه ها؛

• • خسارت به تالاب ها؛

• • افزایش تخلیه آب زیرزمینی، نشست زمین، کاهش دوباره تغذیه آب زیرزمینی؛

• • کاهش کیفیت آب؛

1. 1. افزایش شدت و تعداد آتش سوزی؛

1. 1. افزایش فرسایش آبی و بادی،کاهش کیفیت خاک؛

1. 1. اثر بر روی کیفیت هوا(خاک و آلودگی ها)

1. 1. کیفیت چشم اندازها (گرد و غبار، پوشش گیاهی و غیره).

۳-۲-۳-۲ اثرات اجتماعی خشکسالی:
اثرات اجتماعی خشکسالی شامل تأثیر بر سلامتی و کاهش کیفیت زندگی، کاهش امنیت عمومی، افزایش درگیری و رقابت بین مصرف کنندگان آب و بی عدالتی، خسارت به مکان های فرهنگی و مسئله مهاجرت از روستا به شهر و مهاجرت به خارج کشور می باشد (نساجی زواره،۱۳۸۰ ؛ صالح و مختاری ۱۳۸۶).
۳-۳-۲ اثرات خشکسالی بر حسب منبع آسیب پذیر
۱-۳-۳-۲ اثر خشکسالی بر کشاورزی
طبیعتأ کشاورزی اولین بخش اقتصادی است که تحت تأثیر خشکسالی قرار می گیرد (تقی زاده،۱۳۸۸). خشکسالی از راه های مختلف برکشاورزی اثرات زیان بخشی را وارد می آورد که از جمله می توان به کمبود بارندگی برای زراعت های دیمی، کمبود آب آبیاری، افزایش آفات گیاهی، زیاد شدن نسبی علف های هرز در مزارع و عدم امکان استفاده کافی از کود شیمیایی، اشاره نمود. نتیجه پدیده های فوق در نهایت منجر به کاهش محصول، کیفیت پایین تولیدات و وخیم شدن اوضاع کشاورزی و وضعیت کشاورزان و در نهایت کاهش درآمد ملی و درآمد کشاورزی می گردد (یزدانی و حق شنو،۱۳۸۶).

خشکسالی می تواند آثار اقتصادی- اجتماعی را در بخش کشاورزی و روستا که کانون تولید هستند، به همراه داشته باشد. یکی از مهم ترین آثار خشکسالی بر بخش کشاورزی، کاهش عملکرد محصولات کشاورزی و در پی آن، کاهش تولید است. بنابراین، خشکسالی، نه تنها بر اقتصاد خانوارهای روستایی تأثیر می گذارد، بلکه آثار اجتماعی جدی مانند مهاجرت و ایجاد پدیده ی حاشیه نشینی را به همراه دارد(جعفری و همکاران،۱۳۹۲).
خشکسالی را می توان به عنوان بخشی از محیط کشاورزان ایرانی به شمار آورد. خشکسالی پیچیده ترین مخاطره طبیعی است و کشاورزان بیش از همه تحت تاثیر آن قرار می گیرند (خشنودی فر و همکاران،۲۰۱۲).
۲-۳-۳-۲ اثر خشکسالی بر منابع آب
مهمترین اثر خشکسالی، بر منابع آب است. با کم شدن بارندگی یا فقدان آن برای یک مدت طولانی در سال(خشکسالی)، مراتع، جنگل ها، مزارع و باغ هایی که منابع آبی آن ها ریزش های جوّی است و نیز خاک و دیگر منابع طبیعی به طور مستقیم زیان می بینند. چون منابع آب های سطحی و زیرزمینی از طریق بارش تأمین می شود، بنابراین فعالیت ها و تأسیسات وابسته به آنها، چه شهری و چه روستایی و چه صنعتی تحت تأثیر قرار گرفته و خسارت خواهند دید (یزدانی و حق شنو،۱۳۸۸). تاثیر خشکسالی بر منابع آب سطحی که سریعأ تحت تأثیر کاهش نزولات جوی قرار می گیرد بسیار شدید است ولی تأثیر آن بر منابع آب زیرزمینی کم عمق، متوسط و بر منابع آب زیرزمینی عمیق بسیار کم است. همچنین خشکسالی بر تأمین و تقاضای آب اثرات تشدید کننده به جا می گذارد و بر کیفیت آب نیز تأثیرات قابل توجه داشته و ممکن است سبب افت کیفیت آب شود(سپاس خواه،۱۳۸۸).
۳-۳-۳-۲ اثر خشکسالی بر جوامع انسانی
خشکسالی علاوه بر اثرات مخرب بر اقتصاد، تا حدی نیز بر مسائل اجتماعی تاثیر گذار است. از جمله مهمترین این عوامل، شامل موارد ذیل می باشد:

• • با بروز خشکسالی و به ویژه ادامه آن، از یک طرف موادغذایی مورد نیاز جمعیت با فرهنگ شهرنشینی پرمصرف در کشور کاهش می یابد و از سوی دیگر، مسئله واردات و وابستگی به خارج که بدترین نوع وابستگی است، مطرح می گردد.

• • روستاییان یعنی تولیدکنندگان، با مهاجرت خود به شهرها، به مصرف کننده ها تبدیل می شوند، در حالی که منابع تولید (آب و خاک) آنها در محل بدون استفاده می مانند یا درست از آن ها بهره برداری نمی شود و از طرف دیگر اشتغال در شهرها دچار مشکل می شود.

به طور کلی، مهمترین اثرات خشکسالی شامل؛ کاهش سرمایه از طریق کاهش درآمد جهانگردی، افزایش فقر و تشدید بیکاری به علت کاهش مشاغل و دارایی ها و افزایش بدهی و ریسک اعتباری برای مؤسسات مالی و در نتیجه افزایش وام های مالی می باشد (یزدانی و حق شنو،۱۳۸۸).
اشتغال به عنوان یکی از اجزاء اصلی حیات یک جامعه تحت تأثیر خشکسالی قرار می گیرد، در رابطه با جوامع کشاورزی، در اثر خشکسالی دیگر زمین پاسخگوی اشتغال روستائیان نخواهد بود. به همین لحاظ ابتدا با یک جریان بیکاری در بخش کشاورزی روبرو می شویم که به تدریج به دیگر بخش های اشتغال روستایی(دامپروری، صنعت و خدمات) سرایت می کند. بیکاری در اثر خشکسالی باعث فقر روستایی و نهایتاً منجر به مهاجرت های روستا - شهری می گردد(لهسایی زاده،۱۳۸۸)
شکل ۳-۲ تأثیرات مستقیم و غیر مستقیم مخاطرات طبیعی بر جامعه (افتخاری و همکاران،۱۳۸۸، ۳۱)
۴-۲ روند خشکسالی در ایران و جهان
۱-۴-۲ خشکسالی در ایران
پدیده خشکسالی در کشور ما پدیده نو و ناشناخته ای نیست. موقعیت جغرافیایی و شرایط طبیعی کشور ما به گونه ای است که شاهد خشکسالی های زیادی بوده ایم. گرچه شدت آن در زمان های مختلف متفاوت بوده است (یزدانی و حق شنو،۱۳۸۸). در طول دهه گذشته، ایران بیشترین خشکسالی طولانی، گسترده و شدید خود را در بیش از ۳۰ سال تجربه کرده است و بسیاری از خانواده های کشاورزان و جوامع روستایی در سراسر بخش های مرکزی، شرق و جنوب ایران را تحت تاثیر قرار داده است(خشنودی فر و همکاران،۲۰۱۲).
در رابطه با بحران آب در ایران، آمارهای فائو حکایت از آن دارد که در حدود ۵۰ سال پیش سرانه آب در دسترس حدود ۷۰۰۰ متر مکعب در سال بوده است و امروزه این سرانه به۱۹۱۰ متر مکعب در سال کاهش یافته است . این در حالی است که ۵۰ سال پیش، جمعیت ایران ۱۹ میلیون نفر بوده و امروزه در حدود ۶۸ میلیون نفر می باشد. پیش بینی می شود که با ادامه روند موجود، سرانه آب در دسترس در ایران در سال ۲۰۲۵ به حدود ۱۴۰۰ متر مکعب در سال تنزل خواهد یافت(FAO,2006).
شکل ۳-۲ درصد افراد زیان دیده بر اثر بلایای طبیعی در خاورمیانه در سال های ۲۰۰۸-۱۹۷۸ (حیاتی،۱۳۸۸،۱۱۶)
متأسفانه کشور ایران از نظر اقلیمی درزمره کشورهای خشک دنیاست که درمعرض خشکسالی های متعدد و شدید قرار دارد. ایران جزء ۶کشوراول دنیا و ۴ کشور اول آسیا به لحاظ وقوع بلایای طبیعی است وبیش از ۸۰ درصد بحران های ایران زلزله ،سیل و خشکسالی می باشد . شدت و بزرگی خشکسالی های اخیر بنابر آمار اعلام شده دراستان های کرمان، فارس، خراسان و سیستان و بلوچستان بیشتر از سایر استان های کشور می-باشد(تقی زاده و همکاران،۱۳۸۸).
۲-۴-۲ خشکسالی در جهان
خشکسالی بعنوان یک پدیده پیچیده، نسبت به سایر بلایای طبیعی، در قرن گذشته بیشترین تلفات را از بشر گرفته است .قاره آسیا و آفریقا بیشترین سهم را از این تلفات داشته اند. در۳۰ سال گذشته مردم ساکن در کشورهای خاورمیانه، بیشترین ضرر را در مقایسه با سایر بلایای طبیعی، از خشکسالی متحمل شده اند. آمارها حاکی از آن است که از سال ۱۹۷۹تا سال ۲۰۰۸ میلادی حداقل ۷۷میلیون از ساکنین در منطقه خاورمیانه بواسطه خشکسالی متضرر شده اند. همچنین خشکسالی بین سالهای ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۱ میلادی بدترین خشکسالی در پنجاه سال گذشته در خاورمیانه بوده است و براساس آمارها در سال ۱۹۹۹ حدود ۳۷ میلیون نفر در ایران و حدود ۳ میلیون نفر در مراکش، سوریه، پاکستان و اردن در آن خشکسالی متضرر گردیده اند. در سال ۲۰۰۰ این رقم به ۵۰ میلیون نفر از مراکش تا تاجیکستان رسیده است که البته عمده آن در ایران بوده است . در بین این سالها ایران۲/۴ میلیارد دلار زیان دیده است(حیاتی،۱۳۸۸).
شکل ۵-۲ درصد افراد زیان دیده بر اثر خشکسالی در جهان در سال های۲۰۰۴-۱۹۰۰(حیاتی،۱۳۸۸،۱۱۵)
وقوع خشکسالی های بزرگ وزیانبار درکشورهائی چون استرالیا، آمریکا، چین و برخی کشورهای اروپایی نیز باعث خسارات بسیار زیادی در این کشورها شده است(تقی زاده و همکاران،۱۳۸۸). نمونه هایی از شدیدترین خشکسالی های قرن بیستم در کشورهای مختلف عبارت بوده اند از: خشکسالی چین در سال ۱۹۰۷، اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۲، هند در سال ۱۹۶۷ و آفریقا در سال ۱۹۷۵، این خشکسالی ها موجب مرگ میلیون ها نفر و قرار دادن عده بسیار زیادی از مردم در آستانه گرسنگی شدید شد (پورطاهری و همکاران،۱۳۹۲).
۵-۲ مدیریت خشکسالی
خشکسالی پدیده ای است که در هر منطقه و کشوری، چه دارای آب و هوای خشک باشد و چه مرطوب، اتفاق می افتد و با خشکی و کم آبی متفاوت است. با این وجود، خشکسالی شرایط خشکی (آب و هوا) و مسئله کم آبی را، حادتر خواهد کرد (یزدانی و حق شنو، ۱۳۸۶). خشکسالی نه تنها بر اقتصاد خانوارهای روستایی تأثیر می-گذارد، بلکه آثار اجتماعی جدی مانند مهاجرت و ایجاد پدیده ی حاشیه نشینی را به همراه دارد (جعفری و همکاران، ۱۳۹۱). اعمال مدیریت در خشکسالی گامی مهم و مؤثر در کاهش میزان خسارت های جانی و مالی این پدیده و مهار برخی از پیامدهای آن به شمار می آید(پورطاهری و همکاران، ۱۳۹۲).
صرف نظر از نوع مدیریت خشکسالی اعمال شده(زراعی، آبی، دامی و معیشتی)، استراتژی های مورد استفاده توسط کشاورزان را می توان به دو دسته استراتژی های کم هزینه و پرهزینه تقسیم نمود. افزایش طول دوره آبیاری، کاشت گونه های مقاوم به خشکی و کاهش سطح زیر کشت در زمره استراتژی های کم هزینه مدیریت خشکسالی قرار دارند. در حالی که احداث چاه کشاورزی، کف شکنی و ته شکنی چاه آب و بهبود سیستم انتقال آب از جمله استراتژی های پرهزینه می باشند که می توانند در شرایط خشکسالی اقتصاد خانوار ها را با بحران مواجه ساخته و آنان را بیش از پیش آسیب پذیر نمایند(کشاورز و همکاران،۱۳۸۹).
دو نوع مدیریت برای مقابله و کاهش خسارات بلایای طبیعی تحت عنوان مدیریت ریسک و مدیریت بحران وجود دارد (عسکریزاده و همکاران، ۱۳۸۹). مدیریت خشکسالی در بیشتر نقاط جهان با پیشرفت چندانی همراه نبوده است. تاکنون به هنگام مواجهه با پدیده خشکسالی عمدتأ به واکنش سنتی پرداخته شده و مدیریت بحران در پاسخ به سوانح تا حدودی مورد توجه قرار گرفته است(پورطاهری و همکاران،۸،۱۳۹۲). مروری بر تجارب حاصل از تلاش های مدیریتی، نشان می دهد که رهیافت واکنشی مدیریت بحران، به میزان قابل توجهی غیر اثر بخش می باشد (کرمی،۱۳۸۸). آنچه امروزه در مدیریت خشکسالی به منظور به حداقل رساندن اثرات سوء خشکسالی مدنظر است، انتقال مدیریت بحران به مدیریت ریسک به عنوان امری اجتناب ناپذیر می باشد(امیرخانی و همکاران،۱۳۹۱).
۱-۵-۲ مدیریت بحران