۴۰

شکل ۳-۸ اندازه گیری طول کل پست‌لاروهای تولیدی مولدین میگوی Litopenaeus vannamei برای بررسی رشد آن‌ها

۴۲

شکل ۳-۹ آماده سازی تشت های محتوی آب با شوری های مختلف و انتقال لاروها به آن‌ها برای انجام تست استرس شوری

فصل اول
مقدمه و کلیات
۱-۱ مقدمه
رشد کنونی جمعیت جهان و نیاز روزافزون به پروتئین، نیازمند راهکارهای بهینه در تامین این ماده غذایی است، در همین راستا فعالیت‌های شیلاتی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و می‌تواند یکی از محورها و راهبردهای تولید پروتئین مورد نیاز کشور باشد. افزایش تولید آبزیان مرهون افزایش تولید در زیر‌بخش آبزی‌پروری است (زارع و پورعاشوری، ۱۳۸۶)، در‌حالی که میزان صید آبزیان در طی دو دهه اخیر تقریبا ثابت بوده و یا افزایش اندکی را نشان می‌دهد. به‌منظور پاسخگویی به تقاضای روز‌افزون مردم، آبزی‌پروری به‌عنوان یک شیوه مطمئن و قابل برنامه‌ریزی مورد توجه اکثر کشورهای جهان از جمله ایران قرار گرفته است. این صنعت به‌شکل ابتدایی آن از سابقه‌ای طولانی برخوردار بوده و در دهه‌ های اخیر به‌طور چشم‌گیر گسترش یافته و توانسته جایگاه ویژه‌ای در برنامه های غذایی و اقتصادی به‌خود اختصاص دهد (عبداله بیگی و میرحیدری، ۱۳۸۷).
امروزه طیف وسیعی از جانوران و گیاهان آبزی در زمره آبزیان پرورشی قرار گرفته و هریک جایگاه ویژه‌ای در این صنعت رو به رشد به خود اختصاص داده‌اند (Rosenberry, 1997). در این میان سخت‌پوستان به‌ویژه میگوها از جایگاه بالایی برخوردار هستند. در حال حاضر بیش از ۱۸ گونه میگو در نقاط مختلف جهان تکثیر و پرورش داده می‌شوند که از این میان یک گونه در آب شیرین و بقیه در آب شور پرورش می‌یابند (Tseng, 1988). ارزش و تقاضای بالای میگوی پنائیده در بازارهای جهانی سبب گسترش صنعت پرورشی این آبزیان شده است. اگرچه پرورش میگو در جهان از سابقه‌ای نزدیک به ۶ قرن برخوردار است اما سابقه پرورش علمی میگو به دهه ۱۹۵۰، زمانی که تکثیر میگو به شکل تجاری گسترش یافت، باز می‌گردد. در حالی که تا سال ۱۹۷۵ میلادی تولید میگوی پرورشی در حدود ۵۰ هزار تن بود با ارتقای فن‌آوری تولید بچه میگو و غذا و بهبود کیفیت تجهیزات و تاسیسات پرورش میگو و مدیریت مزارع، میزان تولید میگوی پرورشی در اوایل دهه ۱۹۹۰ به بیش از ۷۰۰ هزار تن افزایش یافت و در قرن بیست‌ویکم از مرز یک میلیون تن گذشت.
میگوی سفید غربیLitopenaeus vannamei که بومی آب‌های منطقه آمریکای لاتین از پرو تا مکزیک می‌باشد، به‌دلیل برخورداری از امتیازات ویژه مورد توجه بسیاری از کشورهای شرق آسیا قرار گرفته و مقام نخست در بین گونه های پرورشی را کسب کرده است (اوجی فرد و همکاران، ۱۳۸۹). ضریب رشد مطلوب، درصد بازماندگی بالاتر در زمان تفریخ، تولید بهتر در شرایط پرورش متراکم، جفت‌گیری و تخم‌ریزی در محیط‌های پرورشی، نیاز کمتر به پروتئین در جیره غذایی و درصد بازماندگی بیشتر در برابر بیماری ها نسبت به سایر گونه‌ها از قبیل ببری سیاه^[۱] از دلایل برتری این گونه در شرایط پرورش می‌باشد (Briggs, 2004).
تغذیه در آبزیان پرورشی از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار است و رکن اصلی در صنعت آبزی‌پروری می‌باشد. اهمیت تغذیه آبزیان از تغذیه صحیح مولدین ماهی و میگو شروع و تا زمان بازاری شدن و صید آنان از مزارع آبزیان پرورشی ادامه پیدا می‌کند. با‌توجه به اینکه در پرورش آبزیان حدود ۵۰ درصد هزینه های پرورش مربوط به تغذیه می‌باشد، لذا تغذیه تاثیر بسیار زیادی بر اقتصاد آبزی‌پروری دارد و سودآوری پرورش آبزیان نیازمند دقت جدی در مراحل غذادهی و استفاده از غذاهای با کیفیت و با کارایی مناسب است (سوداگر و همکاران، ۱۳۸۶). تغذیه تاثیر مستقیم بر رشد و کیفیت لاشه آبزیان پرورشی دارد و تغذیه مناسب آبزیان پرورشی را در برابر بیماری‌ها مقاوم می‌سازد. نبود تغذیه مناسب و عدم مدیریت صحیح تغذیه در مزارع باعث ضرر و زیان جدی مزارع پرورش آبزیان می‌شود. هنوز پرورش مراحل لاروی گونه‌های مختلفی از آبزیان مثل نرمتنان و سخت‌پوستان، به‌میزان زیادی به غذاهای زنده وابسته می‌باشد (Boeing, 2006). Fegan (2005) گزارش نمود که حذف کامل منابع غذایی طبیعی و استفاده از غذاهای مصنوعی به‌جای آن تاکنون میسر نگردیده است.
محققان آبزی‌پروری در صنعت پرورش میگو همواره به‌دنبال راهکارهایی برای افزایش راندمان تولید پست‌لارو دارای قابلیت رشد و بازماندگی بالا و دستیابی به محصولاتی با کیفیت و ارزش غذایی مناسب و در نهایت بازار‌پسند و دارای صرفه اقتصادی هستند. در‌خصوص میگوی سفید غربی نیز اهمیت نیاز به پست‌لارو با کیفیت بالا جهت معرفی به مزارع پرورشی با‌توجه به ارزش اقتصادی این گونه در آبزی‌پروری روز به روز افزایش می‌یابد. برای این منظور، قابلیت دسترسی به غذای مناسب برای تغذیه مولدین بسیار مهم است که بتواند سلامتی و رشد را در مراحل نوزادی لاروهای تولید شده تضمین نماید. در واقع می‌توان گفت برای دستیابی به لاروهای با کیفیت بالا و سالم، داشتن مولدینی با بهترین کیفیت لازم است. داشتن مولدینی سالم با قدرت باروری بالا و با وزن مناسب و آماده تولید‌مثل، مستلزم شرایط بهینه نگهداری و تغذیه مناسب می‌باشد. یک جیره غذایی به منظور فراهم نمودن بازماندگی و رشد مطلوب لاروها باید به میزان زیادی قابل هضم و جذب بوده و از نظر مواد مغذی با غذای زنده قابل رقابت و از خواص فیزیکی مناسب مثل پایداری در آب و شناوری مطلوب برخوردار باشد (سیستانی، ۱۳۹۰).
عوامل متعددی بر کیفیت لاروهای تولیدی در مراکز تکثیر موثر میباشند که از جمله آن می‌توان به وزن مولدین، سابقه ژنتیکی، شرایط نگهداری و پرورش و نوع غذای مورد استفاده برای مولدین اشاره نمود. تغذیه شدن مولدین با غذاهایی با درصد پروتئین بالا و با کیفیت نظیر غذاهای طبیعی و تازه در مقایسه با غذاهای فرموله، در کیفیت پست‌لاروهای تولید شده بسیار با اهمیت است. یکی از غذاهایی که در رشد و رسیدگی جنسی مولدین میگو نقش اساسی دارد کرم پرتار Perinereis nuntia می‌باشد که منبع عظیمیاز اسیدهای چرب غیر‌اشباع بلند زنجیر (HUFA) از جمله آراشیدونیک‌اسید (Meunpol et al., 2005) و انواع هورمون‌ها از جمله پروستاگلاندین‌ها می‌باشد که در تحریک رسیدگی تخمدان میگو تاثیر زیادی دارد (Poltana et al., 2005). کرم پرتار Perinereis nuntia دارای مقادیر زیادی از PGF2 الفا می‌باشد که نقش تحریکی در رسیدگی تخمدان میگو و تسریع روند رشد و توسعه گنادی آن دارد و در حال حاضر در اکثر کارگاه‌های تکثیر میگو در دنیا حداقل در یکی از مراحل نهایی تغذیه مولدین استفاده می‌شود (آزور و همکاران، ۱۳۸۹). کرم پرتار Perinereis nuntia از خانواده مهم کرم‌های دریایی Nereidae است که جنس هایی مانند Nereis و Perinereis در این خانواده قرار دارند. به‌طور عموم به آن‌ها کرم دریایی (Marine worm)، کرم ماسه ای (Sand worm)،Ragworm ، Nereid worm و غیره اطلاق می‌شود (سالارزاده، ۱۳۸۷). جنس پری نرئیس () متعلق به شاخه Annelidae زیر شاخه Cheliceriformes، کلاس Polychaeta، راسته Phyllodocia، خانواده Nereidae و زیر خانواده Nereidinae می‌باشد (Hardege, 1992). از سال ۱۹۹۳ بعضی از محققین نام خانواده را در این تقسیم‌بندی از Nereidae به Nereididae تغییر داده‌اند (Bakken and Wilson, 2005 ؛and Glasby, 1993 Wilson).
کرم های پرتار از دیر باز برای بشر حائز اهمیت بوده‌اند و فراوان‌ترین گروه از جانوران کفزی مناطق جزر‌و‌مدی و عمیق دریاها می‌باشند که تاثیر به‌سزایی در تغذیه آبزیان این مناطق دارند. به‌عنوان منبع غذایی، دوره زندگی این کرم‌ها کوتاه بوده ولی تولیدات ثانویه بالایی در محیط دارند و نقش اساسی در زنجیره غذایی ایفا می‌کنند به قسمی که لاروها و بالغین آن‌ها به‌عنوان غذای مناسبی جهت تغذیه بسیاری از گونه‌های ماهیان اقتصادی محسوب می‌شوند (دریا، ۱۳۹۳). تجربیات فراوان داخلی و خارجی نشان از اهمیت استفاده از کرم‌های نرییس و پری‌نرئیس در مولد‌سازی میگوی سفید هندی^[۲] و سفید غربی به‌عنوان دو گونه عمده میگوی پرورشی کشور ایران دارد، به‌طوری که عدم دستیابی به این کرم محدودیت زیادی را در تولید مولد و بچه میگو به‌وجود می‌آورد (سالارزاده، ۱۳۸۷).
مطالعه انجام شده در مورد تاثیر تغذیه با کرم پرتار Perinereis nuntia در رسیدگی جنسی میگوهای سفید هندی پرورشی Penaeus indicus نشان داد که میزان رشد، هماوری و درصد تفریخ در میگوهایی که با کرم پرتار تغذیه شده بودند نسبت به گروه شاهد بیشتر بود (سالارزاده، ۱۳۸۷). همچنین مطالعات نشان داده است که کرم‌های پرتار علاوه بر اسیدهای چرب غیر‌اشباع بلند زنجیره (HUFA)، دارای چندین نوع هورمون از جمله پروستاگلاندین می‌باشند که بر اساس بررسی‌های انجام شده در گونه Perinereis nuntia، بیشترین میزان این پروستاگلاندین‌ها PGF2 آلفا است (Poltana et al., 2005). سالارزاده (۱۳۸۷) گزارش نمود که این هورمون باعث تحریک رسیدگی تخمدان میگوی سفید هندی می‌گردد.
در مطالعه حاضر سعی بر این است که روند رشد، میزان مقاومت به استرس‌های محیطی و همچنین درصد زنده‌مانی در عبور از مراحل مختلف لاروی بین لاروهای به‌دست آمده از مولدین تغذیه شده با کرم پرتار Perinereis nuntia و مولدین تغذیه شده با غذای فاقد کرم پرتار (غذای متداول مولدین) مورد مقایسه و بررسی قرار گیرد. در واقع هدف از انجام این تحقیق در مرحله اول بررسی تفاوت بین لاروهای تولید شده از مولدین تغذیه شده با غذای متداول و مولدین تغذیه شده با غذای حاوی کرم پرتار Perinereis nuntia می‌باشد. در مرحله بعدی با‌توجه به هزینه بر بودن استفاده با درصد بالا از کرم پرتار در تغذیه مولدین، تاثیر استفاده از درصدهای پایین‌تر این کرم در روند رسیدگی جنسی مولدین، میزان تفریخ تخم‌ها و همچنین رشد، مقاومت به استرس‌های محیطی و بازماندگی در عبور از مراحل مختلف لاروی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
در این راستا سوالات اصلی تحقیق عبارتند از:
- بازماندگی لاروهای حاصل از مولدین میگوی سفید غربی تغذیه شده با ۸ و ۱۲% از کرم پرتار Perinereis nuntia در عبور از مراحل مختلف لاروی نسبت به لاروهای تولیدی از مولدین تغذیه شده با غذای متداول مولدین چگونه خواهد بود؟
- شاخص‌های رشد لاروهای حاصل از مولدین میگوی سفید غربی که از ۸ و ۱۲% کرم پرتار Perinereis nuntia تغذیه نموده‌اند نسبت به لاروهای تولیدی از مولدین تغذیه شده با غذای متداول مولدین چگونه خواهد بود؟
- مقاومت به استرس‌های محیطی در لاروهای حاصل از مولدین میگوی سفید غربی که از ۸ و ۱۲% کرم پرتار Perinereis nuntia تغذیه نموده‌اند نسبت به لاروهای تولیدی از مولدین تغذیه شده با غذای متداول مولدین چگونه خواهد بود؟
۱-۱-۱ اهداف و فرضیات
اهداف این تحقیق شامل:
- بررسی بازماندگی لاروهای حاصل از مولدین میگوی سفید غربی تغذیه شده با ۸ و ۱۲% کرم پرتار Perinereis nuntia در عبور از مراحل مختلف لاروی نسبت به لاروهای تولیدی از مولدین تغذیه شده با غذای متداول مولدین.
- بررسی شاخص‌های رشد لاروهای حاصل از مولدین میگوی سفید غربی که از ۸ و ۱۲% کرم پرتار Perinereis nuntia تغذیه نموده‌اند نسبت به لاروهای تولیدی از مولدین تغذیه شده با غذای متداول مولدین.
- بررسی مقاومت به استرس‌های محیطی در لاروهای حاصل از مولدین میگوی سفید غربی که از ۸ و ۱۲% کرم پرتار Perinereis nuntia تغذیه نموده‌اند نسبت به لاروهای تولیدی از مولدین تغذیه شده با غذای متداول مولدین.
فرضیات تحقیق بشرح زیر میباشند:
- بازماندگی لاروهای حاصل از مولدین میگوی سفید غربی تغذیه شده با ۸ و ۱۲% کرم پرتار Perinereis nuntia در عبور از مراحل مختلف لاروی نسبت به لاروهای تولیدی از مولدین تغذیه شده با غذای متداول بیشتر خواهد بود.
- شاخص‌های رشد لاروهای حاصل از مولدین میگوی سفید غربی که از ۸ و ۱۲% کرم پرتار Perinereis nuntia تغذیه نموده‌اند نسبت به لاروهای تولیدی از مولدین تغذیه شده با غذای متداول بهتر خواهد بود.
- مقاومت به استرس‌های محیطی در لاروهای حاصل از مولدین میگوی سفید غربی که از ۸ و ۱۲% کرم پرتار Perinereis nuntia تغذیه نموده‌اند نسبت به لاروهای تولیدی از مولدین تغذیه شده با غذای متداول بیشتر خواهد بود.
۱-۱-۲ جنبه نوآوری تحقیق
با‌توجه به رشد روزافزون صنعت آبزی‌پروری نیاز است که تلاش هایی برای پیشرفت این صنعت در ایران به‌ خصوص در بنادر که قطب آبزی‌پروری کشور محسوب میشوند به عمل آید تا محصولاتی با کیفیت‌تر و بازار پسندتر به جامعه ارائه شود. با‌توجه به اینکه تاکنون رشد، بازماندگی و مقاومت به استرس از ابتدایی‌ترین تا انتهایی‌ترین مرحله لاروی میگوی سفید غربی که از مولدین تغذیه شده با کرم پرتار Perinereis nuntia تولید شده‌اند مورد بررسی قرار نگرفته است در تحقیق حاضر بدین مهم پرداخته می‌شود.
۱-۲ کلیات
۱-۲-۱ پراکندگی میگوها و مناطق زیست
میگوها گسترش جهانی داشته و در دریاها،‌ آب‌های شور و شیرین از نواحی استوایی تا مناطق قطبی یافت می‌شوند. اکثر گونه های دریایی در آب‌های کم عمق، یا نیمه عمیق و عموما ‌به‌صورت دسته جمعی زندگی می‌کنند. روزها در بستر و زیر رسوبات کف دریا مخفی شده و شب‌ها برای شکار طعمه از پناهگاه خارج می‌شوند. به‌همین دلیل صیادان در بیشتر مناطق دنیا شب هنگام جهت صید میگو به دریا می‌روند. از نقطه نظر مکان زیست سه گروه میگو وجود دارد:
۱- گونه‌های موجود در آب سرد و شور که ارقام عمده صید این نوع میگوها عمدتا مربوط به تولید میگوی اروپا است و در نواحی آلاسکا،‌ کانادا،‌ شمال ژاپن،‌ آمریکا، ‌اروپای شمالی و غیره صید می‌شوند.
۲- گونه‌های موجود در آب گرم و شور یا میگوهای حاره ای که بخش اعظم میگوها را تشکیل می‌دهند این نوع میگوها در آب‌های ساحلی خلیج فارس، بخش جنوبی ایالات متحده آمریکا سواحل غربی آفریقا، ‌آمریکای مرکزی و نواحی شرقی و غربی سواحل آمریکای جنوبی و آسیای جنوب شرقی یافت می‌شوند.
۳- گونه‌های موجود در آب شیرین که اکثرا از رودخانه‌ها و دریاچه‌ها به نواحی استوایی و گرمسیری می‌آیند،‌ غالبا در همین نواحی رشد کرده و بزرگ می‌شوند، ‌و درتجارت جهانی از اهمیت چندانی برخوردار نمی‌باشند.
۱-۲-۲ طبقه بندی میگوهای پنائیده
سخت‌پوستان، بزرگترین رده از شاخه بندپایان بوده که بیش از ۴۲ هزار گونه در آن جای دارند. خانواده پنائیده، بزرگترین خانواده سخت‌پوستان هستند که در این خانواده، ۱۲ جنس قرار دارند که۸۰% آن‌ها از نظر تجاری مهم هستند. در زیر جایگاه میگوهای خانواده پنائیده در رده بندی جانوری نیز آورده شده است ( Wyban and Sweeney, 1991).
Phylum: Arthropoda
Sub phylum: Crustacea
Class: Malacostraca
Sub class: Eumalacostraca
Super order: Eucaridae
Order: Decapoda
Sub order: Natantia
Infra order: Penaeidea
Super family: Penaeoidea
Family: Penaeidae
Genus: Penaeus
۱-۲-۳ چرخه زندگی میگو