√

الف
ب
شکل ۲-۱: عادت رشد رویشی ارقام زیتون. الف؛ عادت رشد ایستاده؛ ب؛ عادت رشد گسترده
۲-۲-۱- خصوصیات ارقام
۲-۲-۱- کایلت
این رقم بومی فرانسه بوده جهت موارد روغن کشی و کنسروی استفاده می­ شود. درختی است کشیده و بلند، هرمی شکل با شاخه­ های بزرگ و گاهی آویزان که دارای عملکرد بالایی است.این رقم در برابر سرما مقاوم ولی در مقابل آفات حساس می­باشد.میوه آن ریز و بیضی شکل است و درصد روغن آن ۱۸ تا ۲۰ درصد می­باشد (محمدی و وکیلی، ۱۳۸۵).
۲-۲-۲- میشن
منشأ این رقم آمریکا است و نوع مصرف آن دومنظوره می باشد. درخت دارای قدرت رشد زیاد، با عادت رشد عمودی و با تاج نسبتاً متراکم است.برگ ها با طول متوسط و بیضی سر نیزه ای شکل است.طول گل آذین و تعداد گل در گل آذین متوسط، نسبتاً خود سازگار و تعداد گل ناقص کمی دارد. وزن میوه متوسط (۶ گرم ) و بیضی تا حدودی متقارن، دارای عدسک های ریز زیاد، قدرت اتصال میوه به شاخه متوسط و میوه دیر رس و هسته آزاد است. مقدارروغن ۲۲-۲۰درصد در ماده تر و ۵۰درصد در ماده خشک (در شرایط گرگان ۴۵درصد ) می باشد.ترکیبات میوه در صد گرم شامل ۵۵% آب، Tss=13 ، مقدار قند کل میوه ۶-۴ گرم، مقدار پروتئین ۶۵/۱ گرم، مانیتول ۴/۴ گرم می باشد. اندازه هسته متوسط، شکل بیضی نامتقارن، ، دارای نوک، انتهای فوقانی گرد است. میزان روغن میوه بالا است. از لحاظ باروری خود­گشن بوده و نسبتاً سال­آور می­باشد. ریشه­دهی قلمه­ها نیز متوسط است. نسبت به سرما، شوری و گره زیتون مقاوم بوده ولی نسبت به لکه طاووسی، باد و پژمردگی ورتیسیلیومی حساس است (صادقی، ۱۳۸۹).
۲-۲-۳- مانزانیلا
مبداء این رقم آندولس اسپانیا بوده، و به نام­های مانزانیلا، مانزانیلا بلانکا نیز نامیده شده است نوع مصرف کنسروی، مهم ترین رقم کنسروی پس از رقم گوردال در اسپانیا و اولین رقم کنسروی در آمریکا می باشد. در سال ۷۹ از اسپانیا وارد ایران شده و در ایستگاه طارم کشت شده است. قبلاً نیز این رقم در ایستگاه رودبار وجود داشت. قدرت رشد درخت زیاد با عادت رشد گسترده، تاج دارای شاخه های بلند با حالت رو به پایین است. اندازه برگها رو به پایین است. اندازه برگها متوسط تا کوچک بیضوی با رنگ سبز براق است.دمبرگ دارای خمیدگی است رنگ سطح روئی سبز کاملاً تیره و رنگ پشت برگ روشن است.گل ها دارای خود ناسازگاری نسبی و گرده زای مناسب آن زرد، ماری ، بلیدی و مانزانیلا می باشد. درصد گل های کامل در سال های مختلف متغیر بوده و بطور میانگین ۳۴درصد می باشد.
گرده افشان آن پیکوال، گوردال سویلانا است.اندازه میوه بزرگ تا متوسط (وزن میوه ۵ گرم )، شکل میوه گرد تا حدودی نا متقارن (شبیه سیب)، با نوک میوه گرد، ، فاقد نوک و پوست میوه دارای عدسک های ریز و زیاد است. درصد گوشت ۸۸- ۸۵ درصد برای تهیه کنسرو سبز در شهریور ماه برداشت می شود. از نظر زمان رسیدن میان رس می باشد مقدار روغن در ماده تر به ۱۵% نیز می رسد. هسته به شکل بیضی و فاقد نوک، اندازه متوسط می باشد. از لحاظ باروری گیاهی خودگشن می باشد (صادقی، ۱۳۸۹). دارای سال آوری است و بسیار پر محصول است. به خوبی به خاک های سرد و مناطق مرطوب وفق داده می شود ( بارانکو وهمکاران، ۲۰۰۰). یک رقم سهل ریشه زا بوده، نسبتاً حساس به سرما، بسیار حساس به ورتیسیلیوم و کلرز می باشد.

۲-۲-۴- کنسروالیا
مبداء آن یونان و نوع مصرف آن دو منظوره می باشد. مهمترین رقم کنسروی یونان ( حداقل ۸۵-۸۰ درصد تولید کنسروی ) می باشد. در سراسر این کشور از ارتفاع صفر تا ارتفاع ۶۰۰ متر از سطح دریا کشت می شود.از نظر شباهت میوه آن حد واسط مانزانیلا و حاجی بیلانکا است. قدرت رشد درخت زیاد، با عادت رشد گسترده و تاج نیمه متراکم است. رنگ شاخه های بارده خاکستری با میانگره بلند است.
شکل برگ سرنیزه ای و نسبت طول به عرض برگ بلند و باریک است.رنگ سطح رویی برگ سبز تیره و سطح زیرین خاکستری سبز است. دارای گل آذین طویل و تعداد گل متوسط، تا حدودی خود ناسازگار است. بهترین گرده زای آن کرونیکی، زرد و آربیکن است. شکل میوه تخم مرغی، نا متقارن، فاقد نوک، دارای عدسک ریز به تعداد متوسط است. رنگ میوه در زمان رسیدن کامل بنفش متمایل به سیاه یکنواخت است. نسبت گوشت به هسته زیاد (۸ ) و رنگ مناسب برای تهیه کنسرو زیتون سبز و یا سیاه استفاده می شود. مقدار روغن آن در ماده خشک ۵۰ درصد و در ماده تر ۲۵-۱۹ درصد می باشد. میان‌رس می باشد وزن هسته حدود ۸ دهم الی ۷ دهم گرم و شکل هسته بیضی و تا نامتقارن، فاقد نوک است. سهل ریشه زا، زود بارده و با عملکرد زیاد ولی دارای سال آوری زیاد است.مقاومت به شانکر باکتریایی آن خوب می باشد. حساس به ورتیسیلیوم و خشکی است.
۲-۲-۵- زرد
مبداء آن ایران و نوع مصرف آن دومنظوره می باشد. قدرت رشد درخت نسبتا زیاد، عادت رشد گسترده، تاج نیمه متراکم و متحمل به باد است. شکل برگ سرنیزه ای و نسبت طول به عرض برگ بلند و باریک است. رنگ سطح برگ سبز ، رنگ پشت برگ، سبز خاکستری است. نسبتا دیر گل، دارای گل آذین کوتاه و تنک است. از نظر گرده افشانی خودناسازگاری نسبی دارد، بهترین گرده زا برای زیتون رقم زرد به ترتیب لچینو، ماری، مانزانیلا، بلیدی و روغنی می باشد. اندازه میوه متوسط می باشد و وزن میوه ۵-۴ گرم، شکل بیضی، نا متقارن ، فاقد نوک، دارای عدسک ریز به تعداد متوسط است. رنگ میوه در زمان رسیدن کامل، قرمز تیره و غیر یکنواخت است. نسبت گوشت به هسته متوسط ( ۶/۶ ) می باشد. مقدار روغن آن در ماده خشک زیاد و بیش از ۵۵ درصد و در ماده تر ۲۱-۲۳ درصد می باشد. میان‌رس می باشد و بهترین زمان برداشت میوه روغنی اواسط آبان می باشد. وزن هسته حدود ۶دهم الی ۵ دهم گرم و شکل هسته بیضی و تا حدودی نامتقارن، دارای نوک تیز است. نسبتا سهل ریشه زا و متحمل به سرما و خشکی است.
۲-۳- سطح زیر کشت زیتون در دنیا و ایران
زیتون یکی از مهمترین محصولات باغی کشور است. برخلاف قدمت زیاد آن در ایران، فقط در دو دهه اخیر توسعه کشت آن مورد توجه قرار گرفته است. طرح توسعه کشت زیتون در ایران از سال ۱۳۷۲ شروع شده است. این طرح در استان­های مختلف کشور که امکان توسعه کشت در آنها وجود داشته و شرایط اقلیمی مناسب درخت زیتون را دارند در حال اجرا می­باشد (بی نام، ۱۳۸۶).
تغییرات سطح زیر کشت باغ­های بارور و تولید باغ­های زیتون در شهرستان طارم نشان می­دهد که گسترش و تولید محصول زیتون در این شهرستان از روند رو به رشدی برخوردار بوده است. در حال حاضر پس از گذشت ۱۸ سال از شروع طرح توسعه کشت زیتون در کشور سطح زیر کشت این محصول در منطقه طارم حدود ۱۴۵۰۰ هکتار می­باشد (نوری و همکاران، ۱۳۹۱).
سطح زیر کشت باغ­های بارور زیتون در کشور در سال ۱۳۸۹ در حدود ۳۹۹۲۴ هکتار بوده است. در این میان استان­های زنجان، گیلان، قزوین و فارس با ۲۴۶۹۷ هکتار نقش بیشتری در تولید زیتون دارند. بطوری که این استان­ها با تولید حدود ۴۳۲۶۸ تن میوه زیتون حدود ۷۲ درصد تولید کشور را به خود اختصاص داده­اند. بالاترین میانگین عملکرد در واحد سطح در باغ­های زیتون کشور ۲۱۹۵ کیلوگرم در هکتار می­باشد که در اختیار استان زنجان می­باشد. بعد از این استان، استان قزوین و گیلان به ترتیب با ۱۹۶۰ و ۱۸۹۶ کیلوگرم در هکتار در مقام­های بعدی تولید قرار دارند (جدول ۲-۲). این اطلاعات نشان می­دهد که بیشترین بازده به استان­های قدیمی تولید کننده زیتون در کشور تعلق دارد اما با این وجود مقدار عملکرد در واحد سطح در مقایسه با کشورهای مهم تولید کننده فاصله زیادی دارد (بی نام، ۱۳۹۲).
بر اساس آمار سازمان خوار بار و کشاورزی ملل متحد^[۵]، کشور ایران در سال ۲۰۱۲، با برآورد تولید ۴۰۰۰۰ تن میوه زیتون، تنها ۲۴/۰ درصد از کل تولید جهان را بر عهده داشت. سه کشور مهم تولید کننده زیتون در اتحادیه اروپا، اسپانیا، ایتالیا و یونان با تولید حدود ۸۷۱۸۹۳۰ تن میوه زیتون در همین سال، ۵۷/۵۲ درصد از کل تولید دنیا را بر عهده داشتند. کشور اسپانیا به تنهایی با تولید ۳۶۲۶۶۰۰ تن میوه زیتون، در صدر کشورهای تولید کننده زیتون قرار دارد (بی نام، ۱۳۹۲).
جدول ۲-۲: سطح زیرکشت و مقدار تولید محصول زیتون به تفکیک استان (قلی یان، ۱۳۹۲).

عملکرد
(کیلوگرم در هکتار)

مقدار تولید (تن)

سطح زیرکشت (هکتار)

نام استان

بارور

غیر بارور

۵۷/۲۶۴

۱۱۸

۴۴۶

۲۰۰

اردبیل

۲۴/۷۹۹

۲۱۱