(سوره بقره آیه ۱۸۵)«شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی اُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ هُدَیً لِلنّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَِهدَ مِنْکمْ الشَّهْرَ
در روایات اسلامی روزه یکی از زیربناهای اسلام و نیرو دهنده و زکات بدن معرفی شده است .
خمس: خمس واژه ای عربی است و به معنای یک پنجم میباشد. خمس یکی از انواع مالیات‌های اسلامی است که به منظور رفع مشکلات مالی امت اسلامی و توزیع عادلانه ثروت و تقویت بنیه مالی حکومت اسلامی وضع شده است. هر مالی که یک سال بدون استفاده قرار گیرد و غنیمت جنگی و چند مورد دیگر خمس به آن تعلق می گیرد و دادن خمس واجب است.
زکات: زکات از دستورات اسلامیست و در مورد چیزهایی وضع شده که انسان آنها را با کمک طبیعت به وجود می‌آورد، آن هم طبیعت سهل و ساده؛ یعنی انسان به نسبت کار کمی انجام می‌دهد و طبیعت کار بیشتر را انجام می‌دهد و محصول را مفت و رایگان در اختیار انسان می‌گذارد.
مثلاً گندم که انسان بوجود می‌آورد در قسمت کمی، فکر و عمل او دخالت دارد و قسمت بیشتر فعالیت طبیعت است. ازاینرو اسلام به انسان می‌گوید اینجا که از سخاوت طبیعت استفاده می‌کنی مقداری از آن را باید در راه های دیگر بدهی .
در قرآن در اکثر موارد پرداخت زکات در کنار برپایی نماز آمده‌است، که بیانگر اهمیت این حکم می‌باشد. آیه ۶۰ سوره توبه مصارف زکات را چنین بیان می کند:
۱. فقیر (نیازمند)۲. مسکین (کسی که در نهایت نیازمندی است)۳. عاملین (مامورین جمع آوری مالیات) ۴. مولفه قلوب (برای نزدیک کردن کسانی که احتمالا کدورتی از اسلام دارند) ۵. آزاد سازی بردگان ۶. مقروضین ۷. در راه خدا (مصارفی که نفع عمومی دارند مانند ساخت مسجد و مدرسه) ۸. در راه ماندگان

در باب زکات نزدیک به سى و چهار آیه در قرآن مجید آمده، تعداد آیات و تأکیدى که در آنها بر مسئله زکات شده، و وعده خوفناکى که نسبت به عذاب مانعان زکات داده شده، همه و همه دلیل بر عظمت این مسئله در اسلام است.
در قرآن مجید زکات در کنار نماز ذکر شده است و قرآن خواسته بگوید: اهمّیّت زکات کمتر از نماز نیست و نماز بى زکات قابل توجّه نمى‏باشد.
حَجّ: یکی از مهم‌ترین فروع دین اسلام حج است. مسلمانان با داشتن شرایطی مکلف‌اند در دهه اول ماه ذی‌الحجه به مسجد الحرام در شهر مکه در عربستان سعودی رفته و مجموعه‌ای از اعمال نیایشی را به‌جا آورند.
جِهاد: جهاد یکی از مفاهیم دین اسلام است.
واژه «جهاد» از ریشه «ج-ه-د» به معنی کوشش و مبارزه و فعالیت است. این کوشش و مبارزه می‌تواند در عرصه‌های گوناگونی صورت گیرد از جمله کوشش در مبارزه با امیال درونی (جهاد اکبر) یا کوشش و مبارزه در راه دفاع از دین اسلام یا گسترش قلمرو اسلام :جنگ با دشمنان اسلام (جهاد اصغر).
جهاد یکی از فروع دین و از واجبات اسلامی است. کلمهٔ جهاد حدود ۱۰۸ بار در قرآن آمده‌است.
امر به معروف و نهی از منکر: امر به معروف و نهی از منکر نیز از فروعات دین اسلام است.
امر به معروف یعنی دستور دادن یا توصیه کردن از سوی فرد مسلمان به دیگران به انجام آن‌چه از نظر عقل یا شرع اسلام خوب در نظر گرفته می‌شود و نهی از منکر یعنی دستور دادن یا توصیه کردن از سوی فرد مسلمان به دیگران به انجام ندادن آن‌چه به از نظرعقل یا شرع اسلام بد در نظر گرفته می‌شود.
تولی و تبری: « تولی و تبری » دو اصطلاح قرآنی است که از جمله فروع دین و از واجبات اسلام شمرده می‌شود. این دو واژه، به ترتیب، به معنای دوستی با دوستان خدا و نزدیکی به اهل حق، و دشمنی با دشمنان خدا و دوری از اهل باطل است.
۲-۱۳-۱-۳ ) محرّمات در اسلام :
اعمال و کارهایی است که دراسلام ممنوع است و انجام دادن آن ها موجب عقوبت و عذاب الهی می گردد، اکثریت این محارم دارای وجهه اجتماعی هستند و نه فردی ، چنانچه عدم مراعات در این زمینه ها باعث به وجود آمدن آثار اجتماعی در جامعه است . که به برخی از آنها اشاره می شود.
ایمنی از خشم خدا.،یأس و ناامیدی از رحمت خدا ، سجده کردن به غیر خدا ،گمراه کردن مردم از راه خدا ،آزرده ساختن پدر و مادر ، قطع صله ی رحم به معنی ترک کردن خوبی به خوشاوندان ، تجاوز به مال مردم و تصرّف در آن بدون اذن صاحب ان ، تجاوز به جسم و جان مردم و همچنین تعدّی به حقوق مشروع آنان ،تصرّف بر مال وقف بر خلاف نظر واقف ،رشوه دادن و رشوه گرفتن ،کمک به ستمگران ، مدح وستودن ظالم و ستمگر ، سخن چینی ،کم فروشی ، غش در معامله به طوری که واقعیت جنس بر مشتری مخفی شود ، احتکار غلّات و مواد خوراکی ضروری مردم ، اسراف ، قیمت جنس را بالا بردن بدون آنکه واقعاً قصد خرید آن را داشته باشد ، شکستن عهد با خدا که برای انجام کار خیر یا ترک کار شر بسته باشد ، ترک عملی که به خدا سوگند خورده است آن را انجام دهد به شرط اینکه ترک آن رجحان نداشته باشد ،.سبک و حقیر شمردن گناهان ، عبادت کردن برای خودنمایی به مردم (ریا) ، دروغگویی ،غیبت و بد گویی پشت سر دیگران ،.گوش دادن به غیبت ، فحش و ناسزا گویی به مؤمن ، توهین و خوار ساختن مؤمن ، شهرت دادن فحشا میان مردم ،ضررزدن به بدن خود و ……….
۲-۱۳-۱-۴ ) علاقمندی به سفارشات :
سفارشات در اسلام که در دو قالب فردی و اجتماعی می باشد هم در قرآن و هم در روایات مستند از پیامبر و ائمه اطهار مشهود می باشد. بیشتر این سفارشات بازتاب اجتماعی دارند ، که مقدمه به وجود آمدن مدینه فاضله اسلامی هستند که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
نیکی به خویشان و پدر و مادر ، همسایه داری ، ورزش و تندرستی ، احسان و نیکوکاری حتی به حیوانات ، حفظ محیط زیست و درختان ، بهداشت و نظافت ، ازدواج ، تعلیم و تربیت فرزندان ، فراگیری علم و دانش و ….
۲-۱۳-۱-۵ ) آشنایی با تاریخ و اساطیر :
تاریخ اسلام از زمان مبعوث شدن پیامبر و حتی قبل از آن دارای درسهای بسیاری است ، مشقات و رنجهایی که پیامبر اکرم متحمل شدند تا به تبلیغ دین مبین خود بپردازند و باعث به وجود آمدن اسطوره های بزرگی چون مولا علی (ع) حمزه سیدالشهدا، بلال ، یاسر ، و ….شد، و باعث سربلندی و سرافرازی هر انسان آزاد اندیشی خواهد بود.
.۲-۱۴-۲ )هویت ایرانی در تحقیق حاضر
۲-۱۴-۲-۱ )تاریخ و اساطیر ایران :
اسطوره از واژه یونانی « هیستوریا ^[۷۶]» به معنی جستجو ، آگاهی و داستان گرفته شده است و برای بیان این مفهوم در زبان اروپائی ، از بازماندۀ واژه یونانی « میتوس ^[۷۷]» به معنی سخن و افسانه استفاده شده است( ژاله آموزگار ،۱۳۷۶،۳)
اسطوره شناسی^[۷۸] بخشی از مردم شناسی فرهنگی است که دربارۀ پیدایش و آفرینش جهان و هستی ، نقش ایزدان و پهلوانان و ارتباط انسان با طبیعت و هستی سخن می گوید .(علیقلی محمودی بختیاری ،۱۳۶۸،۱۰۰)
اسطوره شنتسی با بررسی گونه های اساطیری به تاریخ ، علوم سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی یاری می رسانند (مهرداد بهار،۱۳۷۵،۳۴۵)
اسطوره ها به مثابه نخستین و دیرینه ترین خاستگاه تفکر انسانی ، نقشی موثر و برجسته در « ساخت معنا» داشته اند . از این منظر اسطوره ها در برگیرندۀ باورهای مقدس انسان در مسیر تحولات و تطرات اجتماعی جوامع ابتدائی اند . به طوریکه پلی میان انسان ، پدیده های جهانی پیرامونش و نظام کائنات می سازند (بهروز دیلم صالحی ، ۱۳۸۵)
پیشینه هر قوم به منزله شناسنامه فرهنگی اوست . شناخت درست هویت خویشتن لازمه بقا و تکامل هر قوم و ملت است . کارکرد این نیاز اجتماعی چنان شدید و حیاتی است که ملت های جدید و نوپا که در طول تاریخ گذشته موفق به وحدت و تشکیل دولت نشده و بنابراین به راستی تاریخ خود و آگاهی تاریخ ندارند امروز می کوشند تا تاریخی برای خود بتراشند و حتی جعل کنند . (مرتضی ثاقب فر، ۱۳۸۳، ۲۴۴)
کشور ایران از گذشته دور در چهار راه حوادث قرار داشته است و حوادث تلخ و شیرین بسیاری را دیده است . این سرگذشتها پیامدهای خواسته و ناخواسته فراوان دارد . و دارای دست کم یک کار ویژه پنهان ^[۷۹] به تقویت ذخیره خاطه ایرانی مربوط می شود . رویدادهای تاریخی تلخ و شیرین و ارجاع مرتب به آنها موجب می شود که ایرانی ها با یادآوری این حوادث ناخواسته هویت و گذشته و تاریخ کشورمان را در ذهن مرور کنند . مثبت یا منفی بودن این حوادث فرقی ندارد(حمید احمدی، ۱۳۸۹،۴۱ )
تاریخ پیروزیها و شکست ها و داستان جنگها و خیانت ها و مبارزه ها بر سر قدرت و فتح سرزمینه های جدید رشته های روایتی را پدید می آورد که بیش از مجموعه منفرد رویدادها معنا دارد و به صورتی کل گرایانه مفاهیم و مدلولات خاصی را تداعی می کند ( جهانگیر معینی علمداری ،۱۳۸۶،۴۰ )
۲-۱۴-۲-۲ )مهربانی و صلح دوستی ایرانی :
گل نیلوفر را که در تمام نقاط تخت جمشید حجاری شده ، میتوان نماد تمدن هخامنشی دانست . این گل که در اکثر تصویرها در دست شاه و بزرگان دیده می شود سمبلی از صلح و دوستی است . میتوان گفت که این گل مهربانی و صلح دوستی ایرانیان را نشان می دهد . گفته میشود ۱۲ گلبرگ این گل ۱۲ ماه سال را نشان میدهد . سطح فرهنگ هر قوم با علاقه مندی و استفاده آنان از گل رابطه مستقیم دارد . تصویر زیاد گلها در تخت جمشید علاوه بر اینکه خوشبویی و زیبایی این مکان را نشان میدهد ، دلیلی بر بالا بودن سطح فرهنگ ایرانیان آن زمان نیز است .
نیلوفر یک نشان تاریخی است : پیداست که گل نیلوفر برای آریاییان باستانی مظهر پیدایش مینویی و جاویدانی بود زیرا نیلوفر آبی تنها آویده یی بود که در مرداب های خاموش و بی جنب و جوش پدید می آید . نیلوفر آبی گلی سفید بزرگ و زیبا بوده و بوی خوش و ملایم دارد و با برآمدن آفتاب باز و با فرو رفتن آن بسته میشود و بدین انگیزه مظهر خورشید است و با میترا همبستگی دارد.( سعیده علیزاده – زهره السادات خرم دره ،۱۳۸۷)
اگر به اخبار و روش کوروش کبیر و سیره طاغیانی که با او به جنگ برمی خواستند و یا همت او برای نجات مظلومان مراجعه شود ، در می یابیم که وقتی بر سران ماد ، لیدیا ، بابل ، مصر و یاغیان بدوی در اطراف بکتریا ، ظفر یافت با آنان رفتار کریمانه و خیر خواهانه داشته است . نوع برخورد کوروش کبیر که ابوالکلام آزاد وی را « ذوالقرنین » قرآن می نامد و علامه طباطبائی نیز آن نظر را تائید کرده است ، پس از فتح بابل با یهودیان از ریشه دار بودن این جنبه ازهویت ایرانیان حکایت دارد . ( محمد جواد سلیمان پور ، ۱۳۸۶ ، ۱۷)
از جمله داریوش که بر دخمه ای در نقش رستم نقش بسته است « آنچه حق من است پسند من است و آنچه ناحق است از آن بیزارم »(حکمت ، ۱۳۵۳، ۶۱) تاییدی بر این مدعاست . رفتار ایرانیان در جریان جنگ تحمیلی در قرن بیستم بویژه با اسیران جنگی ، که رفتاری انسانی و بی سابقه بود ، نشان دیگری از تبلور این شاخص اصالت مندی قوم ایرانی است .(محمد جواد سلیمان پور، ۱۳۸۶، ۱۰ ) گروسه در باره بشردوستی ایرانیان می گوید : « حس بشر دوستی و حب نوع و روح زنده و با ثبات ایرانی به تمدن کهنسال این سرزمین مانند تمدن یونان و روم ، ارزش جهانی داده است …پایداری ایرانیان در طی قرون متمادی به آنان فرصت داده است که تمدن درخشانی بر پایه بشردوستی به وجود آورند .
۲-۱۴-۲-۳ )زبان و ادبیات فارسی :
بدون اغراق “ایرانیت ” هرکسی را می توان با نسبت ، علاقه ، آشنایی و سلوک وی با زبان و ادبیات فارسی سنجید و محک و معیار ایرانیت اورا با این گنجینه بی بدیل دانست . در جهان امروز آنچنان نسبتی استوار و پیوندی مستحکم میان هویت ا یرانی – هم در حوزه هویت فردی و هم در عرصه هویت اجتماعی – و مواریث زبان و ادبیات فارسی رشته شده است که می توان تار و پود هویت امروزی ایرانیان با مایه های زبان و ادبیات فارسی رشته شده است و ادبیات فارسی شالوده هویت امروزی ایرانیان به نظر می آید (حسینعلی قبادی ،منیژه غیاث الدین ، ۱۳۸۶،۱۵۰)
از یکی از دوستان و شاگردان جلال آل احمد نقل است که آن مرحوم ،روزی برای تدریس فارسی عمومی به دانشکده فنی دانشگاه تهران رفته بود، پس از مدتی دریافت که دانشجویان نسبت به زبان و ادبیات فارسی بی رغبت اند. آل احمد از آنان پرسید : “ساعتهایتان ساخت کجاست ؟"همه به ساعتهایشان نگاه کردند . هیچ کدام ساخت ایران نبود.ایشان گفتند : “پس معلوم می شود همه وارداتی است ."سپس آل احمد پرسید :"چقدر از صنعت ما وارداتی و چقدر از خودمان است و چه صنعتی برای عرضه به دنیا داریم ؟"جواب منفی بود . آل احمد اندکی تامل کرد و گفت :"تنها یک چیز برای عرضه به جهان داریم که اتفاقا پرمشتری هم هست و کمتر ملتی یا هیچ ملتی مشابه آن را ندارد که بتواند عرضه کند و آن هم با زبان و ادبیات فارسی است که باید از طریق یادگیری و آشنایی و آمیختگی با آن حفظش کنیم .” (همان ،۱۵۱)ایرانیان هویت ملی [ایرانیت ]خودرا از برکت زبان و در جان پناه زبان فارسی نگه داشته اند (شاهرخ مسکوب ،هویت ایرانی و زبان فارسی ،پیشین ص۱۰)
۲-۱۴-۲-۴ ) علاقمندی به علم و دانش:
پیامبر اکرم درباره ایرانیان می فرمایند : « دانش اگر در ثریا باشد ، مردانی از فارس بدان دست می یابند. »
تاسیس جندی شاپور ، یکی از بارزترین مراکز علمی و آموزشی دوره ساسانی می باشد .در این دانشگاه از تجارب گوناگون ملل مختلف چون طب ایرانیان و هندوان و یونانیان و اسکندریان و سریانیان استفاده می شد . بعلاوه تدریس و تحقیق طب و فلسفه و حکمت و ریاضیات و نجوم نیز در دانشگاه جندی شاپور از جایگاه مهمی برخوردار بود .استادان و روسای دانشگاه جندی شاپور از میان بهترین فرزانگان و مشهورترین عالمان انتخاب می شدند . در این دانشگاه علاوه بر استادان معروف ایرانی از استادان غیر ایرانی هم دعوت می شد تا برای تدریس به جندی شاپور بیایند .( کمال درانی،۱۳۸۶، ۴۴)
غنیمه می گوید : غالب پادشاهان ایرانی ( قبل از اسلام ) چون خسرو انوشیروان ، وزیر او بزرگمهر به علم دوستی و علاقه به فلسفه شهرت داشتند ، در جمع آوری کتب علمی و ادبی حتی در بلاد هند اهتمام ورزیدند (عبدالرحیم غنیمه ،۱۳۶۴، ۸۹)
ویل دورانت در این باب می گوید : « من از دارالعلمی که در اوایل قرن چهاردهم میلادی در جنوب تبریز توسط صدر اعظم بزرگ رشیدالدین ایجاد گردید سخن به میان نمی آورم . این صدر اعظم بزرگ که در عالم اسلام فقط می توان اورا با خواجه نظام الملک طوسی مقایسه کرد می نویسد : هیچ خدمتی عالی تر و پر ارج تر از این نیست ، که تحصیل علم و تحقیق را تشویق ، وسائل دانشمندان را فراهم کنیم که با آرامش خیال و فارغ از اندیشه فقر و تهیدستی به کار خود ادامه دهند.( ویل دورانت ، ۱۳۲۷، ۱۶۲)
ارنست ، مستشرق فرانسوی اعتراف می کند که : «اگر نمی بودند دانشمندان ایرانی ، و آثار جاویدان ایشان از قبیل فارابی ، ابن سینا ، غزالی ،خواجه نصیرالدین طوسی ، زکریای رازی ، زمخشیری ، سیبویه ، فخر رازی ، ابن مقفع ، ابوبکر خوارزمی و عمر خیام و هزاران هزار مانند ایشان ، که در خدمت به علوم دین و معارف اسلامی و فرهنگ و ادب عرب پرچمدار هستند و حظ و نصیب بسیار در این خدمت پر افتخار دارنده تمدن اسلامی به اوج اعلای خود نمی رسید و در صورت زیبای کنونی که چشم جهان را خیره می کند نمی بود . ( علی سامی ، ۱۳۶۵ )
۲-۱۴-۲-۵ ) غرور ایرانی^[۸۰] :
بر اساس نظریه ماریزیو ویرولی ^[۸۱]که آن را در سال ۱۹۹۵مطرح کرد ، غرور ملی مفهومی است با دو ظرفیت : مثبت ( مثل ارزیابی مطلوب از دستاوردهای کشور ) و منفی (مانند دیدگاه منفی به سایر کشورها و همچنین قضاوت های مثبت افراطی دربارۀ کشور خودی که به این اعتقاد منجر شود که کشور من از کشورهای دیگر برتر است )(لوکسایت و اوری ،۲۰۱۰،۳ )
غرور ملی مثبت یا همان میهن دوستی به توسعه اشکال شهروندی و سیاست های باز توزیعی در جامعه کمک می کند . بین اقلیت های قومی و فرهنگی یکپارچگی ایجاد میکند . باعث گسترش مشارکت مدنی می شود و نیاز جوامع امروز را به شهروندان فعال و متعهد فراهم می آورد .در رویکرد میهن دوستانۀ غرور ملی فرد هم نسبت به مملکت خود احساس غرور می کند ، هم برای دیگر ملت ها احترام قائل است و هم اجازه نمی دهد غرور بیجا نسبت به مملکتش مانع از دیدن ضعف ها و نارسائی های جامعه شود . همچنین میهن دوستانه ای ، تعهد در برابر ملت و مشارکت فعال افراد میهن دوست در امور جامعه را در پی دارد .(schatz , staub، ۱۹۹۹)
منظور از غرور ملی ناسیونالیستی ، نوعی از آگاهی به عضویت در ملیت یا وابستگی به ملت است که اغلب پدید آورندۀ وفاداری و شور و علاقۀ افراد به عناصر تشکیل دهندۀ ملت و نژاد ، زبان ، سنت ، عادات ، ارزشهای اجتماعی و اخلاقی و به طور کلی فرهنگ است ؛ گاهی هم تجلیل فوق العاده از این عناصر و اعتقاد به برتری آن ها بر مظاهر و عناصر دیگر ملت ها را در بر دارد . (داریوش آشوری ، ۱۳۸۴،۳۲)
امروزه یکی از راه های تسلط بیگانگان بر هر ملت و کشور ، ابزار و فشارهای روحی و روانی است که مستکبران از سالها قبل به ویژه در قرون اخیر دنبال می کنند . در راس این شیوه ، ایجاد عقده های حقارت جمعی در هر قوم و ملت است …..این عقده به آسانی راه تسلط بیگانه را هموار می کند و خود باختگی جمعی را در روح و روان هر ملت می دمد . از دیگر سوی بدون شک تاریخ ملت ایران نه تنها موجب تفاخر هر ایرانی است ، بلکه نشانه ای از اصالت مندی بشریت نیز هست و تنها راه جلوگیری از هضم در فرهنگ ها و حفظ فرهنگ و اصالت خود ، شناخت خود است . شناخت خود جز با آگاهی یافتن از میراث فرهنگی و ارزشهای سنتی دیرینه میسر نیست . ( محمدجواد سلیمانپور ،۱۳۸۶،۲۶)
میراث فرهنگی و ارزشهای کهنی که وجود هر ایرانی را در هرجای دنیا که باشد سرشار از غروری زیبا می کند ، به نام غرور ایرانی ، به خود بالیدن از اینکه ایرانیست ، بزرگانی به بزرگی تاریخ دنیا دارد . کشوری که به جامانده از متمدن ترین و کهن ترین تمدنهای جهان است . احساس سربلندی که هنگام به اهتزاز درآمدن پرچم سه رنگ کشور ، کسب موفقیتهای هم میهنانانش در هر جای دنیا و سرافراز ی کشورش سراپای وجود را فرامی گیرد .