بند دوم - معنی اصطلاحی جعل
در فقه به جای جعل، کلمه تزویر استعمال می شده و از این حیث تزویر مترادف جعل است قانونگذار ایران هم بدون تفاوت، گاهی فقط از عنوان جعل و زمانی فقط از عنوان تزویر، و گاهی هم از عنوان جعل و تزویر تواماً استفاده نموده است
در قوانین ما از جمله قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ و قانون تعزیرات مصوب ۱۳۷۵ و قانون جدید مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ تعریفی برای جعل ارائه نشده بلکه تنها به مصادیقی از آن اشاره شده است تعریف حقوقی جعل به سهولت امکان پذیر نمی‌باشد و سکوت قوانین جزایی نسبت به شرایط تحقق این جرم یکی از دلایل بارز این مشکل است . شاید تنها موردی که بتوان آن را تا حدی تعریف جعل تلقی کرد ماده ۵۲۳ قانون تعزیرات(قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصوب ۱۳۷۵) باشد

پس ناگزیریم با مراجعه با آثار حقوقدانان صاحب نظر، تعریفی برای جعل ارائه کنیم برای روشن شدن موضوع به برخی از تعاریفی که در این باب آورده شده اشاره می کنیم :
جعل و تزویر عبارت است از ساختن متقلبانه سند و یا اشیاء مشابه آن بر خلاف حقیقت به نحوی که متضمن ضرری برای دیگری باشد^[۲۵].
جعل و تزویر عبارت است از منقلبانه حقیقت در سند یا چیز دیگر به قضد اضرار به غیر و به یکی از طرق پیش بینی شده در قانون^[۲۶].
جعل عبارت است از ساختن یا تغییر دادن آگاهانه نوشته یا سایر چیزهای مذکور در قانون به قصد جا زدن آنها به عنوان اصل برای استفاده خود یا دیگری با علم به قابلیت اضرار به غیر^[۲۷].
جعل عبارت است از قلب متقلیانه حقیقت به زیان دیگری به یکی از طرق مذکور در قانون در یک سند یا نوشته یا چیز دیگر^[۲۸]
جعل عبارت است از ساختن چیزی بر خلاف حقیقت به منظور فریب دادن و گول زدن دیگری^[۲۹].
جعل بفتح جیم به معنی تزویر و وضع است و مزور و وضاع بمعنی جاعل است همه آنها بمعنی ساختن امری است از روی قصد و بر خلاف واقع^[۳۰].
در جرم جعل آنچه بیش از همه اهمیت دارد قصد و نیت مرتکب آن است در قرآن مجید مواردی از جعل و تحریف نام برده شده است که در آن به قصد و نیت مرتکب اشاره شده است از جمله، یکی راجع به جعل وصیت نامه است که اگر وصیت نامه جعل شد ولی موروثه موافقت کردند و قبول نمودند، بر جاعل اشکالی نیست . عین عبارت، این است :
” فمن خاف من موص جنفاً او اثماً ، فاصلح بینهم ، فلا اثم علیه ” . جنف تغییر حقیقت است برحسب اشتباه و اثم تغییر حقیقت است بطور عمد^[۳۱].
به نظر نگارنده، قصد ساختن چیزی بر خلاف واقع به منظور فریب دادن از طریق جا زدن آنها به عنوان اصل ، را جعل می نامند
اگرچه قلب حقیقت عنصر اصلی جرم جعل را تشکیل می دهد اما قلب حقیقت در مورد همه چیز جعل به حساب نمی آید بلکه محصور به موارد معینی به شرح ذیل می باشد :
۱ – جعل به معنی مضیق : جعل در نوشته یا سند. بنابراین قسم دروغ یا شهادت کذب به این دلیل که قلب شفاهی حقیقت می باشد جعل محسوب نخواهد شد
۲ – جعل به معنی موسع : جعل در سایر اشیاء است که محدود به نوشته و سند نیست و ممکن است در خصوص اشیاء دیگر محقق گردد اما در مورد این اشیاء نیز ارزش قضایی یا قابلیت اثبات حق باید وجود داشته باشد مثل مهرهای ادارات علامت تجاری شرکتها
گفتار سوم - طرق مختلف جعل
مهم ترین عنصر در جرم جعل قلب حقیقت است از نظر قلب حقیقت جعل را به دو دسته تقسیم کرده اند. ۱- جعل مادی ۲- جعل معنوی
قلب حقیقت مادی یا جعل مادی عبارت است از تحریف حقیقت با عملی مادی، ضمن باقی ماندن اثر خارجی مادی جعل در نوشته یا سند و غیر آن
در جعل معنوی مفادی قلب حقیقت در مطالب و مفاد یک نوشته بدون این که اثر خارجی داشته باشد به عمل می آید. به عبارت دیگر جاعل ابتدا حقیقت یک امر را در ذهن خود منقلب می کند و سپس همان دروغ را به صورت قلب شده وارد سند می نماید
وجه تمایز جعل مادی و معنوی در این است که در جعل مادی به ظاهر نوشته یا سند خدشه ای وارد می شود و آثار آن آشکار است مانند خراشیدن عدد روی چک. اما در جعل معنوی به ظاهر سند هیچ ایرادی نیست بلکه قلب حقیقت در مضمون نوشته وجود دارد و جاعل مطالب را به صورت تحریف شده وارد سند می کند.
گفتار چهارم - جعل اسناد سجلی
بند اول - ارکان متشکله جرم جعل اسناد سجلی
جرم جعل اسناد سجلی همانند هر جرم دیگری از ۳ عنصر قانونی، مادی، و روانی تشکیل می شود که برای محکوم شدن متهم به ارتکاب جرم، باید کلیه اجزای این عناصر توسط مرجع تعقیب اثبات شود
الف - عنصر قانونی جرم جعل اسناد سجلی
عنصر قانونی جرم جعل در حقوق ایران در قوانین متفرقه پیش بینی شده است :
ماده ۱۰۰ قانون ثبت اسناد و املاک
قانون ثبت احوال مصوب ۱۳۵۵
موادی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مصوب ۱۳۶۲
قانون انتخابات ریاست جمهوری ایران مصوب ۱۳۶۴
قانون ورود و اقامت اتباع خارجه در ایران مصوب ۱۳۶۷
قانون تشدید مجازات عبور دهندگان اشخاص از مرز مصوب ۱۳۶۷
موادی از قانون گذرنامه
قانون تشدید مجازات جاعلین اسکناس مصوب ۱۳۶۸
قانون تخلفات، جرائم و مجازاتهای مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه مصوب ۱۳۷۰
مواد ۵۲۳ به بعد قانون تعزیرات(قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصوب ۱۳۷۵)
ب - عنصر مادی جرم جعل اسناد سجلی
عنصر مادی عبارت است از رفتار فیزیکی که بسته به نوع جرم، ممکن است فعل یا ترک فعل باشد در این بخش از تحقیق قبل از اینکه وارد ماهیت بحث شویم باید بدانیم که آیا جرم جعل اسناد سجلی با ترک فعل عنوان مجرمانه صدق می کند یا نه ؟ در مورد جرم جعل می توان گفت مصادیق جرم جعل هم در فعل اتفاق می افتد هم در ترک فعل . فعل مثبت که همان قلب حقیقت در یک نوشته که دارای ارزش و سندیت، به یکی از صور پیش بینی شده در قانون است و ترک فعل که در جعل مفادی یا معنوی محقق می شود زیرا ممکن است در نتیجه ترک فعل، سندی ایجاد شده که محتوای آن با واقعیت منطبق نمی باشد مثل اینکه قسمتی از تقریرات شخصی که سند را دیکته می کند حذف کرده و ننویسیم و بر اثر آن یک حقی را که موجب ضرر به غیر است مخفی کنیم.
با عنایت به ماده ۱۰ قانون جرایم و مجازات اسناد سجلی ، ممکن است چنین تصور شود که قانونگذار در جعل اسناد سجلی نظر به جعل مادی داشته است لیکن به نظر می رسد ذکر مصادیق(خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن) در ماده ۱۰ قانون جرایم و مجازات اسناد سجلی از باب تمثیل است زیرا اگرچه فعل مرتکب، فعل مثبت مادی خارجی است که با توجه به ساختن نوشته و سند، مهر یا امضاء می بایست به یکی از طرق پیش بینی شده در قانون، انجام گیرد لیکن طرق مختلف جعل مذکور در قانون مجازات اسلامی را می توان تحت عنوان جعل مادی و جعل معنوی بررسی کرد زیرا عنصر مادی بزه جعل، قلب حقیقت است اعم از اینکه به صورت مادی باشد یا معنوی.
بنابراین عنصر مادی در جرم جعل اسناد سجلی را به شرح ذیل بررسی خواهیم نمود :
اول - عنصر مادی در جرم جعل مادی اسناد سجلی
دوم - عنصر مادی در جرم جعل مفادی اسناد سجلی
اول - عنصر مادی یا رفتار مجرمانه در جرم جعل مادی اسناد سجلی
اگرچه قانونگذار در ماده ۵۲۳ قانون تعزیرات(قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصوب ۱۳۷۵)طرق تحقق جعل مادی را بیان نموده است اما عنصر مادی جرم جعل اسناد سجلی صرفاً به سه طریق امکان پذیر است :
ساختن اسناد سجلی
تحریف و تغییر در مندرجات اسناد سجلی