چکیده:
این تحقیق به بررسی رابطه بین حجم مبادلات غیر عادی و ارزش سهام بر عدم تقارن اطلاعاتی در شرکت های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران می پردازد. در راستای این هدف کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران که صورت های مالی (تراز نامه صورت حساب سود و زیان) و اطلاعات مورد نیاز که در سال های ۸۶ تا ۹۰ اراده داده بودند مورد بررسی قرار گرفته در مجموع تعداد ۱۱۵ شرکت از صنایع مختلف انتخاب شدند به منظور آزمون فرضیه از رگرسیون چند متغیر استفاده کنند و معنی دار بودن آنها با بهره گرفتن از آماره T و F صورت گرفت. همچنین برای آزمون خود هبستگی مدل از آزمون دوربین – واتسون استفاده شده باشد. نتیجه تحقیق نشان می دهد که رابطه معناداری بین حجم مبادلات غیر عادی و ارزش معاملات سهام بر عدم تقارن اطلاعاتی وجود دارد.

کلید واژه: حجم مبادلات غیر عادی، ارزش معاملات سهام و عدم تقارن اطلاعات
فصـل اول:
کلیـّات تحقیـق
۱-۱٫ مقدمه:
بعضی از سرمایه گذاران شامل افراد درون سازمانی مانند مدیران، تحلیل گران آنها و موسسه هایی که از این افراد اطلاعات دریافت می کنند به اخبار محرمانه دسترسی دارند هرچند اطلاعات محرمانه بیشتر باشد، دامنه تفاوت قیمت های پیشنهادی خرید و فروش سهام بین سرمایه گذاران افزایش می یابد و در نتیجه بازده سرمایه گذارانی که به این گونه اطلاعات دسترسی ندارند کاهش می یابد. این قضیه با نتایج تحقیقات تجربی زیادی هماهنگ است. قائمی و وطن پرست ضمن اشاره به سابقه مفصل موضوع در سطح دنیا نشان داده اند در بورس اوراق بهادار تهران هم افزایش عدم تقارن اطلاعاتی بین معامله گران، دامنه قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام را وسیع تر می کند.
اما قضیه تفاوت پیشنهادی خرید و فروش سهام ریشه در جریان عرضه و تقاضای غیرعادی دارد عرضه و تقاضای غیرعادی در نتیجه ی وجود اطلاعات محرمانه بوجود می آید؛ هنگام وجود اخبار محرمانه بد، عرضه سهام زیاد می شود و قیمت پیشنهادی فروش نیز کاهش می یابد. برعکس، هنگام وجود اخبار محرمانه خوب، تقاضا زیاد افزایش می یابد. چنانچه اطلاعات محرمانه وجود نداشته باشد، آثار اطلاعات عمومی موجود توسط بازارسازها در قیمت سهام منعکس می شود. یعنی بازارسازها در هنگام دریافت اطلاعات، قیمت را به سطح مناسبی هدایت می کند و در نتیجه خرید و فروش غیرعادی هم صورت نمی گیرد.
این تحقیق در جستجوی پاسخی برای این سوال است که آیا رابطه بین حجم مبادلات غیرعادی و ارزش معاملات سهام با عدم تقارن اطلاعاتی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران وجود دراد؟
۱-۲٫ بیان مسأله:
بازار سرمایه به عنوان یکی از مهمترین و حساس ترین بخش های اقتصادی و مالی کشورها بطور مستمر در حال تغییر، پویایی و توسعه است. گاه به دلیل بحران های مالی و اقتصادی و حتی بحران های سیاسی دچار چالش های عظیم می گردد و گاه در سایه کار و تلاش و رونق اقتصادی تعاملات اجتماعی و سیاسی و نگاه مثبت به سرمایه گذاری توسعه می یابد. به طور کلی می توان گفت بازار سرمایه در هر کشوری عبارت است از سرمایه گذاری در بخش های مختلف اقتصادی به ویژه بخش های اصلی آن یعنی صنعت، خدمات و تجارت است.
ارزش معاملات و حجم مبادلات غیر عادی بعنوان مؤلفه های اصلی ارزیابی و اندازه گیری فعالیت ها در بورس اوراق بهادار تهران است این مولفه، مدام در حال تغییر و دست خوش تحولات قابل ملاحظه ای می باشند.
یکی از مهمترین عوامل در تصمیمگیری صحیح، داشتن اطلاعات معنایی و مرتبط با موضوع تصمیم است که اگر درست فراهم و پردازش نشود، اثرات منفی را برای فرد تصمیمگیرنده در پی خواهد داشت. از سوی دیگر چگونگی دستیابی به اطلاعات نیز حائز اهمیت است: در صورتی که اطلاعات مورد نیاز به صورتی نامتقارن در بین افراد توزیع شود میتواند نتایج متفاوتی را نسبت به موضوع واحد سبب شود. بنابراین یکی از مهمترین صورتهای مالی اساسی که در ایران بر آگاه کردن بازار از عملکرد شرکت استفاده میکنند، صورت سود و زیان است(قائمی و وطنپرست، ۱۳۸۲).
هدف از افشای اطلاعات مالی شرکت ها کاهش توزیع نادرست اطلاعات موثر در تصمیمگیری استفادهکنندگان در بازار سرمایه است. در صورتی که اطلاعات نادرست توزیع شود گروهی دارای اطلاعات بیشتری خواهند بود که این امر باعث بوجود آمدن شرایطی خواهد شد که به تصمیمگیری نادرست گروه دارای اطلاعات کمتر میانجامد و به عبارت دیگر منجر به انتخاب نادرست آنها خواهد شد. انتخاب نادرست به وضعیتی اطلاق میشودکه در بازار یک شخص یا گروهی از اشخاص نسبت به سایر اشخاص یا گروه های بازار، در مبادلات دارای مزیت اطلاعاتی داشته باشند. یکی از کاربردهای بالقوه اطلاعاتی منتشر شد. از سوی شرکت با کاهش شکاف انتظارات سرمایهگذاران کاهش مزیت اطلاعاتی برخی از سرمایهگذاران و در نتیجه کاهش اثر عدم تقارن اطلاعاتی بر هزینه سرمایه است. این استدلال، بوسیله آکرلاف (۱۹۷۰) مطرح شده که عدم تقارن اطلاعاتی بدلیل گزینش نادرست هزینههایی در معاملات ایجاد میکنند. اگر اطلاعات نادرست توزیع شود گروهی دارای اطلاعات بیشتری خواهند بود که با آنها معاملهگران آگاه گفته میشود. این وضعیت باعث به وجود آمدن شرایطی خواهد شد که به تصمیمگیری نادرست گروهی که دارای اطلاعات کمتری هستند میانجامد: به عبارت دیگر منجر به گزینش نادرست آنها خواهد شد(آکرولاف، ۱۹۷۰).
زمانی که بازارسازان از وجود افراد آگاه در بازار مطلع شوند از تعدیلی قیمتهای پیشنهادی و درخواستی سهام برای جبران ریسک گزینش نادرست که حاصل داد و ستد با مبادله کنندگان آگاه است بهره میگیرند. این امر باعث گسترش شکاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش میشود. که بیانگر افزایش سطح عدم تقارن اطلاعاتی (توزیع نادرست اطلاعات) در بازار است(وارن وبیلی^[۱]، ۲۰۰۶).
برای جذب سرمایهگذاران بالقوه، شرکت با سهام خود را با کسر منتشر کنند و به همین دلیل هزینه سرمایه افزایش مییابد الزام به افشای هر چه بیشتر اطلاعات، احتمال عدم تقارن اطلاعاتی به وجود آمده در بازار سهام را کاهش و به کاهش هزینه فرصت فروش سهام و در نتیجه کاهش هزینه سرمایه شرکت میانجامد(بیامن و ورچیلا، ۱۹۹۶ و دیاموند و ورچیلا^[۲]، ۱۹۹۱).
به منظور کاهش عدم تقارن اطلاعاتی بین افراد درونسازمان و برونسازمانی افشای اطلاعات برای استفادهکنندگان خارجی به دلیل پیامدهی و کاهش احتمال گزینش نادرست که بر هزینه سرمایه شرکت موثر است، کاهش زیادی صورت گرفته است. از این رو، ادعا میشود که اطلاعات عمومی یک جایگزین مناسب برای اطلاعات ویژه و پرهزینه است در همین پیوند (ورچیلا، ۱۹۸۲) نشان میدهد که افزایش اطلاعات در دسترس، آشکارا میزان اطلاعات ویژه را کاهش میدهد (ورچیلا، ۱۹۸۲) و همچنین (دیاموند، ۱۹۸۵) در تحقیق خود به این نتیجه رسید که انتشار اطلاعات شرکتی انگیزه معاملهگران را برای ایجاد اطلاعات ویژه کاهش میدهد و در نتیجه باعث کاهش ریسک حاصل از وجود این اطلاعات و کاهش شدت وضعیت سفتهبازی حاصل از وجود معاملهگران آگاه میشود(دیاموند، ۱۹۸۲).
مسئله اصلی در این پژوهش این است که حجم مبادلات غیر عادی و ارزش معاملات سهام چه اثری بر عدم تقارن اطلاعاتی شرکت ها در بورس اوراق بهادار دارد و به دنبال این نتیجه است که در صورت کاهش عدم تقارن اطلاعاتی، تغیرات ارزش و حجم مبادلات غیر عادی سهام چگونه خواهد بود؟
۱- ۳ . اهمیت و ضرورت تحقیق
ارزش معاملات و حجم مبادلات غیر عادی سهام شرکت ها در بورس اوراق بهادار تهران مهم ترین ویژگی های تعیین کننده وضعیت بازار است. در یک بازار فعال و مناسب ارزش معاملات صورت پذیرفته و حجم مبادلات غیر عادی سهام قابل معامله و در جریان معامله نقش به سزایی ایفا می کند همان طور که گفته شده فعالیت مناسب بازار بورس به منزله رونق فعالیت های اقتصادی در بخش های تولیدی، خدماتی و تجاری است.
همچنین، از نظر محقق ارائه اطلاعات صحیح، قابل اتکا و به موقع توسط شرکت ها و نحوه اطلاع رسانی بورس اوراق بهادار در میزان و کیفیت معاملات و دستیابی متناسب سرمایه گذاران به بازده منطقی تاثیر قابل ملاحضه ای دارد.
گزینش نادرست با میزان تقارن اطلاعاتی در بازار رابطه مستقیمی دارد گزینش نادرست، بیانگر منافع حاصل از مبادله بازارساز با مبادله کنندگان ناآگاه است که برای جبران زیان های ناشی از مبادله ی او با مبادلهکنندگان اگاه دریافت میشود. بازار ساز با مشکل مبادله با معامله گران آگاه تر از خود مواجه است بنابراین، سرمایه گذاران آگاه تر از بازار ساز زمانی که قیمت های تعیین شده بوسیله بازارساز پایین است اقدام به خرید سهام و زمانی که قیمت تعیین شده از ارزش ذاتی بالاتر است، اقدام به فروش سهام میکند. بنابراین بازار سهام هنگام مبادله با سرمایهگذاران آگاه تراز خود با مسئله گزینش نادرست مواجه است. این مساله بازار ساز را به بالابردن قیمت پس از مبادله خرید و پایین آوردن قیمت پس از مبادله فروش تحریک مینماید. این اصلاح قیمت بازارساز را نسبت به آنچه که از بابت فروش سهام دریافت نموده است، بابت خرید به فروشندگان سهام پرداخت نخواهند کرد. بنابراین یک جزء شکاف قیمت که (گزینش نادرست) نامیده میشود حاصل تجدید نظر بازارساز در مورد قیمتها و بیشتر کردن شکاف قیمتهای پیشنهادی خرید و فروش برای جبران زیان احتمالی معامله با معاملهگران آگاه است (گلوشن و میلگرام^[۳]، ۱۹۸۵ و گویلاند وگامی، ۱۹۸۳). از این رو در تحقیقات مربوط به عدم تقارن اطلاعاتی از شکاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش به عنوان معیار عدم تقارن اطلاعاتی استفاده میشود.
۱-۴٫ اهداف تحقیق
هر پزوهش برای دست یابی به اهداف خاص صورت می گیرد، این اهداف خود را در قالب مساله پژوهش نمودار می سازد و از طریق آن آشکار می شود که اهداف پژوهش می تواند به صورت کلی یا فرعی مطرح شود( خاکی، ۱۳۸۶).
۱-۴-۱٫ اهداف کلی
بر اساس مساله اصلی تحقیق هدف کلی این پژوهش بررسی اثر حجم مبادلات غیر عادی و ارزش معاملات سهام بر عدم تقارن اطلاعاتی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می پردازد .
۱-۴-۲٫ اهداف جزئی
بررسی اثر ارزش معاملات بر عدم تقارن اطلاعاتی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است.
بررسی اثر حجم مبادلات غیر عادی سهام بر عدم تقارن اطلاعاتی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است.
۱-۵٫ سؤالات تحقیق
با توجه به آنچه در قسمت اهداف تحقیق بیان شده هدف اصلی ما از این تحقیق بررسی تاثیر حجم مبادلات غیر عادی و ارزش معاملات سهام بر عدم تقارن اطلاعاتی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است بنابراین سوالات اصلی در این تحقیق به شرح زیر است:
۱- ۵-۱٫ ارزش معاملات سهام چه اثری بر عدم تقارن اطلاعاتی در شرکت های پذیرفته شده در اوراق بهادار تهران دارد؟
۱-۵-۲٫ حجم مبادلات غیر عادی سهام چه اثری بر عدم تقارن اطلاعتی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران دارد ؟
۱-۶٫ فرضیه ‏های تحقیق
فرضیه عبارت است از، حدس و گمان اندیشمندانه درباره ماهیت و چگونگی روابط پدیده ها، اشیاء و متغیرهایی که محقق را در تشخیص نزدیک ترین و محتمل ترین را برای کشف مجهول کمک می نماید (حافظ نیا، ۱۳۸۱، ص ۱۰ ). با توجه به سوالات و اهداف مطرح شده فرضیه های تحقیق به شرح ذیل می باشد:
۱-۶-۱٫ ارزش معاملات سهام اثر معنا داری بر عدم تقارن اطلاعاتی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران دارد.
۱-۶-۲٫ حجم مبادلات غیر عادی اثر معنا داری بر عدم تقارن اطلاعاتی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران دارد.
۱-۷٫ مدل و متغیر های تحقیق
الف: متغیر مستقل
متغیر مستقل این پژوهش شامل ارزش معاملات و حجم مبادلات غیر عادی سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است، لذا برای اینکه قادر باشیم آن را در قالب اعداد و ارقام بیان کنیم به مدلی نیاز داریم تا بتوانیم آن را کمی کنیم برای این کار از دامنه قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام استفاده شده است.
ب: متغیر وابسته
متغیر وابسته این تحقیق عدم تقارن اطلاعاتی است.
SB AS _it = _۰ + _۱ H _it + _۲ AA v_it + _۳ IN (MKVAL _it)+ _۴ LPRic E _it + E _it
که در آن
SB AS _it= معیار ارزیابی عدم تقارن اطلاعات شرکتی i در سال t
H _it = شاخص هر فیندال هیرشمن جهت تشخیص میزان مالکیت شرکت i در سال t
متغیرهای کنترلی مدل :
AA v_it = حجم معاملات غیر عادی (Abnormed volume) سهام
IN (MKVAL _it)= معیار سنجش اندازه شرکت برابر است با لگاریتم طبیعی ارزش بازار دارایی های شرکت i در سال t