مهمترین پرسشی استفاده کنندگان اطلاعات مالی سودمندی سود است. سود گزارش شده در صورت های مالی اولین قلم اطلاعاتی فراهم شده در این صورت ها است و تئوری های اقتصادی نقش اصلی سود شرکت را کمک به تخصیص منابع در بازار می­دانند. اکثر مدل های ارزیابی سود سهام مورد انتظار را به عنوان یک متغیر توضیح دهنده در نظر می­گیرند(همان منبع)
هنگامیکه از تحلیل گران درباره ارزش اوراق بهادار سوال می­ شود، آنها ترجیح می­ دهند در مقایسه با حقوق صاحبان سهام، فروش یا دارایی های کل از پیش بینی های سود صحبت کنند. تصمیمات مدیریت و پاداش آنها اغلب در قالب اهداف سود بیان می­ شود. بنابراین، ارزیابی سودمندی سود برای سرمایه گذاران و استفاده از این ارزیابی برای بررسی مجدد دستور کار تحقیقات حسابداری به همان اندازه که سال ها پیش، هنگامیکه موضوع مذکور انگیزه ای برای پیش قدم شدن در مطالعات سود-بازده بود به امروز مربوط است (همان منبع).

۲-۸-۷) تعریف و ارزیابی سودمندی سود

روش استفاده شده توسط پیش گامان تحقیق سود-بازده در ارزیابی سودمندی سود برای سرمایه گذاران، عینیت بخشیدن به فوائد ذهنی سود بود. اگر اطلاعات خاصی مبنای عمل فردی قرار گیرد پس می­توان گفت آن اطلاعات مفید است. بال و بران( ۱۹۶۸) بیان می­ کنند : تغییر قیمت سهام همزمان با گزارش درآمد بیانگر آن است که اطلاعات ناشی از گزارش درآمد مفید است. اگر عملی را بتوان به اطلاعات خاصی نسبت داد، می­توان آن اطلاعات را مفید در نظر گرفت. چنانچه تغییر در قیمت سهام فراهم کننده­ شواهدی درباره سودمندی سود باشد، پس واضح است که تغییر بیشتر متضمن فواید بیشتر خواهد بود. بنابراین، میزان فایده سود را می­توان از برآورد ارتباط ما بین بازده سهام ( تغییر قیمت ) و سود حسابداری استنتاج کرد. اگر اطلاعات ناشی از گزارش سود برای سرمایه گذاران مهم باشد، تغییرات قیمت سهام پیرامون اعلام سود را می­توان به عنوان یک متغیر توضیحی در نظر گرفت. برعکس اگر تغییرات قیمت با سود مرتبط نباشد اطلاعات سود برای سرمایه گذاران فایده ای ندارد(همان منبع).
با این دیدگاه ارتباط سود وبازده یا رگرسیون بازده سهام و سود بعنوان معیاری از سهم اطلاعاتی سود گزارش شده برای سرمایه گذاران در نظر گرفته می­ شود، تاکید بر ارتباط سود وبازده به عنوان معیاری از سود مندی سود بدین سبب است که هدف عمده­­ی سود تسهیل پیش بینی بازده یا جریان های نقدی سهام است ( همان منبع).
اگر سود پیش بینی بازده سهام را تسهیل کند، حوزه­ ارتباط سود-بازده واقعی می ­تواند معیار با اهمیتی از سودمندی سود باشد.تردیدی نیست که رگرسیون بازده سهام و سود معیار کاملی از سودمندی سود نیست ولی سود در بازار سرمایه، در زمینه های مختلفی از جمله پیش بینی ریسک سیستماتیک سهام، پیش بینی ورشکستکی شرکت ها و دسته بندی اوراق بهادار مفید واقع می­ شود. علاوه بر کاربردهای سود در بازار های سرمایه، برای مقاصد قرارداد های داخلی شرکت و قراردادهای ما بین شرکت و بستانکاران و عرضه کنندگان نیز از سود استفاده می­ شود. هر چند رگرسیون بازده سهام و سود معیار کاملی از فوائد سود نیست ولی آن توانایی سود برای پیش بینی بازده اوراق بهادار، که شهرت بسیار مهم سود است را به خود اختصاص داده است. در تحقیقات سود و بازده رابطه سود گزارش شده و نرخ بازده سهام عادی مورد بررسی قرار می­گیرد. بنابراین دو معیار از تغییر، یعنی تغییر در قیمت سهام ( بازده ) پیرامون اعلام سود و تغییر در حقوق صاحبان سهام ( سود ) شرکت نوعاً همبسته هستند. قیمت سهام پیش بینی هایی در مورد سود های آتی قبل از اعلان آنها ارائه می­ کند. بنابراین، تغییر درقیمت سهام ( بازده ) بیشتر به سود های مورد انتظار بستگی دارد تا به سود های گزارش شده( همان منبع).
معیار ارزش پیش بینی به احتمال ارتباط بین رویداد های اقتصادی مورد علاقه تصمیم گیرنده و متغیر های پیش بینی کنندگی مربوط است. پیش بینی سود حسابداری و تغییرات آن به عنوان رویداد اقتصادی از دیر باز مورد علاقه سرمایه گذاران، مدیران، تحلیل گران مالی، اعتبار دهندگان و مححقان سود حسابداری بوده است. همچنین سود حسابداری و جریان نقدی، دو متغیری هستند که توجه محققان و نظریه پردازان را در میزان پیش بینی کنندگی و کمک به تصمیم گیری سرمایه گذاران جلب کرده است.
بیشتر دراصطلاح، برآوردها از طریق الگوهایی که خود-بازنگر هستند انجام می­گیرد. ار روش های دیگر، سری زمانی می­توان مدلهای رشد هموار ساده، پیش بینی تغییرات دوره به دوره، پیش بینی میانگین موزون متحرک، رشد هموار هلت-وینتر و مدل باکس-جنکیز را نام برد. در همه روش های پیش گفته، برای برآوردپیش بینی سود باید از رگرسیون یا فرمول استفاده کرد. با این حال همه سرمایه گذاران بالاخص سرمایه گذاران جزء نمی ­توانند از این روش ها استفاده نمایند( سمیعی به نقل از قاسمی،۱۳۸۸).

۲-۸-۸)مدلهای نظری ارزشیابی شرکت و ارتباط آن با ارقام حسابداری

مدل های نظری ارزشیابی شرکت از ادبیات وابستگی وام می­گیرند و لازم است مدل ارزشیابی ویژگی هایی از شرکت را که بر ارزش موثرند تعیین و ارتباط آنها را با ارزش مشخص کنند. همچنین لازم است ارتباط بین ارقام حسابداری و ویژگی های شرکت مشخص شوند. مطالعات همبستگی تحقیقاتی هستند که ارتباط بین متغیر ها را بررسی می­ کنند. در این تحقیقات ارتباط ارزش بازار شرکت با ارقام حسابداری ( سود ) بررسی می­ شود. همچنین در این مطالعات فرض می­ شود که هرچه متغیر های توضیحی بیشتر باشند قدرت توضیح دهندگی مدل بیشتر می­ شود و محققان همواره تعداد این متغیر ها را افزایش دادند. نکته مهم مناسبت داشتن مدل با شرکت های مورد مطالعه است
( سمیعی به نقل از افلاطونی،۸۸)
یکی از معایب مدل ارزشیابی نامناسب و یا عدم تشخیص ارتباط بین ویزگی ها و ارقام حسابداری این است که علامت و یا مقدار ضرایب ارقام حسابداری در رگرسیون وابستگی افزایشی، به شکل نادرست پیش بینی شوند. مشکل دیگر مساله حذف متغیر هایی با همبستگی زیاد است. در برخی زمینه های تحقیقاتی بازار سرمایه مناسب بودن مدل و تشخیص ارتباطات از اهمیت خاصی برخوردار است. بیشتر مدل های ارزشیابی برای مواردی که از آن استفاده می­ شود نامناسب است و همچنین ارتباط حسابداری با آنها به درستی مشخص نشده است. در بسیاری از مطالعات وابستگی افزایش که به روی اجزای تزازنامه صورت گرفته اند مدل ارزشیابی بر اساس این فرض که ارزش بازار حقوق صاحبان سهام برابر است با ارزش بازار دارایی ها منهای ارزش بازار بدهی. این نوع مدل را مدل ترازنامه ای می­نامند(همان منبع).
در مطالعات وابستگی که در مورد سود انجام می­گیرد ( مدل سود ) فرض می­ شود که سود ها اطلاعاتی درباره جریان های نقدی آی هستند و در نتیجه نرخ بازده مورد انتظار سهام بر روی یکی از این موارد برازش می­ شود: (۱) اجزای سود و یا تغییرات اجزای سود و (۲) سود یا تغییرات سود. برخی از موارد نیز از رگرسیون های معکوس استفاده می­ شود یعنی سود بر روی نرخ بازده بازار رگرسیون می­ شود( سمیعی به نقل از افلاطونی،۸۸).
سومین مدل از مطالعات السون ^[۴۸]( ۱۹۹۵) و اولسن و فلتمن^[۴۹] ( ۱۹۹۵ ) به دست می آیند. در این حالت سود غیر عادی ( سود منهای هزینه سرمایه دفتری ) در نظر گرفته می­ شود. السون ارزش شرکت را حاصل جمع ارزش دفتری شرکت در اول دوره و سرقفلی تعریف می­ کند. منظور از سرقفلی ارزش فعلی مورد انتظار سود های خالص غیر عادی آتی است. لازمه برقرار این رابطه این است که تمامی اقلام سود وزیان غیر عملیاتی سرمایه ای در صورت سود وزیان گزارش شود به همین دلیل وی تئوری خویش را مازاد پاک^[۵۰] می­نامد. السون مدل خویش را بر مبنای شرایط آرمانی، یعنی سرقفلی صفر، پایه ریزی کرد سرقفلی صفر نشان دهنده حالتی خاصی از مدل آنها است که حسابداری بدون تعصب^[۵۱] نامیده می­ شود، یعنی ارزش همه دارایی ها و بدهی ها بر مبنای ارزش منصفانه تعیین می­ شود. در تحقیقات، با فرض دوره زمانی محدود و محاسبه هزینه سرمایه و سود های غیر عادی از طریق ذیل می­توان از این مدل استفاده کرد: سود غیر عادی دوره برابر است با مابه التفاوت سود واقعی و سود خالص مورد انتظار؛ سود خالص مورد انتظار با حاصلضرب ارزش دفتری اول دوره حقوق صاحبان سهام در هزینه سرمایه؛ هزینه سرمایه با اقتباس از الگوی قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای به صورت ذیل محاسبه می­ شود: مجموع حاصلضرب نرخ بهره بدون ریسک در مکمل بتای سهم و حاصلضرب بتای سهم در نرخ بازده پرتفولیوی بازار، نهایتاً، ارزش فعلی سود های خالص غیر عادی دوره زمانی محدود، برابر با ارزش شرکت است ( اسکات، ۲۰۰۳).
در کل مدلهای ارزشیابی، واکنش بازار سهام به اطلاعات حسابداری را اندازه گیری می­ کنند. هرچه واکنش بیشتر باشد محتوای اطلاعاتی بیشتر است. مدل محتوای اطلاعاتی این تحقیق بر پایه مدل سود اقتباس می­ شود. بسیار از تحقیقات نظیر تانگ و همکاران (۲۰۱۲)؛ تانگ و فرث^[۵۲] (۲۰۱۱)، مارتینز و پاسامانی(۲۰۱۱) با بهره گرفتن از مدل سود ، نرخ بازده سهام را ، علاوه بر سود حسابداری، به روی تفاوت های سود حسابداری و مالیاتی رگرس می­ کنند تا تاثیر اطلاعاتی آنها، بعنوان نماینده­ی کیفیت سود، بررسی شود. مدل مورد استفاده این تحقیق نیز برگرفته از مدل ترکیبی سود و تفاوت های سود حسابداری و مالیاتی است.

۲-۹)پایداری سود

وجود زمینه مناسب برای تخریب سود ناشی از تضاد منافع و همچنین به علت پاره­ای از محدودیتهای ذاتی حسابداری از جمله نارسایی های موجود در فرایند برآورد ها و پیش بینی آینده، امکان استفاده از روش های متعدد حسابداری توسط بنگاه ها موجب شده است که سود گزارش شده بنگاه از سود واقعی فاصله بگیرد و از آنجایی که سود از مهمترین معیارهای ارزیابی عملکرد و تعیین کننده ارزش بنگاههای اقتصادی است موضوع کیفیت سود مورد توجه محققان و دست اندرکاران حرفه حسابداری و مدیریت سرمایه گذاری قرار گیرد. توجه حرفه حسابداری بر مبنای این هدف شکل می­گیرد که سود حسابداری عملکرد عملیاتی واحد تجاری را بطور عادلانه منعکس کند. لیکن تحلیل گران مالی کیفیت سود را بدین منظور ارزیابی می­ کنند که یک سطح مربوط از سود را تعیین و سود خالص آتی را پیش بینی کنند و نتیجتاً قیمت سهام شرکت را ارزشیابی نمایند.ارزش یک سهم تنها به سود هر سهم سال جاری شرکت بستگی ندارد بلکه به انتظارات ما از آینده شرکت و قدرت سود دهی سال های آتی و ضریب اعتماد به سود های آتی بستگی داردتحلیل گران مالی تلاش می­ کنند تا چشم انداز سود شرکت ها را ارزیابی کنند(اسماعیلی،۱۳۸۶).
کیفیت سود نیز عبارت از این است که سود حسابداری تا چه حد سود موردنظر هیکس را صادقانه ارائه می­ کند. منظور از صداقت در ارائه یعنی تطابق یا توافق بین معیار یا توصیف مورد ادعا، با پدیده ای که قصد ارائه آن را داریم. منظور از کیفیت سود، زمینه بالقوه رشد سود و میزان احتمال تحقق سودهای آتی است. از اینرو، سود با کیفیت سودی است که پایدار و با ثبات باشد. پایداری سود یک از معیارهای تجربی مبتنی بر خواص سری های زمانی سود است. پایداری یا ثبات به این مسئله می ­پردازد که تا چه حد یک نوآوری در سود در تحقق سودهای آتی باقی می­ماند. پایداری را، به عنوان خود همبستگی در سود، می­توان اینگونه در نظر گرفت که نوآوری های جدید سود تا چه حد بخش دائمی سری زمانی سود می­ شود. سرمایه گذاران از سری های سود با ثبات در ارزیابی های خود استفاده می­نمایند. از نظر آنها سودهای پایدار از اهمیت زیادی برخوردار است و با دوام تلقی می­ شود. به دیگر بیان، این سود ها موقتی و زود گذر نبوده و حالتی باثبات دارند. هرچه پایداری سود بیشتر باشد شرکت توان بیشتری برای حفظ سود های جاری دارد و فرض می­ شود با کیفیت تر است. از مصادیق سودهای ناپایدار می­توان به کم نمایی ذخیره حسابهای مشکوک الوصول یا ذخایر موجودی های مواد وکالا اشاره کرد(رحیمیان، ۱۳۸۵؛ اسماعیلی،۱۳۸۶).
مفاهیم نظری گزارشگری مالی ایران سودمندی در پیش بینی را بطور ضمنی و به صراحت ، به ترتیب، جزء هدف صورت های مالی و یکی از زیر مجموعه های مربوط بودن ذکر می­ کند.اطلاعاتی مربوط است که بر تصمیمات اقتصادی استفاده کنندگان در ارزیابی رویداد های گذشته، حال یا آینده یا تایید یا تصحیح ارزیابی های گذشته­ی آنها موثر واقع شود، که این امر، با تحقق سه خصوصیت کیفی انتخاب خاصه، ارزش تایید کنندگی و ارزش پیش بینی کنندگی متحقق می­ شود .دو معیار توان پیش بینی و توان ارزیابی با یکدیگر مربوط هستند. یکی از نقش های مهم اطلاعات، تایید یا اصلاح انتظارات پیشین است. یعنی، اطلاعات ارزش تائید کنندگی دارد، اگر بتوان از آنها در راستای مقایسه نتایج دوره های گذشته یا انتظارات پیشین استفاده نمود. اطلاعات ارزش پیش بینی کنندگی دارد، اگر بتوان از آنها در راستای پیش بینی عملکرد مالی آتی واحد تجاری استفاده نمود. به عنوان نمونه، چنانچه از سود خالص، درارستای ارزیابی عملکرد گذشته­ی واحد تجاری استفاده کرد این مورد به توان ارزیابی، و اگر در راستای پیش بینی سود سهام قابل توزیع استفاده شود، این مورد به توان پیش بینی مرتبط است( تاری­وردی،۱۳۹۱).
در محاسبه پایداری سود تاکید اصلی بر اصطلاحات جاری و عملیاتی است. طبق این مفهوم، تنها ارزش رویداد هایی که در کنترل مدیریت و منتج از تصمیمات دوره جاری است باید لحاظ شود. اما لازم است به نحوی تعدیل شوند تا استفاده از عواملی که در دوره های قبل تحصیل شدند اما در در دوره جاری مورد استفاده قرار می­گیرد را نیز در برگیرد. هریک از دوره های مالی را نمی­ توان یک تجربه اقتصادی به شمار آورد. اغلب تجهیزات سرمایه ای یا خدمات برخی از کارکنان به استفاده و ترکیب مناسب از این عوامل مربوط ­می­ شود. یک بعد دیگر مفهوم پایداری این است که سودی باید ملاک قرار گیرد که از فعالیت های اصلی شرکت ایجاد شده باشد و به این ترتیب بتوان آن را از سایر فعالیت های جنبی سازمان تفکیک کرد(همان منبع).
هندریکسن از سود بعنوان معیار ارزیابی کارایی مدیریت نام می­برد و معتقد است کارایی یک واحد تجاری به روند پرداخت سود سهام تاثیر می­ گذارد. پایداری سود که مبتنی بر اطلاعات حسابداری است بر اندازه گیری کارایی واحد انتفاعی تاکید می­ کند و آن را در کانون توجه قرار می­دهد. هدف شرکت کسب سود و ایجاد جریان نقدی است. کارایی مدیریت به نحوه استفاده از منابعی که در اختیار وی قرار داده شده بستگی دارد و پایداری سود می ­تواند این کارایی را نشان دهد. هر قدر سود کسب شده از طریق دارایی های عملیاتی باشد پایداری آن بیشتر است. پایداری محدود به سود های گذشته و جاری نیست بلکه سودهای آتی را نیز شامل می­ شود. رابطه مابین سود های گذشته و آتی در قالب فرایند تصادفی که برای توصیف رفتار سود در طول زمان مشاهده شده است بیان می­ شود. از این حیث، وقایعی که در دوره های خاص اتفاق می افتد، ممکن است بی­قاعده و نامنظم باشند و انتظار بر این است که تاثیر متشابهی بر سود دوره بعد نداشته باشند. از اینرو سود حسابداری بطور کل از دو جزء پایدار و ناپایدار تشکیل می­ شود(کردستانی،۸۴)
سودهای حسابداری پایدار، ارزش مورد انتظار سودهای حسابداری آتی هستند و در هر نقطه ای از زمان بصورت یک بردار است تا یک رقم واحد. از لحاظ فرمول، سودهای پایدار بصورت بردار زیر هستند:

هرگاه k>0 باشد و +k) E( سودهای مورد انتظار برای زمان t + k باشند سود های حسابداری جاری برای سود های حسابداری آتی مربوط در نظر گرفته می­شوند زیرا آنها منعکس کننده­ وقایعی هستند که توانایی پرداخت سود های آتی شرکت را نشان می­ دهند( کردستانی،۸۴).
پیش بینی سود قسمتی از فرایند تحلیلی است که در نهایت به پیش بینی و ارزشیابی جریان سود های تقسیمی مربوط می­ شود زیرا سود ها منبع اطلاعاتی مهمی از توانایی توزیع سود آتی شرکت است. یک تجزیه و تحلیل از سود دو مسئله را در بر دارد:

1. 1. ارتباط بین سود و توانایی پرداخت سود در آینده تحت روش های متعدد حسابداری در چیست؟

1. 1. ارتباط بین داده های قابل مشاهده جاری و سود های آتی در چیست؟

در پاسخ به سوال اول باید گفت، فاکتورهای مطمئنی وجود دارند که ممکن است به طور پایداری سطح سود حسابداری را متاثر سازند. به عنوان مثال، تاثیر تورم پیش بینی نشده را در نظر بگیریم. درآمد ها و اکثر هزینه ها با تورم افزایش می­یابند ولی بعضی هزینه ها همانند استهلاک بر مبنای بهای تاریخی افزایش نخواهند یافت. در نتیجه، قسمتی از تغییر در سود حسابداری مرتبط با تغییر در توانایی پرداخت نیست. لذا ممکن است با تغییر در یک روش حسابداری سود تغییر کند ولی توان پرداخت سود تغییر ننماید. برای پیش بینی سود های آتی دو راه وجود دارد. سود های آتی را می­توان در قالب اجزای درآمد و هزینه ای که سود را تشکیل می­ دهند بیان کرد. هریک از اجزای تشکیل دهنده درآمد و هزینه را باید پیش بینی کرد و در مجموع به پیش بینی سود رسید. بنابراین پیش بینی سود های آینده دو مرحله را شامل می­ شود:

1. 1. یک ارزیابی از توزیع

(الف) حجم محصولات آتی
(ب) قیمت محصولات آتی
(ج) حجم وارده آتی
(د) قیمت وارده آتی
(۲) روش های حسابداری که برای تغییر شکل داده های خام به ارقام حسابداری استفاده می­شوند.
البته روش پیش بینی سودی که در بالا بدان اشاره شد بسیار دور از ذهن است. باید دید چطور می­توان از سود های جاری و گذشته برای پیش بینی بهتر سود های آتی استفاده کرد. محتوای اطلاعاتی سودهای گذشته و جاری برای سودهای مورد انتظار آتی بستگی به این دارد که چه مقدار از سود های گذشته و جاری پایدار باشند( کردستانی).
بعنوان مثال فرض کنیم سود هر سهم از ۱۵۰ ریال در سال صفر به ۲۰۰ ریال در سال یک تغییر کند. با توجه به پایداری سود چهار حالت می ­تواند رخ دهد.

1. 1. اگر وقایعی که باعث تغییر مثبت ۵۰ ریالی شدند پایدار باشند، آنگاه تاثیری دائمی بر سطح سود مورد انتظار آتی خواهند داشت. در این حالت جزء ناپایدار صفر است و پیش بینی سود آتی ۲۰۰ ریال می­باشد.

1. 1. اگر وقایعی که باعث تغییر ۵۰ ریالی در سود شدند پایدار نباشند، آنگاه تاثیری بر سطح سود مورد انتظار نخواهند داشت بنابراین پیش بینی سود آتی ۱۵۰ ریال می­باشد.

1. 1. اگر تغییر در سود سال جاری هم اجزای پایدار و هم اجزای ناپایدار را دربر داشته باشد درصد تغییر در سود سال آتی دارای ارتتباط یک به یک نیست و پیش بینی سود سال های آتی بین دامنه ۱۵۰ و ۲۰۰ ریال است.

1. 1. اگر وقایعی که باعث تغییر ۵۰ ریال در سود سال جاری شدند اثر بزرگتری بر سود سال آتی داشته باشند پیش بینی سود سال آینده بیشتر از ۲۰۰ ریال خواهد بود.

تغییرات این چهار حالت به ضریب حساسیت سود تعبیر می­ شود. ضریب حساسیت سود سهمی از تغییرات پایدار سود است که برای چهار حالت فوق به ترتیب ۱۰۰%، ۰%، کمتر از ۱۰۰% و کمتز از ۱۰۰% ولی بزرگتر از صفر و بزرگتر از ۱۰۰% می­باشند. لذا میزان مربوط بودن سود های جاری به سود های آتی ( منفعت آتی در سهام ) به پایداری سود بستگی دارد. چنانچه سرمایه گذاران موفق بشوند اجزاء پایدار سود ها را تشخیص بدهند آنها احتمالاً سود های آتی را به خوبی پیش بینی می­ کنند و چون سود ها مهمترین منبع اطلاعاتی درباره پرداخت سود آتی شرکت ها هستند آنها با در دست داشتن این پیش بینی ها ممکن است میزان سود نقدی آتی خود را برآورد نمایند. در این صورت پیش بینی های سود برای سرمایه گذاران مفید خواهد بود. در غیر این صورت، اگر سود ها تخمین دریافت سود سهام را تسهیل ننمایند، چه فایده ای برای سرمایه گذاران خواهد داشت.
(همان منبع)