نمودار ۲-۳-۴- رابطه تنیدگی با عملکرد
احساس کسالت و بی تفاوتی
نیروی زیاد
انگیزش بالا
زیاد
تنیدگی
کم
پایین
عملکرد
بالا
حجم مناسب کار
اضطراب و تنش
“جیمزکوئیک” و “جاتان کوئیک” آسیب های غیرمستقیم را که در رابطه با تنیدگی در یک سازمان به وجود می آید مورد مطالعه قرار داده اند . این آسیبها شامل از دست دادن نشاط ، گسستن علاقه ها (ارتباطات) و تصمیم گیری نادرست می باشد . آنها اظهار می دارند کم شدن نشاط باعث پایین آمدن روحیه ، کم شدن انگیزه و افزایش عدم رضایت می گردد و این آسیبهای غیرمستقیم ممکن است در آسیبهای مستقیم از قبیل ^[۹۱]تعویض زیاد کارکنان و پائین آمدن کارائی تأثیر داشته باشد(کوپر ، ۱۳۷۱) .
۲-۴- شخصیت
کلمه شخصیت ترجمه کلمه “پرسونالیتی” در انگلیسی"پرسونالیته^[۹۲]” در زبان فرانسه است که هر دو کلمه از کلمه لاتین “پرسونا” مشتق شده است . “پرسونا^[۹۳]” ماسکی بود که در قدیم بازیگر به صورت خود می زد . یکی از ویژگی های این ماسک ثبات و دایمی بودن آن در طول نمایش بود . بدین ترتیب می توان گفت که شخصیت یعنی عنصر ثابت رفتار فرد ، شیوه بودن و به طور کلی آنچه همواره با او هست و موجب تمایز او از دیگران می شود . این ثبات زمینه هایی فراهم می آورد تا رفتار فرد در موقعیت های مختلف و تا اندازه ای به طور عینی پیش بینی شود (گنجی ، ۱۳۸۹).
شخصیت مفهومی کلی است که مباحثی چون یادگیری ، تفکر ، عواطف ، احساسات ، رشد و هوش را در بر می گیرد (شاملو ، ۱۳۷۹). علیرغم توجه زیاد روانشناسان به مفهوم شخصیت تعریف واحدی که مورد پذیرش همگان باشد وجود ندارد . هر روانشناسی شخصیت را به گونه متفاوتی تعریف کرده است(اتکینسون و دیگران ، ۱۳۶۸) . “راجرز^[۹۴]” آن را یک خویشتن سازمان یافته دایمی می داند که محور تمام تجریه های وجودی انسانها است . “آلپورت^[۹۵]” شخصیت را مجموعه ای از عوامل درونی می داند که تمام فعالیت های فردی را جهت می دهد . “واتسون^[۹۶]” آن را مجموعه سامان یافته از عادات می پندارد . “جورج کلی^[۹۷]” شخصیت را معادل روش خاص هر فرد در جستجو برای تفسیر معنای زندگی می داند(شاملو ، ۱۳۷۹) .

اگر چه هر یک از تعاریف فوق شخصیت را به گونه ای متفاوت معرفی می کنند اما در همه آنها ، تفاوتهای فردی ، یعنی ویژگی هایی که یک فرد را از دیگران متمایز می کند مورد توجه می باشد . بنابراین می توان شخصیت را چنین تعریف کرد که شخصیت بیانگر آن دسته از ویژگیهای فرد یا افراد است که الگوهای ثابت رفتاری آنها را نشان می دهد (پروین ، ۱۳۷۲) .
۲-۴-۱- شخصیت و تنیدگی
شخصیت افراد در دچار شدن آنان به تنیدگی بسیار موثر می باشد از این رو در مورد نوع شخصیت افراد و ارتباط آن با تنیدگی تحقیقات مختلفی انجام شده است و تقسیم بندی نیز در زمینه شخصیت افراد در این رابطه به عمل آمده است(الوانی ، ۱۳۸۵) . در یکی از تقسیمات انجام شده در مورد شخصیت دوگونه A و B برای شخصیت ذکر گردیده است که هر یک واکنشهای خاصی نسبت به تنیدگی از خود نشان می دهند .
افراد متعلق به گونه A تمایل به کج خلقی ، رقابت طلبی و چرخاشگری و دشمنی دارند . آنها دوست دارند وقایع را کنترل کنند و وقتی احساس نمایند شرایط برای انجام کار مساعد نیست سعی در تغییر شرایط دارند . آنها همچنین از کمبود وقت برای انجام وظایف خود شکایت دارند(برنستاین^[۹۸]و دیگران ،۱۹۹۱) . آنها به دلیل تنیدگی پیوسته ای که احساس می کنند ، آمادگی بیشتری برای دردهای بدنی مانند حمله قلبی دارند(دیویس و نیو استورم ، ۱۹۸۹) .
افراد متعلق به گونه B اشخاص آرام و آسان گیرند . آنان موقعیتها را همانگونه که هستند می پذیرند و در پرتو آنها به کار می پردازند و با آنها به شیوه ر قابت آمیز جنگ نمی کنند . این گونه اشخاص به ویژه در برابر فشار برخاسته از تنگی وقت آرام خونسردند و بنابراین کمتر گرفتار دشواریهای برخاسته از تنیدگی می شوند(دیویس و نیو استورم ، ۱۹۸۹) .
وقتی که رفتار شخصیت A با عوامل تنیدگی زا در محیط کار یا زندگی ترکیب شود بیماریهای ناشی از تنیدگی به وجود می آید(کوپر ، ۱۳۷۲) . “فریدمن” و “روزنمن^[۹۹]“(۱۹۷۴)در مورد ارتباط این الگوی شخصیتی خاص و امکان بیماریهای قلبی مطالعاتی انجام دادند که نتایج موید وجود رابطه بین شخصیت گونه A و بیماریهای قلبی میباشد (ایوانسویچ و ماتسون ، ۱۹۸۰). همچنین در یک مطالعه دیگر با نمونه های آماری زیاد این نتیجه به دست آمد که در مقایسه با گونه B گونه A دو برابر احتمال ابتلا به امراض قلبی و پنج برابر احتمال مجدد به حمله قلبی و دو برابر احتمال حمله قلبی منجر به مرگ دارند(لوتانز ، ۱۹۸۹) .
“ایوانز” و “پالسان” و “کاریری^[۱۰۰]“(۱۹۸۷)در تحقیقی پیامدهای احتمالی رفتار شخصیت گونه A تنیدگی شغلی و عملکرد را تشریح کردند(پروین ، ۱۳۷۲) . در این تحقیق رانندگان اتوبوس آمریکا و هند براساس الگوهای رفتاری گونه A که توسط “جنکینز^[۱۰۱]” عنوان شده ، آزمایش شدند . سپس رانندگان گونه A و B رابا توجه به تنیدگی ناشی از رانندگی مقایسه کردند . نتایج نشان می داد که رانندگان گونه A تنیدگی بیشتری را تجربه کردند ، تصادفات بیشتری داشتند و در مقایسه با افراد گونه B ناشکیبایی بیشتری از خود نشان دادند .
مطالعات نشان می دهد تازمانی که رفتار گونه A با موقعیت تنیدگی زا روبرو نشده ممکن است خاموش بماند (کوپر ، ۱۳۷۲) ویژگی های رفتاری هر یک از گونه های شخصیتیA و B در جدول ۲-۳-۱ آورده شده است.
علاوه بر گونه هایAو B اخیراً شخصیت گونه C معرفی شده است . افراد متعلق به این گونه شخصیتی مستعد بیماری سرطان می باشند و بر خلاف افراد گونه A تمایل به تعاون ، آرام بودن ، کمرو بودن ، حالت بیمارگونه و اجتناب از تعارض ، جستجوی نظم ، مجاب بودن و دفاعی بودن دارند. آنها تظاهرات هیجانی را سرکوب می کنند و در رویارویی با تنیدگی هایی که منجر به احساس ناامیدی و درماندگی و سرانجام افسردگی می شود ناتوان هستند(علی پور ، ۱۳۷۱ ، به نقل از آیزنیک^[۱۰۲] ، ۱۹۸۸) .
جدول ۲-۳-۱ : ویژگی های شخصیتهای گونه A و B