جدول ۱۷- ۳- نتایج مربوط به میزان گلوکز و کورتیزول سرم خون ماهیان پس از تحمّل شرایط کمبود اکسیژن

۶۲

نمودار

نمودار۱-۲- منحنی استاندار BSA.

۴۱

نمودار۲-۲- منحنی استاندارد مالتوز

۴۲

چکیده :
هدف از مطالعه حاضر بررسی امکان و اثرات جایگزینی منابع گیاهی در جیره ماهیان قزل آلای رنگین کمان می باشد. به همین منظور ترکیبی از منابع پروتئین گیاهی با منبع اصلی گلوتن گندم به همراه گلوتن ذرّت و کنجاله سویا در ۲ سطح ۵۰ و ۱۰۰ % و منابع روغن گیاهی ترکیبی از روغنهای کلزا(۴۰%)، بزرک(۳۰%) و گلرنگ(۳۰%) در سطح ۱۰۰% جایگزین روغن ماهی شدند. منابع پروتئین و روغن جیره گروه شاهد پودر ماهی و روغن ماهی کیلکا بود. به منظور بررسی اثرات جایگزینی ۱۰۰% روغن ماهی جیره با ترکیب روغنهای گیاهی از پودر ماهی فاقد چربی (چربی زدایی شده توسط حلال هگزان و اتانول) به عنوان منبع پروتئینی جیره مورد استفاده قرار گرفت. این مطالعه در قالب ۸ تیمار آزمایشی بود. منابع پروتئین و چربی در گروه های آزمایشی در تیمار ۱ (پودر ماهی+روغن ماهی)، تیمار ۲ (پروتئین گیاهی+ ترکیب روغنهای گیاهی)، تیمار ۳ (پروتئین گیاهی+ ترکیب روغنهای گیاهی + روغن ماهی)، تیمار ۴ (پروتئین گیاهی+ روغن ماهی)، تیمار ۵ (پودر ماهی + پروتئین گیاهی+ ترکیب روغنهای گیاهی)، تیمار ۶ (پودر ماهی + پروتئین گیاهی+ روغن ماهی)، تیمار ۷ (پودر ماهی چربی زدایی شده+روغن ماهی) و تیمار ۸ (پودر ماهی چربی زدایی شده+ ترکیب روغنهای گیاهی) بود. تعداد ۱۲۰۰ عدد ماهی انتخاب و پس از طی دوره آداپتاسیون به تانکهای ۳۰۰ لیتری با تراکم ۵۰ عدد در هر تانک با میانگین وزن اولیه ۲±۱۵ گرم انتقال یافته و به مدت ۶۰ روز با جیرهای آزمایشی تغذیه شدند. جیره های آزمایشی به لحاظ پروتئین (۲/۰±۴۷)، چربی (۱۵/۰±۲۰) و انرژی (Kcal/g1/0±۵) در یک سطح بودند. در این مطالعه شاخص­ های رشد و کارایی تغذیه­ای، ترکیب شیمیایی و ترکیب اسیدهای چرب بافت عضله، فعالیّت آنزیمهای گوارشی، فاکتورهای خونی، پاسخ ایمنی و مقاومت در برابر استرس­ کمبود اکسیژن مورد بررسی قرار می­گیرد. طی نتایج حاصله شاخص وزن نهایی با جایگزینی ۴۴% پودر ماهی جیره (۵۰% کل پروتئین جیره) با منابع گیاهی در تیمار۵ (۵/۱± ۰۰/۶۹) و تیمار ۶ (۳± ۴۵/۷۲) اختلاف معنی داری را با گروه شاهد (۸/۱± ۰۸/۷۱) نداشت. همچنین تاثیر منفی معنی داری نیز در دیگر شاخص های رشدی، کارایی تغذیه ای، هضم پذیری ظاهری چربی و پروتئین، ترکیب شیمیایی بافت عضله، فعالیت آنزیمهای گوارشی، فعالیّت سیستم ایمنی همورال، فاکتورهای بیوشیمیایی خون و مقاومت در برابر استرس اکسیژن در مقایسه با گروه شاهد مشاهده نشد. ولی با جایگزینی ۱۰۰% پودر ماهی جیره با منابع پروتئین گیاهی تاثیر منفی و معنی داری در شاخص های رشدی، کارایی تغذیه ای، هضم پذیری ظاهری چربی و پروتئین و فعالیّت آنزیمهای گوارشی ماهیان داشت ولی باعث بروز تفاوت معنی داری در ترکیب اسیدهای چرب بافت عضله ماهیان نگردید. جایگزینی روغن ماهی جیره با ترکیب روغنهای گیاهی باعث کاهش درصد اسیدهای چربC16:0، C22:0، C16:1n7، C18:1n9، C20:2n6، C20:4n6، C20:3n3، C20:5n3 وC22:6n3 و افزایش درصد اسیدهای چرب C18:0، C20:0، C18:1n7، C18:2n6 و C18:3n3 نسبت به کل اسیدهای چرب در مقایسه با جیره های حاوی روغن ماهی بود. ترکیب اسیدهای چرب بافت عضله ماهیان ارتباط مستقیمی با ترکیب اسیدهای چرب موجود در جیره غذایی ماهیان داشت. جایگزینی روغن ماهی با منابع گیاهی در منابع پروتئینی مختلف تاثیری بر شاخص های رشدی ماهیان نداشت. ولی باعث کاهش درصد اسیدهای چربC14:0، C16:0، C16:1n7، C20:3n3 و C20:5n3 افزایش درصد اسیدهای چرب C18:2n6 وC18:3n3 نسبت به کل اسیدهای چرب در مقایسه با جیره های حاوی روغن ماهی شد.
کلمات کلیدی: منابع گیاهی، رشد، آنزیم های گوارشی، پاسخ ایمنی، ترکیب لاشه، اسیدهای چرب، استرس اکسیژن
۱-کلیات
۱-۱-مقدمه:
آبزی پروری در راستای تأمین نیازهای غذایی انسان و استفاده از مواد پروتئینی با منشأ حیوانی که کیفیّت مطلوب دارند از اهمیّت بسزایی برخودار است. مطابق برآورد سازمان خواروبار جهانی، میزان تقاضای ماهی برای مصارف انسانی حدود ۱۱۰ میلیون تن در سال ۲۰۱۰ و سهم آبزی پروری در تولید کل جهانی ۳۸ درصد می باشد. با توجه به بالا بودن میزان تولید در برخی گونه ها و آسان بودن تولید آبزیان در مقایسه با سایر فرآورده های پروتئینی و بالا بودن ارزش غذایی آنها، امروزه آبزی پروری به عنوان یکی از سریع الرشدترین فعالیتهای موثر در افزایش تولید غذا مورد توجه قرار گرفته است (Hasan., 2002).

خصوصیات منحصر به فرد ماهی قزل­آلای رنگین کمان (Oncorhynchus mykiss)از جمله قابلیّت تطابق­پذیری بالای این ماهی با شرایط آب و هوایی ایران باعث شده است که این ماهی به عنوان یکی از مهمترین گونه های پرورشی کشور تبدیل گردد و سهم بالایی از تولید را به خود اختصاص دهد. تولید و عرضه غذای جمعیّت در حال افزایش کره زمین از معضلات بسیار مهم جوامع بشری بوده و پیش بینی می شود در آینده ای نه چندان دور به یکی از مشکلات اساسی بشر تبدیل گردد. استفاده روز افزون از ذخایر طبیعی و کاهش این منابع و از طرف دیگر مشکلات متعدد در پرورش مصنوعی آبزیان از محدودیّتهای کنونی تولید کنندگان آبزیان می باشد(ستاری،۱۳۸۰).

افزایش جهانی تولیدات آبزی­پروری و کاهش همزمان ذخایر ماهیان مورد استفاده جهت تولید پودر و روغن ماهی، جایگزینی پودر ماهی و روغن ماهی در جیره غذایی ماهیان را به عنوان ضرورتی برای توسعه پایدار صنعت آبزی پروری تبدیل کرده است (Bell et al., 2002; Mourente et al., 2005; Miller et al., 2007). چرا که تولید جهانی روغنهای حاصله از دانه­ های گیاهی در سالهای اخیر به طور پیوسته افزایش یافته، به طوری که قیمت آنها نسبتاً ثابت و قابلیّت دسترسی به آنها بیشتر است (جدول ۱-۱) (Mourente et al., 2005; Mourente and Bell, 2006; Huang et al., 2007). روغنهای گیاهی که غنی از اسیدهای چرب غیر اشباع زنجیره کوتاه ۱۸ کربنه (C₁₈ PUFA) و اکثراً عاری از اسیدهای چرب غیر اشباع گروه n-3 (n-3HUFA) نظیر ایکوزاپنتانو‍ئیک اسید (EPA ) و دکوزا هگزانوئیک اسید (DHA ) هستند که می­توانند نماینده­های خوبی برای جایگزینی روغن ماهی در جیره غذایی ماهیان باشند (Mourente et al., 2005; Mourente and Bell, 2006; Huang et al., 2007 ). بعضی از ماهی­ها مانند ماهی قزل­آلای رنگین­کمان و کپور معمولی قادر به طویل­سازی زنجیره کربنی و غیر­اشباع سازی اسیدهای چرب ۱۸ کربنه خصوصاً اسید لینولنیک به اسیدهای چرب ۲۰ و ۲۲ کربنه HUFA سری n-3 خصوصاً ایکوزاپنتانوئیک­اسید و دکوزا هگزانوئیک­اسید هستند (Webster and Lim, 2002). توانائی سنتز EPA وDHA از اسید لینولنیک به متخصصین تغذیه امکان فرمول­بندی جیره­ های غذایی حاوی روغن­های گیاهی ارزانتر حاوی اسید لینولنیک (مانند روغن بذر کتان، کلزا و …) به جای استفاده از روغنهای گرانتر ماهیهای دریایی که غنی از EPA وDHA هستند را می دهد (Lovell, 1988; Websterand Lim, 2002).
جدول ۱-۱: تولیدات جهانی روغن ماهی و برخی از روغنهای گیاهی از سال ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۶ (بر حسب هزار تن) (Turchini etal.,2009)

۲۰۰۶

۲۰۰۵

۲۰۰۰

۱۹۹۵

۱۹۹۰

۱۹۸۵

۱۹۸۰

سال/منابع روغن

۹۸۸

۱۰۵۴

۱۳۰۷

۱۳۰۷

۱۴۱۲