همانگونه که قبلا نیز بیان شد، هر امپراطوری‌ای که نتواند بر قدرت خود بیفزاید و قدرت رقابت خود را از دست بدهد، در جریان رقابت‌های امپریالیستی، حذف خواهد شد. این حذف شدن، به صورت تدریجی صورت می‌پذیرد. بدین معنی که به مرور زمان، امپراطوری‌های ضعیف، مستعمرات خود را از دست داده و امپراطوری‌های قوی تر، این مستعمرات را تصاحب کرده و بر قدرت خویش می‌افزایند. برای مدل کردن این واقعیت‌، فرض می‌کنیم که امپراطوری در حال حذف، ضعیف‌ترین امپراطوری موجود است. بدین ترتیب، در تکرار الگوریتم، یکی یا چند تا از ضعیف‌ترین مستعمرات ضعیف‌ترین امپراطوری را برداشته و برای تصاحب این مستعمرات، رقابتی را میان کلیه امپراطوری‌ها ایجاد می‌کنیم. مستعمرات مذکور، لزوما توسط قوی ترین امپراطوری، تصاحب نخواهند شد، بلکه امپراطوری‌های قوی تر، احتمال تصاحب بیشتری دارند. شکل ۲-۹ شمای کلی این بخش از الگوریتم را نشان می‌دهد]۱۱.[

شکل ۲-۹ شمای کلی رقابت استعماری: امپراطوری‌های بزرگتر، با احتمال بیشتری، مستعمرات امپراطوری‌های دیگر را تصاحب می‌کنند]۱۱[
در این شکل امپراطوری شماره ۱ به عنوان ضعیف‌ترین امپراطوری در نظر گرفته شده و یکی از مستعمرات آن در معرض رقابت امپریالیستی قرار گرفته است و امپراطوری های ۲ تا N برای تصاحب آن با هم رقابت می‌کنند. برای مدل‌سازی رقابت میان امپراطوری‌ها برای تصاحب این مستعمرات، ابتدا احتمال تصاحب هر امپراطوری (که متناسب با قدرت آن امپراطوری می‌باشد)، را با در نظر گرفتن هزینه کل امپراطوری، به ترتیب زیر محاسبه می‌کنیم. ابتدا از روی هزینه کل امپراطوری، هزینه کل نرمالیزه شده آن را تعیین می‌کنیم.
(۲-۷)
در این رابطه  ، هزینه کل امپراطوری nام و  نیز، هزینه کل نرمالیزه شده آن امپراطوری می‌باشد. هر امپراطوری‌ که  کمتری داشته باشد  بیشتری خواهد داشت. در حقیقت  معادل هزینه کل یک امپراطوری و  معادل قدرت کل آن می‌باشد. امپراطوری با کمترین هزینه، دارای بیشترین قدرت است. با داشتن هزینه کل نرمالیزه شده، احتمال (قدرت) تصاحب مستعمره رقابت، توسط هر امپراطوری، به صورت زیر محاسبه می‌شود.
(۲-۸)
با داشتن احتمال تصاحب هر امپراطوری، روشی همانند چرخه رولت در الگوریتم ژنتیک مورد نیاز است تا مستعمره مورد رقابت را با احتمال متناسب با قدرت امپراطوری ها در اختیار یکی از آنها قرار دهد. در کنار امکان استفاده از چرخ رولت موجود، در این نوشتار مکانیزم جدیدی برای پیاده‌سازی این فرایند معرفی شده است که نسبت به چرخه رولت دارای هزینه محاسباتی بسیار کمتری می‌باشد. زیرا عملیات نسبتا زیاد مربوط به محاسبه تابع توزیع جمعی احتمال را که در چرخه رولت مورد نیاز است را حذف می‌کند و فقط به داشتن تابع چگالی احتمال نیاز دارد. در ادامه مکانیزم مطرح شده برای اختصاص متناسب با احتمال مستعمره مورد رقابت به امپراطوری های رقیب توضیح داده می‌شود.
با داشتن احتمال تصاحب هر امپراطوری، برای اینکه مستعمرات مذکور را به صورت تصادفی، ولی با احتمال وابسته به احتمال تصاحب هر امپراطوری، بین امپراطوری‌ها تقسیم کنیم؛ بردار  را از روی مقادیر احتمال فوق، به صورت زیر تشکیل می دهیم.

بردار  دارای سایز ۱*N_imp می‌باشد و از مقادیر احتمال تصاحب امپراطوری‌ها تشکیل شده است. سپس بردار تصادفی  ، هم سایز با بردار  را تشکیل می‌دهیم. آرایه‌های این بردار، اعدادی تصادفی با توزیع یکنواخت در بازه [۰,۱] می‌باشند.

سپس بردار  را به صورت زیر تشکیل می‌دهیم.

با داشتن بردار  ، مستعمرات مذکور را به امپراطوری‌ای می‌دهیم که اندیس مربوط به آن در بردار  بزرگتر از بقیه می‌باشد. امپراطوری‌ای که بیشترین احتمال تصاحب را داشته باشد، با احتمال بیشتری اندیس مربوط به آن در بردار  ، بیشترین مقدار را خواهد داشت. عدم نیاز به محاسبه CDF باعث می‌شود که این مکانیزم نسبت به چرخه رولت با سرعت به مراتب بیشتری عمل کند. مکانیزم جدید مطرح شده نه تنها می‌تواند در اختصاص مستعمره به امپراطوری بر حسب احتمال تصاحب آنها مفید باشد، بلکه به عنوان یک مکانیزم انتخاب بر حسب احتمال می‌تواند جایگزین چرخه رولت در الگوریتم ژنتیک برای انتخاب والدین شود و سرعت اجرای عملیات در آن را تا حد زیادی افزایش دهد.
با تصاحب مستعمره توسط یکی از امپراطوری ها، عملیات این مرحله از الگوریتم نیز به پایان می‌رسد.
۲-۵-۱-۶ سقوط امپراطوری‌های ضعیف
همانگونه که بیان شد، در جریان رقابت‌های امپریالیستی، خواه ناخواه، امپراطوری های ضعیف به تدریج سقوط کرده و مستعمراتشان به دست امپراطوری‌های قوی‌تر می‌افتد. شروط متفاوتی را می‌توان برای سقوط یک امپراطوری در نظر گرفت. در الگوریتم پیشنهاد شده، یک امپراطوری زمانی حذف شده تلقی می‌شود که مستعمرات خود را از دست داده باشد. شکل ۲-۱۰ این مسئله را به خوبی نشان می‌دهد. در این شکل، امپراطوری شماره ۴ به علت از دست دادن کلیه مستعمراتش، دیگر قدرتی برای رقابت ندارد و باید از میان بقیه امپراطوری‌ها حذف شود]۱۱[.

شکل ۲-۱۰ سقوط امپراطوری‌ ضعیف ]۱۱[
۲-۵-۱-۷ همگرایی
الگوریتم مورد نظر تا برآورده شدن یک شرط همگرایی، و یا تا اتمام تعداد کل تکرارها، ادامه می‌یابد. پس از مدتی، همه امپراطوری‌ها، سقوط کرده و تنها یک امپراطوری خواهیم داشت و بقیه کشورها تحت کنترل این امپراطوری واحد، قرار می‌گیرند. در این دنیای ایده آل جدید، همه‌ی مستعمرات، توسط یک امپراطوری واحد اداره می‌شوند و موقعیت‌ها و هزینه‌های مستعمرات، برابر با موقعیت و هزینه کشور امپریالیست است. در این دنیای جدید، تفاوتی، نه تنها میان مستعمرات، بلکه میان مستعمرات و کشور امپریالیست، وجود ندارد. به عبارت دیگر، همه‌ی کشورها، در عین حال، هم مستعمره و هم استعمارگرند. در چنین موقعیتی رقابت امپریالیستی به پایان رسیده و به عنوان یکی از شروط توقف الگوریتم متوقف می‌شود. شبه کد مربوط به الگوریتم رقابت استعماری در شکل ۲-۱۱، نشان داده شده است]۱۱.[

1. 1. ۱- چند نقطه تصادفی روی تابع انتخاب کرده و امپراطوری‌های اولیه را تشکیل بده.

1. 1. ۲- مستعمرات را به سمت کشور امپریالیست حرکت بده (سیاست همسان‌سازی).

1. 1. ۳- اگر مستعمره‌ای در یک امپراطوری‌، وجود داشته باشد که هزینه‌ای کمتر از امپریالیست داشته باشد؛ جای مستعمره و امپریالیست را با هم عوض کن.

1. 1. ۴- هزینه‌ی کل یک امپراطوری را حساب کن (با در نظر گرفتن هزینه‌ی امپریالیست و مستعمراتشان).

1. 1. ۵- یک مستعمره از ضعیف‌ترین امپراطوری انتخاب کرده و آن را به امپراطوری‌ای که بیشترین احتمال تصاحب را دارد، بده.

1. 1. ۶- امپراطوری‌های ضعیف را حذف کن.

1. 1. ۷- اگر تنها یک امپراطوری باقی‌ مانده باشد، توقف کن وگرنه به ۲ برو.

شکل۲-۱۱ شبه کد مربوط به الگوریتم رقابت استعماری]۱۱[
شمای کلی الگوریتم در شکل ۲-۱۲ نیز نشان داده شده است. مطابق این شکل، الگوریتم با جمعیت اولیه تصادفی و تشکیل امپراطوری های اولیه آغاز شده و در یک چرخه سیاست جذب و رقابت امپریالیستی تکرار می‌شوند]۱۱[.
شکل ۲-۱۲ شمای کل الگوریتم رقابت استعماری به صورت گرافیکی]۱۱[
۲-۵-۲ مزایای الگوریتم رقابت استعماری
الگوریتم توسعه داده شده، در وهله اول با داشتن یک دیدگاه کاملأ نو به مبحث بهینه‌سازی، پیوندی جدید میان علوم انسانی و اجتماعی از یک سو و علوم فنی و ریاضی از سوی دیگر، برقرار می‌کند. ارتباط میان این دو شاخه از علم به گونه‌ای می‌باشد که غالبا ریاضیات به عنوان ابزاری قوی و دقیق در خدمت علوم انسانی کلی نگر قرار گرفته و به درک و تحلیل نتایج آن کمک می‌کند. اما الگوریتم توسعه داده شده بر خلاف معمول، نقطه‌ی قوت علوم انسانی و اجتماعی، یعنی کلی‌نگری و وسعت دید آن را به خدمت ریاضیات درآورده و از آن به عنوان ابزاری برای درک بهتر ریاضیات و حل بهتر مسائل ریاضی استفاده می‌کند. بنابراین حتی بدون در نظر گرفتن قابلیت‌های ریاضی و عملی روش توسعه داده شده، پیوند ایجاد شده میان این دو شاخه به ظاهر جدا از هم، به عنوان یک پژوهش میان رشته‌ای، در نوع خود دارای ارزش بسیاری می‌باشد]۱۱.[
مزایای الگوریتم اجتماعی پیشنهادی را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد:

• • نو بودن ایده‌ی پایه‌ای الگوریتم: به عنوان اولین الگوریتم بهینه ‌سازی مبتنی بر یک فرایند اجتماعی‌ـ سیاسی

• • مبتنی بر رفتار اجتماعی انسان که هوشمندانه تر از رفتار های بیولوژیکی اوست.

• • سرعت همگرایی بالا

• توانایی بهینه ‌سازی توابعی با تعداد متغییر زیاد: توانایی بهینه ‌سازی هم‌تراز و حتی بالاتر در مقایسه با الگوریتم ‌های مختلف بهینه ‌سازی، در مواجهه با انواع مسائل بهینه‌ سازی

کوتاه سخن این که به تعبیر سعدی هر کس کشته نارسیده خویش را بخورد. وقت خرمن چینی باید خوشه های باقیمانده دیگران را گرد آورد و هر کس که در روز، چراغ روشن کند به زودی به تاریکی شب گرفتار می شود.
۴- دنیا محل گذر است: پیامبر عظیم الشان اسلام می فرماید: «الدنیا قنطره فاعبروها و لا تعمروها» (دنیا به مثابه پلی است. از آن گذر کنید و آن را آباد نکنید). دنیا در نظر مرد هوشیار، خس و خاشاکی بیش نیست، چرا که هر کس می رود و عمارت خویش به دیگری می سپارد. سعدی علم را میراث پیغمبران برمی شمارد و مال را میراث فرعون و فرعونیان. وی هنر و دین را ارج می نهد نه جاه و مال را که ناپایدار است.
هنر باید و فضل و دین و کمال که گاه آید و گه رود جاه و مال
کلیات ،۲۷۸
۵- اسراف و تبذیر:این دو باعث دوری از حکمت و معرفت و درنتیجه دوری از خداست، قناعت از دیدگاه سعدی سنگ طاعت الهی شمرده می شود. وی دست یابی به حکمت و معرفت را در تباین با شکم بارگی می داند.
خدا را ندانست و طاعت نکرد که بر بخت و روزی قناعت نکرد
اندرون از طعام خالی دار تا در او نور معرفت بینی
کلیات،۸۲
ندارند تن پروران آگهی که پر معده باشند حکمت تهی
کلیات،۳۲۵
۶- غایت خوردن و آشامیدن طاعت حق است: از دیدگاه سعدی همه کاینات در کارند. تا انسان قوتی به دست آورد و فرمانبرداری حق را سر لوحه زندگی خویش سازد. خور و خواب تنها و بیش اندازه شیوه آدمیان نیست و سعدی چنان زیستی را شیوه ددان بر می شمرد.
خور و خواب تنها طریق ددست بر این بودن آیین نابخردست
کلیات،۳۳۳
در جایی دیگر «عیسی» را کنایه از روح آدمی دانسته و «خر» را کنایه از بدن و مرکب روح و به این ترتیب آدمیان را به سبب پرداختن بیش از اندازه به امور جسمانی و خواب و خور نکوهش می کند.
همی میرودت عیسی از لاغری تو در بند آنی که خر پروری
کلیات،۳۳۴
وی هدف از خوردن را تنها ذکر حق می داند و می گوید:
درون جای قوت است و ذکر و نفس تو پنداری از بهر نان است و بس
کلیات،۳۳۴
۴-۵-۴-۲ بخش دوّم: فواید صرفه جویی
۱- عزت و سربلندی با قناعت و صرفه جویی حاصل می شود. فرد آرمانی از نظر سعدی نیز با همه تنگدستی تن به پستی نمی دهد. وی در قالب حکایت و تمثیل سعی دارد تا با نمایش کراهت درخواست و خواهش، به پرورش عزت مخاطب خویش همت گمارد. انسان پرورش یافته در مکتب گلستان و بوستان احتشام را در بسنده کردن به توشه خویش می یابد.
مکن گر مردمی، بسیار خواری که سگ زین می کشد بسیار خواری
سعدی در جای دیگر، بهشت رفتن به شفاعت همسایه را برابر با دوزخ می داند، نه دوزخی که جسم در آن معذب باشد بلکه دوزخی که جان می سوزد و روح در عذاب است.
حقا که با عقوبت دوزخ برابر است رفتن به پایمردی همسایه در بهشت
کلیات،۱۰۰
۲- قناعت و صرفه جویی مایه توانگری است: سعدی توانگری را نه در مال اندوزی، بلکه سقف توانگری را بر ستون قناعت استوار می داند. وی در گلستان غنا را از قناعت می جوید و بس.
ای قناعت، توانگرم گردان که ورای تو هیچ نعمت نیست
کلیات،۹۸
درنتیجه استغنای حاصل از قناعت را برتر از تمّول منتج از مال اندوزی می شمارد و می گوید: «توانگری به قناعت به از توانگری به بضاعت»
کلیات،۱۷۷
۳- قناعت و صرفه جویی مایه رستگاری و نجات است: هر آن کس که در دارالفنا به ضرورت ها بسنده کند، سفرش به دارالبقا آسانتر خواهد بود. به عبارت دیگر آن که ترک تعلق اختیاری را برگزیند، ترک تعلق اجباری برایش سهل خواهد شد.

مرد درویش که بار ستم فاقه کشید به در مرگ همانا سبکبار آید
و آن که در دولت و نعمت و آسانی زیست مردنش زین همه شک نیست که دشوار آید
کلیات،۱۶۳
۴- سلامت تن و بهداشت روان ثمره صرفه جویی است: از این حیث ثمرات قناعت دو گروه می باشند
الف: صحت و سلامت جسمانی؛ اجتناب از پرخوری و رعایت اعتدال در مصرف از تعالیم اسلامی است که تحقیقات گسترده پزشکی نیز آن را به اثبات رسانده است و سعدی می گوید:
با آن که در وجودم طعام است حظ نفس رنج آورد طعام که بیش از قدر بود
کلیات،۱۰۲
ب: داشتن خوابی آسوده: آن کس که اسیر شکم است شبی از سنگینی معده به خواب نمی رود و شبی دیگر از غم نایافتن غذا و سعدی می گوید:
اسیر بند شکم را دو شب نگیرد خواب شبی زمعده سنگی، شبی زدلتنگی
کلیات،۱۸۰
۵- صرفه جویی سایه پاک نهادی و فرشته خویی است و سعدی می گوید:
به کم خوردن از عادت خویش خورد توان خویشتن را ملک خوی کرد
فرشته خوی شود آدمی به کم خوردن وگر خورد چو بهایم بیوفتد چو جماد
کلیات،۱۶۳
با توجه به موارد فوق آنچه که در باب صرفه جویی در برگ برگ آثار سعدی و دیگر بزرگان آمده است. بی تردید امروزه نیز می تواند راهگشای مدیریت مصرف و بهره گیری بهینه از منابع موجود در زندگی انسان معاصر باشد. و بطورکلی آثار مثبت پرهیز از اسراف به شرح زیر می باشد:

1. 1. تأمین بنیه مالی: توجه به اعتدال و صرفه جویی در هزینه زندگی مایه بقا و توانایی مالی زندگی و درنتیجه حافظ شخصیت انسانی است. در حالی که عدم رعایت آن تنگدستی و سختی معیشت به بار می آورد و شیرازه حیات اقتصادی انسان را از هم می گسلد.

1. 1. تأمین آینده زندگی: اندازه گیری در مخارج نسبت به درآمد بر اساس ضرورت ها و پس انداز مقداری از مازاد به مصرف، بنیان زندگی را تا حد زیادی در مقابله با خطرها محافظت خواهد کرد.

1. 1. نفی زمینه جرم های مالی: ناهماهنگی بین درآمد و هزینه منجر به بروز یکسری جرم های اقتصادی از قبیل: احتکار، گران فروشی، رشوه، دزدی، کلاهبرداری و غیره می گردد که پرهیز از اسراف جلو آنها را می گیرد.

1. 1. مبارزه با استعمار: مبارزه با اسراف در هر شکلی از مخارج کلان تا جزئی خود نوعی مبارزه با استعمار و برخورد و مقابله با ریشه ها و زمینه های نفوذ آن خواهد بود.

1. 1. احترام به نعمت ها: از آثار مثبت پرهیز از اسراف احترام و تعظیم به نعمت های خداوندی و شکر نعمت است. در حالی که اسراف توهین و کم بهاء دادن به الطاف و مواهب الهی است که آن هم، ره آوردی جز زوال و سلب نعمت های الهی نخواهد بود.

کبکاب

۴۵%

۵۵%

≥ ۶۵%

شاهانی

۴۵%

۵۵%

≥ ۷۰%

مضافتی

۳۵%

۴۵%

≥ ۶۰%

۱-۸- تغذیه نخل خرما با عناصر بور و روی به روش محلول پاشی
تغذیه گیاه، رشد و نمو رویشی و زایشی آن را مشخص می کند. مواد معدنی به عنوان سازنده مواد آلی، فعال کننده آنزیم ها و واکنش های آنزیمی، حامل بعضی از مواد تنظیم کننده فشار اسمزی گیاه می باشد. نقش مواد معدنی برای انجام فرآیندهای فیزیولوژیکی مختلف در گیاه متفاوت است. بیشترین اثر آن ها از راه تأثیر بر متابولیت های اولیه و ثانویه به دست آمده از فتوسنتز مانند کربوهیدرات ها، اسیدهای آلی، پروتئین ها و تنظیم کنندهای رشد صورت می گیرد. محلول پاشی شامل به کار بردن مواد مغذی در سطح برگها، ساقه ها و میوه و جذب آنها از این قسمت ها می باشد]۱۰[.

از مزایای محلول پاشی می توان: افزایش محصول، مقاومت به آفات و بیماریها، بهبود مقاومت بهخشکی، افزایش کیفیت محصول را نام برد. در این روش محلول پاشی می تواند به صورت برگی و خوشه ای باشد. کودهای مورد نیاز را در تانکرهای مخصوص محلول پاشی به صورت محلول با غلظت مشخص تهیه می نمایند و توسط نازل های مخصوص بر روی نخل ها می پاشند. عمده عناصر کم مصرف که شامل آهن، اسید بوریک، سولفات روی، مس، منگنز و مولیبدن است. و از منابع کلاته مانند کلات آهن یا منابع معدنی مانند سولفات آهن هستند. که می توانند به روش محلول پاشی مورد استفاده قرار گیرند]۱۰ ،۱۷[.
الف- بور(B)
بور از عناصر ریز مغذی مورد نیاز گیاهان زراعی و درختان میوه است. گیاهان زراعی در هر سال به طور متوسط ۳۰ گرم اسید بوریک در هکتار جذب می نمایند. در رابطه با درختان نخل تاکنون اثرات کمبود آن به صورت واضحی مشخص نشده است در صورت نیاز به کاربرد اسید بوریک، محلول پاشی از طریق برگچه ها در اوائل اسفندماه قبل (از ظهور اسپاتها) یا در اریبهشت ماه در مرحله کیمری توصیه می گردد]۱۱[.
ب- روی (zn)
یکی از وظایف روی در گیاهان نقش موثر آن در ساخته شدن ترکیبات تنظیم رشد می باشد کمبود روی در اکثر خاکهای ایران به خصوص خاکهای آهکی گزارش شده است برای جبران کمبود سولفات روی در نخیلات محلول پاشی درختان قبل از باز شدن گلها در اواخر بهمن تا اواسط اسفند بسیار مفید خواهد بود]۱۱[.
۱-۹- اهمیت پژوهش
درصد بالای تشکیل میوه های پارتنوکارپ سه برچه ای در گیاهان خرمای حاصل از کشت بافت زیان اقتصادی شدیدی به باغدار می رساند. با توجه به هزینه بالای تولید، انتقال و نگهداری این نهال ها، در رفع مشکل میوه نشینی آنها باید چاره ای اندیشیده شود. بهبود وضعیت فیزیولوژیکی دانه گرده و نیز مادگی در زمان گرده افشانی ممکن است منجر به جوانه زنی بهتر دانه گرده و متعاقبا افزایش میزان لقاح شده که این خود شانس تولید میوه غیر پارتنوکارپ (تک برچه ای نرمال) را افزایش خواهد داد. از آنجا که محتمل است، تعادل خاصی از عناصر غذایی در سلول ها و بافت های مستقیما دخیل در فرآیندهای جوانه زنی دانه گرده، رشد لوله گرده و لقاح، مؤثر باشد، عدم برقراری این تعادل به هر علت ممکن می تواند بر درصد تشکیل میوه تک برچه ای نرمال اثر منفی داشته باشد. از میان عناصر ریز مغذی بور دارای بیشترین اهمیت در فرایند تشکیل میوه است. با توجه به نقش بور در فرایند گرده افشانی و جوانه زدن دانه های گرده، محلول پاشی اسید بوریک ممکن است سبب افزایش درصد جوانه زنی و رشد سریع لوله گرده شود]۲۰[. عنصر روی در مرحله گرده افشانی و جوانه زدن دانه های گرده نقش غیر مستقیمی را ایفاء نموده و موجب تسریع در رشد لوله گرده شده و در نتیجه امکان لقاح و تشکیل میوه را افزایش می دهد]۲۰،۶۳ [. بنابراین گمان می رود که هر عملیاتی که منجر به افزایش سطوح این عناصر در بافتهای گیاهی، که به طور مستقیم و غیر مستقیم درگیر در فرآیندهای لقاح و میوه نشینی هستند، شود از جمله محلول پاشی برگها قبل از شکوفایی گل ها و محلول پاشی خوشه ها در زمان شکوفایی گل ها، منجر به افزایش تولید میوه تک برچه ای نرمال و نیز افزایش کمی و کیفی میوه شد.
۱-۱۰- اهداف پژوهش
بررسی اثر محلول پاشی برگی با محلول اسید بوریک و سولفات روی بر بهبود میوه نشینی، عملکرد کمی و کیفی درختان برحی حاصل از کشت بافت در شرایط منطقه دشتستان
بررسی اثر محلول پاشی خوشه ها با محلول اسید بوریک و سولفات روی بر بهبود میوه نشینی، عملکرد کمی و کیفی درختان برحی حاصل از کشت بافت در شرایط منطقه دشتستان
فصل دوم
مروری برتحقیقات انجام شده
مروری بر تحقیقات انجام شده
۲-۱- اثر عناصر غذایی بر تشکیل میوه
عوامل متعددی مانند طول عمر تخمک، عوامل محیطی از جمله شرایط آب و هوایی، تغذیه و مقدار آب، عوامل ژنتیکی، تعادل هورمونی درخت و عملیات داشت بر تشکیل میوه تاثیر دارند]۲۰[.
یکی از عوامل مهم در تشکیل میوه عامل تغذیه متعادل است. عوامل تغذیه ای آلی و معدنی به طور مستقیم و غیر مستقیم در این فرایند نقش دارند]۲۰[.
۲-۱-۱- اثر عناصر معدنی بر تشکیل میوه
از مهمترین عناصری که باعث افزایش تشکیل میوه می شود عناصر بور، روی، ازت، پتاسیم و فسفر می باشد که در زیر به شرح بیشتر این عناصر می پردازیم.
۲-۱-۱-۲- بور
در بین ریز مغذی ها بور دارای بیشترین اهمیت در تشکیل میوه است. در میان عناصر معدنی بیشترین کار تحقیقاتی در زمینه نقش بور د
ر تشکیل میوه صورت گرفته است. علی رغم مشاهده اثرات اسید بوریک در تشکیل میوه هنوز نقش اسید بور در گلدهی و مراحل تشکیل میوه کاملا مشخص نشده است. غالبا گزارش می شود که بور در جذب یونی و انتقال کربوهیدرات ها و مراحل نقل و انتقال دخالت دارد و ممکن است به طور غیر مستقیم نیز در گرده افشانی، لقاح و توسعه میوه با تاثیر بر جذب عناصر غذایی در مراحل توسعه بحرانی نقش داشته باشد. دو جنبه نقش اسید بوریک در لقاح عبارتند از: ]۲۰،۱۹[.
قابلیت زنده بودن دانه گرده و جوانه زنی
رشد لوله گرده
کمبود بور انتقال قند ها را در توسعه گلدهی با کاهش میزان قند شهد کاهش می دهد ]۷۳[.
بور نقش مهمی در گرده افشانی و جوانه زدن دانه گرده دارد. در کمبود بور تعداد دانه گرده، رشد دانه گرده و لوله گرده کاهش می یابد. کمبود بور سبب کاهش انتقال قند و سنتز دیواره سلولی می شود در اثر کمبود بور غلظت ایندول اسیتیک اسید ممکن است بیشتر از حد طبیعی شود. غلظت های بالای ایندول استیک اسید نسبت ایندول استیک اسید اکسیداز سبب تجمع ترکیبات فنولی می شود. بیشتر ترکیبات فنولی برای ریشه ها و جوانه ها حتی در غلظت های کم نیز سمی هستند. تحقیقات انجام شده در درختان میوه نشان داده که در میان عناصر غذایی سه عنصر نیتروژن، بور و روی بیشترین تأثیر را بر تشکیل میوه دارند و نیاز به این عناصر در بعضی از مراحل فنولوژیکی گیاه مانند مرحله تشکیل میوه ضروری است ]۶۹[.
۲-۱-۱-۲-۱-نقش فیزیولوژیکی بور در گیاه
نقش های بسیاری به عنصر بور به دلیل حضور آن در نقاط رشد و بافت های مریستمی نسبت داده شده است. این عنصر غیر فلزی در ساختمان هیچ آنزیمی وجود ندارد ولی ادعا می شود که بور می تواند فعالیت بسیاری از آنزیم ها مانند اکسیداز را تحت تأثیر قرار دهد. هم چنین عنصر بور در استحکام ساختمان دیواره سلولی، متابولیسم نوکلئیک اسید، سنتز و انتقال پروتئین و کربوهیدراتها، متابولیسم تنظیم کنندههای رشد و تقسیم سلولی دخالت دارد] ۵۰ [.
ساختمان دیواره سلولی
دیواره سلولی یک عامل مهم برای شناسایی اندازه و شکل سلول طی دوره نمو گیاهان عالی می باشد ]۸۰،۵۰[. یک رابطه نزدیک و تنگاتنک بین دیواره سلولی اولیه و تغذیه بور وجود دارد. بیش از ۹۰ درصد از بور سلولی مربوط به دیواره سلولی و جایی که پکتین قرار دارد، می باشد ]۸۰،۵۸،۵۰ [. به طوری که اولین علائم کمبود بور، بدشکل شدن دیواره سلولی و آرایش تیغه میانی می باشد. بور یک نقش مهم در انعطاف پذیری دیواره سلولی ایفا می کند و تحت شرایط کمبود این عنصر دیواره سلولی سخت، محکم و شکننده می شود ]۸۰،۵۰ [.
تشکیل استرهای بورات با گروه هیدروکسیل کربوهیدرات ها یا گلیکوپروتئین های دیواره سلولی، به عنوان یک مکانیسم ارتباط دهنده بین پلیمرهای دیواره سلولی عمل می کند. باندهای بورات برخی ویژگیهای کمبود و بیشبود بور را توضیح میدهد. به طوری که عدم حضور این نوع باندها دلیل شکننده بودن برگها در شرایط کمبود بور می باشد در حالی که گیاهانی که از سطح کافی بور برخوردارند، برگهایی را تولید می کنند که حالت خمش پذیر و الاستیک را دارند ]۵۰ [.

نتایج بررسی میزان و نوع تغییر ناهنجاری‌های اجتماعی جامعه میزبان از جمله میزان جرم و جنایت و تغییر در نوع پوشش که در جوامع مذهبی و برای افراد دیندارتر حساسیت بیشتری دارد، نشان داد که آنان اذعان کرده‌اند که توسعه گردشگری منجر به افزایش جرم و جنایت شده است و توسعه گردشگری بر این موضوع تأثیر داشته است. پس از بررسی رابطه این ادراک آنان از مؤلفه ناهنجاری‌های اجتماعی و دینداری مشخص شد که با تغییر سطح دینداری افراد به سمت دینداری بیشتر نیز بیان کننده این موضوع است که با افزایش سطح دینداری ادراک منفی‌تری نسبت به این مؤلفه دارند. با توجه به اینکه در پژوهش‌های پیشین در حوزه گردشگری نیز افزایش جرم و جنایت و بدپوششی در جامعه میزبان از اثرات منفی توسعه گردشگری برشمرده شده بود و با توجه به اینکه در این پژوهش رابطه آن با دینداری نیز مورد بررسی قرار گرفت (گرچه میزان این رابطه ضعیف است و باید در کنار دیگر مولفه‌های تأثیرگذار دیده شود) و تأیید شد، می‌توان بیان کرد که از این حساسیت نسبت به موضوعات منفی که در راستای توسعه پایدار گردشگری نیز مورد نیاز می‌باشد، در کنار رابطه دینداری افراد با ادراک آنان از اثرات مثبت توسعه گردشگری به درستی بهره گرفت و با مورد توجه قرار دادن آن به عنوان مولفه‌ای پیش برنده و نه به عنوان مانعی برای توسعه، به توسعه پایدار دست یافت.

۴-۵- سطح دینداری اجتماعی جامعه میزبان
با بررسی سطح دینداری اجتماعی افراد با مولفه‌های معاشرت دینی، مشارکت دینی، فعالیت‌های مذهبی و انجام جمعی عبادت، مشخص شد که به لحاظ سطح دینداری اجتماعی نیز پاسخ دهندگان از افرادی تشکیل شده‌اند که در جامعه حضور دارند و نسبت به موضوعات جامعه بی تفاوت نیستند و مشارکت دارند همچنین نتایج نشان داد که آن‌ها از افرادی نیستند که نسبت به مقوله گشت و سفر آشنایی نداشته و بی تفاوت باشند. در نتیجه با بالا بودن سطح دینداری اجتماعی افراد مشخص شد که افراد پاسخ دهنده به درستی انتخاب شده‌اند و نتیجه گرفته شده در مورد ادراک آنان از افزایش مؤلفه مشارکت و افزایش ناهنجاری‌های اجتماعی و بدپوششی در اثر توسعه گردشگری مورد تأیید می‌باشد.
۵-۵- سطح دینداری فردی جامعه میزبان
همچنین برای اینکه در مورد اینکه ممکن است نتایج دست خوش تغییر و برآورد گروهی باشد و مورد تأیید نباشد، دینداری فردی جامعه میزبان با مولفه‌های مسئولیت نسبت به خود و دیگران، انجام تکالیف فردی و اهمیت به ظاهر دینی و به خصوص پوشش زنان مورد بررسی قرار گرفت که نتایج نشان داد دینداری فردی جامعه نیز در سطح مطلوب وبالایی قرار دارد و پاسخ دهندگان به لحاظ سطح دینداری فردی نیز مورد تأیید می‌باشند و از افرادی نیستند که نسبت به ظاهر خود و دیگران، مسئولیت نسبت به خود و دیگران بی تفاوت باشند.
۶-۵- پاسخ به سؤالات پژوهش
در مجموع با بررسی انجام گرفته در مورد رابطه بین دینداری و نگرش جامعه میزبان به اثرات اجتماعی و فرهنگی توسعه گردشگری و معنادار بودن این رابطه و بررسی دو مؤلفه از زیرمجموعه‌های آن یعنی رابطه دینداری با مشارکت در توسعه گردشگری و ادراک جامعه میزبان از میزان ناهنجاری‌های اجتماعی جامعه با توسعه گردشگری و نتایج آن، فرضیات تحقیق مورد تأیید قرار گرفت. این موضوع همسو با تحقیقات پیشین انجام گرفته مبنی بر اهمیت دینداری در درک رضایت و رفتار گردشگر مسلمان و این موضوع که مذهب در تفسیر از مهمان نوازی و رفتار مهمان نواز عاملی مؤثر است، می‌باشد.
۷-۵- توانمندسازی و ظرفیت سازی جامعه میزبان
توانمندسازی اجتماعی به حفظ تعادل اجتماعی جامعه میزبان کمک می‌کند و قدرت سوق دادن همکاری‌های به سوی موضوعات مهم مانند آموزش و بهداشت را دارد و به انسجام اجتماعی برای داشتن یک گردشگری موفق کمک می‌کند و از طرفی برای رسیدن جوامع به این سطح نیاز به ظرفیت سازی می‌باشد؛ این ظرفیت سازی و در نهایت توانمندسازی جامعه میزبان را هدف قرارداده و نیاز به مشارکت جامعه محلی و همکاری آنان وجود دارد و در نهایت متأثر از نوع نگرش آنان به توسعه و اثرات این توسعه می‌باشد. نتایج این پژوهش موید این موضوع است که جامعه میزبان ادراک مثبتی از مؤلفه مشارکت در توسعه گردشگری و افزایش تسهیلات و امکانات از طریق توسعه گردشگری دارند و این دو مؤلفه نیز با دینداری افراد رابطه مثبت و معناداری دارد. لذا می‌توان بیان کرد که زمینه مناسبی برای ظرفیت سازی روانی و اجتماعی برای توسعه گردشگری از طریق مورد توجه قرار دادن دینداری اسلامی افراد وجود دارد و دینداری اسلامی افراد می‌تواند تسهیل کننده روند ظرفیت سازی و توانمند سازی روانی و اجتماعی جامعه و در نتیجه بهرمندی از نتایج این ظرفیت سازی و توانمند سازی در راستای شکوفایی صنعت گردشگری باشد.
۸-۵- نتیجه‌گیری
مطالعات ادراک ساکنین از اثرات جهانگردی نشان داده است که علت اینکه اثرات یکسان ارزیابی نمی‌شوند، وجود تفاوت در نظام ارزشی، باورها و به طورکلی اختلافات فرهنگی، همچنین میزان آگاهی افراد نسبت به پدیده جهانگردی و اثرات توسعه آن است. نتیجه این پژوهش نیز بیان می‌کند که با توجه به اینکه شهر مشهد جامعه‌ای مذهبی می‌باشد و نظام ارزشی و باورهای حاکم بر آن تحت تأثیر دینداری اسلامی می‌باشد، در نتیجه این دینداری اسلامی روی نوع نگرش آنان نسبت به اثرات توسعه گردشگری مؤثر می‌باشد. نتایج این تحقیق موید این موضوع است که اسلام هیچ خصومتی نسبت به توسعه گردشگری ندارد و حتی می‌تواند به عنوان پتانسیلی برای توسعه گردشگری در نظر گرفته شود. بالا بودن سطح دینداری اجتماعی افراد خود باعث این موضوع می‌شود که افراد در جامعه حضور داشته و نسبت به آن بی تفاوت نباشند اما این باعث این نشده است که آنان نسبت به توسعه گردشگری و مشارکت در آن موضعی منفی و مخاصمه آمیز اتخاذ کنند.
توجه به این نکته لازم است که اگر چه نتایج این پژوهش نشان داد که رابطه بین دینداری و نگرش جامعه میزبان به اثرات فرهنگی و اجتماعی حاصل از توسعه گردشگری معنادار است، لیکن باید توجه نمود که دینداری یکی از متغیرهای تأثیرگذار بر ادراک جامعه میزبان از اثرات است و سهم خود از این اثرگذاری را دارد و نتایج آماری نشان می‌دهد که میزان این اثرگذاری بسیاربالا نمی‌باشد و باید دینداری را نیز در کنار دیگر عوامل مؤثر بر ادراک افراد مورد مطالعه قرارداد.
رابطه بین دینداری و مشارکت افراد در توسعه گردشگری و در نتیجه حمایت بیشتر برای توسعه گردشگری، مؤلفه دینداری را به عنوان عاملی برای تسریع و تسهیل حمایت از توسعه گردشگری مورد توجه قرار می‌دهد. اگر ساکنان مقصد در فرایند توسعه مشارکت داده نشوند، اجرای برنامه‌های توسعه‌ای که حتی به بهترین نحو برنامه ریزی شده باشند، توسط افرادی که می‌توانستند پیشبرنده آن باشند، جلوگیری خواهد شد با توجه به اینکه مشارکت و رابطه مثبت آن با دینداری افراد جامعه میزبان مورد تأیید قرار گرفته است به عنوان پتانسیلی برای پیشبرد گردشگری مشهد خواهد بود. با توجه به نظریه تبادل اجتماعی که بیان می‌کند تعاملات زمانی رضایت‌بخش‌تر و پایدارترند که مبادله به مثل وجود داشته باشد و پاداش برای هر همکاری کم و بیش یکسان باشد، نتایج این پژوهش نیز نشان داد دیدگاه جامعه میزبان نسبت به گردشگران مثبت تر شده و با افزایش سطح دینداری این نگرش مثبت تر می‌شود و اینکه در ازای ادراک آنان از افزایش تسهیلات و امکانات در ازای توسعه گردشگری و در مقابل آن به عنوان مبادله، مشارکت بیشتر جامعه محلی در توسعه مشهد این تعامل پایدار خواهد بود و منجر به توسعه‌ای پایدار خواهد شد.
در نهایت اینکه، از آنجا که آگاهی از ارزش‌ها و نگرش جامع میزبان و میزان حمایت آنان از توسعه این صنعت، برنامه‌ریزان را قادر می‌سازد تا قبل از سرمایه‌گذاری‌های مالی و غیرمالی، از زمینه‌های پذیرش گردشگران توسط مردم اطلاع داشته باشند، آنگاه باید نگرانی‌های جامعه شناسایی شده، حتی‌المقدور عوامل نگران کننده برطرف گردند تا از هرگونه اتلاف منابع جلوگیری به عمل آید و با توجه به اینکه دینداری به عنوان نظامی ارزشی و مجموعه باورهایی حاکم بر این نگرش‌ها در شهر مشهد می‌باشد، مورد توجه قرار دادن آن به عنوان پتانسیلی مثبت در راستای تسریع توسعه و نه به عنوان مانع توسعه گردشگری با توجه به نتایج این پژوهش مورد اهمیت می‌باشد.
۹-۵- پیشنهادات کاربردی
نتایج تحقیقات چه در حوزه گردشگری و چه در دیگر حوزه‌ها بیانگر اهمیت مقوله دینداری در همه کشورها و دینداری در کشورهای اسلامی در نگرش و رفتار افراد در می‌باشد، پیشنهاد می‌شود دینداری اسلامی به عنوان مولفه‌ای تأثیرگذار و پیش برنده بر توسعه گردشگری در کشور ما چه از سوی محققین و چه از سوی سازمان‌های متولی گردشگری مورد توجه قرار گیرد و با انجام تحقیقات بیشتر در این حوزه بر بارور سازی آن افزوده گردد.
پیشنهاد می‌شود سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به همکاری با نهادهای مذهبی که در طول روز موضوعات مذهبی مردم به آن‌ها گره خورده است مانند امور مساجد سازمان تبلیغات اسلامی بپردازد. (با توجه به اینکه تحقیقات پیشین بیان کرده‌اند که افراد با انگاره‌های مذهبی، حساسیت بیشتری نسبت به برخی موضوعات دارند و نتایج این پژوهش نیز بیانگر این است که سطوح بالاتر دینداری به موضوعاتی از جمله مشارکت بیشتر در توسعه منجر می‌شود، پیشنهاد می‌شود از همین حساسیت در راستای مشارکت بیشتر و حساسیت بیشتر نسبت به موضوعات فرهنگی که توسعه گردشگری نیز وابسته به حفظ آن‌هاست بهره‌گیری شود).
با توجه به اینکه در مشهد، با جامعه جوانی که با اکثریت با تحصیلات دانشگاهی روبرو هستیم که سطح دینداری اجتماعی و فردی‌شان سطح مطلوبی دارد، باید برای مشارکتشان در توسعه گردشگری تبلیغات متناسب این قشر مدنظر قرار گیرد (تبلیغاتی که چند عامل دینداری، جوان بودن، اجتماعی بودن و مشارکت را در برگیرد و فضای دانشگاه را مورد توجه قرار دهد).
۱۰-۵- پیشنهادات برای پژوهش‌های آتی
با توجه به این که این پژوهش در یک شهر مذهبی (شهر مشهد) انجام گرفته است، پیشنهاد می­ شود در پژوهش­های آتی در شهرهایی با نوع گردشگری متفاوت از گردشگری مذهبی نیز انجام گیرد.
این پژوهش رابطه بین دینداری و ادراک از اثرات فرهنگی و اجتماعی گردشگری در سطوح محلی را سنجید پیشنهاد می­ شود با توجه به اینکه قسمت زیادی از گردشگری در حیطه سیاستگذاری رقم می­خورد، پژوهشی برای بررسی این رابطه در بخش سایستگذاری­های ملی انجام گیرد.

منابع
اسماعیلی، ا. (۱۳۷۶). اصل نخستین در برخورد با غیر مسلمانان. فقه (کاوشی نو در فقه اسلامی). ، (۱۴)، ۸۱ – ۱۰۶.
اسمیت، م.، مک لئود، ن.، و هارت روبرتسون، م. (۱۳۹۱). مفاهیم کلیدی در مطالعات گردشگری. (ج. باپیری، مترجم). تهران: مهکامه.
افشانی، س. ع.، فاضل نجف آبادی، س.، حیدری، م.، و نوریان نجف آبادی، م. (۱۳۸۹). پژوهشی در باب رابطه دینداری و اعتماد اجتماعی. فصلنامه علوم اجتماعی. ، (۴۹)، ۱۸۵–۲۱۷.
الوانی، م.، و پیروز بخت، م. (۱۳۸۵). فرایند مدیریت جهانگردی. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
امین بیدختی، ع. ا.، جوهری، ف.، و علیزاده، پ. (۱۳۹۲). بررسی اثرات فرهنگی و اجتماعی حاصل از توسعه گردشگری و بررسی کدهای اخلاقی گردشگری در شهرستان مشکین شهر. ارائه شده در همایش ملی گردشگری، جغرافیا و محیط زیست پایدار.
ویلیامز، ا. (۱۳۸۸). جغرافیای گردشگری. (م. ضیایی، مترجم). تهران: دانشگاه پیام نور.
باباخانزاده، ا. (۱۳۹۲). بررسی اثرات اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی و زیست محیطی توسعه گردشگری بر منطقه اورامانات. مجله علمی – پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا). ، (۳، پیاپی ۱۰)، ۱۴۵ – ۱۶۴.
تقدیسی، ا.، تقوایی، م.، و پیری، س. (۱۳۹۱). تحلیلی بر نگرش جامعه میزبان به اثرات اجتماعی - فرهنگی گردشگری شهرستان دالاهو. مجله علمی تخصصی برنامه ریزی فضایی. ، (اول، پیاپی ۵).
جوادی آملی، ع. (۱۳۷۲). شریعت در آینه معرفت. قم: موسسه فرهنگی رجا.
جوادی آملی، ع. (۱۳۹۱). انتظار بشر از دین. (ویرایش هفتم). قم: اسراء.
چاک، و. گ.، و فایوسولا، ا. (۱۳۷۷). جهانگردی در چشم اندازی جامع. (ع. پارسائیان و م. اعرابی، مترجمین). تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
حاجی زاده میمندی، م.، زارع شاه آبادی، ا.، مروی نام، ن.، و ابوترابی زارچی، ف. (۱۳۹۱). بررسی رابطه بین دینداری و رضایت از زندگی در بین زنان سالمند شهر یزد. مطالعات راهبردی زنان (فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده). ، سال ۱۵(۵۸)، ۱۹۱ – ۲۳۵.
حافظ نیا، م. ر. (۱۳۸۲). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: سمت.
حبیب زاده خطبه سرا، ر. (۱۳۸۴). بررسی انواع دینداری در بین دانشجویان دانشگاه تهران. دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، گروه جامعه شناسی، تهران.
حسینی، س. ا. (۱۳۷۶). حقوق گردشگران غیر مسلمان در کشورهای اسلامی. فقه (کاوشی نو در فقه اسلامی). ، (۱۴)، ۲۴۵ – ۲۸۶.
دالن جی، ت. (۱۳۸۸). جامعه‌شناسی مصرف (گردشگری و خرید). (ع. ا. سعیدی و م. حسین آبادی، مترجمین). تهران: جامعه شناسان.
دانایی فرد، ح.، الوانی، س. م.، و آذر، ع. (۱۳۸۳). روش‌شناسی پژوهش کمی در مدیریت: رویکردی جامع. تهران: صفار.
دانایی فرد، ح.، الوانی، س. م.، و آذر، ع. (۱۳۹۰). روش‌شناسی پژوهش کمی در مدیریت: رویکردی جامع. تهران: صفار.
دلاور، ع. (۱۳۷۴). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: رشد.
ربانی، ر.، و بهشتی، س. ص. (۱۳۹۰). بررسی تجربی رابطه دینداری و رضایت از زندگی. مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. ، سال هشتم(اول)، ۷۹ – ۱۰۲.
رضائیان، ع. (۱۳۸۹). مبانی مدیریت رفتار سازمانی. (ویرایش دهم). تهران: سمت.
رکن الدین افتخاری، ع.، مهدوی، د.، و پورطاهری، م. (۱۳۹۰). ارزیابی پایداری گردشگری در روستاهای تاریخی فرهنگی ایران با تأکید بر پارادایم توسعه پایدار گردشگری. فصلنامه مطالعات گردشگری. ، (۱۴)، ۶.
رهنمایی، م. ت.، فرهودی، ر. ا. . .، دیتمان، آ.، و قدمی، م. (۱۳۸۷). بررسی ظرفیت تحمل حوزه مقصد گردشگری با تأکید بر جامعه میزبان (نمونه مورد مطالعه شهر کلاردشت). پژوهش‌های جغرافیای انسانی. ، (۶۶)، ۱۷ – ۳۳.
ریسینگر، ا.، و ترنر، ل. (۱۳۹۲). رفتارهای میان فرهنگی در گردشگری، مفاهیم و تحلیل ها. (ا. پورفرج، س. سید موسوی، و م. دهستانی، مترجمین). تهران: سمیرا.
زاهدی، ش. ا. (۱۳۹۰). مبانی توریسم و اکوتوریسم پایدار (با تأکید بر محیط زیست). تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
سراج زاده، س. ح.، قصابی، ر.، و چمنی، س. (۱۳۹۱). بررسی رابطه دینداری و بیگانگی اجتماعی (مورد مطالعه دانشجویان انشگاه تربیت مدرس). فصلنامه راهبرد اجتماعی و فرهنگی. ، سال دوم(۵)، ۱۰۳ – ۱۲۵.
سرمد، ز.، بازرگان، ع.، و حجازی، ا. (۱۳۸۷). روش تحقیق در علوم رفتاری. (ویرایش ۱۶). تهران: موسسه انتشارات آگاه.
سقایی، م.، و جوانبخت، ق. ز. (۱۳۹۲). تحلیلی بر آمار گردشگران و زایران داخلی ورودی به کلانشهر مشهد با بهره گرفتن از مدل های سری زمانی. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی (علوم جغرافیایی). ، ۱۳(۲۸)، ۷۱ – ۹۴.

همانند هر قدرت و بازیگر منطقه‎ای دیگر، جمهوری اسلامی‎ایران نیز کشوری است که :
الف: دارای نگرانی‎های مشروع امنیتی ناشی از گسترش بی ثباتی در اطراف مرزهای خود است.
ب: دارای دامنه ی نفوذ طبیعی فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در سطح منطقه است.
ج: استراتژی‎های مستقل امنیت ملی برای حفظ خود و مبارزه با تهدیدات خارجی دارد.

د: فلسفه و جهان بینی خاص برای نقش آفرینی، افزایش اعتبار و رشد و توسعه دارد. وبه گفته تحلیل گران آمریکایی آمریکا نمی‎تواند بدون در نظر گرفتن بافت‎این منطقه و یا بی میلی نسبت به گفتگوهای جدی باتهران وانجام مذاکراتی که بتواند به تفاهم متقابل منجر شود، به رفع تنش در منطقه کمک کرده و از باتلاق عراق بیرون آید.
با‎این حال به نظر غیر منطقی می‎آید که از‎ایران انتظار داشت که به آمریکا در عراق کمک کند، در حالی که‎این کشور آشکارا‎ایران را تهدید به حمله نظامی‎می‎کند. طبیعی است که باتوجه به تهدیدات آمریکا از مرزهای همسایه، درصورت حمله، جبهه بسیاری از جنگ وبی ثباتی‎ها به محل حمله انتقال خواهد یافت و آن وقت مهمل تصمیمات امنیت ملی است. بنابراین بایستی یکی از تاکتیک‎های راهبردی در مقابل آمریکا در شرایط بحرانی را درگیر سازی‎این کشور در عراق دانست(احدی، ۱۳۸۷، ص۵۱) .
پ ) مسائل مرزی ( معاهدات، غرامت، توافق نامه صلح و. . )
مسائل مرزی، در کنار حوادث ناشی از جنگ تحمیلی از اساسی ترین مؤلفه‎های تاثیر گذاری است که بر روابط دو کشور سایه افکنده است. ازیک نگاه کلی واز زاویه منافع ملی‎ایران، عراق یک کشور چند قومی، از لحاظ جغرافیایی ساختگی ومحصول سیاست خارجی دولت انگلستان است که برای حفظ تعادل قدرت در منطقه وعمدتا کنترل قدرت‎ایران پدید آمد( برزگر، ۱۳۸۶، ص۶۰).
) در طول دهه‎های گذشته رژیم بعث با نگرشی‎ایدئولوژیک وبا هدف رهبری جهان عرب، نه تنها اختلافات مرزی را شدت بخشید، بلکه یک جنگ ۸ ساله را با تقریب یک میلون تلفات وجراحات به همراه ۱۰۰۰میلیارد دلار خسارت به‎ایران تحمیل کرد. عراق جدید، تحولات داخلی آن، هرم سیاسی وساختار قدرت اگرچه تغییر کرده اند ؛ لیکن مسایل بسیاری لاینحل مانده اند. «هرچند نیروهای عراقی از خاک‎ایران بیرون رفته، اسرای جنگی مبادله شده اند وعراق قرار داد الجزایر را پذیرفته است هنوز سخن از قرار داد رسمی‎برای” صلح ” در میان نیست»( رمضانی، ۱۳۸۶ ص۸۷).
درباره مسایل مرزی دولت دموکراتیک فعلی، اشاراتی مختصر مبنی بر لزوم مذاکرات داشته اند اما هنوز اراده‎ای درمیان مسئولین عراقی مشاهده نشده است. هرچند دولت عراق هنوز اختیارات تام نداشته واستقرار نیافته است، لیکن بایستی‎ایران در‎این شرایط بتواند دلیرانه وبا صراحت خواسته‎هایش را مطرح نماید وقراردادهای لازم را با‎این کشور امضاء نماید ؛ چه بسا عراق قدرتمند‎اینده دوباره باتوجه به همان محدودیت‎های ژئوپلیتیکی اش معاهدات گذشته را به رسمیت نشناخته و وضعیت گذشته را باز آفرینی نماید بنابراین از آنجا که دوکشور ازهنگام پذیرش قطعنامه ۵۹۸ درسال۱۹۸۸ آتش بس را پذیرفته ودر وضعیت"نه جنگ، نه صلح” به سرمی‎برند، ضرورت دارد تا تجدید پیمان ۱۹۷۵ الجزایر به عنوان مقدمه‎ای برای امضاء قرار داد صلح میان دوکشور هرچند زود تر مورد بحث وگفتگو قرار بگیردو تکلیف غرامت جنگی که طبق اعلام دبیرکل سازمان ملل متحد برعهده عراق است مشخص شده ومسایل اختلافی دوکشور رفع گردد(تیشه یار وظهیر نژاد، ۱۳۸۸، ص ۱۴۲).

۴-۱۰- جمع بندی

پس از گذشت چندین سال از اشغال عراق، آمریکا متحمل هزینه‌های فراوانی گردیده و سیاست‌های این کشور بر پیچیدگی‌های مسایل منطقه افزوده است. به دست گیری قدرت توسط یک دولت شیعی و خروج شیعیان و اکراد از انزوای سیاسی پس از حدود ۸۰ سال، تحولات ژئوپلیتیکی جدیدی را در عراق رقم زده که علاوه بر تحت تأثیر قرار دادن عراق و منطقه خاورمیانه، روابط راهبردی قدرت‌های بزرگ را نیز متأثر ساخته و موجب واکنش برخی کشورهای منطقه مانند عربستان و اردن گردیده است، تا جایی که پادشاه اردن با ابراز نگرانی از تحولات عراق در دسامبر سال ۲۰۰۵ از موضوعی تحت عنوان «هلال شیعی» صحبت به میان آورد. بدون تردید تحولات اخیر در عراق روابط کشورهای منطقه را هم متأثر ساخته است.
روابط خارجی‎ایران و عراق در گذشته و حال و‎اینده همواره متاثر از مسائل سیاسی و امنیتی بوده و خواهد بود؛ عراق همیشه رقیب اصلی‎ایران بود، شرایط کنونی عراق در نتیجه ضعف و عدم وجود استراتژی بلند مدت است اما دلایل متعددی وجود دارد که بعد از برقراری ثبات در عراق بار دیگر‎این کشور را تبدیل به چالشی بزرگ برای امنیت قومی‎ایران در منطقه و در معادلات سیاسی و طرح‎های استراتژیک می‎کند.
ایران برای رسیدن به مصالح خود در عراق و پشتیبانی از آن استراتژی واقع گرایانه‎ای را در پیش می‎گیرد که‎این استراتژی به وسیله‎این عوامل شکل می‎گیرد: موضع گیری در قبال رقبای منطقه‎ای و بین المللی، تغییرات در شمال عراق، نیروی سیاسی شیعه.‎ایران معتقد است که عراق پیوسته تهدیدی برای منافع ملی‎این کشور است. استراتژی‎ ایران در قبال عراق میان «ایجاد امنیت» و «فرصت سازی» در نوسان است. همچنین مجموعه‎ای از مسائل و عوامل و نگرانی‎ها در سیاست‎ایران در قبال عراق وجود دارد. از مجموع ‎این مسائل و در راس آنها عامل شیعی است که عناصر استراتژی‎ایران را شکل می‎دهد. قدرت گرفتن شیعیان بالاترین مصلحت ‎ایران محسوب می‎شود و‎اینجاست که دو عنصر شیعه و کرد در تدوین استراتژی سیاسی و امنیتی ‎ایران در قبال عراق نقش بزرگی‎ایفا می‎کند. در همین زمینه، بازیگران بین المللی مانند آمریکا بازیگر اصلی در عرصه عراق بوده و همچنان خواهند بود و‎این یعنی برخورد با سیاست خارجی‎ایران. به نظر می‎رسد که تهران در حوادث عراق فرصت به کار بردن شعار «مبارزه با تروریسم» را می‎یابد. همان گونه که زیر چتر‎این شعار‎ایران با‎ایالات متحده در افغانستان همکاری کرد،‎این امر می‎تواند در عراق هم تکرار شود، البته همکاری با واشنگتن در عراق پیامد‎هایی دارد و تهران را وادار می‎کند تا همکاری با عربستان را ترجیح دهد. درنتیجه نگرانی آمریکا از ادامه و گسترش نفوذ‎ایران در عراق بیشتر می‎شود. منافع استراتژیک آمریکا در عراق محدود به مرزهای جغرافیایی‎این کشور نیست بلکه به طور کلی شامل منطقه می‎شود.‎ایالات متحده به‎ایران به عنوان عامل بازدارنده و مانع‎این منافع می‎نگرد. اما با‎این وجود دو طرف اهداف مشترکی در عراق یافتند، واشنگتن دراین زمینه سیاستی بر پایه همکاری تاکتیکی، محدود و موقت با‎ایران را در عرصه عراق پی گرفت، به موازات آن به دنبال سیاستی دیگر به‎ایران به چشم معضل امنیتی که مانع نفوذ‎این کشور درعراق و منطقه است، می‎نگرد.‎ایران هم سیاست مشابهی را پیگیری کرد. اما با به ریاست جمهوری رسیدن حسن روحانی در‎ایران در سال ۲۰۱۳، روابط‎ایران با دنیای غرب بطورکلی و به ویژه با آمریکا شاهد تغییر بود.‎ایران شروع کرد به مطرح کردن همکاری با واشنگتن در موضوعات و عنوان‎هایی که در مقدمه با نام «مبارزه با تروریسم» آمد.
بسیاری از سیاستمداران‎ایران معتقدند که موفقیت در دستیابی به توافق برسر مسئله هسته‎ای صفحه تلخ روابط پر تنش بین‎ایران و آمریکا را بسته و درهای پیشرفت را برای حل درگیری‎های دیگر باز خواهد کرد و شاید مهم­ترین آن همکاری بین دوکشور وتلاش برای‎ایجاد ثبات در منطقه خاورمیانه باشد. و معتقدند که در کنار هم پیمانانشان در منطقه و با همکاری آمریکا با‎ایران امکان تشکیل سیستم امنیتی منطقه‎ای برای مبارزه با تهدید امنیتی بزرگ ونزدیک شدن به مصالح و امنیت همه طرفها، به وجود می‎آید. تصمیم گیرندگان‎ایرانی معتقدند « افزایش افراطی گری وگروه‎های جهادی درسایه شرایط فعلی ضروری می‎سازد که آمریکا و‎ایران در حالت دشمنی نباشند، زیرا از‎این حالت تنها گروه‎های تروریستی سود می‎برند و زیاد شده و ازکشوری به کشور دیگر کشیده می‎شوند. »با وجود صحبت‎های رهبر انقلاب اسلامی‎در‎ایران مبنی بر مخالفت با دخالت آمریکا در عراق، تیم حسن روحانی با لحنی متفاوت صحبت می‎کند، حمید ابوطالبی نماینده روحانی در تویتر نوشت: «‎ایران و آمریکا دو کشور بی مانند از لحاظ قدرت منطقه‎ای هستند و قادر به حل و فصل صلح آمیز بحران عراق می‎باشند. » و امکان همکاری میان دو کشور را بعید ندانست.
فصل پنجم
ارزیابی فرضیه‎ها، نتیجه گیری و پیشنهادات

۵-۱- ارزیابی فرضیه‎ها

- حضور آمریکا در عراق بر ژئوپلیتیک‎ایران تاثیر دارد.
یکی از اهدافی که آمریکایی‎ها برای آن به عراق آمده بودند به دست آوردن نفت بود. آمریکایی‎ها به رقم‎اینکه نفت زیادی دارند اما نیازمند نفت خارجی هستند و عراق با منابع نفتی عظیم در رفع‎این نیاز آمریکایی‎ها نقش به سزایی‎ایفا می‎کرد. عامل دیگری که آمریکایی‎ها را روانه عراق کرده بود موقعیت ویژه آن است زیرا از سویی عراق نزدیک به‎ایران یعنی دشمن آمریکاست و از سوی دیگر با توجه به سابقه نفوذ روس‎ها در عراق به ویژه پس از سرنگونی رژیم پادشاهی و روی کار آمدن نظام جمهوری و تا پایان دوره بعثی آمریکا در واقع قصد داشت که عراق در کنترل خود بگیرد و مانع از نفوذ و رخنه روسها در آن شود. عامل دیگری که آمریکایی‎ها رابه جنگ و اشغال عراق ترغیب کرد رونق شرکتهای تسلیحاتی آمریکا و حمایت از آنها در رقابت با همتایان روس بود.
در واقع آمریکایی‎ها قصد نداشتند که از عراق خارج شوند اما با کوشش مرجعیت دینی عراق و عده‎ای از رجال عراقی آنها بدون تحقق اهداف خود عراق را ترک کردند. آنها از زمان خروج به دنبال بازگشت به عراق بودند و‎این بهانه را داعش که گروهکی افراطی و تکفیری است به دست آنها داد. آنها که از درب رانده شده بودند‎این بار از پنجره وارد شده اند. آمریکایی‎ها که مطابق توافقنامه امنیتی موظف به انجام تعهدات خود به عراقی‎ها بودند در حالی که داعش در عراق جولان می‎داد هیچ اقدامی‎به عمل نیاوردند. آنها در ابتدای یورش داعش فقط نقش تماشاگر داشتند و حتی اوباما زمانی که درخواست‎های عراقی مبنی بر کمک جدی و موثر زیاد شد اعلام کرد که نیروی هوایی آمریکا نیروی هوایی شیعیان نیست.
داعش وتروریسم با سلاح‎های جدید پیشتازی می‎کرد اما آمریکایی‎ها نه کمک تسلیحاتی می‎کردند و نه جنگنده‎های اف شانزده‎ای که عراق به آنها نیاز مبرم داشت را به عراق می‎دادند وهربار بهانه‎ای را مطرح می‎کردند.‎این در حالی است که رسانه‎ها عراق اخباری درباره کمک‎های پنهان آمریکا به داعش از طریق انداختن محموله برای آنها، هدف قرار دادن نیروهای مردمی‎و امنیتی برای کاستن ازحجم فشار علیه آنها و انواع کارشکنی‎ها را مطرح می‎کنند.
ویژگیهای جغرافیایی، سیاسی، امنیتی، فرهنگی و مذهبی عراق به گونه است که ماهیت قدرت وسیاست در‎این کشور و به تبع، نوع روابط آن با همسایگانش را پیچیده کرده است. عراق در همسایگی غربی‎ایران بیشترین مرز مشترک جغرافیایی، وتقریبا بالاترین اشتراکات فرهنگی رابین کشورهای همسایه با ما دارد. روابط ‎ایران و عراق همواره رابطه‎ای پرچالش بوده است. تاریخ تعاملات‎ایران با منطقه‎ای که در حال حاضر عراق نامیده می‎شود انعکاسی از پیچیدگی‎های گوناگون است.
منطق اهمیت عراق جدید در حوزه سیاست خارجی، شکل گیری یک سری متغییر‎های جدید همچون تقویت عنصر شیعی در ساخت قدرت وحکومت عراق، روند حرکت عراق از یک دشمن استراتژیک به یک همکار منطقه‎ای وبه تبع، تعادل در سیاست‎ایران با منطقه وجهان عرب، وهمچنین جایگاه عراق در روابط بین الملل‎ایران و تنظیم سیاست خارجی با قدرت‎های بزرگ همچون آمریکا وآثار بر امنیت ومنافع ملی‎ایران می‎باشد. اما ازطرف دیگر وجود یک سری اختلافات باتوجه به تاریخ روابط خارجی دوکشور، که هنوزبسیاری لاینحل مانده اند، روابط وتعاملات فعلی طرفین رانیز تحت الشعاع قرار داده است.
اختلافات مرزی‎ایران وعراق همانند بسیاری کشورهای دیگر جهان سوم بدلیل نقشه‎های دوران استعمار است. حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ م وسرنگونی رژیم بعثی عراق به عنوان عامل نا امنی وبی ثباتی منطقه، تقویت عنصرشیعی در ساخت سیاسی بغداد وکاهش تنش‎های موجود بین‎ایران وعراق، حضور بیگانگان، بالاخص دشمن استراتژیک‎ایران یعنی آمریکا در جغرافیای فعلی عراق، رقابت‎ایران وسایر کشورهای منطقه در ‎این کشور و تغییرات ژئوپلیتیک ملموس در فضای جدید منطقه، افزایش حساسیت مسائل قومی‎در منطقه ازجمله کردها، فرصت‎های اقتصادی، فرهنگی، امنیتی فراروی‎ایران در عراق نوین، و بسیار ی از‎این دست، مسائلی است که توامان و باهم سیاست خارجی‎ایران را تحت الشعاع قرار می‎دهد. عراق جدید میراث دار تحولات ژرف تاریخی از حاکمان گذشته خویش می‎باشد؛ و در شرایط جدید آبستن یک سری مسائلی سیاسی – امنیتی برای‎ایران است. در‎این تحقیق سعی می‎شود استراتژی جمهوری اسلامی‎ایران را در قبال‎این رخدادها وفضای فعلی عراق تبیین نماییم. قدرت یابی گروه های شیعی و طرفداران‎ایران دراین کشور، آرام و دوستانه شدن ارتباطات طرفین، تحولات کردها و خودمختاری کردستان عراق و تاثیرات مرزی آن، حضور همچنان گروهک منافقین در‎این کشور، مسائل ارضی ومرزی، عدم انعقاد تفاهم نامه صلح بین طرفین، غرامت جنگی و… ازجمله مسائلی است که استراتژی وراهبردی قوی وتوانمند را از طرف ‎ایران در ‎این کشور طلب می‎کند.
طی ده های گذشته توسعه طلبی ارضی همواره وجه بارز سیاست خارجی عراق بوده است. جغرافیای سیاسی‎این کشور، به حاکمان‎این سرزمین اتخاذ سیاست تهاجمی‎را برای حفظ حیات خود دیکته می‎کند. فرق ندارد که نظام پادشاهی در عراق حاکم باشد، کمونیست‎ها زمام امور رادر دست گیرند ویا آنکه اندیشه “بعث” با آن تمایلات ناسیونالیستی عرب گرایانه، برکرسی قدرت تکیه زده باشد. و هیچ تضمینی وجود ندارد که سرکار آمدن حکومتی کثرت گرا ودموکراتیک در‎این کشور بتواند از دغدغه‎های امنیتی کشور‎های همسایه علی الخصوص‎ایران بکاهد.
بنابراین، همسایگی با عراق با توجه به فضای درونی، تاریخی وژئوپلیتیک‎این سرزمین یک سری الزاماتی را بر ‎ایران تحمیل می‎نماید. الزاماتی که بیشتر در فضایی امنیتی– سیاسی تبیین و تحلیل می‎گردند. لذا ‎ایران با توجه به‎ اینکه بزرگترین تهدید منطقه‎ای خویش راهمواره عراق تعریف کرده بود، وفضای ابهام آلود کنونی نیز روندی امنیتی به ارتباطات داده است؛ مبتنی برتاریخ تحولات روابط گذشته‎این دو کشور، نیازمند تعریف استراتژی‎های سیاسی– امنیتی خاص خود باتوجه به فضای جدید بین المللی، منطقه‎ای وداخلی عراق است. عراقی که میزبان بزرگترین دشمن استراتژیک‎ایران یعنی آمریکاست، وضعیت امنیت داخلی آن وبه تبع، مرزهای آن به هم ریخته است، گروه های طرفدار‎ایران همچون شیعیان وکردها قدرت را دردست دارند، پناهگاه بسیاری از مخالفان حکومتی‎ایران بوده، فضای بسیار مناسبی است برای چانه زنی‎های دیپلماتیک با آمریکا وهم پیمانانش، ظرفیت‎های اقتصادی خوبی درحوزه آب، راه، کشاورزی دارد وبسیار جوانب دیگر. به هرروی فضای سیاسی– امنیتی عراق جدیدکه هم فرصت ساز است وهم تهدیدزا، نیازمند تدوین استراتژی‎های سیاسی- امنیتی مختلفی است تا اهداف ومنافع ملی کشور را در‎این بین ارضاء نماید. لذا تعامل ضرورتاً وجودخواهد داشت ودرنتیجه حضور آمریکا درعراق برژئوپلیتیک‎ایران تاثیر دارد. و فرضیه فوق مثبت می‎باشد.
۲- موقعیت ژئوپلیتیکی‎ایران می‎تواند مانع تحقق استراتژی رژیم آمریکا در عراق شود.
جایگاه استراتژیک حساس ومهم ایران درمیان کشورهای همسایه وخطیربودن این جایگاه درخاورمیانه، ایران را دچار مشکلاتی نموده ودرگیر مسائل سیاسی واتفاقات مهم پیش آمده درکشورهای همسایه کرده است. با اینکه درجنگهای به وجود آمده درکشورهای همسایه ایران خود را بی طرف اعلام نموده است ولی بازهم به دلیل همین موقعیت ژئوپلیتیکی درگیر جنگ شده وقدرتهای مهاجم مانند آمریکا ایران را از این وادی مجزا نکرده اند. سیاست خارجی دولتمردان ایران همواره درراستای مقابله مثبت وسازندگی در جهت پیشرفت امورجاری مملکت بوده است وهمواره سعی نموده اند باسیاست خاص خودکشور عزیزمان را ازگزند آسیبها وحملات دشمنان درامان نگاه دارند. عواملی مانندجمعیت وفضای کشورهمواره دراعمال سیاستهای خارجی تاثیرداردوبا افزون شدن رشد جمعیت ایران درطی سالهای گذشته، ایران با داشتن یک جمعیت ۷۵میلیون نفری وداشتن قلمرو وموقعیت ژئوپلیتیکی بالاودارا بودن خلیج فارس حساس ومنطقه پراستراتژیک تنگه هرمز بالاترین نقش رادرحوزه ژئوپلیتیکی خاورمیانه داشته باشدواین مسائل کارگزاران دولت راباامری خطیر مواجه نموده است.
آمریکا تصور می‌کرد به دلیل وجود خصومت تاریخی میان‎ایران وعراق می‎تواند شرایط پس ازسقوط صدام را هم به گونه‌ای طراحی نماید که مانع برقراری پیوند میان‎این دوکشور شود. از‎این‌رو، آمریکا تلاش کرد تا میان‎ایران وجریانات موثر موجود در صحنه عراق شکاف بیندازد و نقش‎ایران را در معادلات آن کشور به حداقل برساند، اما با گذشت زمان پی برد که بدون‎ایران نمی‎تواند تحولات عراق را رقم بزند. در نتیجه، آمریکادرابتدا‎ایران را به دخالت در امورعراق متهم کرد و تمام توان خودرا به کار گرفت تا درجبهه تبلیغاتی، عناصر وابسته به آمریکا در دولت عراق‎ایران را متهم نمایند. در جبهه اطلاعاتی نیز آمریکا عوامل خود را بسیج کرد تا مستنداتی در خصوص دخالت‌های‎ایران به دست آورند، اما با گذشت زمان و ناکامی، به‎این واقعیت توجه کرده است که پیوندهای دو ملت عمیق است و‎ایران نمی‌تواند از صحنه سیاسی عراق حذف شود.
بدون تردید هنگامی‎که موقعیت ژئوپلیتیکی‎ایران در سطح منطقه مورد بررسی قرار می‎گیرد کشور عراق از جایگاه ویژه‎ای برخوردار است. چنانچه بخواهیم از نظر تاریخی به تحولات دوکشور و تأثیرات آن برهر یک از طرفین بپردازیم، می‎بایست به دهه دوم قرن بیستم بازگردیم؛ هنگامی‎که با فروپاشی امپراتوری عثمانی و پس از یک دهه قیمومیت انگلیس بر عراق،‎این کشور استقلال خود را بدست آورد، دولت‎این کشور اختلاف مرزی بین‎ایران و عثمانی را به ارث برد و بهانه لازم برای تنش و درگیری را در دست گرفت. اختلافات و تنش‎های دولت عراق با‎ایران همواره وجود داشته و در مواقعی به درگیری نظامی‎نیز انجامیده است. اما با پیروزی انقلاب اسلامی‎ایران و روی کار آمدن صدام حسین در عراق فصل جدیدی در تیرگی روابط و تنش‎ها آغاز گردید. با گذشت کمتر از دو سال از پیروزی انقلاب نوپای اسلامی‎در‎ایران صدام حسین یک جنگ همه جانبه وخونین را به مدت ۸ سال به جمهوری اسلامی‎ایران تحمیل نمود. پس ازجنگ نیز، رژیم صدام حسین تازمان فروپاشی بزرگترین تهدید خارجی‎ایران محسوب می‎گردید. ازنظرجغرافیایی، دو کشور ایران وعراق دارای۱۶۰۹کیلومترمرزمشترک هستندکه ازنظرجغرافیای سیاسی یکی ازبدترین حالات خطوط مرزی است. به همین دلیل همواره دو کشور برسرمسائل مرزی با یکدیگر مشکل داشته اند. به لحاظ ‎ایدئولوژیک حدود ۶۰ درصدجمعیت عراق را شیعیان تشکیل می‎دهندکه با‎ایران پیوند عمیق ‎ایدئولوژیک دارند.‎ایران وعراق هردودارای ذخایرعظیم نفت وگازوازاعضای اوپک هستند وهرگونه همکاری و همگرایی در خصوص نفت بین دوکشور می‎تواند تأثیرات زیادی برصنعت بین المللی نفت برجای گذارد.
از سوی دیگر روابط دو کشور‎ایران و عراق هیچ گاه با ثبات و پایدار نبوده است. با توجه به وجود غیر طبیعی عراق که بر اثر مناسبات منطبق بر منافع قدرت‎های بین المللی بویژه انگلستان و بدون توجه به واقعیات فرهنگی، جغرافیایی و انسانی‎ایجاد گردیده است، شرایطی بوجود آمده که تحت تأثیر قدرت‎های خارجی روابط بسیار پر افت و خیزی با‎ایران شکل گرفته است. تنگنای ژئوپلیتیکی عراق، عامل انسانی و موقعیت جغرافیایی در حایل شدن بین‎ایران و جهان عرب همواره بستر‎هایی بوده اند که قدرت‎های بزرگ از آن در ‎ایجاد تنش در روابط دو کشور بهره برداری نموده اند.
در مجموع، در هم تنیدگی مسائل عراق با‎ایران بیش از هر کشور دیگری بوده است. به همین دلیل هرگونه تحولات در‎این کشور بیشترین تأثیرات را بر‎ایران خواهد داشت. عراق با تولید ۵۲ درصد کل تولید نفت کشورهای نفت خیز بزرگ ترین تولید کننده نفت در جهان بوده است. علاوه بر‎این عراق دومین کشور دارنده ذخایر نفت در جهان است که‎این خود به عنوان یک عامل مهم ژئواکونومیک از گذشته تأثیرگذار بوده است. همچنین دو کشور‎ایران و عراق از اعضای فعال کشورهای صادر کننده نفت اوپک می‎باشند. بنابراین بجز تأثیر بر تحولات بازار نفت، تحولات هریک از دو کشور‎ایران و عراق علاوه بر مسیرهای دیگر از طریق نفت نیز بر کشور مقابل تأثیر دارد. طی دو جنگ سال‎های دور، زیر ساخت‎های اقتصادی عراق از جمله تأسیسات نفتی‎این کشور متحمل آسیب‎های جدی شده اند، به همین دلیل میزان تولید و صادرات نفت عراق به شدت کاهش یافته است. اما تلاش شرکت‎های نفتی غربی و به ویژه شرکت‎