مزدک نیز لذتجویی را برای پیروان خود جایز میدانست. در این مورد میتوان از روایت ابنندیم استفاده کرد. وی در مورد عقاید مزدک میگوید مزدک به پیروانش بهرهمند شدن از لذایذ به اعلاء درجه و خوردن و نوشیدن را موعظه کرد.^[۷۳۵] همانطور که از این روایت برداشت میشود، مزدک نه تنها حد و مرزی برای این لذتها مشخص نکرده و بهره بردن از همه لذتها را به پیروان خود توصیه کرده است، بلکه به آنان تأکید کرده تا جایی که میتوانند از این لذتها بهره ببرند.

شایان ذکر است وجود اندیشه اشتراک زنان در بین مزدکیان نیز به لذتجویی آنان اشاره دارد. اگر روایت نظامالملک را بپذیریم که گفته است مزدکیان هر وقت بخواهند با زنان – اعم از زنان مجرد یا متأهل- رابطه جنسی برقرار میکنند،^[۷۳۶] آنگاه بیش از پیش به لذتجویی مزدکیان پی میبریم. البته باید اشاره کرد که در بین پیروان مزدک، بودند کسانی که به ریاضت، زهد و پرهیزگاری روی آورده بودند و از لذتجویی، خوشگذرانی و بیبند و باری خودداری میکردند.^[۷۳۷]

۳-۱۷- اعتقاد به وجود همیشگی پیامبران و عدم انقطاع وحی

در حالی که برخی منابع، انکار نبوت را به خرمدینان نسبت میدهد،^[۷۳۸] برخی دیگر آوردهاند که آنان به امامان و پیامبران اعتقاد دارند. بر اساس روایت این دست از منابع، خرّمدینان نه تنها به وجود پیامبران معتقدند، بلکه آنان را فرشته میدانند و در مسائل دینی خود به آنان رجوع میکنند. چیزی که در میان توجه ما را به خود جلب میکند، این است که از نظر خرمدینان نه تنها سلسله پیامبران به آخر نرسیده است، بلکه هیچگاه به آخر نخواهد رسید. از نظر آنان پیامبران همچنان میآیند و میروند و در هر دوره پیامبر جدیدی ظهور میکند.^[۷۳۹]
از بررسی منابع روشن میشود که چنین اندیشهای در میان مزدکیان نیز وجود داشته است. بنا به روایتی که بیرونی آن را نقل کرده است، مزدکیان بر این باور بودند که زمین هیچگاه از وجود پیامبران خالی نمیشود و آنان پشت سر هم ظهور میکنند.^[۷۴۰] اگر چه به نظر میرسد که این عقیده، یک عقیده مزدکی است که در بین خرمدینان ادامه یافته است، اما برخی از محققان وجود این عقیده در بین خرمدینان را متأثر از شیعیان میدانند.^[۷۴۱]

نتیجهگیری

به طور کلی میتوان گفت شورشهای دینی در ایران که انگیزه‌های مختلف مذهبی، سیاسی، اجتماعی و ملی داشت، با ابومسلم خراسانی شروع شد و پس از وی با شدت و حدت بیشتری ادامه یافت. مرگ ابومسلم که در اذهان بسیاری از مردم ایران همچون قهرمانی ملی جلوهگر شده بود، بهانه اصلی شورشیان بود و ایشان با بهرهبرداری از اعتقاد خالص مردم به وی، شمار زیادی از آنان را به جنبش خود جذب نمودند.
هر چند به نظر میرسد شعار خونخواهی ابومسلم محرک اصلی مردم برای پیوستن به این شورشها بوده است، اما باید اشاره داشت که فضای سیاسی جامعه؛ یعنی ظلم و ستمی که در جامعه فوران میکرد و ناامیدی مردم از چنین وضعیتی در گرایش مردم به این جنبشها تأثیر بهسزایی داشته است.
بررسی تاریخی این جنبشها نشان میدهد که رهبران آنها در مدت زمان کمی موفق میشدند افراد زیادی را زیر پرچم شورش خود جمع آوردند و با حمایت و پشتیبانی از این قوای نظامی بزرگ به اهداف مختلف خود دست یابند. شایان ذکر است که این جنبشها گاه از حیث نظامی چنان بااهمیت و گسترده می‌شدند که موجودیت خلافت اسلامی را به خطر می‌انداختند. به نظر میرسد مهمترین عاملی که رهبران این شورشها را در جلب افکار مردم و جذب آنان یاری کرده است، بهرهگیری از عقاید مختلف بوده است.
منابع عقاید مختلف و درهمریختهای را به این جنبشها نسبت میدهند. مشخص است که همه این عقاید نمیتوانسته عقاید ایشان باشد. اگر چه بسیاری از عقاید ایشان همان عقاید مرسوم در عصرشان بوده است و آنان در برخی موارد متأثر از محیط اجتماعی و اندیشه های غلات بودهاند، اما فهرست عقاید موجود در این جنبشها نشان میدهد که آنها به اندیشه ها و عقاید ایرانی توجه ویژهای داشتهاند و رهبران این شورشها در کنار اهداف سیاسی خود که شامل به دست آوردن قدرت و مبارزه با اعراب و مسلمانان بود، اهداف دیگری چون احیای مجدد اندیشه های ایرانی را در سر میپروراندند.
در واقع وجود اندیشههایی در بین آنها که شباهت قابل توجهی به اندیشه های ایرانی دارند، ما را متقاعد میسازد که اینان متأثر از اندیشه های ایرانی بودهاند و ریشه و خاستگاه عقاید ایشان را باید در ایران پیش از اسلام جست. توجه به این واقعیت که پیروان بسیاری از عقاید ایران باستان همچون زردشتیان، مانویان و مزدکیان حتی سالها پس از ورود اسلام به ایران در جامعه ایران حضور داشتهاند و احتمالا همین حضور در انتقال اندیشه های آنان به هواداران این جنبشها بیتأثیر نبوده است، ما را مطمئن میسازد که برخی از اندیشه های موجود در بین این جنبشها خاستگاهی ایرانی دارند.
با مطالعه و بررسی آراء و عقاید جنبشهای دینی دو قرن اول هجری در ایران، تا حدودی روشن میشود جنبشهایی چون سیاهجامگان، راوندیه، سفیدجامگان و خرمدینان بیش از سایر جنبشها تحت تأثیر اندیشه های ایران پیش از اسلام قرار داشتند. مطالعات انجام شده نشان میدهند که میزان تأثیرگیری آنها از اندیشه های ایرانی بالاست، به گونهای که برخی از این جنبشها غالب اندیشههایشان را از ادیان ایرانی وام گرفتهاند.
شایان ذکر است که هر چند رهبران این جنبشها با اسلام و عقاید اسلامی چون نماز، روزه، جهاد و غسل مخالف بودهاند، اما چون در محیطی اسلامی شکل گرفتند، از تأثیر عقاید اسلامی به دور نبودهاند و عقاید اسلامی خواه و ناخواه وارد چهارچوب عقاید مسلک ایشان شده است. خواندن نماز و قرآن در بین سیاهجامگان؛ ساخت مساجد در محل سکونت سفیدجامگان و وجود اسامی پیامبران و امامان و استناد به برخی از آیات قرآن در بین عقاید اکثر این جنبشها، تا حدی این موضوع را ثابت میکند.
با بررسی اندیشه های ایرانی موجود در این جنبشها مشخص شد که عقایدی چون ازدواج با محارم و اشتراک در ناموس که انعکاسی از باورهای زردشتی و مزدکی است، در عقاید سیاهجامگان به چشم میخورد. علاوه بر این، ارتباط بین سیاهجامگان و خرمدینان- که دنباله مزدکیان پیش از اسلام بودند- به پیوند بین ایشان و مزدکیان اشاره دارد.
باورهای ایرانی در بین راوندیان نیز وجود دارد. آنان ازدواج با محارم را جایز میدانستند و در این مورد از دین زردشتی متأثر بودند. علاوه بر این، فوقالعاده مهماننواز بودند و در این مورد از مزدکیان تقلید میکردند. مهمترین اندیشه راوندیان عقیده به الوهیت خلفا بوده است. با بررسیهایی انجام شده در طی این پژوهش و شواهدی که ذکر گردید، به این نتیجه رسیدیم که اعتقاد به الوهیت پادشاهان با شدت و ضعف در ادوار مختلف تاریخ ایران مرسوم بود و راوندیه نیز از آنجا که ایرانی بودند از این اندیشه ایرانی تأثیر پذیرفته اند.
گویا سفیدجامگان، درصدد بازگرداندن پادشاهی سابق ایرانیان بودهاند. چرا که در بسیاری از اعمال و اعتقادات آنان، نشانههایی از بازگشت به اندیشه های ایرانی در مورد پادشاه به چشم میخورد. برای نمونه مقنع مانند پادشاهان ایرانی، و به طور کلی پادشاهان هندوایرانی، مدعی بود صورتش نورانی است و طبیعتی آتشین دارد، به همین دلیل نقاب میزد و با آتش خودسوزی نمود. علاوه بر این، پیروان خود را مقید میکرد تا در برابرش سجده کنند، هنگام دیدنش روزه بگیرند، و با واسطه غلامی به نام حاجب با وی در ارتباط باشند.
نکته دیگری که در مورد مقنع شایان ذکر است، این است که وی بسیاری از خصوصیات خدای مهر را به خود نسبت داده است. درخشش صورت، یاریدهنده در جنگ، شکستناپذیری و عروج به آسمان از جمله این موارد است. به علاوه، وی مانند رهروان دین مهری، به صورت خود نقاب میزد و خود را موظف میدانست تا در مورد علومی که از آنها باخبر بود، سخنی نگوید. در کنار این اقدامات، با توجه به شباهت بین مهرابه و بارگاه مقنع گویا وی در ساخت بارگاه خود از مهرابهها الهام گرفته است.
آخرین جنبش؛ یعنی خرمدینان ترکیبی از عقاید مختلف ایرانی است. اگر چه خرمدینان ادامه مزدکیان پیش از اسلام بودهاند و باید عقاید ایشان را ادامه میدادند، اما واقعیت این است که فهرست عقاید موجود در بین خرمدینان در ادوار مختلف تاریخی نشان میدهد که تعالیم ایشان در برخی موارد دقیقاً با تعالیم مزدکیان مطابق نیست و ایشان به مرور زمان اندیشه های زردشتی، مانوی، اسلامی و غلات شیعه را نیز به خود جذب کردهاند.
در واقع میتوان گفت که مجموعه اعتقادات خرّمدینان ترکیبی از عقاید مهری، مزدکی، مانوی و زردشتی در پیش از اسلام و فرقی چون باطنیه، اسماعیلیّه، شیعه و غلات در دوران اسلامی بوده است.
عقاید مربوط به دین میترائی، زردشتی، مزدکی و مانوی به وفور در بین اعتقادات خرمدینان به چشم میخورد. گرایش به جنگ و خونریزی و گاوکشی در بین خرمدینان تحت تأثیر اندیشه های دین میترائی بوده است و اعتقاد به ثنویت، طهارت و پاکی، ازدواج با محارم، گرزمان، تکهمسری و تحریم طلاق، نشانه تأثیرپذیری آنان از دین زردشتی است.
علاوه بر این، عقایدی شبیه به عقاید مانویان در بین اعتقادات آنان وجود دارد. آزار نرساندن به حیوانات و گیاهان، تناسخ ارواح و سرنوشت روان پس از مرگ از جمله این عقاید به شمار میرود. از آنجا که خرمدینان همان مزدکیان پیش از اسلام بودهاند، بسیاری از عقاید ایشان را حفظ کردهاند. از جمله این عقاید میتوان به این موارد اشاره کرد: اشتراک در مال و ناموس، آزار نرساندن به مردم، محبت و مهماننوازی، لذتجویی و اعتقاد به وجود همیشگی پیامبران.
سرانجام از بررسی عقاید ایرانی انعکاس یافته در این جنبشها نشان داده میشود که از بین ادیان ایرانی به ترتیب ادیان مزدکی، زردشتی و مانوی بیشترین تأثیر را بر عقاید این جنبشها داشتهاند و عقاید این جنبشها در بیشتر موارد با اندیشه های موجود در ادیان مزبور شباهت دارند. به طور کلی میتوان گفت که سه عقیده ازدواج با محارم، مهماننوازی و اشتراک در مال و ناموس از شایعترین عقاید ایرانی انعکاس یافته در این جنبشها به شمار میروند.

فهرست منابع

قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
اوستا: کهنترین سرودها و متنهای ایرانی، ترجمه جلیل دوستخواه، تهران، مروارید، ۱۳۸۷٫
آتابای، بدری، نگاهی به گوشههایی از تاریخ ایران، تهران، دنیای کتاب، ۱۳۷۷٫
آذرگشسب، موبد اردشیر، مراسم مذهبی و آداب زردشتیان، تهران، فروهر، ۱۳۷۲٫
آذرنوش، آذرتاش، چالش میان فارسی و عربی در سدههای نخست، تهران، نشر نی، ۱۳۸۵٫
آموزگار، ژاله، «سخنی کوتاه در مورد اوستا و مطالب آن»، زبان، فرهنگ، اسطوره (مجموعه مقالات)، تهران، معین، ۱۳۸۶٫
_______ و احمد تفضلی، اسطوره زندگی زردشت، تهران، چشمه، ۱۳۷۵٫
ابناثیر، علیبنمحمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۹۷۹م.
_______، اللباب فی تهذیب الأنساب، قاهره، مکتبه القدسی، ۱۳۵۷ ق.
ابناسفندیار، محمدبنحسن، تاریخ طبرستان، تصحیح عباس اقبال، به اهتمام محمد رمضانی، بیجا، کلاله خاور، ۱۳۶۶.
ابنبلخی، فارسنامه، توضیح منصور رستگار رضایی، شیراز، بنیاد فارسشناسی، ۱۳۷۴٫
ابنجوزی، عبدالرحمنبنعلی، تلبیس ابلیس، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۳۶۸٫
_______، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۹۹۳م.
ابنحزم، علیبنمحمد، الفصل فی الملل و الأهواء و النحل، القاهره: احمد ناجی الجمالی و دیگران، ۱۳۱۷-‎۱۳۲۰ق.
ابنحوقل، محمدبنحوقل، صوره الارض، بیروت، دار المکتبهالحیاه، بیتا.
ابنخلدون، عبدالرحمنبنمحمد، کتاب العبر و دیوان المبتدا و الخبر فی أیام العرب و العجم و من عاصرهم، بیروت، دار الکتب اللبنانی، ۱۹۵۷م.
ابنخلکان، احمدبنمحمد، وفیاتالأعیان و أنباء أبناءالزمان، بیروت، دارصادر، تصحیح احسان عباس، ۱۹۷۰م.
ابنداعی رازی، سید مرتضی، تبصره العوام، تهران، بینا، بیتا.
ابنرسته، احمدبنعمر، أعلاق النفسیه، لیدن، انتشارات بریل، ۱۸۹۱م.
ابنطقطقی، محمدبنعلی، ‏الفخری فیالآداب السلطانیه و الدول الاسلامیه، تصحیح کتبی و محمود توفیق، بیجا، دار إحیاءالکتبالعربیه، بیتا.
ابنعبری، غریغوریوسبنهارون، تاریخ مختصرالدول، بیروت، مطبعه الکاتولیکیه، بیتا.
ابنعماد، عبدالحیبناحمد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت، دار الإحیاء التراث العربی، بیتا.
ابنفوطی شیبانی، عبدالرزاقبناحمد، مجمع الآداب فی معجم الألقاب، تحقیق محمد کاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۴۱۵ق/ ۱۳۷۴ش.
ابنقتیبه، عبداللهبنمسلم، المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، بیجا، مطبعه دار الکتب، ۱۹۶۰م.
ابنکثیر، اسماعیلبنعمر، البدایه و النهایه، بیروت، مکتبه المعارف، ۱۹۶۶م.
ابنمسکویه، احمدبنعلی، تجارب الأمم، تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران، دار سروشالطباعه والنشر، ۱۳۷۶٫
ابنندیم، محمدبناسحاق، الفهرست، بیروت، دارالمعرفه للطباعه و النشر، ۱۹۸۷م.
اصفهانی، علیبنمحمد، مقاتل الطالبین، تحقیق سید احمد صقر، قاهره، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۶۸ه/ ۱۹۴۹م.
ابوالمعالی، محمدبنعبیدالله، بیان الأدیان، به تصحیح محمدتقی دانشپژوه و همکاری قدرتالله پیشنماز زاده، مجموعه انتشارات ادبی و تاریخی، ۱۳۷۶٫

( قریش ) : « وَ آمَنَهُم مِن خَوفٍ » و۲۵۶ سوره ( البقره ) می باشد : « لا إکراهَ فی الدّینِ قَد
تَبَیّنَ الرُّشدُ مِنَ الغَیِّ » .
۲۳- صادحات علی أرائک فی الأیک یصلن الغدوّ بالآصال ( همان ، ص۴۵۲ )
پرنده های آوازه خوانی که بر اریکه های ( تخت ) بیشه زار سپیده دمان را به غروبها می رسانند .
در نوشتن تعابیر « علی أرائک » و « یصلن الغدوّ بالآصال » شاعر بـه آیات ۳۵ سـوره
(المطففین ) : « عَلی الأرائِکِ یَنظُرُونَ » و ۳۶ سوره ( النور) نظـر دارد : « یُسَبِّحُ لَـهُ فیها
بِالغُدُوِّ وَ الآصالِ » .
۲۴- هیهات ما نکصوا علی أعقابهم حتی انجلت عنهم وهم شهداءُ (همان، ص۳۱۲)
نه ، هرگز آنها روی نگرداندند ( و پا به فرار نگذاشتند ) تا اینکه قلبهایشان شکافته شد درحالی که از جمله
شهیدانند .
عبارت « ما نکصوا علی أعقابهم » در تأثیر از آیات ۴۸ سوره ( الأنفال ) : « فَلَمّا تَرآئَتِ
الفئَتانِ نَکَصَ علی عَقَبَیهِ » و ۶۶ سوره ( المؤمنون ) نوشته شده است : « فَکُنتُم عَلی
أعقابِکُم تَنکِصُونَ » .
۲۵- فهنیئا لک النعیم مقیما أنت فیه جارُ العزیز الحمیدِ ( همان ، ص ۴۷۲)
پس بهشت مبارکت باشد در حالی که مقیم آن شده ای ، تو در آن همسایه خداوند ارجمند و ستوده ای.
شاعر در نوشتن « النعیم مقیما » متأثر از آیه ۲۱ سوره ( التوبه ) بوده است : « وَ جَنّاتٍ لَّهم
فیها نَعیمُ مُّقیمُ » .
۲۶- دعت الرجال ولم تکد حتی مشَت هِمم إلی الهیجاء کالأطواد (همان، ص۴۴۴)
عشق وطن آن مردان را فرا خواند و باز نایستاد تا همتهایی همچون کوه روانه میدان نبرد شدند .
ابراهیم در به کار به بردن تعبیر « همم إلی الهیجاء کالأطواد » متأثـر از آیه ۶۳ سـوره
( الشّعراء ) می باشد : « فَکانَ کُلُّ فِرقٍ کالطَّودِ العَظِیمِ » .
۲۷- إذا کان فی دنیا الهوی مثلما أری فأیُّ عجیب فی هوی العُمی والصُمِّ (هـمان، ص۳۹۲)
اگر عشق در دنیا مانند چیزی است که من دیده ام پس عشق انسان نابینا و کر چه تعجبی دارد ؟
کلمات « العُمـی و الصُـمّ » در تأثیـر از آیات ۱۸ : « صُـمٌّ بُـکمٌ عُمیٌ فَهُم لا یَرجِعُــونَ » و
۱۷۱ سوره ( البقره ) نوشته شده است : « صُمٌّ بُکمٌ عُمیٌ فَهُم لا یَعقِلونَ » .
۲۸- جبروته فوق الذین یغرّهم جبروتُهم فی بَرِّهم و الأبحرِ (همان، ص۲۸۵)
عظمت وقدرت او برتر از قدرت کسانی است که در دریا و خشکی شیفته و مفتون قدرت خود شده اند .
شاعر در به کارگیری تعبیر « جبروته فوق الذین یغرّهم جبروتهم » متأثر از آیه ۱۵ سوره
( ابراهیم ) است : « وَ استَفتَحُوا وَ خابَ کُلُّ جَبَّارٍ عَنید » .
۲۹- رابط الجأش و النهی ثابت القلب و القدم ( همان ، ص۲۷۱ )
آرام و دلیر ، ثابت قدم با قلبی استوار است .
تعبیر « ثابت القلب و القدم » در تأثیـر از آیات ۸ سـوره ( آل عمـران ) : « رَبَّنـا لا تُـزِغ
قُلُوبَنا بَعدَ إذ هَدَیتَنَا » و ۲۵۰ سوره ( البقـره ) : « وَ ثبِّت أقدامَنـا وَ انصُرنـا علـی القـومِ
الکافِرینَ » نوشتـه شـده است .
۳۰- مادت الأ رضُ ثم شبّت و ألقت ما علی ظهرها من الأثقال ( همان ، ص۴۵۰)
زمین جنبید و به لرزه در آمد و بار سنگینش را بر پشتش رها کرد .
در بیت ذکر شده طوقان نظر به آیه ۲ سوره ( الزلزله ) دارد : « وَ أخرَجَـتِ الأرضُ أثقالَها » .
۳۱- فکم من ید بیضاءَ للعرب عندهم و مَن لک بالحرّ الذی یحفظ الیدا (همان، ص۴۶۰)
چه بسیار ، دست سفیدی که برای اعراب وجود دارد ، ولی کدام انسان آزاده از این دست نگهداری می کند .

تعبیر « ید بیضاء » در تأثیـر از آیـه ۲۲ سـوره ( طه ) نوشته شده است : « وَ اضمُم یَدَکَ إلی
جَناحِکَ تَخرُج بَیضآءَ مِن غَیرِ سوءٍ » .
۳۲- وسعیدٌ مَن نال مثل (سعیدٍ) بعد دار الفناء دار الخلود (همان ، ص۴۷۲)
و خوشبخت کسی است مانند « سعید کرمی » که بعد از سرای فانی به سرای جاودانگـی دست یافتـه است .
شاعر در نوشتن « دار الخلود » متأثر از آیه ۸ سوره ( البینه ) می باشد : « جَنّاتُ عَدنٍ تَجرِی
مِن تَحتِها الأنهارُ خالِدینَ فیهآ أبدا » .
۳۳- هل جئتَ منهم أناساً عیشهم رغدٌ أم هل نزلتَ بقطر غیر منکوب ( هـمان ، ص ۴۷۶ )
آیا از آنها مردمی خوشگذرانتر که زنگیشان در رفاه باشد دیده ای یا به سرزمینی که هیچ مصیبتی بـه خود
ندیده است وارد شده ای .
تعبیر « عیشهم رغد » در تأثیر آز آیه ۱۱۲ سوره ( النحل ) نوشته شده است : « رزقُهـا رَغَداً
مِن کُلِّ مَکانٍ » .
۳۴- نَشأت أمناً و ظلاً و هدیً کهدی النجمِ لفلک مقبل ( همان ، ص۴۸۰)
امنیت و سایه و هدایت را آفرید ، همچون هدایت یک ستاره در کهکشانی انبوه .

۳۵.۳۱

۵۰۰۴.۱۱

۷۵-۱۰۰

S_1-f

۶۴.۶۹

۴۹.۹۳

۹۱۶۷.۹۴

۷۰۷۶.۷۴

۵۰-۷۵

S_2-f

۳.۴۴

۴۸۶.۸۳

۵۰-۷۵

S_2-n

۸.۷۲

۱۲۳۶.۲

۵۰-۷۵

S_2-s

۲.۶۰

۳۶۸.۱۷

۵۰-۷۵

S_2-sf

۱۰۰

۱۴۱۷۲

۴-۲-۳-۳ مقایسه روش های استوری، ریشه دوم و کالوگیرو در تعیین تناسب اراضی برای کشت یونجه در دشت ایذه

اراضی مورد مطالعه از نظر درجه تناسب کیفی اراضی به روش استوری، برای کشت یونجه در زیر کلاس های S_3-f، S_3-s، N_1-f، N_1-n و N_2-sf قرار دارند. در زیر کلاس S_3-f مهم ترین عامل محدود کننده درصد آهک می باشد. در زیر کلاس S_3-s مهم ترین عامل محدود کننده عمق خاک می باشد. در زیر کلاس N_1-f مهم ترین عامل محدود کننده درصد آهک می باشد. در زیر کلاس N_1-n مهم ترین عامل محدود کننده ESP می باشد. در زیر کلاس N_2-sf مهم ترین عوامل محدود کننده به ترتیب عمق خاک، درصد آهک می باشد.
اراضی مورد مطالعه از نظر درجه تناسب کیفی اراضی به روش ریشه دوم، برای یونجه در زیر کلاس های S_2-f، S_3-f، S_3-s، N_1-f، N_1-n و N_2-sf قرار دارند. در زیر کلاس S_2-f مهم ترین عامل محدود کننده درصد آهک می باشد. در زیر کلاس S_3-f مهم ترین عامل محدود کننده درصد آهک می باشد. در زیر کلاس S_3-s مهم ترین عامل محدود کننده عمق خاک می باشد. در زیر کلاس N_1-f مهم ترین عامل محدود کننده درصد آهک می باشد. در زیر کلاس N_1-n مهم ترین عامل محدود کننده ESP می باشد. در زیر کلاس N_2-sf مهم ترین عوامل محدود کننده به ترتیب عمق خاک، درصد آهک می باشد.
اراضی مورد مطالعه از نظر درجه تناسب کیفی اراضی به روش کالوگیرو، برای کشت یونجه در زیر کلاس های S_1-f، S_2-f، S_2-n، S_{2-s و} S_2-sf قرار دارند. در زیر کلاس S_1-f مهم ترین عامل محدود کننده درصد آهک می باشد. در زیر کلاس S_2-f مهم ترین عامل محدود کننده درصد آهک می باشد. در زیر کلاس S_2-n مهم ترین عامل محدود کننده ESP می باشد. در زیر کلاس S_2-s مهم ترین عامل محدود کننده عمق خاک می باشد. در زیر کلاس S_2-sf مهم ترین عوامل محدود کننده به ترتیب عمق خاک، درصد آهک می باشد.
نتایج بدست آمده شاخص سرزمین به تفکیک سری های خاک در منطقه مورد مطالعه نشان داد که دامنه تغییرات درجه تناسب سرزمین برای محصول یونجه آبی در دشت ایذه به روش استوری از ۵ تا ۵۰ معادل با کلاس نامناسب همیشگی (N₂) تا تناسب کم (S₃) می باشد(شکل۴-۸). دامنه تغییرات مزبور در روش ریشه دوم از ۹ تا ۶۲ به عبارتی از کلاس نامناسب همیشگی (N₂) تا نسبتا مناسب (S₂) متغیر می باشد(شکل۴-۹). و در روش کالوگیرو دامنه تغییرات شاخص سرزمی از ۵۱ تا ۸۱ یعنی از کلاس نسبتا مناسب (S₂) تا کلاس مناسب (S₁) گزارش می شود(شکل۴-۱۰).
نتایج درجه تناسب سرزمین در هر سه روش استوری ، ریشه دوم و کالوگیرو در جداول شماره ۴-۱۱، ۴-۱۲، ۴-۱۳ و ۴-۱۴ ارائه شده است. بر این اساس در روش استوری ۵۸/۷۰ درصد و در روش ریشه دوم ۵۲/۷۴ درصد برای کشت یونجه آبی در دشت ایذه دارای تناسب کم است. کلاس تناسب S₁ فقط در متد کالوگیرو طبقه بندی شده و ۳۱/۳۵ درصد از اراضی دشت مذکور در این کلاس قرار دارند. در روش ریشه دوم ۵۵/۱۰ درصد و در روش کالوگیرو ۶۹/۶۴ درصد از اراضی دشت ایذه را در کلاس تناسب نسبتا مناسب قرار می دهند. روش استوری و روش ریشه دوم به ترتیب ۸۲/۲۶ و ۳۴/۱۲ درصد از اراضی را نامناسب کنونی و هر دو روش ۶/۲ درصد از کل اراضی دشت ایذه را نامناسب همیشگی تشخیص داداند.
در ارزیابی پارامتریک دشت ایذه برای زراعت یونجه محدودیت عمده ناشی از فاکتور درصد آهک، CEC و OC بوده است و با توجه به تحقیقات میدانی و بازدیدهای صحرایی از مزارع یونجه می توان نتیجه گرفت که جداول سایز و کالوگیرو اثر محدودیت این سه فاکتور را برای مناطق جنوبی ایران بیش از اندازه اعمال می کنند و برای رفع چنین مشکلی این جداول باید کالیبره گردند (ملکیان و جعفرزاده ۱۳۸۸،سرمدیان و همکاران ۱۳۸۲،محنت کش ۱۳۷۸، دادگر و همکاران ۱۳۸۸). دشت ایذه از لحاظ کشت یونجه مساعد است ولی به دلیل اینکه این گیاه یک گیاه چند ساله می باشد و نیاز آبی بالایی دارد پیش بینی می شود مردم تمایل چندانی به کشت آن نداشته باشند و گیاهان زراعی با نیاز آبی کم کشت کنند.این تحقیق نشان داد سری خاک پرچستان و خنگ اژدر که در شمال دشت ایذه و در دامنه کوه قرار دارند به دلیل محدودیت عمق خاک سطح کلاس تناسب اراضی پایینی در هر سه روش خود گرفته اند. پروفیل شماره ۱۲ در شمال غربی دشت ایذه در اثر محدودیت درصد سدیم تبادلی PSE در تمامی سه روش پارامتریک کلاس تناسب اراضی پایینی به واحد مربوطه اختصاص داده اند و آن واحد اراضی را در تحت کلاس n جای داده اند. پارامتر اقلیمی محاسبه شده در هر سه روش استوری ، ریشه دوم و کالوگیرو در کلاس تناسب مناسب S₁ برای دشت ایذه طبقه بندی شده است.
۴-۲-۴ پنبه
۴-۲-۴-۱ تعیین و محاسبه شاخص و درجه اقلیمی پنبه

• میانگین دما در چرخه رشد: ℃۲۹

شاخص محاسبه شده میانگین دما در چرخه رشد ۱۰۰

اهداف کلان

P

P

PP

استراتژی‌ها^[۵۹]

P

P

PP

اقدامات

P

P

P

PP

فعالیت‌ها

در محور عمودی ماتریس سلسله مراتب پیشرفت پروژه از فعالیت تا چشم‌انداز نشان داده شده است. هر یک از این مراتب یک سطح راهبردی۱نامیده می‌شود. در صورتی که هر سطح به گونه‌ای مطلوب تکمیل شود، نتیجه منطقی آن حصول سطح راهبردی بالاتر خواهد بود. به عبارتی انجام فعالیت‌ها منجر به تکمیل اقدامات و در پی آن حصول اهداف استراتژیک می‌باشد که نتیجه آن دستیابی به اهداف کلی و در نهایت تحقق چشم‌انداز خواهد بود. تنها نکته حائز اهمیت این است که هرچه سطح راهبردی بالاتر باشد میزان اثر محیط خارج از پروژه بر آن بیش‌تر خواهد بود. باید توجه داشت که فرایند برنامه‌ریزی، فرآیندی از بالا به پائین و فرایند اجرا عکس آن می‌باشد. به عبارتی در برنامه‌ریزی ابتدا چشم‌انداز پروژه تعیین شده و در ادامه اهداف کلان در راستای آن تدوین می‌گردند. به همین شکل سایر سطوح راهبردی تا فعالیت‌ها و هر یک بر اساس سطح بالاتر خود برنامه‌ریزی خواهند شد. اما در فرایند اجرا ابتدا فعالیت‌ها عملیاتی شده و در ادامه این روند اقدامات،‌ اهداف استراتژیک، اهداف کلان و در نهایت چشم‌انداز محقق می‌گردد. در فاز مطالعات مبنا، تدوین سطوح راهبردی از چشم‌انداز تا اقدامات انجام‌گرفته و در این فاز می‌باید در راستای هر یک از اقدامات، فعالیت‌های لازم مشخص‌گردد. در محور افقی ماتریس نیز ابعادی از هر سطح که در فرایند برنامه‌ریزی می‌باید مورد توجه قرار گیرند ذکر شده است که عبارتند از:
برنامه‌ریز: گروهی که وظیفه تدوین هر یک از سطوح راهبردی را بر عهده دارد. این وظیفه در کلیه سطوح به کمیته راهبردی پیل سوختی محول شده است.
متولی (مجری / هماهنگ‌کننده/ناظر): به منظور اجرای صحیح فعالیت‌ها و پیگیری تحقق کلیه سطوح راهبردی, در هر سطح متولیانی مشخص می‌گردند. در سطح فعالیت، وظیفه متولی اجرای آن و در سطوح بالاتر، متولی دو وظیفه ایجاد هماهنگی و نظارت در سطوح زیرمجموعه را عهده‌دار می‌باشد. شکل (۲-۷) را در نظر بگیرید. در صورتی که اقدام X شامل سه فعالیت _۱x, _۲x و _۳x باشد، لازم است برای این فعالیت‌ها مجریانی تعیین گردد- هر مجری می‌تواند چندین فعالیت را پوشش دهد. از آنجایی که ممکن است به علت عدم اتخاذ رویکردهای هم‌افزا توسط مجریانِ فعالیت‌ها، علی‌رغم انجام آنها تحقق اقدامات به نحو مطلوبی صورت نگیرد، وظیفه ایجاد هماهنگی‌های لازم بین مجریان جهت تحقق صحیح اقدامات بر عهده متولی اقدام خواهد بود. همچنین انتقال نقطه‌نظرات مجریان به سطوح تصمیم‌گیری بالاتر و بالعکس در همین راستا خواهد بود. همچنین‌ متولی اقدام موظف است بر نحوه صرف هزینه‌ها و اجرای صحیح فعالیت‌ها نظارت داشته باشد.

این وظیفه علاوه بر متولی اقدامات, برای متولیان سطوح راهبردی بالاتر نیز وجود دارد. به این ترتیب ستون دوم ماتریس نیز تفسیر می‌گردد. متولی چشم‌انداز کمیته راهبری پیل سوختی می‌باشد.
نکته خاصی که باید در تعیین متولیان مورد توجه قرارگیرد این است که برخی از سطوح راهبردی با بیش از یک سطح بالادست ارتباط دارند. به طور مثال هر یک از اهداف استراتژیک، زیرمجموعه‌ تمامی اهداف کلان می‌باشند (شکل۲-۸). در این شرایط اگر متولیان متفاوتی برای اهداف کلان در نظر گرفته شود، هر یک از اهداف استراتژیک توسط چند متولی بالادست مورد هماهنگی و نظارت قرار خواهدگرفت که این امر می‌تواند موجبات تداخل کاری را فراهم سازد. برای رفع این مشکل می‌توان تولی کلیه اهداف کلان را به بخش واحدی واگذار نمود و یا با تعیین ابعاد مختلف هر استراتژی در راستای اهداف بالادست، دقیقا مشخص نمود متولی هر هدف کلان بر چه ابعادی از اهداف استراتژیک پایین‌دست نظارت و کنترل دارد.
تخصیص منابع: از آنجایی که سطح فعالیت‌ها تنها سطحی است که در آن به شکل عملیاتی امور اجرایی انجام می‌پذیرد، تخصیص منابع نیز به طور قابل ملاحظه‌ در این سطح قابل بررسی می‌باشد. منابع مورد نیاز برای هر اقدام شامل مجموع منابع لازم برای فعالیت‌‌های آن می‌باشد که به مجریان آنها اختصاص می‌یابد. با این وجود منابع خاص مورد نیاز برای انجام امور هماهنگی و نظارت در سطوح بالاتر از فعالیت نیز اختصاص می‌یابد.
شاخص‌گذاری: شاخص‌ را می‌توان استانداردی تعریف کرد که دستیابی به آن نشان‌دهنده نیل به هدف باشد. جزئیات شاخص تعیین می‌کند که در زمان‌های مختلف چگونه می‌توان میزان حصول هدف را اندازه‌گیری نمود. در هر یک از سطوح راهبردی لازم است شاخص‌های پیشرفت و نحوه اندازه‌گیری آنها تعیین شده و در برنامه عملیاتی ذکر شود. متولیان در هر یک از سطوح موظفند بر اساس شاخص‌های تعیین‌شده بر پیشرفت سطوح زیرمجموعه نظارت نمایند.
۲-۶ بخش پنجم: گام‌ها و ابزارهای مورد استفاده در فرایند برنامه‌ریزی عملیاتی
بخش‌های دیگری از فرایند برنامه‌ریزی که در چهارچوبِ منتخب تحت عنوان فرایند اجرایی^[۶۰] مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد شامل اموری از قبیل تخصیص منابع، شاخص‌گذاری و … می‌باشد که می‌باید ابزارهای مناسبی جهت انجام آن‌ها به‌کارگرفته شود. این فصل به دنبال دستیابی به مدلی تفصیلی است که علاوه بر دخیل کردن محیط حاکم در فرایند، ابزارهای مناسب در راستای تکمیل فرایند را در اختیار تیم برنامه‌ریزی عملیاتی قراردهد. در شکل (۲-۹) گام‌های این مدل در سطح اقدامات نشان داده شده است. در ادامه به معرفی تک‌تک گام‌ها و نیز ابزارهای هر گام پرداخته می‌شود.
جنسن ^[۶۱] برنامه ریزی را « نقشه راه »^[۶۲] توصیف کرده است که نشان می دهد سازمان قصد حرکت به کجا را دارد و چگونه باید به آنجا برسد. از طریق برنامه ریزی، افراد درباره آن دسته از شرایط اجتماعی، فیزیکی و اقتصادی که باید مورد توجه قرار گیرند مطالب فراوانی را می آموزند و به آنها کمک می شود که آرمان ها و اهداف خود را بطور صحیح تعریف نمایند(۴۹).
در این رابطه، از نظر کمیسیون ورزش استرالیا، تصمیم گیری در محیط های دارای دانش و اطلاعات محدود و جایی که واقعیات و ارزش ها قابل تردید هستند، به درستی انجام نمی گیرد و این موضوع باعث ایجاد مشکلاتی برای آنها خواهد شد(۱۱).
بنابراین، بدون برنامه ریزی مناسب، مدیریت سازمان فقط به مسائل آنی می پردازد و از توجه به نیازهای آینده ناتوان می شود. در نتیجه، تمایل به انجام فعالیت های اتفاقی و بالبداهه افزایش می یابد، هرگز به نظر نمی رسد که زمان کافی برای پیش بینی مشکلات آینده وجود دارد، و شرایطی ایجاد نمی شود که بطور مؤثر به آینده پرداخته شود. از اینرو، برای غلبه بر محدودیت ها، برنامه ریزی ضرورت دارد؛ و ناتوانی در برنامه ریزی به معنی برنامه ریزی برای شکست خواهد بود(۱۱).
۲-۷-۱ موانع و مشکلات برنامه ریزی
از نظر رضائیان(۱۳۸۴) در سازمان های مختلف بنا به شرایط موجود، محدودیت های گوناگونی در خصوص برنامه ریزی وجود دارد. کمبود هزینه و زمان، کوچک بودن سازمان، تکیه به حدس و گمان و نه اطلاعات قطعی، از این جمله اند(۱۱).
رضائیان همچنین اذعان کرده است مشکلات دیگری نیز تحت عنوان دام های مهم در مسیر برنامه ریزی موفق وجود دارد که عبارتند از تفویض کردن برنامه ریزی توسط مدیریت عالی به دیگران؛ درگیر شدن مدیریت عالی در مسائل جاری؛ کوتاهی در امر تدوین و تعریف اهداف؛ کوتاهی در درگیر ساختن مدیران اجرایی در فرایند برنامه ریزی؛ استفاده نکردن از برنامه ها به مثابه معیار واقعی ارزیابی عملکرد مدیران؛ کوتاهی در امر ایجاد و تقویت جوّ موافق و حامی برنامه ریزی؛ مجزا پنداشتن فرایند برنامه ریزی جامع؛ فقدان بازنگری و ارزیابی برنامه های بلندمدت رؤسای بخش ها و واحدها توسط مدیریت عالی؛ استفاده از طرح ها و برنامه های انعطاف ناپذیر و پیچیده ای که مانع نوآوری می شوند و همچنین تمایل مدیریت عالی به اخذ تصمیم بر مبنای احساسات و بینش خود(۱۱).
از نظرسجادی خطا در برنامه ریزی، قصور در اجرای برنامه، عدم مقبولیت برنامه و ترس از تغییر نیز از موانع عمده برنامه ریزی می باشند(۱۱).
علاوه بر این، مشکلات پیش بینی نشده ای نیز همواره می تواند در فرایند برنامه ریزی یک سازمان به وجود آید که در مجموع باید تلاش شود از میزان و شدت آنها کاسته شود تا سازمان بتواند به اهداف خود دست یابد(۱۱).
۲-۷-۲ انواع برنامه ریزی
از نظر رضائیان برنامه ها برای مقاصد متنوعی تنظیم می شوند و فراخور هر وضعیت به گونه متناسب با آن شکل می گیرند(۱۱).
در یک تقسیم بندی، انواع برنامه ریزی به شرح زیر عنوان شده است:
الف- برنامه ریزی راهبردی( استراتژیک )
برنامه ریزی استراتژیک نوعی برنامه ریزی است که از طریق دوراندیشی و در جریان فراگروهی نظام یافته انجام می گیرد(۱۱).
ب- برنامه ریزی عملیاتی
شامل پیش بینی عملیات برای نیل به اهداف معین با توجه به امکانات و محدودیت ها و خطوط کلی ترسیم شده در برنامه ریزی استراتژیک است.
پ- برنامه ریزی تخصصی
گاهی با توجه به ماهیت تخصصی برخی از وظایف مدیریت، برای اجرای آنها برنامه ریزی می شود.

f(Net_j)
y_j
X₁
X₂
X_d
∑
Node j
b=1
w_j1
w_j2
w_jd
w_j0
شکل ۲- ۳: ساختار یک نرون (گره) [۲۰]
برای آموزش (تعیین وزن‌ها و بایاس‌ها) شبکه عصبی FNN دو راه وجود دارد: روش‌های کلاسیک مانند الگوریتم انتشار به عقب (^[۸]BP) و روش‌های بهینه‌سازی هوشمند مانند الگوریتم ژنتیک و الگوریتم بهینه‌سازی ازدحام ذرات^[۹] PSO.

روش BP بر پایه گرادیان نزولی در فضای خطا است که دارای قابلیت جستجوی محلی می‌باشد. اصلاح وزن‌های شبکه عصبی به گونه‌ای صورت می‌گیرد که در هر دور خطای میان خروجی مطلوب و خروجی شبکه عصبی کاهش یابد. این خطا به صورت زیر تعریف می‌شود:
(۲-۲)
به این صورت خطا برای مجموع n نمونه آموزشی محاسبه می‌گردد.  خروجی مطلوب و  خروجی شبکه عصبی می‌باشد. قدرت الگوریتم BP در قابلیت محاسبه خطای موثر برای هر واحد مخفی است. نهایتاً هر یک از وزن‌ها در دور m+1 به صورت زیر تغییر می‌کند:
(۲-۳)
(۲-۴)
در رابطه (۲-۴)  نرخ یادگیری و  اختلاف میان خروجی مطلوب و خروجی شبکه عصبی است. در روش‌های مبتنی بر گرادیان نزولی مانند BP ممکن است همگرا شدن به یک مقدار مینیمم زمان زیادی لازم داشته باشد. همچنین در این روش‌ها اگر در سطح خطا چندین مینیمم محلی وجود داشته باشد تضمینی وجود ندارد که الگوریتم بتواند مینیمم مطلق را پیدا بکند [۲۱].
روش‌های تکاملی برای اجتناب از گیر افتادن در مینیمم محلی و افزایش قدرت تعمیم دهی که از نقاط ضعف الگوریتم‌های مبتنی بر گرادیان نزولی برای آموزش شبکه عصبی بود بکار گرفته شدند. در این روش‌ها ابتدا جمعیت اولیه به صورت از پیش تعریف شده یا تصادفی مشخص می‌شود. هر یک از اعضای جمعیت یکی از راه‌ حل ‌های بالقوه است که الگوریتم تکاملی مورد نظر در طول دوره‌های مختلف فضای مسأله را جستجو و جمعیت را به سمت نقطه بهینه که کارایی را بهبود می‌دهد حرکت می‌دهد [۲۲].

۲-۴-۲- درخت‌های تصمیم

درخت‌های تصمیم از بالا به پایین یکی از الگوریتم‌های رایج دسته‌بندی می‌باشند [۲۳]. از مهم‌ترین دلایل رایج بودن این الگوریتم شفافیت و قابلیت تفسیر بالای این الگویتم است. مزیت دیگر موجود بودن پیاده‌سازی‌های قوی نظیر C4.5 است. الگوریتم‌های درخت‌های تصمیم با ساخت یک الگوریتم از بالا به پایین توسط انتخاب صفت در هر لحظه و جداسازی داده‌ها با توجه به مقادیر صفتشان انجام می‌شود [۲۳]. مهم‌ترین صفت به عنوان ریشه درخت و بقیه گره‌ها نیز به ترتیب اولویت در سطح‌های بعدی قرار می‌گیرند به گونه‌ای که گره‌هایی که ضریب دست‌یابی اطلاعات و برچسب دسته را نشان می‌دهند نزدیک ریشه قرار می‌گیرند. شکل (۲-۴) چگونگی ساخت درخت تصمیم برای جدول (۲-۱) را نمایش می‌دهد.
جدول ۲-۱: مجموعه داده‌های آموزش