۲ – ۱۷ - تنگناها و مشکلات گردشگری
زمانی که تعداد بازدیدکنندگان از منطقه توریستی از حداکثر توان طبیعی جذب فراتر می‌رود، چنان آثار منفی‌ای (مانند آلودگی، تراکم و جز اینها) به بار می آورد که به راستی نامطلوب و تحمل ناشدنی است. در وضعیت رشد مهارنشدنی، گردشگری بویژه در شهرهایی که فاقد زیربنای سالم و پیشرفته‌اند، سلامتی و پاکی هوا را که از مهمترین میراث‌های شهری است به سرعت ویران می سازد و بدین وسیله بر کیفیت سلامت و زیبایی زندگی شهری تاثیر نابهنجار می‌گذارد.
با این همه، امروزه از گردشگری به عنوان یکی از عوامل مهم توسعه اقتصادی – اجتماعی و رفاهی یاد می‌کنند. و به همین خاطر مسئولان امور گردشگری در پی ارتقاء و گسترش آن برآمده اند. لیکن این ارتقاء و گسترش، خود مستلزم ایجاد شرایط ویژه ساختاری، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است. تنها پیشینه کهن، میراث گرانبهای فرهنگی و تاریخی، اماکن تفریحی و سرگرمی فراوان و نظایر اینها برای موفقیت در عرصه گردشگری و جلب گردشگر کافی نیست. نخستین شرط موفقیت در توسعه گردشگری، وجود زیرساختهای مناسب و مدیریت عاقلانه و مدبرانه در عرصه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و مانند اینهاست. دومین شرط برای تضمین موفقیت سیاست توسعه گردشگری، تنسیق و آمایش جاذبه‌ها و ایجاد تسهیلات و امکاناتی است که دسترسی به جاذبه‌ها را بیش از پیش آسان می‌سازد. بهداشتی بودن شرایط زندگی در مهمانسرا، رستورانها، مراکز تفریحی (طبیعی و مصنوعی) از دیگر شرایط لازم برای توسعه و گسترش گردشگری است. مسئولان امور گردشگری و جهانگردی باید بدانند که گردشگران و دیدارکنندگان امروزی از اوضاع و شرایط جاذبه‌ها و تسهیلات توریستی دیگر کشورها آگاهند. آنان در برابر پول و وقتی که صرف می‌کنند می‌خواهند بیشترین آگاهی و اطلاعات را از کیفیت زندگی مردم میزبان و از اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آن بدست آورند. همچنین ترجیح می‌دهند به جایی بروند که بهتر بتوانند به خواست‌ها و نیازهای جسمی و روحی شان پاسخ گویند. وجود منابع فراوان و سالم و طبیعی و فرهنگی و به طور کلی، جاذبه کلی انسانی شرط لازم برای جذب گردشگر است. البته این شرط کافی نیست، زیرا این ثروت‌ها بدون وجود تسهیلات شایسته در امر آمدو رفت، استفاده از جاذبه‌ها و مکانهای تفریحی، بهره‌مندی از اقامتگاههای مطبوع و شرایط و مقررات سهل و آسان برای بهر‌ه‌مندشدن ازآنها نمی‌توانند جاذب گردشگر باشند. گردشگری فعالیتی زیبا، ظریف و حساس و روبنایی است که باید بر روی زیرساختهای فنی، شهری، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و بهداشتی مساعد و جهان پسند و امروزی ایجاد گردد(دیناری، ۱۳۸۴: ۱۵).

۲ – ۱۸ - موانع توسعه صنعت گردشگری
هر چند با توجه به شرایط هر کشور یا منطقه، موانع توسعه صنعت گردشگری متفاوت است، اما به طور کلی موانع عمده در اجرای برنامه های گردشگری عبارت است از:
الف) موانع سازمانی و ساختاری: نبود یک سازمان یا وزارتخانه مشخص به عنوان متولی صنعت که در نتیجه وجود سازمان های موازی، باعث ناهماهنگی و تداخل وظایف فراوان می گردد. از طرفی وجود چند سازمان مختلف و عدم تدوین و اجرای یک برنامه جامع و یکپارچه برای توسعه گردشگری این صنعت را با مشکلات عدیده ای روبرو می سازد.
ب) موانع فرهنگی - اجتماعی: تفاوت های فرهنگی بین مناطق گردشگری و آگاهی کم میزبانان نسبت به خواسته ها و نیاز های گردشگران و از طرف دیگر عدم آگاهی گردشگران از فرهنگ میزبانان، ضمن بروز مشکلات عدیده، مانع عمده ای در گسترش صنعت گردشگری است(Master&Prideaux,1998,P.45). اغلب در نقاط و مکانهای مختلف ساکنان یک محل یا افراد یک جامعه به علت نا آگاهی یا دیدن برخی اعمال از جهانگردان و همچنین تفاوت فرهنگی بین میزبان و گردشگران از این صنعت برداشت نا خوشایند و منفی دارند، و یا کارکردن در بعضی از مشاغل مربوط به گردشگری از طرف افراد بومی مشاغل سطح پایین تلقی شده و ساکنان بومی حاضر به کارکردن در این مشاغل نیستند(سازمان جهانی جهانگردی، ۱۳۷۹: ۳۱۶).
ج)موانع موجود در بازار: عوامل بازار مانند: سطح درآمد، هزینه سوخت، امنیت شغلی، عوامل فصلی و انگیزه های مسافرت، ارتباط مستقیم با صنعت گردشگری دارد. بیشتر عوامل بازار از کنترل محل یا مقصد گردشگران خارج است، و توانایی این محل ها در جذب گردشگر در بلند مدت، نیاز به برنامه ریزی و انعطاف پذیری دارد. بنابراین برای تدوین یک استراتژی باید تحقیقات جامعی از وضع بازار صورت گیرد(وای گی،۱۳۷۷: ۳۱۵).
د) موانع آموزشی کمبود نیروی انسانی متخصص: متأسفانه به علت جوان بودن این صنعت در اغلب کشورهای در حال توسعه نیروی انسانی متخصص مورد نیاز کم است و حتی مراکز آموزشی برای تربیت نیروی انسانی مورد نیاز هم وجود نداشته و یا بسیار محدود است.
ه)موانع زیربنایی: کمبود و نامطلوب بودن وسایل حمل ونقل مسافری، جاده های بین شهری، مراکز خرید، تأسیسات اقامتی، شبکه های آب، برق، مخابرات، فاضلاب و بهداشت در مناطق گردشگری یکی از موانع عمده توسعه به حساب می آید(ناصری،۱۳۷۵: ۱۰۷). بنابراین توسعه صنعت گردشگری نیازمند یک مدیریت منسجم و کارآمد بوده که موانع و مشکلات را شناسایی کرده و توانایی اجرای استراتژی های تدوین شده را داشته باشد.
۲ – ۱۹ - مسائل و نارسائیهای گردشگری در ایران
۱- تعدد مراکز تصمیم گیری.
۲- تصورات و برداشتهای نادرست و منفی.
۳- عدم بکارگیری اصول و روش های صحیح برقراری ارتباط با جهانگردان.
۴- نبود قوانین و مقررات حمایتی.
۵- سرمایه گذاری اندک در بخش گردشگری.
۶- یکسان نبودن قیمت کالاها و بهای خدمات.
۷- بی توجهی به ظرایف حضور جهانگرد در مناطق بومی.
۸- تبلیغات نامناسب.
۹- بی برنامه گی و بی توجهی به جاذبه های طبیعی کشور(کارگر،۱۳۸۶ :۲۰۳).
۲ – ۲۰ -دیدگاه های گوناگون در تکامل و توسعه گردشگری
در تکامل و توسعه فعالیتهای گردشگری تا کنون چهار دیدگاه مطرح شده است:
۱- دیدگاه حمایتی مثبت: دیدگاه حمایتی، به توسعه هر چه بیشتر تأسیسات و امکانات جلب جهانگرد و گردشگر اهمیت می دهد و از این رو می کوشد مشکلات اقتصادی جامعه را به حداقل برساند. در دیدگاه حمایتی مثبت، دولت نباید در امور اجرایی توسعه جهانگردی دخالت کند، بلکه نقش آن تصویب و اتخاذ سیاستها و قانون هایی است که از توسعه گردشگری حمایت می کنند. این دیدگاه در دهه ۶۰ میلادی، در غرب، طرفداران بسیاری داشت.
۲- دیدگاه نظارتی: طرفداران این دیدگاه معتقد هستند که توسعه گردشگری اگر همراه با نظارتهای دولتی نباشد، با مبانی توسعه پایدار و حفظ منابع طبیعی، تاریخی، فرهنگی و انسانی کشورها مغایر خواهد بود. در برخی از کشورها، توسعه ناپایدار گردشگری به منظور مقاصد اقتصادی زودبازده، منجر به تخریب منابع طبیعی و نزول ارزشهای اضافی شده بود. این مشکلات ایجاب می کرد که دولت ها برای حفظ منافع دراز مدت کشورهایشان و پاسداری از منابع آنها برای نسلهای آتی، وجلوگیری از سقوط اخلاقیات در جامعه بر صنعت گردشگری نظارت کنند(الوانی، پیروزبخت،۱۳۸۵: ۸۱).
۳- دیدگاه سازگاری: بر اساس این دیدگاه دولت ها می کوشند تا با انتخاب سیاستهای مناسب گردشگری برای کشور خود نوعی سازگاری و تطبیق میان مصالح جمعی و توسعه گردشگری ایجاد کنند و به جای محدود ساختن گردشگری، توسعه آن را با مصالح و منافع کشور هماهنگ سازند. در این دیدگاه، توسعه پایدار گردشگری، راهنمای عمل مدیران بود و خطی مشی های دولت نیز بر همین مبنا طراحی و اجرا می شد.
۴- دیدگاه دانش مدار: در این دیدگاه، تصمیم های سیاسی درباره توسعه گردشگری، بر مبنای تحقیقات و پژوهشهای علمی اتخاذ و خط مشی های منطقی، باتوجه به ارزیابی علمی نتایج توسعه گردشگری، طراحی شدند. در دیدگاه دانش مدار، تأسیس دانشکده ها و پژوهشکده های گردشگری و توسعه تحقیقات گردشگری مورد تأکید بسیار قرار گرفت(الوانی، پیروزبخت،۱۳۸۵: ۸۱).
۲ – ۲۱ - برنامه ریزی گردشگری
بودجه ای که در دنیا به مسافرت و تفریح اختصاص می یابد سه برابر بودجه ای است که صرف امور دفاعی می شود و آمارها بیانگر جایگاه خاص این صنعت در استراتژی های توسعه کشورهای مختلف جهان می باشد. گردشگری به سیر صعودی خود ادامه می دهد و ضرورت نگرش نظام مند به این صنعت و بهره گیری از روش های علمی و مناسب مدیریت آن بیش از هر زمان دیگری احساس می شود(هال و جنکینز،۱۳۸۲: ۹و۱۱). گردشگری فعالیتی ترکیبی و مستلزم مشارکت بخش های مختلف و متعدد جامعه است و به همان میزان نیز اثرات گسترده ای در بر دارد، از همین رو در هر مرحله نیازمند برنامه ریزی و هماهنگی است. بدون برنامه ریزی و اجرای دقیق برنامه و بدون وضع و اجرای قوانین لازم، گردشگری به نحوی غیره منطقی و مخرب رشد می یابد و موجب نابودی چیزهایی می گردد که بر پایه ی آنها شکل گرفته است.
به همان اندازه که برنامه ریزی برای یکپارچه کردن نظام جهانگردی دارای اهمیت می باشد، برنامه ریزی برای ادغام جهانگردی در سیاستهای توسعه کلان، طرح ها والگوهای یک کشور یا منطقه نیز حائز اهمیت است(سازمان جهانی جهانگردی،۱۳۷۹: ۱۶).
برنامه ریزی به عنوان یک ابزار علمی به دست اندرکاران صنعت گردشگری کمک می کند تا در یک فرایند پیوسته و علمی، بهترین مسیر راهکار توسعه گردشگری در یک منطقه را مشخص نموده و این توسعه را در مسیر توسعه سایر بخش ها ی اقتصادی قرار دهند. نکته قابل توجه در برنامه ریزی گردشگری، پویا بودن این فرایند می باشد، بدین مفهوم که برنامه ریزی هیچگاه متوقف نگشته و با تغییر شرایط و حصول اطلاعات جدید، نیازمند بازنگری و اصلاح مستمر است.
برخی از فوائد برنامه ریزی گردشگری را در شکل ۲- ۱- می توان ملاحظه کرد.
مراحل برنامه ریزی گردشگری نیز در شکل ۲- ۲- نشان داده شده است.
فوایدبرنامهریزیگردشگری
شکل۲- ۱- فوایدبرنامهریزیگردشگری
مأخذ: (سازمانجهانی جهانگردی، ۱۳۷۹: ۱۲ و ۱۳)
تهیهشکل: پژوهشگر
بازنگریواصلاحمستمر
شکل۲- ۲- مراحلبرنامهریزی گردشگری
مأخذ: (استینزواهالورن، ۲۰۰۴: ۲ )
تهیهشکل: پژوهشگر
۲ – ۲۲ -توسعهپایدار و گردشگری
توسعه پایدار گردشگری توسعه‌ای است که در آن توازن و تعادل، حفظ ارزش‌ها و کیفیت اخلاقیات و اصول اقتصادی و نیز مزیت‌های اقتصادی همه با هم دیده شده و کوشش می‌شود تا توسعه‌ی متعادل و همه جانبه جایگزین توسعه صرفاً اقتصادی گردد. در این دیدگاه، توسعه گردشگری با بهره گرفتن از منابع موجود به گونه‌ای است که ضمن پاسخ دادن به نیازهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ضوابط قانونی جامعه و انتظارات گردشگری، بتواند وحدت و یکپارچگی، هویت فرهنگی، سلامت محیط زیست، تعادل اقتصادی و رفاه مردم محلی را تأمین نماید (الوانی، ۱۳۷۶­:­۱۰). به همین خاطر در طول سالهای اخیر مفهوم گردشگری پایدار تا حدودی جایگاه خود را یافته در حدی که بتواند پاسخگوی تهدیدات گردشگری نابسامان باشد.
پایداری در زمینه گردشگری عبارت است از راهکارهایی برای مهار سرمایه‌داری در استفاده از منابع موجود در زمینه جذب گردشگر که متناسب با حفظ و نگهداری از آن منابع بوده، سبب افزایش سودمندی برای جوامع محلی باشد (پاپلی یزدی و سقایی، ۱۳۸۵: ۱۱۱).
۲-۲۳- گردشگری پایدار
گردشگریپایدار عبارت است از: گسترش این صنعت و جذب گردشگران به کشور با بهره گرفتن از منابع موجود به گونه ای که ضمن پاسخ دادن به نیازهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ضوابط قانونی جامعه و همچنین انتظارات گردشگرها، بتوان وحدت و یکپارچگی، هویت فرهنگی و سلامت محیط زیست، رشد اقتصادی و رفاه مردم و مهمانان آنها را به گونه ای متوازن و پیوسته تأمین کرد(منصوری،۳۷:۱۳۸۱).
در گردشگری پایدار باید اصل بر انعطاف پذیری و تغییر همواره مراعات شود و تحت عنوان تعیین شیوه ها و روش های کار در این حوزه، جلوی نوآوریها، ابداعات جدید و تجربه های نوین هرگز گرفته نشود. در گردشگری پایدار باید در هر لحظه بتوان با تغییرات و تحولات محیطی هماهنگ شده به انتظارات و توقعات جدید جهانگردی پاسخ داد(الوانی،۱۷۲:۱۳۷۴).
هدف اصلی گردشگری پایدار، ارائه روش های منطقی در بهره برداری از منابع طبیعی و انسانی و ممانعت از بکارگیری غیر منطقی این منابع است، به دلیل آن که توسعه پایدار گردشگری دارای دو جنبه حفاظت از محیط زیست و منابع و میراث فرهنگی جوامع است، بنابراین گردشگری پایدار باید با سیاست مشخص و مدونی به اجرا درآید تا بتواند حرکت امید بخش این صنعت در توسعه همه جانبه کشور را تضمین کند(منصوری،۳۸:۱۳۸۱).
۲-۲۴- اصول گردشگری پایدار
- استفاده از ماهیت پایدار گونه منابع.
- کاهش بیش از حد مصرف.
- حفظ تنوع.
- برنامه ریزی راهبردی، ملی و محلی.
- مشارکت اجتماع های محلی.
- مشاوره با افراد ذینفع و مردم.