آگاهی و بینش چراغ راه و جهت دهنده حرکت است و چه زیباست که دو همراه در مسیر زندگی از پرتو فیض وجود یکدیگر بهرمند شده و پا به پای یکدیگر گام بردارند و در این مسیر خود را از انحرافات مصون و وجودشان را از آفات بیمه سازند. گرایش سیاسی و اجتماعی افراد در انتخاب آنها به عنوان یک دوست نقش مهمی را ایفا می کند.
امام زمان ( علیه السلام ) جهت گیری سیاسی و اجتماعی و رفتاری یک مومن را با این حدیث مشخص فرموده اند : وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَهُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَى رُوَاهِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ وَ أَنَا حُجَّهُ اللَّهِ ( حرالعاملی ،۱۳۸۴: ۹۹) ؛ در هنگام بروز مشکلات به راویان حدیث ما مراجعه کنید؛ همانا آنها حجت من بر شما هستند و من حجت خدا هستم.
همانطور که می دانید راویان احادیث در دوران غیبت، فقهای جامع الشرائط و در راس آنها ولایت فقیه است، بنابر این انسان معتقد و مومن در هیچ مساله ای از احکام دین و مشکلات روزمره بن بست برخورد نمی کند. بهعنوان مثال وقتی مقام معظم رهبری(دامت برکاته) در انتخابات اخیر دستور به اطاعت از قانون و پرهیز از درگیری و ریختن در خیابانها را می دهند، پیرو حقیقی امام زمان ( علیه السلام ) از دستور رهبری اطاعت کرده ، با این کار موجبات سعادت خویش را فراهم می کند و از هر کس که در خلاف جهت اطاعت از رهبری گام بردارد، دوری می کند.
در انتخاب دوست نیز باید دید چه کسی از این ویژگی برخوردار است؟ و چه کسی در زمان غیبت تابع فقیه جامع الشرائط است؟ با برگزیدن کسی که چنین ویژگی را دارد موجبات رشد و تعالی و پیشرفت خود را فراهم کند.
۴. یار و مددکار بودن در هر زمان:
امام علی ( علیه السلام ) می فرمایند : لا یَکُونُ الصَّدِیقُ صَدِیقاً حَتَّى یَحْفَظَ أَخَاهُ فِی ثَلَاثٍ فِی نَکْبَتِهِ وَ غَیْبَتِهِ وَ وَفَاتِهِ دوست, دوست نیست مگر آنکه حقوق برادرانش را در سه جایگاه نگهبان باشد : در روزگار گرفتاری،آن هنگام که حضور ندارد و پس از مرگ. ( نهج البلاغه، حکمت ۱۳۴ ).
۵. اهل دنیا نبودن:
همانطور که در حدیث شریف آمده است : حُبُّ الدنیا رَأسُ کلّ خطیئهٍ ( دوستی دنیا منشا همه ی گناهان است ) بر ما لازم است که از دنیا پرستی و کسانی که چنین ویژگی دارند اجتناب کنیم.(کلینی،۱۳۸۸: ۳۱۵).
۶. آینه یکدیگر بودن و عیب یکدیگر را دوستانه متذکر شدن:
امام علی ( علیه السلام ) می فرمایند : دوست راستین کسی است که نیک خواهانه عیب تو را به تو بگوید, در نبودنت حافظ آبروی تو باشد و تو را بر خود مقدم بدارد.( نهج البلاغه ، حکمت ۲۴۶).
۸. اهل عفو و گذشت بودن:
امام حسن عسگری ( علیه السلام ) می فرمایند : بهترین برادرانت کسی است که خطایت را فراموش کند و از نیکوکاریت در حق خودش یاد کند.(ری شهری،۱۳۶۲: ۱۶۳).
با ذکر یک حدیث از امام صادق ( علیه السلام ) به مهمترین نشانه های دوست خوب اشاره می کنیم : دوستی مرزهایی دارد که هر کس همه یا برخی از آنها را داشته باشد، دوست است و گر نه او را اصلا دوست مشمار : نخست این که ظاهر و باطنش با تو یکی باشد؛ دوم این که آبروی تو را آبروی خودش داند و عیب و بی آبرویی تو را عیب و بی آبرویی خودش؛ سوم این که مال و منصب، او را نسبت به تو عوض نکند؛ چهارم اینکه هر کمکی از دستش بر می آید از تو دریغ نکند و پنجم، که در بر دارنده ی همه ی این خصلتهاست, این که در هنگام گرفتاریها تو را تنها نگذارد.(همان۱۶۴ ).
۲-۲-۳- راه های آزمایش دوست:
روایات متعددی از ائمه اطهار علیهم السلام در اصول شریف کافی ودیگر کتب روایی شیعی وسنی چند معیار برای تشخیص حقیقی بودن اعمال و رفتار دوست بیان شده است که به تعدادی از آنها اشاره می‎کنیم:

الف: حساسیت نسبت به نماز اول وقت؛
ب: امانتداری؛
ج: مضایقه نکردن از داراییهای خود و دوست را شریک مالی خود دانستن؛
د: سه بار عصبانی کردن او (اگر در اوج عصبانیت از حدود دوستی تجاوز نکرد، شایسته‎ی دوستی است)؛
ه: میزان همراهی با دوست هنگام بروز سختیها و مشکلات(سجادی، ۱۳۸۹: ۵۸).
دوست شمار آنکه در نعمت زند لاف یاری و برادر خواندگی
دوست آن باشد که گیرد دست دوست در پریشان حالی و درماندگی
(بوستان سعدی)
نکته‎ای که در این قسمت شایان ذکر می‌باشد، این است که این آزمایش در مراحل اولیه‎ انتخاب دوست باید انجام شود تا انسان از دارابودن شرایط دوستی به اطمینان برسد و این‌گونه نیست که انسان همیشه و در همه‎ حالات و موقعیتها در صدد آزمایش دوستش باشد. بنابراین وقتی به اطمینان دست یافت، دیگر نیازی به آزمودن دوست نیست.

اهمیت دوستی در قرآن:
یکى از خویشاوندان حضرت سجاد(علیه السّلام) نزد آن حضرت آمد و به آن بزرگوار جسارت کرده و ناسزا گفت؛ و حضرت ، در جواب او چیزى نفرموده و سکوت کرد.
بعد از آنکه او از مجلس حضرت بیرون رفت ، پیشواى چهارم به اطرافیان خود فرمود: گفته هاى این شخص را شنیدید؟ حالا دوست دارم همراه من بیائید، تا جواب مرا بشنوید.گفتند: یا بن رسول الله ! ما مى آئیم ، ولى دوست داشتیم جواب دشنامهاى او را همین جا مى فرمودید.امام علیه السّلام نعلین خود را پوشیده و در حالى که این آیه شریفه را زمزمه مى کرد: وَالْکاظِمینَ الْغَیْظَ وَالْعافِینَ عَنِ النّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ(آل عمران:۱۳۴)؛ انسانهاى نیکوکار خشم خود را فرو مى برند و از خطاى مردم می گذرند و خداوند نیکوکاران را دو ست دارد.
راوى مى گوید: از تلاوت این آیه فهمیدم که حضرت به او نیکى خواهد کرد، وقتى به در منزل آن مرد رسیدیم ؛ حضرت او را صدا زده و فرمود: باو بگوئید که على بن الحسین است . چون او صداى آقا را شنید، فوراً براى دفاع از خود آماده شد و در اینکه حضرت جسارتهاى او را پاسخ خواهد داد، تردیدى برایش باقى نماند.
وقتى چشم حضرت به او افتاد، اظهار داشت : اى برادر! تو پیش ما آمدى و چنین و چنان گفتى ، هرگاه آن بدیهائى که به من نسبت دادى ، اگر در من هست ، از خدا مى خواهم مرا بیامرزد و اگر نیست از خدا مى خواهم ترا بیامرزد. آن مرد، وقتى چنین رفتارى را مشاهده کرد، حالش دگرگون شد و بعد از آنکه میان دیدگان حضرت را بوسید، گفت : آنچه من گفتم در شما نیست و من به این صفات سزاوارترم .آنچه بیان شد ذکر یکی از آداب بسیار مهم در آیین دوست یابی بشمار می رود ودرواقع با این رفتارها می توان دوستان بسیار زیادی را جذب نموده و زمینه برای تربیت آنان هم فراهم آید (رضایی،۱۳۸۲: ۳۶).
۲-۲-۴-اهمیت دوستی وبرادری در احادیث و روایات:
در این بخش به تعدادی از احادیث که در خصوص اهمیت دوستی و برادری بیان شده است اشاره می نماییم.
قَالَ الصَّادِقُ (ع) : إن لله تبارک و تعالی حرمات حرمه کتاب الله و حرمه رسول الله (ص) و حرمه بیت المقدس و حرمه المؤمن: برای خدامند تبارک وتعالی اموری محترم است حرمت قرآن و حرمت پیامبر و حرمت بیت المقدس و حرمت مومن. ( مجلسی، ج ۷۱: ۲۳۲).
ابان بن تغلب در کنار امام طواف می کرد و یکی بیرون طواف با ابان کار داشت، امام به او فرمود: آیا با تو کار دارد؟ گفت: بله. فرمود: برو. گفت: در طوافم. فرمود: طواف را قطع کن (البته در طواف واجب نیاز به بررسی فقهی دارد). (مجلسی ج ۷۴، ۴۸ ).
إِنَّمَا الْمُومِنُونَ إِخْوَهٌ (حجرات:۱۰ )؛ در حقیقت مومنان با هم برابر هستند.
قال الصادق (ع) : مَوَدَّهُ یَوْمٍ صلَهٌ وَ مَوَدَّهُ شَهْرٍ قَرابَهٌوَ مَوَدَّهُ سَنَهٍ رَحِمٌ ماسَّهٌ مَنْ قَطَعَها قَطَعَهُ اللَّهُ: محبت یک روز وصل ورسیدن است و محبت یک ماه نزدیکی و محبت یک سال خویشاوندی است و هر کس قطعش کند خدا هم رحمتش را از او قطع می کند. (فیض کاشانی، ۳۳۸ ).
قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ (ع) : الغریبُ مَنْ لیس لَهُ حبیبٌ: غریب کسی است که برای او دوستی نیست. (التمیمی الآمدی ،۱۳۶۶: ۴۱۴ ).
قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ (ع) : الاخ المکتسب فی الله أقرب الاقرباء و أرحم من الامهات و الاباء: برادری که در راه خدا به دست می آید نزدیکترین نزدیکان است و از مادرها و پدرها مهربانتر است. (التمیمی الآمدی ،۱۳۶۶: ۴۲۳).
قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ (ع) : من فقد أخا فی الله فکأنما فقد أشرف أعضائه، کسی که برادر دینیش را ازدست بدهد گویا شریف ترین اعضای بدنش را از دست داده است. (التمیمی الآمدی ،۱۳۶۶: ۴۱۴).
یا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلا : ای کاش با فلان شخص دوست نمی شدم.(فرقان/۲۸) قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) : انْظُرُوا مَنْ تُحَادِثُونَ فَإِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَحَدٍ یَنْزِلُ بِهِ الْمَوْتُ إِلا مُثِّلَ لَهُ أَصْحَابُهُ إِلَی اللَّهِ إِنْ کَانُوا خِیَاراً فَخِیَاراً وَ إِنْ کَانُوا شِرَاراً فَشِرَاراً وَ لَیْسَ أَحَدٌ یَمُوتُ إِلا تَمَثَّلْتُ لَهُ عِنْدَ مَوْتِهِ: دقت کنید برخودتان که با دوست چگونه می باشید اگر او بمیرد شما هم می میرید اگر برخوردتان با او خوب باشد برخورد دیگران هم با تو خوب می باشد و اگر بد باشد برخورد دیگران بد خواهد بود وهیچ کس نمی میرد مگر اینکه اعمالش در مقابل او مجسم می شود. (کلینی، ۱۳۸۸: ۶۳۸)
قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ (ع) : رب أخ لم تلده أمک، بسا برادری که مادرت او را به دنیا نیاورده است دوست خوب است.( التمیمی الآمدی ،۱۳۶۶: ۴۲۴).
قَالَ الصَّادِقُ (ع) : الْمُومِنُونَ إِخْوَهٌ تَتَکَافَأُ دِمَاوهُمْ وَ هُمْ یَدٌ عَلَی مَنْ سِوَاهُمْ یَسْعَی بِذِمَّتِهِمْ أَدْنَاهُمْ: مومنان با هم برادرند و خونشان در مقابل هم می باشد و اینها ید واحده هستند بر غیر خودشان. (کلینی، ۱۳۸۸: ۴۰۳).
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) : مَنْ جَدَّدَ أَخاً فِی الاسْلامِ بَنَی اللَّهُ لَهُ بُرْجاً فِی الْجَنَّهِ مِنْ جَوْهَرَهٍ: هر کس فردی را مسلمان کند خداوند برای او قصری در بهشت از جواهر بنا میکند (سجادی،۱۳۸۹: ۶۴)
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) : أقل ما یکون فی آخر الزمان أخ یوثق به أو درهم من حلال: کمترین آنچه در آخرالزمان است برادر وثیق و مورد اطمینان و یا درهم و پولی حلال است (سجادی،۱۳۸۹: ۷۰).
قَالَ الصَّادِقُ (ع) : إِنَّ الْمُومِنَ لَیَسْکُنُ إِلَی الْمُومِنِ کَمَا یَسْکُنُ الظَّمْ آنُ إِلَی الْمَاءِ الْبَارِدِ: به راستی که مومن با برادر مومنش آرامش پیدا می کند چنان که تشنه با آب خنک آرامش می یابد(کلینی، ۱۳۸۸: ۲۴۷).
قَالَ الصَّادِقُ (ع) : من لم یرغب فی الاستکثار من الاخوان ابتلی بالخسران: کسی که میل و رغبت در زیاد کردن برادر و دوستان مومن نداشته باشد خداوند او را به خسران و از دست دادن سرمایه مبتلا می کند (حیدری،۱۳۸۳: ۱۱۹).
توان ز ظاهر هر کس به باطنش پی برد زآب، شوری و شیرینی زمین پیداست
به امتحان نبود اهل هوش را حاجت عیار عالم و جاهل زهمنشین پیداست (صائب تبریزی)