• جایگاه اینترنت در نظام بانکی

ورود اینترنت به عرصه بانکداری، بانک ها را با چالش های زیادی روبه رو کرد به طوری که بانکها اقدام به تغییر سیستم سنتی خود به سیستم های جدید و استفاده از فناوریهای نوین برای ارائه خدمات در تمامی ساعات و در تمامی مکان ها و همین طور استفاده از این سیستم ها در محل شعبات بانک برای سرعت بخشیدن به ارائه خدمات ،کردند. با ورود اینترنت به حوزه بانکداری وب سایت های بانکی شروع به فعالیت کردند و بانک ها با ارائه خدمات بر روی وب سایت های خود به مشتریان این امکان را داند تا تنها از طریق اتصال به اینترنت و وارد شدن به وب سایت بانک به امور بانکی خود بپردازند .

در سال های اخیر رشد بانکداری اینترنتی بسیار چشمگیر بوده است. فعالیت بانک ها و موسسات مالی در این زمینه و استفاده مشتریان از این نوع بانکداری گویای رشد این نوع بانکداری و آینده درخشان آن می باشد البته تمایل به بانکداری اینترنتی در بین افراد مختلف با توجه به سن، تحصیلات، میزان درآمد و … بسیار متفاوت می باشد. استفاده از اینترنت در فعالیت های بانکداری زمینه ساز فعالیت های بسیار زیادی بوده و از طریق اطلاعاتی که در اختیار مشتریان قرار داده باعث شفافیت بازار شده و امکان انتخاب و مقایسه برای مشتریان را فراهم اورده است.
قابلیت های بانکداری اینترنتی بسیار گسترده و نامحدود بوده که از آن جمله می توان به ایجاد بانک های مجازی، ایجاد پول الکترونیکی، کاهش هزینه های معاملات، در اختیار قرار دادن اطلاعات کامل و بی نقص به مشتریان، کمترین نیاز به حضور فیزیکی در بانک، در دسترس بودن خدمات بانکداری الکترونیکی در تمامی ساعات شبانه روز و بسیاری موارد دیگر که تمامی این موارد باعث می شود تا معاملات بانکی با کمترین هزینه و خطر و حداقل تماس دیداری و شنیداری و حداکثر بازدهی انجام شود.
و اما معایب بانکداری الکترونیکی بیشتر مربوط به ریسک های قابل توجهی است که نسبت به سایر عملیات بانکی معمولی به چشم می خورد. ریسک­های بانکداری اینترنتی شامل ریسک های اعتباری، ریسک نرخ بهره، ریسک معاملات و غیره است. البته بانکداری اینترنتی دارای معایب دیگری نیز می باشد که مربوط به خود سیستم بانکداری اینترنتی نمی شود بلکه این معایب به استفاده کنندگان و یا راه اندازان این نوع بانکداری بر می گردد.
مهمترین مشکل کاربران نیز در زمینه استفاده از خدمات بانکداری اینترنتی ترس از نا امن بودن این سیستم می باشد. اما با اعلام همکاری موسسات نرم­افزاری با بانک­ها، این موسسات امیدوارند با بکار بردن نرم­فزارهای آنتی­ویروس و ابزارهای امنیتی دیگر بتوانند با جلب اعتماد مردم در استفاده از سیستم بانکداری اینترنتی ، افراد بیشتری را به انجام امور بانکی به صورت آنلاین ترغیب کنند. با این حال طبق آمارهای اعلام شده از سوی بانک ها ۶۰ درصد مراجعان بانکی در ایران به بانکداری الکترونیکی اعتماد ندارند و علاقه­مند به استفاده از امکانات و سرویس های آن نیستند . (سورین و دبایر تانکارد، ۱۳۸۱)

• پول الکترونیکی چیست ؟

«یکی از چالش‌های مهم اقتصاد کشور در شرایط کنونی، چنان که بسیاری از صاحب‌نظران اقتصادی گفته‌اند، رشد فزاینده نقدینگی است که توسعه بانکداری الکترونیکی می‌تواند تا اندازه قابل توجهی موجبات مدیریت فضای فعلی اقتصاد را فراهم آورد. تاثیر مثبت بانکداری الکترونیکی در مدیریت نقدینگی، زمانی رخ می‌دهد که تدابیر لازم جهت توسعه پول الکترونیکی و نیز اقدامات عملیاتی در این حوزه صورت گیرد.»
پول الکترونیکی یا پول دیجیتالی، ارزش پول واحدهای پول منتشره از سوی دولت یا بخش خصوصی است که به شکل الکترونیکی بر روی یک وسیله الکترونیکی ذخیره شده است. نشر گسترده پول الکترونیکی آثار تجاری، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی قابل توجهی دارد. مهم‌ترین اثر گسترش استفاده از پول الکترونیکی بر عرضه پول، سیاست‌های پولی و بانک مرکزی اختصاص دارد و در ادامه با توسعه بازارهای پول، سرمایه، کار و کالا ایجاد نسل‌های جدید اقتصادی را هدف‌گذاری کرده است.
جامعه اروپا در پیش نویس دستورالعمل خود، پول الکترونیکی را بدین‌گونه توصیف نموده است:

• بر روی قطعه‌ای الکترونیکی همانند تراشۀ کارت و یا حافظه‌کامپیوتر به صورت الکترونیکی ذخیره شده .

• به عنوان یک وسیلۀ پرداخت برای تعهدات اشخاصی غیر از مؤسسۀ صادر کننده، پذیرفته شده‌است.

• ایجاد شده‌ است که به عنوان جانشین الکترونیکی برای سکه و اسکناس در دسترس و اختیار استفاده کنندگان قرار گیرد.

• به منظور انتقال الکترونیکی وجوه و پرداخت‌های با مقدار محدود ایجاد شده‌است.

مشاور امور مصرف کنندگان آمریکا، پول الکترونیکی را به این عنوان توصیف نموده ‌است: پولی است که به صورت الکترونیکی حرکت کرده و به گردش درمی آید و می‌تواند به صورت کارت هوشمند و یا کارت‌هایی که در آن‌ها ارزش ذخیره شده، یا کیف پول الکترونیکی ارائه شود. همچنین می‌تواند در پایانه فروش استفاده شده و یا بدون دخالت هیچ شخص دیگری و مستقیماً به صورت شخص به شخص مورد استفاده قرار گیرد و نیز می‌تواند از طریق خطوط تلفن به سوی بانک‌ها و یا دیگر ارائه دهندگان خدمات یا صادرکنندگان (پول الکترونیکی) به حرکت درآمده و یا خرج شود.
ویژگی های پول الکترونیکی را می توان به صورت زیر بیان نمود:
۱- ارزش بر روی قطعه و یا وسیله الکترونیکی و به صورت الکترونیکی ذخیره می‌شود. محصولات گوناگون از لحاظ اجرای تکنیکی متفاوت هستند. در پول الکترونیکی مبتنی بر کارت، یک قطعه سخت‌افزاری کامپیوتری که مخصوص بدان و قابل حمل بوده و نوعاً یک ریزپردازنده ‌است، در یک کارت پلاستیکی جای داده شده در حالیکه در پول الکترونیکی مبتنی بر نرم‌افزار، از یک نرم‌افزار تخصصی و مخصوص که بر روی کامپیوتر شخصی نصب شده، استفاده می‌شود.
۲- ارزش موجود در پول الکترونیکی به چند طریق و به صورت الکترونیکی منتقل می‌شود. برخی از انواع پول الکترونیکی امکان انتقال موازنه‌های الکترونیکی را مستقیماً از یک مصرف کننده به دیگری و بدون دخالت شخص ثالث (همانند صادر کننده پول الکترونیکی) فراهم می‌آورند و آنچه که بیشتر متداول و مرسوم است آن است که تنها پرداخت‌های مجاز و ممکن، پرداخت از مصرف کننده به تاجر و همچنین امکان باز خرید ارزش پول الکترونیکی برای تجار است.
۳- قابلیت انتقال، محدود به معاملاتی است که سابقه آن‌ها ثبت و ضبط شده باشد. در اکثر روش‌ها محصول، برخی از جزییات معاملات بین تاجر و مصرف کننده در یک پایگاه داده مرکزی ثبت و ضبط می‌شود که قابل نمایش دادن و ارائه هستند. در مواردی که معاملات به طور مستقیم بین مصرف کنندگان امکان‌پذیر باشد، این اطلاعات بر روی دستگاه شخصی مصرف کننده ضبط می‌شود و تنها هنگامی می‌تواند از طریق دستگاه مرکزی نمایش داده شده و ارائه شود که مصرف کننده از طریق اپراتور پول الکترونیکی قرارداد بسته باشد.
۴- تعداد شرکا و طرفینی که به نحو کار کردی و مؤثر در معاملات پول الکترونیکی دخیل و درگیر هستند، بسیار بیشتر از معاملات قراردادی است. عموماً در معامله پول الکترونیکی، چهار دسته از افراد دخیل هستند: صادر کننده ارزش پول الکترونیکی، اپراتور شبکه، فروشنده سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای خاص و ویژه، نقل و انتقال دهنده و تسویه کننده معاملات پول الکترونیکی. صادر کننده پول الکترونیکی مهمترین شخص در این میان است در حالی‌که اپراتور شبکه و فروشنده، ارائه کنندگان خدمات فنی هستند و نهادهای انتقال دهنده و تسویه کننده پول الکترونیکی، بانک‌ها و یا شرکت‌هایی با ماهیت بانک هستند که خدماتی را ارائه می‌دهند که مشابه با خدماتی است که برای دیگر ابزارهای پرداخت بدون پول نقد نیز ارائه می‌شود. موانع فنی و اشتباهات انسانی می‌تواند اجرای معاملات را مشکل و یا غیر ممکن سازد درحالی‌که در معاملات مبتنی بر کاغذ چنین مشکلی با این حجم وجود ندارد. (شریفی و آیت، ۱۳۷۹)

• پیامدهای اقتصادی گسترش استفاده از پول الکترونیکی‌

نشر گسترده پول الکترونیکی با توجه به ویژگی‌‌های خاص آن، به طور گسترده سایر بازارها و متغیرهای اقتصادی را تحت تاثیر قرار خواهد داد. افزایش کارایی مبادلات یکی از مهم‌ترین پیامدهای مثبت گسترش استفاده از پول الکترونیکی، افزایش کارایی مبادلات است.
از آنجا که هزینه نقل و انتقال پول الکترونیکی از طریق اینترنت نسبت به سیستم بانکداری سنتی ارزانتر است،‌ پول الکترونیکی مبادلات را ارزان­تر خواهد کرد. برای انتقال پول به روش سنتی، بانک‌های مرسوم، شعب، کارمندان، دستگاه‌های تحویلدار خودکار و سیستم‌های مبادله الکترونیکی مخصوص بسیاری را نگهداری می‌کنند که هزینه‌های سربار همه این تشریفات اداری، بخشی از کارمزد نقل وانتقال پول و پرداخت‌های کارت اعتباری را تشکیل می‌دهد. در حالی که هزینه نقل و انتقال پول الکترونیکی به دلیل استفاده از شبکه اینترنت موجود و رایانه‌های شخصی استفاده‌ کنندگان، بسیار کمتر و شاید نزدیک به صفر است. (دژپسند و سلطانی، ۱۳۸۴)

• آثار کلان اقتصادی

پول الکترونیکی نماینده پول در جهان واقعی است و بر حسب همان پول‌های سخت موجود انتشار یافته پول الکترونیکی دلار، پول الکترونیکی ین و دیگر پول‌ها می‌توانند با پول سخت معادل خود در هر زمان مبادله شود بنابراین پول الکترونیکی به مفهومی که دلار، مارک یا ین جدید هستند، پول جدیدی نیست. پول الکترونیکی، پولی است که توسط بانک‌ها با بهره گرفتن از پول واقعی به عنوان پایه، ایجاد می‌شود و قابلیت تبدیل آن به پول واقعی، تضمین شده است. (دژپسند و همکاران، ۱۳۸۴)