۲- چنانچه اعتماد یک‌طرفه به سطح اعتماد متقابل ارتقاء یابد، تضمین بقاء اعتماد بیشتر است.
۳- واسطه‌های اعتماد که در نقش‌های مشاور، ضامن و سرمایه‌گذار ظاهر می‌شوند، در گسترش و کاهش اعتماد در جامعه موثر هستند و همه اعضای جامعه قابلیت ایفای این نقش‌ها را دارند. موفقیت یا شکست آن‌ها در مقوله اعتماد، بر دیدگاه آن‌ها به جامعه و اعتماد اجتماعی تاثیر خواهد گذاشت.
۴- چنانچه اعتماد به نخبگان در سطح جامعه کاهش یابد، این اعتماد در جای دیگری شکل می‌گیرد. مثلا اگر اعتماد افراد به رسانه‌های داخلی خدشه‌دار شود، آن‌ها به‌سوی منابع دیگر خبری متمایل می‌شوند.
۵- اعتماد و بی‌اعتمادی هر دو میل به خودافزایی داشته و حالت ثابتی ندارند (کلمن, ۱۹۹۸: ۱۴۵).
۶- پیوتر زتومکا ^[۷۴]؛ زتومکا، نویسنده و پژوهشگر نام‌آور لهستانی، ضمن ارائه یک ارزیابی جامع از اعتماد، بحث خود را در کتاب “نظریه جامعه‌شناختی اعتماد” بر محورهای زیر استوار می‌کند: چرخش نظریه جامعه‌شناختی از متغیر‌های سخت به متغیر‌های نرم، مفهوم و اندیشه اعتماد، انواع اعتماد، کارکرد‌های اعتماد، بنیادهای اعتماد، فرهنگ اعتماد و در نهایت اعتماد در نظام‌های خودکامه و دموکراسی. همچنین وی اعتماد و تغییر اجتماعی را بر مبنای یک مطالعه موردی از کشور لهستان مورد مطالعه قرار داده است (زتومکا, ۱۹۹۴: ۴۹).
زتومکا با توجه به جهانی‌شدن و فرایند پویای وابستگی متقابل جهانی، دو مقوله اعتماد و همکاری را به‌عنوان یکی از پیش‌فرض‌های اساسی در رویارویی با تحولات جهانی ذکر کرده است و نیز با پرداختن بیشتر به مساله اعتماد، مخاطره را نیز به دنبال آن ذکر کرده است (عباس زاده, ۱۳۸۳: ۲۷۳).
به نظر زتومکا، اعتماد در متن کنش‌های انسان، که مهم‌ترین ویژگی آن‌ها جهت‌گیری معطوف به آینده است، نمود پیدا می‌کند.
هر چه میزان کنترل ما بر کنش‌های آینده کمتر باشد، نیاز ما به اعتماد بیشتر می‌شود.
اعتماد کردن یعنی شرط بستن بر آینده نامعین و کنش‌های غیرقابل کنترل دیگران که همیشه همراه با مخاطره است.
زتومکا سطوح اعتماد را به صورت لایه‌هایی در نظر می‌گیرد که از عینی‌ترین روابط میان اعضای خانواده شروع شده و تا انتزاعی‌ترین روابط مانند اعتماد به نظم اجتماعی، کارایی نظام و … ادامه دارد (زتومکا, ۱۹۹۴: ۷۹-۷۳).
۷- آنتونی گیدنز ^[۷۵]؛ گیدنز جامعه‌شناس مطرح معاصر انگلیسی است. از نظر گیدنز اعتماد مخصوص روابط پیچیده و رسمی است و لازمه روابط در جوامع نوین ، انتزاعی و مدرن امروزی محسوب می شود . وی معتقد است زمان و مکان نقش مهمی در اعتماد دارند و تغییر مفهوم آنها در دوره مدرن ، وجود اعتماد در برقراری روابط را ضروری ساخته است (زین آبادی, ۱۳۸۷: ۹)
به طور کلی نظریات وی در مورد اعتماد را می‌توان به چهار بخش تقسیم کرد:
الف) اعتماد و امنیت وجودی: که مربوط به دوران کودکی است و با آنچه اریکسون آن را اعتماد بنیادی می‌‌نامد، مطابقت دارد. گیدنز اعتماد را عامل احساس امنیت وجودی می‌داند که موجود انسانی منفرد را در نقل و انتقال‌ها در بحران‌ها و در حال و هوای آکنده از خطرهای احتمالی قوت قلب می‌بخشد و به پیش می‌برد (علی پور و همکاران, ۱۳۸۸: ۱۱۲)
ب) اعتماد به نظام‌های انتزاعی و تخصصی: گیدنز نظام‌های انتزاعی را نظام‌های انجام کار فنی یا مهارت تخصصی می‌داند که حوزه‌های وسیعی از محیط مادی و اجتماعی زندگی کنونی ما را تشکیل می‌دهد. مثل نظام پزشکی، نظام معماری و غیره. به نظر وی ما از اعتماد به نهادهای مدرن و نظام‌های انتزاعی در موقعیتی که بسیاری از جنبه‌های مدرنیت جهانی شده باشد، ناگزیریم. یکی از معانی قضیه بالا این است که هیچکس نیست که بتواند از نظام‌های تخصصی در نهادهای مدرن کاملا دوری گزیند (گیدنز^[۷۶], ۱۹۹۵: ۳۴). زندگی در دوره مدرن توسط نظام‌های انتزاعی تخصصی تکه‌تکه می‌شود و یک نفر نمی‌تواند مانند گذشته همه یا بیشتر کارهای خود را مستقلا انجام دهد (گیدنز, ۱۹۹۵: ۱۰۰).
البته به نظر زتومکا اعتماد می‌تواند به مقولات انتزاعی دیگری مانند اعتماد به نظم، دموکراسی، علم و غیره نیز تعلق پیدا کند (زتومکا, ۱۹۹۴: ۸۵)
ج) اعتماد در روابط شخصی: در دوران پیشامدرن، روابط شخصی تابع ضوابط بیرونی همچون تعهدات خویشاوندی بود، در حالی‌که در دوران مدرن روابط شخصی که بیشتر به صورت رابطه ناب در می‌آید، وابسته به اعتماد متقابل است که آن را باید به وجود آورد و اعتماد طرف مقابل را جلب کرد. ارتباط ناب ارتباطی است که معیارهای بیرونی در آن تحلیل رفته باشد. ارتباط ناب تنها برای پاداشی به وجود می‌آید که از نفس ارتباط حاصل می‌گردد. در ارتباط ناب اعتماد چیز مطمئن و از پیش تعیین‌شده‌ای نیست (گیدنز, ۱۹۹۵: ۱۴۳).

د) زمینه‌های اعتماد در دوران پیشامدرن و مدرن: گیدنز اعتماد را از مولفه‌های اصلی مدرنیته می‌داند و معتقد است که چهار زمینه محلی اعتماد یعنی خویشاوندی، اجتماع محلی، سنت و کیهان‌شناسی مذهبی بر فرهنگ‌های پیش از مدرن تسلط دارند، حال آنکه در دوران مدرن اعتماد به نظام‌های انتزاعی و نمادها و نظام‌های کارشناسی جای این نوع اعتماد را گرفته است (گیدنز، ۱۹۹۵: ۱۳۰)
به نظرگیدنز، در جوامع نوین، افراد هرچه فاصله زمانی _ مکانی بیشتری از هم داشته باشند، به اعتماد بیشتری نیاز دارند. در جوامع ماقبل نوین که خصلتی محلی و بومی دارند و کنشهای متقابل بیشتردر سطح محلی و رو در رو رخ می دهند؛ در روابط اجتماعی اعتماد به طور طبیعی وجود دارد. اما در جوامع بزرگ و گسترده که روابط اجتماعی در فاصله زمانی – مکانی بسیار دوری انجام می گیرد و افراد درگیر این روابط، کمتر با یکدیگر آشنایی چهره به چهره دارند، به اعتماد بسیار نیازمندند (طالقانی, فرهنگی, عابدی، جعفری, ۱۳۸۹: ۹۲)
۸- مسعود چلبی؛ به اعتقاد چلبی، اعتماد ریشه در وابستگی عاطفی دارد. هرگاه عواطف زمینه رشد یافته و بتواند در میان افراد انتقال یابد، اعتماد ایجاد و تقویت می‌گردد. در ارتباط با چگونگی انتقال عواطف، او معتقد است تعاملات اظهاری یا روابط گرم در این زمینه نقش کلیدی دارند. تعاملات اظهاری برخلاف تعاملات ابزاری، حامل عواطف، دوستی و صمیمیت و اعتماد می‌باشند و تمایل به این دارند که در حریم گروه‌های اولیه و اجتماعات طبیعی مستقر شوند. روابط ابزاری به هدف تامین منافع شخصی انجام می‌گیرد و تمایل دارند که در ورای گروه‌های اولیه و اجتماعات طبیعی قرار بگیرند. چلبی ترکیب مناسب روابط اظهاری و ابزاری را کلید گسترش اعتماد در جامعه می‌داند. در واقع با گسترش روابط ابزاری و باز شدن گروه‌های اولیه و اجتماعات طبیعی بر روی کل جامعه است که مسیر عبور روابط اظهاری از درون گروه‌ها به بیرون آن‌ها مهیا می‌شود (چلبی, ۱۳۷۵: ۱۲).
بر این اساس اعتماد اجتماعی در بحث چلبی در دو شکل متفاوت مطرح می‌شود، اعتماد میان‌فردی که مختص جامعه سنتی است (که روابط اظهاری در آن غالب است) و اعتماد تعمیم‌یافته که مختص جوامع مدرن است (که مشخصه آن روابط ابزاری است) (بالاخانی, ۱۳۸۶: ۶۰).
۹- فوکویاما^[۷۷] : به تعبیر فوکویاما اعتماد انتظاری است که در یک اجتماع منظم، صادق و دارای رفتار تعاونی خود را نشان می دهد (زارعی, ۱۳۸۷: ۶۹)
فوکویاما ( ۱۹۹۷ ) معتقد است که قبل از و رود به هر سیستم تجاری یا اجتماعی، باید اطلاعات کافی درباره شبکه های اعتماد موجود در آن سیستم و ویژگی های آن به دست آورد ؛ زیرا اعتماد را پایه هرگونه مبادلات اقتصادی است (زارعی, ۱۳۸۷: ۷۵)
رعایت اصول صداقت، وفای به عهد و عدم تملق از سوی افراد می تواند بر میزان اعتماد اجتماعی در بین آنان بیفزاید. همانطور که پارسونز یادآور شده، ازجمله موارد مهم در شکل گیری اعتماد اجتماعی، صداقت داشتن است (عباس زاده, ۱۳۸۳: ۲۸۶)
پارسونز، اعتماد را در چارچوب جامعه و براساس تشابه ارزشی-هنجاری، ممکن می داند. به نظر او اعتماد نگرش یا احساسی مبتنی بر آشنایی و فرهنگ مشترک است که باید فرا گرفته شود (منصوریان, قدرتی, ۱۳۸۸: ۱۹۵)
حال می توان با توجه و استناد به نظرات صاحب نظران این حوزه، ویژگی های اعتماد را به شرح ذیل خلاصه کرد:
- اعتماد مقوله ای اجتماعی است و از این رو دارای دو عنصر همیشگی است: اعتمادکننده و اعتماد شونده
- در همه تعاریف بعمل آمده این نکته به چشم می خورد که اعتماد در پهنه روابط اجتماعی شکل می‏گیرد.
تعریف اعتماد از نسبیت برخوردار است؛ یعنی با قطعیت کامل نمی توان تعریف جامعی از اعتماد ارائه داد؛ چراکه بسته به موقعیت ها و زمان های متفاوت تعاریف متفاوتی از اعتماد را می توان طرح کرد. به عبارتی در این تعاریف نوعی تأویل گرایی و هرمنوتیک به چشم می خورد (عباس زاده, ۱۳۸۳: ۲۷۰).
با عنایت به اینکه اعتماد در روابط اجتماعی شکل گرفته و تقویت می شود، هدف هردو طرف اعتمادکننده و اعتمادشونده، دست یابی به اهداف و منافع خود و به حداقل رساندن ضرر و زیان ناشی از این نوع تعامل اجتماعی است.
اعتماد از یکسو دربرگیرنده ارزیابی هایی است که اعتمادشونده در باب منافع اعتمادکننده به عمل می آورد و از سوی دیگر دربرگیرنده تمایل به انجام عملی است که تحت ارزیابی قرار می گیرد
(عباس زاده،۱۳۸۳: ۲۷۱)
صرفنظر از تفاوت معانی این تعاریف وجه اشتراک این تعاریف را می توانیم در ویژگی ها و خصوصیات ذیل جمع بندی کنیم:
۱- اعتماد در روابط اجتماعی شکل می گیرد و تقو یت می شود و یکی از جنبه های آن است.
۲- در اعتماد ، مفهوم تأخر زمانی و وابستگی امور به آینده وجود دارد و این تأخر زمانی برای انتظارات فرد و اعمال سایر افراد ضروری می باشد.
۳- اعتماد با خطر کردن و مخاطره همراه می باشد . مفهوم عدم تعیین اجتماعی ، یعنی عدم پیش بینی رفتارها و امور نیز با مفهوم اعتماد توأم می باشد. وقتی فردی عملی را انجام می دهد، نمی تواند مطمئن باشد که فرد دیگر از آن عمل علیه او استفاده نخواهد کرد.
۴- حسن ظن نیز مهم ترین عنصر و هسته اعتماد و هسته مرکزی آن می باشد، چرا که با وجود عدم قطعیت ها و وجود خطر در روابط ، افراد به خاطر حسن ظن و احساس مثبتی که به یکدیگر دارند به هم اعتماد می کنند.
۵- اعتماد اکتسابی است و در طی جریان جامعه پذیری و از همان سال های اولیه زندگی پدید می آید و طی تجارب اجتماعی تقویت شده و به نسل های بعدی انتقال می یابد. (زین آبادی, ۱۳۸۷: ۱۶ و ۱۷)
با توجه به این تعاریف اعتماد را می توان یک باور تعریف کرد. باور به اینکه دیگران، در بدترین شرایط، آگاهانه و عامدانه آسیبی به او نمی رسانند و در بهترین شرایط ، به نفع او عمل می کنند
اعتماد عبارت است از تمایل فرد به قبول ریسک در یک موقعیت اجتماعی که این تمایل مبتنی بر حس اطمینان به این نکته است که دیگران به گونه ای که انتظار می رود عمل نموده و شیو ه ای حمایت کننده در پیش خواهند گرفت (طالقانی, فرهنگی, عابدی جعفری, ۱۳۸۹: ۹۲).

۲-۲-۲ نقش اعتماد 

گرچه اعتماد عنصر مهمی در روابط اقتصادی-تجاری (B2B) تلقی می شود اما دارای ذات پیچیده ای است که به سختی قابل اندازه گیری می باشد(گالاتی^[۷۸]، ۱۹۹۵). مفهوم اعتماد جدید نیست اما اخیراً (از ابتدای دهه ۹۰ میلادی تاکنون) مرکز توجه تحقیقات مدیریتی واقع شده است. به نظرمیزتال^[۷۹] ( ۱۹۹۶)، علیرغم توجهات زیاد به مقوله اعتماد، تنوع دیدگاه ها در این خصوص بیشتر از آنکه به شفاف سازی این مفهوم منجر شود بیش از پیش آن را مبهم ساخته است. اعتماد دارای یک ساخت پویا(هاوک، ۱۹۹۴) و پیچیده با پایه ها، سطوح و مشخصه های چندگانه است(کارلسن، گرائی ،۲۰۰۸: ۹)
تاکنون مفهوم موردقبول جهانی درخصوص اعتماد وجود ندارد اما بر سر اهمیت اعتماد در متون اقتصادی توافق وجود دارد. برخی از مزیت های اعتماد از دیدگاه روسو و همکارانش عبارت است از افزایش روحیه همکاری ، ارتقای انواع سازگاری سازمانی، کاهش هزینه های اجرا و منازعات مخرب و واکنش های موثرتر در مواقع وقوع بحران. به این موارد می توان توانایی حل مسئله، تشویق به تبادل اطلاعات میان اعضای تیم، تاثبرپذیری از دیگران در تصمیم گیری ها و … را اضافه کرد (همان:۴۵).
اعتماد بعنوان یک رکن اساسی در ارتقای سطح روابط بین سازمانی می باشد(میر و همکاران،۱۹۹۵، روسو و همکاران،۱۹۹۸، وود و همکاران،۲۰۰۲). بعلاوه سطح بالای اعتماد حتی می تواند موجب پیشرفت اجرای یک پروژه شود (کادفورس^[۸۰]،۲۰۰۴) به زعم آندرسون و ویتز(۱۹۹۹)، دایر(۱۹۸۷)، مورمن و همکاران (۱۹۹۳) تحقیقات آکادمیک اندکی درخصوص عوامل تاثیرگذار بر اعتماد انجام گرفته است. این گزاره توسط دیالو و تویلر^[۸۱](۲۰۰۵) پشتیبانی می شود. مطالعات میرسون^[۸۲] و همکارانش (۱۹۹۶) به دشواری‏های اعتمادسازی در سازمان های ناپایدار (موقت) اشاره دارد. لندر^[۸۳] و همکارانش(۲۰۰۴) معتقدند مطالعات صورت گرفته درخصوص کانتکس های متفاوت سازمانی نشان می دهد که شناخت انواع تاثیرات گذشته مکانیسم های مختلف اعتماد مفید خواهد بود(کارلسن، گرائی ،۲۰۰۸: ۸)
زمان فاکتور مهمی در شکل گیری روابط است. رفتار فعلی متاثر از گذشته و آینده روابط است. تجربیات، انتظارات و تعهدات همگی سازنده رفتارهای تعاملی است(کارلسن، گرائی ،۲۰۰۸: ۹)
اگرچه تعاریف مختلفی برای اعتماد ارائه شده است اما روسو و همکارانش (۱۹۹۸) معتقدند اعتماد یک حالت روان شناسانه است که براساس انتظارات مثبت از نیات یا رفتار دیگران در ازای پذیرش درصدی آسیب شکل می گیرد.
بنابر تحقیقات انجام شده، برخلاف ویژگی فردی هر یک از طرفین، اعتماد بعنوان ماحصل مشترک روابط میان دو طرف ارتباط شناخته می شود. طبق یافته های روسو و همکارانش (۱۹۹۸) برای افزایش اعتماد باید چندین موقعیت بسترساز مهیا باشد. اولین شرط لازم ریسک یا خطرپذیری است. ریسک فرصتی برای اعتماد خلق می کند که مجدداً زمینه ریسک پذیری را فراهم می کند. دومین شرط، وجود وابستگی متقابل است بدان معناکه علاقه به یک نفر بدون اعتماد به او فاقد معناست. زمانی که وابستگی متقابل افزایش می یابد، سطح اعتماد و ریسک دچار تغییر می شود (کارلسن^[۸۴]، ترجی، گرائی، مسعود،۲۰۰۸: ۱۰)
تمایل به وابستگی یک سازه اعتماد است که تمایل خودخواسته فرد در برابر آسیب را نشان می دهد. بدان معنا که فرد دست به انتخاب آگاهانه ای می زند که براساس آن تردید را کنارگذاشته و به جای بازگشت به عقب، درمسیر ایجاد ارتباط مبتنی بر اعتماد حرکت می کند(مک نایت^[۸۵]، چوداری و کاکمار،۲۰۰۸: ۳۰۲)

۲-۲-۳ رویکردهای کلی اعتماد 

سه رویکرد کلی به اعتماد به شرح زیر قابل طرح است:
۱- رویکرد خرد: این دیدگاه بیان می کند که اعتماد یک ویژگی یا خوصیت فردی است و بنابراین، با ویژگی ها و رفتارهای فردی مانند تحصیلات، طبقه اجتماعی، درآمد، سن، جنس، احساس موفقیت، احساس رضایت و نظایر آن ارتباط دارد. به این معنا که کم یا زیاد بودن اعتماد افراد، به ویژگی های فردی آنان مربوط می‏شود و اگر بخواهیم اعتماد اجتماعی افراد را تبیین کنیم باید این خصوصیات را در نظر بگیریم.
۲- رویکرد کلان: دومین دیدگاه، اعتماد اجتماعی را نه یک خصوصیت فردی بلکه ویژگی نظام اجتماعی تلقی می کند. طبق این دیدگاه، اعتماد فقط در حد کمی، جزئی از ویژگی شخصیتی افراد به شمار می رود و اعتماد افراد به دیگران، بیشتر به ارزیابی آنان از قابل اعتماد بودن محیط اطرافشان برمی گردد تا به شخصیت یا تمایلات فردی آنان. افرادی که در جامعه ای زندگی می کنند که نظام اجتماعی آن از ثبات بالایی برخوردار است و هنجارها و قواعد اجتماعی از سوی دیگران رعایت می شوند از اعتماد اجتماعی بالایی برخوردارند.
۳- رویکرد تلفیقی: پژوهش های متعددی با بهره گرفتن از هرکدام از دو رویکرد فوق انجام شده است که نشان می دهد هرکدام از این دیدگاه ها جنبه ای از واقعیت را بازنمایی می کنند. به همین دلیل برخی از اندیشمندان کوشیده اند با ابداع مدل تلفیقی (خرد-کلان) به مدل کاملتری دست یابند. در این پژوهش نیز از مدل تلفیقی استفاده شده است (عبدالملکی, ۱۳۸۷: ۹۹ و ۱۰۰)
رویکرد خرد (نظریه های مبتنی بر ویژگی های فردی)
برطبق رویکرداجتماعی- روانشناختی که در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ در ایالات متحده توسعه یافت، منشأ اعتماد اجتماعی را باید در هسته شخصیت افراد جستجو کرد. اعتماد در کودکی آموخته می شود و در بقیه عمر تداوم می یابد و براثر تجربیات مختلف به کندی تغییر می کند. اعتماد ممکن است بر اثر تجربه ای تلخ به سرعت تنزل یابد اما با وقوع مکرر تجربیات خوشایند به احتمال زیاد، بار دیگر به آهستگی افزایش می یابد. مطابق نظر روانشناسان اجتماعی، اعتماد اجتماعی بخشی از یک ویژگی گسترده تر خصوصیات شخصیتی است که شامل خوشبینی، اعتقاد به همکاری و اطمینان به این موضوع است که افراد می توانند اختلافاتشان را کنار بگذارند و با یکدیگر زندگی اجتماعی رضایت مندانه ای داشته باشند (عبدالملکی, ۱۳۸۷: ۱۰۰)
خانواده کانونی برای پیدایش انگیزه اعتماد در افراد یا “حسن نیت اولیه” به شمار می رود، واضح است که خانواده، زمینه را برای سنجش صمیمیت و اعتماد عمیق فراهم می کند. طبق این دیدگاه، اعتماد اجتماعی محصول تجربیات زندگی بزرگسالی است به این ترتیب که کسانی که در زندگی بیشتر مورد مهربانی و سخاوت قرار گرفته اند، در مقایسه با کسانی که از فقر، بیکاری، تبعیض، بهره کشی و محرومیت اجتماعی رنج می برند بیشتر احتمال دارد به دیگران اعتماد کنند (عبدالملکی, ۱۳۸۷: ۱۰۲)
رویکرد کلان

مناسب

NORMA

۳٫۵۳۲۸

.۸۷۳۸۲

۱۰٫۹۵۹

۳۲۲

.۰۰۰

.۵۳۲۸۲

.۴۳۷۲

.۶۲۸۵

مناسب

بررسی میانگین و ضریب معناداری مندرج در جدول ۴-۲ نشان می‌دهد که
الف) تعهد عاطفی
در سطح تحلیل شاخص‌های مربوط به بعد تعهد عاطفی، تمامی شاخص‌ها دارای سطح معناداری کمتر از ۰٫۰۵ هستند، به همین دلیل برای شاخص فوق فرضیه صفر رد شده و وضعیت آن با مقدار میانگین یعنی عدد ۳ تفاوت معناداری دارد. برای این شاخص‌ها، به علت مثبت بودن آماره‌ی t، مقدار آن‌ها بیشتر از مقدار متوسط جامعه می‌باشد و وضعیت آن مناسب برآورد می‌شود. همچنین برای بعد تعهد عاطفی با توجه به کمتر بودن عدد معناداری از ۰٫۰۵، فرضیه صفر تایید نمی‌شود و می‌توان گفت که مقدار این بعد با مقدار متوسط(عدد ۳) تفاوت دارد. از آن جایی که مقدار آماره‌ی t مثبت می‌باشد، بنابراین مقدار این بعد بیشتر از مقدار متوسط جامعه می‌باشد و وضعیت آن مناسب برآورد می‌شود.

ب) تعهد مستمر
در سطح تحلیل شاخص‌های مربوط به بعد تعهد مستمر، شاخص شماره ۴ دارای سطح معناداری بیشتر از ۰٫۰۵ هستند، به همین دلیل برای شاخص فوق فرضیه صفر را نمی‌توان رد نمود و وضعیت آن با مقدار میانگین یعنی عدد ۳ تفاوت معناداری ندارد(حد متوسط). اما بقیه شاخص‌ها دارای سطح معناداری کمتر از ۰٫۰۵ هستند، به همین دلیل برای شاخص‌های شماره ۱، ۲، ۳ و ۵ فرضیه صفر رد می‌شود و وضعیت آن‌ها با مقدار میانگین یعنی عدد ۳ تفاوت معناداری دارد. از میان این شاخص‌ها، مقدار شاخص‌های شماره ۲ و ۵ به علت منفی بودن آماره‌ی t، کمتر از مقدار متوسط جامعه می‌باشد و وضعیت آن نامناسب برآورد می‌شود. برای بقیه شاخص‌ها(۱ و ۳) با توجه به مثبت بودن آماره‌ی t، مقدار این شاخص‌ها بیشتر از مقدار متوسط جامعه می‌باشد و وضعیت آن‌ها مناسب برآورد می‌شود. همچنین برای بعد تعهد مستمر با توجه به بیشتر بودن عدد معناداری از ۰٫۰۵، فرضیه صفر را نمی‌توان رد نمود و می‌توان گفت که مقدار این بعد با مقدار متوسط (عدد ۳) تفاوت معناداری ندارد. از این رو وضعیت آن متوسط برآورد می‌شود.
ب) تعهد هنجاری
در سطح تحلیل شاخص‌های مربوط به بعد تعهد هنجاری، تمامی شاخص‌ها دارای سطح معناداری کمتر از ۰٫۰۵ هستند، به همین دلیل برای شاخص فوق فرضیه صفر رد شده و وضعیت آن با مقدار میانگین یعنی عدد ۳ تفاوت معناداری دارد. برای این شاخص‌ها، به علت مثبت بودن آماره‌ی t، مقدار آن‌ها بیشتر از مقدار متوسط جامعه می‌باشد و وضعیت آن مناسب برآورد می‌شود. همچنین برای بعد تعهد هنجاری با توجه به کمتر بودن عدد معناداری از ۰٫۰۵، فرضیه صفر تایید نمی‌شود و می‌توان گفت که مقدار این بعد با مقدار متوسط(عدد ۳) تفاوت دارد. از آن جایی که مقدار آماره‌ی t مثبت می‌باشد، بنابراین مقدار این بعد بیشتر از مقدار متوسط جامعه می‌باشد و وضعیت آن مناسب برآورد می‌شود.
۴-۳-۲- آزمون همبستگی پیرسون
به منظور بررسی رابطه میان متغیرهای اصلی تحقیق، در ابتدا رابطه ۷ بعد هوش معنوی، ۶ بعد رضایت شغلی و ۳ بعد تعهد سازمانی با بهره گرفتن از همبستگی پیرسون سنجیده می‌شود. ضریب همبستگی پیرسون می‌تواند دورنمای کلی از روابط اجزای متغیرهای اصلی تحقیق را پیش رو قرار دهد.
فرضیه‌های آماری به شرح ذیل می‌باشد:
H0: بین دو بعد همبستگی معناداری وجود ندارد، ۰= ρ
H1: بین دو بعد همبستگی معناداری وجود دارد، ۰≠ ρ
جدول شماره ۴-۴ نتیجه اجرای آزمون همبستگی پیرسون را نشان می‌دهد. همان‌طور که مشخص است برخی از روابط در سطح خطای ۰٫۰۱ و برخی در سطح خطای ۰٫۰۵ معنادار می‌باشند که جهت تغییرات برخی مستقیم و بقیه غیرمستقیم می‌باشد. همچنین برخی از روابط معنادار نمی‌باشند.

۱

۲

۳

۴

۵

۶

۷

۸

۹

۱۰

۱۱

۱۲

۱۳

۱۴

۱۵

۱- الهیات

۱

۳-۴- نمونه و روش نمونه گیری

از بین جامعه آماری، ۳۰۰ دانش آموز (دختر و پسر)، به شیوه تصادفی از دوره متوسطه اول به عنوان نمونه انتخاب شدند که از این تعداد، ۱۴۹ نفر دانش آموز دختر و ۱۵۱ نفر دانش آموز پسر می باشند.

۳-۴-۱- جنسیت

مشخصات افراد نمونه بر حسب متغیر جنسیت مطابق جدول ذیل می باشد.

جدول ۳-۲: مشخصات افراد نمونه بر حسب متغیر جنسیت

متغیر
فراوانی
درصد

دختر
۱۴۹
۷/۴۹

پسر
۱۵۱
۳/۵۰

۳-۴-۲- سن

یافته های توصیفی متغیر سن مطابق جدول ذیل می باشد.

جدول ۳-۳: یافته های توصیفی متغیر سن

متغیر
تعداد
حداقل
حداکثر
میانگین
انحراف استاندارد

سن
۲۹۴
۱۲
۱۵
۳۵/۱۳
۸۴/۰

۳-۵- ابزارهای سنجش

در این تحقیق تعارض والدین متغیر پیش بینی شده و متغیرهای افسردگی، پرخاشگری و سلامت روان متغیرهای پیش بینی شونده هستند. در این پژوهش جهت گردآوری داده ها از ۴ پرسشنامه استفاده شده است که عبارت است از:

۳-۵-۱- پرسشنامه مقیاس تاکتیک های حل تعارض پدر و مادر^[۱۲۴]

هدف: سنجیدن خرده مقیاس های استدلال، پرخاشگری کلامی، و خشونت (پرخاشگری فیزیکی) در خانواده می باشد. خرده مقیاس استدلال مشخص می کند که چه میزان پدر و مادر در حل تعارضات خود از منطق و استدلال استفاده می کنند. خرده مقیاس پرخاشگری کلامی، مشخص می کند که چه میزان پدر و مادر در حل تعارضات خود از کلام تند، فحش و ناسزا استفاده می کنند. خرده مقیاس پرخاشگری فیزیکی، مشخص می کند که چه میزان پدر و مادر در حل تعارضات خود از خشونت، زد و خورد و درگیری فیزیکی استفاده می کنند.
روش نمره گذاری و تفسیر
پرسشنامه تاکتیکهای تعارض یک ابزار ۱۵ سوالی است که برای سنجش سه تاکتیک حل تعارض (استدلال، پرخاشگری کلامی و پرخاشگری فیزیکی) بین والدین خانواده تدوین شده است. چندین شیوه برای نمره گذاری این پرسشنامه وجود دارد، از جمله نمرات مقیاس گاتمن، نمرات تراکمی، نرخهای تاکتیکهای تعارض و توپولوژی پرخاشگری. نمرات مزمن بودن تاکتیک های تعارض که کاربرد بالینی دارد، با جمع نمرات پرسشها بدست می آید. نمرات زیرمقیاس «استدلال» در هر یک از مقیاس های تاکتیک های تعارض از پرسشهای A تا E بدست می آید. نمرات «پرخاشگری کلامی» با جمع پرسشهای F تا J و «پرخاشگری فیزیکی» با جمع پرسشهای K تا O بدست می آید. نمرات مربوط به تاکتیک های تعارض والدین، به طور جداگانه محاسبه می شوند. دامنه نمرات ۰ تا ۱۵ است که نمرات بالاتر به معنی استفاده بیشتر از یک تاکتیک بخصوص است.

پایایی و روایی
بنابر اطلاعات موجود، شش کار تحقیقاتی همسانی درونی زیرمقیاسهای استدلال، پرخاشگری کلامی و پرخاشگری فیزیکی را تأیید می کنند. دامنه ۱۲ ضریب آلفا برای زیرمقیاس استدلال از ۴۲/۰ تا ۷۶/۰ است. برای زیر مقیاس پرخاشگری کلامی ۱۶ ضریب آلفا موجود است که دامنه آنها از ۶۲/۰ تا ۸۸/۰ است. برای زیرمقیاس پرخاشگری فیزیکی ۱۷ ضریب آلفا موجود است که دامنه آنها از ۴۲/۰ تا ۹۶/۰ است. روایی این مقیاس بارها مورد تأیید قرار گرفته است، و این که چندین کار تحقیقی ساختار عواملی استدلال، پرخاشگری کلامی و پرخاشگری فیزیکی را تأیید می کنند. همچنین اطلاعات زیادی در مورد روایی سازه در اختیار است که از آن جمله: همبستگی بین نمرات تاکتیکهای تعارض و عوامل ریسک خشونت خانواده، سطح محبت بین والدین می باشد (ثنایی، ۱۳۸۷).

احمدی، پرویز، احد؛ نصیری، ناهید (۱۳۸۸). طراحی و تبیین عوامل مؤثر بر نوآوری سازمانی گروه ایران ترانسفو، پژوهش‌های مدیریت، سال دوم، شماره‌ی چهارم، تابستان، صص ۱۷۸-۱۵۵.
اخوان، پیمان؛ اولیایی، النوش، دسترنج ممقانی، نسرین؛ ثقفی، فاطمه (۱۳۸۹). توسعه فرایندهای چرخه مدیریت دانش مبتنی بر عوامل موثر بر موفقیت مدیریت دانش، فصلنامه علمی-پژوهشی سیاست علم و فناوری، سال سوم، شماره ۲، صص ۱-۱۲.
افکانه، صغری (۱۳۸۸). بررسی روش های برتر تدرس در فرایند یاددهی – یادگیری وتاثیرآن بر مطالعه کتاب های غیر درسی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی .اندیشه های تازه در علوم تربیتی ، شماره ۱۴،صص۲۹-۴۸.
الوانی، سیدمهدی؛ ناطق، تهمینه؛ فراحی، محمدمهدی (۱۳۸۶). نقش سرمایه اجتماعی در توسعه مدیریت دانش سازمانی، فصلنامه علوم مدیریت ایران، دوره دوم، شماره۵، صص۳۵-۷۰.
الوندی، نغمه؛ میرزائی، رحمت؛ تارخ، محمدجعفر (۱۳۸۹). بررسی عوامل تاثیرگذار بر موفقیت پیاده­سازی سیستم­های مدیریت دانش (مطالعه موردی: شرکت مشاور مدیریت و خدمات ماشینی تامین). مطالعات مدیریت صنعتی، سال یازدهم، شماره ۳۰، صص ۹۹-۱۲۷.
انوری رستمی، علی اصغر؛ شهائی، بهنام (۱۳۸۸). مدیریت دانش و سازمان یادگیرنده: تحلیلی بر نقش مستند سازی دانش و تجربه، نشریه مدیریت فناوری اطلاعات، دوره اول، شماره ۲، صص۳-۱۸.
بازرگان، عباس؛ عامری، رضا (۱۳۸۹). نگاهی دیگر به ساختار سازمانی مناسب برای ارزیابی کیفیت در سطوح دانشگاهی و نظام آموزش عالی کشور، مجموعه مقالات چهارمین همایش سالانه ارزیابی درونی کیفیت در نظام دانشگاهی. تهران: مرکز ارزیابی کیفیت دانشگاه تهران.

بهرامی، سوسن؛ رجایی­پور، سعید؛ آقاحسینی، تقی؛ بختیارنصرآبادی، حسنعلی؛ یارمحمدیان، حسن (۱۳۹۰). تحلیل روابط ساده و چندگانه سرمایه فکری و نوآوری سازمانی در آموزش عالی، فصلنامه پژوهش و برنامه­ ریزی در آموزش عالی، شماره۶۱، صص۲۷-۵۰.
بهرنگی، محمدرضا (۱۳۸۲). الگوهای تدریس ۲۰۰۴، تهران، نشر کمال تربیت، چاپ ششم.
پوررشیدی، رستم؛ جلالی جواران، مرتضی (۱۳۸۹). مدیریت دانش و کاربرد آن­ها در موسسات تولیدی و صنعتی، سال چهارم، شماره ۱۴، صص ۶۴-۷۵.
ترک­زاده، جعفر؛ زینعلی، فاطمه (۱۳۹۲). رابطه نوع ساختار و مطلوبیت جو کلاسی در دانشگاه شیراز، مجله علمی پژوهشی، پژوهش­های برنامه درسی انجمن مطالعات برنامه درسی ایران، دوره سوم، شماره۱، ۸۷-۱۱۴.
تقوی، مصطفی؛ پاکزاد ، مهدی (۱۳۸۶). نقش و کارکرد دانشگاه ها در نظام ملی نوآوری . مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی ، سال یازدهم، شماره ۴-صص ۱۹-۳۸
جابری، اکبر؛ سلیمی، مهدی؛ خزائی­پور، جواد (۱۳۹۲). بررسی تاثیر انگیزش­های درونی و بیرونی بر تسهیم دانش کارکنان در سازمان­های ورزشی (مطالعه موردی: کارمندان تربیت بدنی استان اصفهان)، مدیریت ورزشی، شماره۱۴، صص۵۵-۷۵.
جرجانی، بهادر (۱۳۹۲). خلاقیت در مدیریت، نشریه تخصصی مدیریت، سال سوم، شماره۱۶، صص۲۱-۲۶.
حسن­زاده، حبیب اله؛ بهرام رضایی، مژده؛ پولادی، آرش؛ حسن­زاده، عبداله (۱۳۹۲). بررسی وضعیت سبک­های تدریس اعضای هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان در دروس و تئوری در سال تحصیلی ۸۹-۹۰، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان، دوره هیجدهم، صص ۷۱-۷۷.
حسن­زاده، محمد (۱۳۸۵)‏. مسائل مدیریت دانش در بخش دولتی، مجله برنامه و بودجه، شماره ۹۹، صص۵۷-۷۷
حسینی­خواه، علی (۱۳۸۷). بررسی نظریه انتشار نوآوری در آموزش. فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، سال هفتم، شماره‌ی ۲۶، صص، ۱۵۱- ۱۵۴.
حسینی، سیدمحمود؛ حاجی­پور، بهمن (۱۳۸۷). تبیین روابط ذهنیت مشترک، ظرفیت جذب دانش، نوآوری و انعطاف­پذیری: شرکت­های دارویی کشور، فصلنامه مدرس علوم انسانی، سال دوازدهم، شماره۴، پیاپی۵۹، صص ۱۵۵-۱۷۶.
حسینی، معصومه؛ صادقی، طاهره (۱۳۸۹). عوامل مؤثر بر خلاقیت و نوآوری اعضای هیأت علمی و ارائه راهکار به منظور ارتقاء، مجله راهبردهای آموزش. قزوین، دوره ۳، شماره‌ی ۱، صص: ۱-۶.
حسینی، ناهید؛ پوراسدی، محمد (۱۳۹۰). تسهیم دانش و سواد اطلاعاتی: با مروری بر وضعیت مطالعه دانشجویان علوم انتظامی، فصلنامه مطالعات مدیریت انتظامی، سال ششم، شماره۱، صص۷۷-۹۴.
حسینیان، سیمین؛ طباطبایی یحیی آبادی، شهناز؛ خدابخشی کولانی، آناهیتا (۱۳۸۶). بررسی اثر بخشی آموزش های آماده سازی شغلی و کارآفرینی بر تمایلات کار آفرینی جوانان داوطلب استفاده از تسهیلات اشتغال زایی شهر تهران. تازه ها و پژوهشهای مشاوره، جلد ۶، شماره ۲۳.
حوررعلی، منصوره (۱۳۸۶). نقش مدیریت دانش ضمنی در خلاقیت و نوآوری، نشریه منابع انسانی، ص ۱۹۹، ۲۰۰، ۲۰۱.
خاکباز، عظیمه السادات؛ علم الهدی، جمیله؛ موسی پور، نعمت الله؛ بابلیان، اسمائیل (۱۳۹۰). کالبد شکافی دانش محتوایی- تربیتی به عنوان نوعی دانش میان رشته­ای برای تدریس دانشگاهی، فصلنامه مطالعات میان رشته­ای در علوم انسانی، دوره چهارم، شماره۱، صص۱۲۹-۱۶۰.
خندقی، امین؛ رجائی­، ملیحه (۱۳۹۲). تاثیر سبک یادگیری دانشجویان بر سبک تدریس مرجح آنان، فصلنامه روانشناسی تربیتی، سال نهم، شماره ۲۸.
خنیفر، رضا؛ حسن­زاده، حمیدرضا، کولیوند، حسن (۱۳۸۸). الزامات محیطی ساختار سازمانی بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران، تازه­های جهان بیمه، شماره­های ۱۳۰ و ۱۳۱، صص ۴۹-۶۴.
دهقان­نجم، منصور (۱۳۸۸). مدیریت دانش و نقش آنان در نوآوری سازمانی، ماهنامه مهندسی خودرو و صنایع وابسته، سال اول، شماره۱۰،صص۴۷-۵۲.

شمارش کلی باکتری های مزوفیل هوازی شاخصی برای تعیین کیفیت و ماندگاری مواد غذایی است . شمارش کلی میکروارگانیسم ها در هیچیک از گروه ها از محدوده مجاز ۷ log cfu/g که توسط سازمان ICMSF (1978)‌ برای ماهی های تازه و منجمد تعریف شده است تجاوز نکرده است (۹۱) .

آلودگی میکروبی ابتدایی، وضعیت نگهداری و بسته بندی (بسته بندی در هوا، خلاء یا اتمسفر اصلاح شده) و دمای نگهداری نقش مهمی را در تعیین عمر ماندگاری محصولات شیلاتی ایفا می کند.
همان طور که در جدول (۴-۱۲) نشان داده شد میزان شمارش کل باکترهای مزوفیل هوازی برای همه تیمار ها با گذشت زمان کاهش یافت بطوریکه بار میکروبی گروه کنترل که در ابتدای دورهcfu/g 02/0 ±۸/۵ است در پایان دوره به cfu/g1/5 کاهش یافته است . در سایر گروه ها نیز این کاهش با شدت بیشتر مشاهد ه می شود.به ظوریکه در انتهای دوره نگهداری شمارش کلی باکتریهای مزوفیل هوازی در خمیرهای ماهی حاوی عصاره ترکیب , موسیر و زردچوبه به ترتیب مقدارهای ۲۷/۴ , ۱۶/۴ و ۱۶/۴ g/cfu میباشد . همان طور که در جدول نشان داده شده است از روز ۱۵ نگهدار ی شمارش کلی باکتری های مزوفیل هوازی در مقایسه باگروه شاهد اختلاف معنی دار دارد (۰۵/۰ P<) و در اکثر مراحل خمیرهای ماهی حاوی عصاره های مختلف از نظر شمارش کلی باکتریهای مزوفیل هوازی با یکدیگر اختلاف معنی دار ندارند (۰۵/۰ P>) .
.کاهش بار میکروبی در کلیه گروه ها میتواند بدلیل تخریب دیواره سلولی آنها در پی رشد کریستالهای یخ باشد (۱۰۵)‌.
کمتر بودن شمارش کلی باکتری های مزوفیل هوازی در تیمارهای حاوی عصاره موسیر می تواند ناشی از ترکیبات ارگانوسولفوری همچون دی آلیل ­دی­سولفید (DADS) و دی آلیل ­سولفید (DAS) و ترکیباتی مثل آلیسین و آجوئن و مشتقات پلی فنولیک می­باشد(۹۲) و در عصاره زردچوبه به دلیل وجود ترکیباتی همچون تورمرون، اسیدهای آزاد، سینئول، بورنئول، زینگرون، فلاندرن و به خصوص کورکومین وترکیبات فنولی زردچوبه مثل اسید فرولیک و اسید پروتوکاتکویک می­توان نسبت داد. ترکیبات فنولی موجود در عصاره های گیاهی غشای خارجی میکروارگانیسم ها را تخریب کرده و سبب خروج لیپوساکاریدها و افزایش نفوذ پذیری غشای سیتوپلاسمی به ATP می شود. خروج ATP منجر به تمام شدن ذخیره انرژی سلول و مرگ سلول می شود (۱۵) . نتایج مشاهده شده با نتایج تحقیقاتs.m.ibrahim در سال ۲۰۰۸ همخوانی دارد (۹۳)‌.
۵-۳-۲ - باکتری های سرمادوست
باکتری­ های سرمادوست بویژه گونه­ های سودوموناس­ها، آنزیم­ های لیپاز و فسفولیپاز را تولید می­ کنند که سبب افزایش FFA می­شوند (۱۲۹) . باکتریهای سرمادوست در مقایسه با سایر باکتری ها در ایجاد فساد موثرترند و با تولید کتونها و آلدئید ها باعث تغییر بو, بافت و مزه مواد غذایی میشوند (۹۲) ایجاد بار باکتریایی مجاز برای سایکروتروفیک­های هوازی (سرمادوگرا) logCFU/g 6 گزارش شده است(۹۵). پایداری و زنده ماند سرماگرا ها به عوامل مختلفی از جمله وجود هوا , نمک و … بستگی دارد (۹۲) .
ثابت ماندن باکتریهای سرماگرا پس از کاهش اولیه در همه گروه ها میتواند به دلیل تکثیر در دمای پایین باشد(۹۳)‌. همان طور که در جدول نشان داده شده است گروه های حاوی عصاره ها با داشتن بار میکروبی کمتر بهتر توانسته اند از تکثیر باکتری ها جلوگیری کنند و مقدار باکتری های سرمادوست در گروه شاهد بیشتر از سایر تیمار هاست.
تحقیق انجام شده با نتایج mahmudzadeh و همکاران (۹۱)‌و s.m.ibrahim (93)‌ و همکاران همخوانی دارد . در مطالعات فوق نیز مانند این مطالعه شمارش سرماگراها در طول دوره نگهداری با توجه به شرایط انجماد کمتر از حد نهایی فساد یعنی g/log cfu6 بوده و با سرعت خیلی کمی در طول ۶ ماه نگهداری رشد داشته اند .
۵-۳-۴ کپک و مخمر:
تاکنون مطالعات بسیار زیادی در خصوص تاثیر دو عصاره موسیر و زردچوبه بر کپک و مخمر گزارش شده است (۱۵, ۳۴ , ۴۶, ۱۰۳, ۹۶)‌ . اما مطالعه ای مبنی بر تاثیر این دو عصاره بر کپک و مخمر در فراورده های دریایی و در شرایط نگهداری منجمد (۱۸- درجه سانتی گراد )‌ گزارش نشده است . میزان کپک ها برای همه تیمار ها با گذشت زمان کاهش یافت بطوریکه شمارش مجموع کپک و مخمر گروه شاهد در ابتدای دورهcfu/g45/3 است و در پایان دوره نیز به cfu/g5/2 کاهش یافت ک ه همان طور که در جدول (۴-۱۴)‌نشان داده شده است دارای اختلاف معنی دار با سایر گروه ها است(۰۵/۰>p) و مجموع مخمرها و کپک ها در سایر تیمارها به طور معنی داری کمتر از گروه شاهد است . در مقایسه شمارش مخمرها و کپک ها بین تیمارهای موسیر , زردچوبه و ترکیب در روزهای مختلف نگهداری تنها در هیچ یک از روزهای مورد آزمون با یکدیگر اختلاف معنی دار ندارند (۰۵/۰p>).
۵-۴ -آنالیز اسید چرب
ماهی ها و محصولات دریایی منبع مهمی از انواع مختلف اسید های چرب هستند(۹۷)‌.مصرف فراورده های دریایی خطر ابتلا به بیماری های قلبی را کاهش می دهد(۹۸)‌ و این به دلیل داشتن مقادیر مناسبی از پروتئینها , اسید های چرب مورد نیاز بدن , ویتامین ها و مواد معدنی است (۹۹)‌ . در واقع مهم ترین دلیل همان دارا بودن اسید های چرب چند غیر اشباع است که توسط بدن ساخته نمی شوند و نیاز است از طریق رژیم غذایی تامین شوند (۱۰۰) . EPA و DHA مهم ترین اسید های چرب چند غیر اشباع هستند که در ساختار فسفولیپید های غشایی وجود دارند و تنها در غذاهای دریایی یافت می شوند(۱۰۱)
جهت بررسی غیرمستقیم وضعیت ثبات چربی ماهی در شرایط سرد می توان به بررسی و بیان تغییرات ترکیب اسیدهای چرب ماهی پرداخت(۷۰) . همچنین میزان اکسیداسیون چربی در فرآورده ­های گوشتی به نسبت اسیدهای چرب غیر اشباع به کل اسیدهای چرب و وجود آنتی اکسیدانها بستگی دارد (۱۰۲)‌.مقادیر SFA در تیمارهای مختلف و نمونه شاهد تا انتهای دوره به طور معنی دار ی افزایش یافت و مقدار MUF در کلیه گروه ها با گذشت زمان تغییر معنی داری را نشان نداد (۰۵/۰ p>). در مطالعه Kolakowska و همکاران (۲۰۰۶) میزان درصد SFA و MUF طی دوره نگهداری قزل آلای رنگین کمان در یخ به مدت ۱۴ روز تغییر نکرد و فقط در انتهای دوره افزایش یافت (۹۰) و نیز در مطالعه Pezeshk و همکاران در سال ۲۰۱۱ نیز میزان SFA و MUF در مدت نگهداری یخچالی ماهی قزل آلا در طول ۲۰ روز تغییر معنی داری نشان نداد (۷۰) .
اسیدهای چرب چند غیر اشباع (PUFA) خیلی آسانتر از اسیدهای چرب اشباع اکسید شده و بنابراین فراورده های دریایی که در آنها میزان اسیدهای چرب چند غیر اشباع بالا باشد بیشتر در معرض اکسیداسیون قرار دارند (۱۰۲). DHA و EPA به ترتیب بیشترین مقادیر را در PUFA شامل می­شوند(۹۹) . مقدار زیاد DHA با مقادیر زیاد پلی فسفولیپیدها که دارای مقدار زیادی از اسیدهای چرب غیر اشباع چندگانه می­باشد، مرتبط است که با افزایش اکسیداسیون مقادیر آن کاهش میابد(۳۴). روند کاهشی در شاخص PUFA در نمونه شاهد تا انتهای دوره نگهداری قابل مشاهده می­باشد. مقادیر اسید های چرب چند غیر اشباع در تمامی گروه ها با گذشت زمان کاهش معنی دار یافته است اما بیشترین کاهش در گروه شاهد دیده می شود که در روز ۷۰ کمترین میزان puf را در مقایسه با سایر گروه ها دارد. نتایج حاضر با مطالعهMario Este´vez که به بررسی مقایسه تاثیرگذاری اسانس ­های گیاه رزماری و گیاه مرموک (مریم گلی) به عنوان ضد اکسیدان طبیعی با ضد اکسیدان مصنوعی BHT بر روی جگر نگهداری شده در یخچال به مدت ۹۰ روز پرداختند(۱۰۴) و نیزKyriakos Vareltzis که تاثیر عصاره رزماری را بر فیله و خمیر ماهی در شرایط نگهداری ۱۸- درجه سانتی گراد بررسی کرد (۸۳) همخوانی دارد . در بررسی پروفیل اسید چرب در عصاره موسیر و ترکیب عصاره ها و گروه زردچوبه اختلاف معنی داری مشاهده نمی گردد. خاصیت ضد ­اکسیدانی بالای عصاره گیاهی موسیر و زردچوبه و نیز اثر سینرژیستی این دو عصاره در کنار هم باعث میشود مقادیر PUF در گروه های تیمار شده با عصاره ها نسبت به گروه شاهداختلاف معنی داری داشته باشد. وجود ترکیبات ارگانوسولفور همچون دی آلیل¬دی¬سولفید و دی آلیل سولفید (DAS) و دیگر ترکیبات از جمله آلیسین و آجوئن و مشتقات پلی فنولیک در عصاره موسیر که دارای خاصیت ضد اکسیدانی هستند و نیز کورکومینوئید ها و ترکیبات فنولی زردچوبه که حاوی اسید فرولیک و اسید پروتوکاتکویک است میتواند باعث کاهش سرعت اکسیداسیون و بالاتر بودن مقدار PUF در نمونه های خمیر ماهی حاوی عصاره های زردچوبه و موسیر باشد. در اثر اکسیداسیون اسیدهای چرب چند غیر اشباع به اسید های چرب اشباع تبدیل می شوند و این دلیل کاهش PUF و افزایش SFA در طول دوره نگهداری است .
مقادیر اسید چرب EPA در ۳ گروه شاهد و فراوری شده با ترکیب عصاره ها و فراوری شده با زردچوبه با گذشت زمان کاهش معنی دار یافته است در حالیکه گروه فراوری شده با عصاره موسیر با گذشت زمان تفاوت معنی داری را نشان نمی دهد است. مقادیر اسید چرب EPA در ۳ گروه شاهد و فراوری شده با ترکیب عصاره ها و فراوری شده با زردچوبه با گذشت زمان کاهش معنی دار یافته است در حالیکه گروه فراوری شده با عصاره موسیر با گذشت زمان تفاوت معنی داری را نشان نمی دهد .
از نظر مقایسه EPA از روزه ۴۰ نگهداری بین گروه شاهد و دیگر گروه ها اختلاف معنی دار دیده شد.
مقادیر اسید چرب DHA در تمامی گروه ها با گذشت زمان کاهش معنی دار یافته است. از نظر مقایسه DHA گروه های مختلف در انتهای دوره نگهداری گروه موسیر بیشترین میزان DHA را دارد .
نتیجه گیری کلی :
نتایج تجزیه و تحلیل های شیمیایی نشان داد که به طور کلی عصاره زردچوبه و موسیر و عصاره ترکیبی سبب کند شدن روند افزایشی شاخص های فساد اکسیداسیونی نسبت به تیمار شاهد می شود و نتایج تجزیه و تحلیل های میکروبی حاکی از اینست که بار میکروبی در گروهای فراوری شده با عصاره ها نسبت به شاهد در هر ۳ گروه مورد آزمون شامل بار کل میکروبی , شمارش سرماگراها و کپک و مخمر کمتر است . کلیه تیمارها با توجه به شرایط نگهداری ۱۸- درجه سانتی گراد از حد مجاز log cfu/g 7 در خصوص سرماگراها و شمارش کلی فراتر نرفتند .
با توجه به نتایج بدست آمده عصاره های موسیر و زردچوبه و ترکیب آنها سبب حفظ کیفیت ماهی و افزایش ماندگاری ماهی از لحاظ خصوصیات شیمیایی , میکروبی و حسی می شود و خاصیت ضداکسیداسیونی موسیر قوی تر از زردچوبه در نگهداری خمیرماهی در شرایط انجماد است .
آزمون شمیایی TVN از بالاترین حساسیت در تعیین زمان فساد ماهی و فراورده های آن مانند خمیر ماهی برخوردار است .
۵-۷- پیشنهادات
۵- ۷- ۱- پیشنهادهای اجرایی

1. 1. با توجه به نتایج تحقیق حاضر استفاده از عصاره زردچوبه (۵/۰% وزنی – وزنی ) به عنوان ضد اکسیدان ضد باکتری برای خمیر ماهی کپور به منظور افزایش دوره ماندگاری در شرایط انجماد توصیه می گردد.

1. 1. استفاده از عصاره موسیر (۱% وزنی- وزنی ) به عنوان ضد اکسیدان و ضد باکتری برای خمیر ماهی کپور به منظور افزایش دوره ماندگاری در شرایط انجماد توصیه می گردد.

1. 1. استفاده از مخلوط عصاره زردچوبه و موسیر به روش غوطه وری (۵/۰٪ عصاره موسیر و ۲۵/۰ ٪ عصاره زردچوبه ) به دلیل داشتن نیروی هم افزایی به عنوان آنتی اکسیدان و آنتی باکتریال خمیر ماهی کپور به منظور افزایش دوره ماندگاری در شرایط انجماد توصیه می گردد.

۵- ۷- ۲- پیشنهادات پژوهشی
۱ - بکارگیری عصاره های گیاهان بومی همچون اسانس گشنیز، زیره و غیره جهت افزایش عمر ماندگاری ماهیان تجاری کشور و فراورده های آنها
۲- استفاده از تکنولوژی هردل برای افزایش زمان ماندگاری ماهی و فراورده های آن با بکارگیری سرما , عصاره های گیاهی و اتمسفر تغییر یافته ,اشعه دادن
فصل ششم
منابع

1. 1. Aubourg P. S. LI, Gallardo M .J. Effect of previous chilled storage on rancidity development in frozen horse mackerel (Trachuruts trachurus). Food Agriculture. 2002;82:176-7.

1. 1. Bahar TS, Ozku¨tu¨ k .Esin, Atici .Gulsun, Ozyurt .Caner, Enver Ozyurt. Chemical and sensory quality changes of fish fingers, made from mirror carp (Cyprinus carpio L., 1758), during frozen storage ( 18 C). Food Chemistry. 2006;99:335-41.

۳٫
شیلنا. پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران . ۱۳۸۵(۷۲-۸۴).
۴٫
راستگوی فهیم تهیه کنسرو کپور ماهیان پرورشی .پنجمین کنفرانس شیلات ایران فراوری آبزیان . ۱۳۷۵:۳۷۳-۹۵٫

5. 5. Ante. Dietetic aspect research of the production of semi-finished food made of fish meat. SVIBOR - Collecting Data on Projects in Croatia. 1995.

5. 5. Dowgiallo A. Technological and technical conditions for increasing carp processing in Poland. Electronic Journal of Polish Agricultural Universities, Agricultural Engineering,. 2005;8(2).

۷٫
مطلبی .شناسایی قسمت های بدون استخوان در فیله ماهی کپور نقره ای . مجله علمی شیلات ایران، ۱۳۸۹;۱۹(۱):۱۲۷-۱٫