**، * وns به ترتیب به مفهوم معنی دار در سطح احتمال ۱%، ۵% و غیر معنی دار
۴- ۱۴- تغییرات رنگ میوه
نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین های فاکتورهای رنگ سنجی در سیستم هانتر لب (Hunter L,a,b) مشخص کرد که تاثیر تیمار حلقه برداری در سطح احتمال ۵ درصد و اتفن در سطح احتمال ۱ درصد بر شاخص های مورد مطالعه رنگ یعنی مقادیر L (روشنایی رنگ میوه) و a/b (نسبت قرمزی به آبی) معنی دار بوده است. اما بر روی اثر متقابل این دوتیمار معنی دار نبوده است. با توجه به نمودار ۴-۱۳ مشخص می شود که تیمار حلقه برداری باعث کاهش میزان شاخص L شده است، به طوریکه کمترین میزان شاخص L در تیمار حلقه برداری و بیشترین میزان شاخص L در تیمار شاهد بدست آمده است. از طرفی حلقه برداری باعث افزایش میزان شاخص a/b شده است که بیشترین میزان شاخصa/b در تیمار حلقه برداری و کمترین میزان شاخص a/b در تیمار شاهد مشاهده گردید (نمودار ۴-۱۴). همچنین غلظت های مختلف اتفن باعث کاهش میزان شاخص L شده است، که بیشترین میزان شاخص L مربوط به تیمار شاهد بوده است و کمترین میزان شاخص L مربوط به تیمار اتفن ۱۵۰ میلی گرم در لیتر می باشد (نمودار ۴-۱۵). علاوه بر این غلظت های مختلف اتفن باعث افزایش میزان شاخص a/b شده است که بیشترین میزان آن مربوط به تیمار اتفن ۱۵۰ میلی گرم در لیتر بوده و کمترین میزان شاخص a/b مربوط به تیمار شاهد بوده است (نمودار ۴-۱۶). بین تیمارهای اتفن ۱۵۰ و ۳۰۰ میلی گرم در لیتر اختلاف معنی داری مشاهده نشد.
نمودار ۴- ۱۳- اثر حلقه برداری بر شاخص L رنگ میوه انگور رقم ریش بابا قرمز: حروف غیر مشابه نشان دهنده تفاوت معنی دار در سطح احتمال ۵ درصد در بین میانگین ها در آزمون دانکن می باشد. G1: بدون حلقه برداری (شاهد)، G2: حلقه برداری.
نمودار ۴- ۱۴- اثر حلقه برداری بر شاخص a/b رنگ میوه انگور رقم ریش بابا قرمز: حروف غیر مشابه نشان دهنده تفاوت معنی دار در سطح احتمال ۵ درصد در بین میانگین ها در آزمون دانکن می باشد. G1: بدون حلقه برداری (شاهد)، G2: حلقه برداری.
نمودار ۴- ۱۵- اثر اتفن بر شاخص L رنگ میوه انگور رقم ریش بابا قرمز: حروف غیر مشابه نشان دهنده تفاوت معنی دار در سطح احتمال ۱ درصد در بین میانگین ها در آزمون دانکن می باشند. E1: تیمار بدون محلول پاشی (شاهد)، E2: اتفن ۱۵۰ میلی گرم در لیتر، E3: اتفن ۳۰۰ میلی گرم در لیتر.
نمودار ۴- ۱۶- اثر اتفن بر شاخص a/b رنگ میوه انگور رقم ریش بابا قرمز: حروف غیر مشابه نشان دهنده تفاوت معنی دار در سطح احتمال ۱ درصد در بین میانگین ها در آزمون دانکن می باشند. E1: تیمار بدون محلول پاشی (شاهد)، E2: اتفن ۱۵۰ میلی گرم در لیتر، E3: اتفن ۳۰۰ میلی گرم در لیتر.
فصل پنجم
بحث
۵- ۱- مواد جامد محلول، اسیدیته کل، pH آب میوه و ضریب رسیدگی
نتایج این تحقیق نشان می دهد که اثر ساده تیمار حلقه برداری و اتفن و اثر متقابل این دو تیمار باعث افزایش معنی دار میزان مواد جامد محلول میوه های تیمار شده در مقایسه با میوه های شاهد می گردد، بطوریکه بیشترین میزان مواد جامد محلول در تیمار اتفن ۱۵۰ میلی گرم در لیتر و کمترین میزان مواد جامد محلول در تیمار شاهد بدست آمد و بین تیمارهای دیگر اختلاف معنی داری مشاهده نشد.
تغییر در ترکیبات آلی که همزمان با تغییر رنگ حبه ها افزایش می یابد بیشتر مربوط به کاهش مقدار اسیدهای آلی مانند تارتاریک اسید در حبه ها و افزایش قندهای محلول می باشد و از آنجا که مقدار قند بیشترین مقدار مواد جامد محلول کل را تشکیل می دهد شاخص TSS به عنوان معیاری برای اندازه گیری قند حبه ها در نظر گرفته شد (بداقی و همکاران، ۱۳۸۶).

افزایش مواد جامد قابل حل در نتیجه کاهش آب میوه و تجزیه قندهای مرکب، تبدیل آنها به قندهای ساده و هضم شدن دیواره های سلولی اتفاق می افتد و بیشترین تغییراتی که هنگام رسیدن میوه صورت می گیرد به شکسته شدن کربوهیدرات های پلیمری مربوط است که باعث افزایش مواد جامد قابل حل میوه با رسیدن میوه می گردد (راحمی، ۱۳۸۴) و به همین دلیل میزان مواد جامد قابل حل میوه با رسیدن میوه افزایش می یابد (جلیلی مرندی، ۱۳۸۳).
مهمترین کربوهیدرات های موجود در حبه انگور گلوکز و فروکتوز است و در انگورهای رسیده مقدار فروکتوز از گلوکز بیشتر است (Shaul, 1986). در انگور تجمع زیاد گلوکز و فروکتوز در واکوئل سلول های مزوکارپ بعد از تغییر رنگ حبه ها اتفاق می افتد. ۲۰ روز بعد از این دوره، محتوای هگزوزهای حبه نزدیک به ۱ مولار، با نسبت ۱،گلوکز به فروکتوز است. به خاطر این که ساکارز قند اصلی انتقالی در انگور است، تجمع سریع هگزوزهای مشخصه رسیدگی حبه باید در فعالیت آنزیم اینورتاز درگیر باشند (Fillion et al., ۱۹۹۹). کاسانووا و همکاران^[۱۰۱] (۲۰۰۹) گزارش کردند که حلقه برداری در انگور بطور معنی داری مواد جامد محلول را افزایش می دهد. همچنین حلقه برداری به دلیل تأثیر بیشتر در جلوگیری از خروج شیره ی پرورده از دسترس خوشه ها باعث شیرین تر شدن آنها می شود (Jindal et al., ۱۹۸۲).
در مورد اثر اتفن بر روی خواص کیفی میوه انگور گزارشات متناقصی وجود دارد، تاثیر اتفن بر میزان مواد جامد قابل حل و اسید قابل تیتراسیون در ارقام مختلف انگور و میوه های مختلف متفاوت است. بطوریکه گزارش شده در ارقام Flame Seedless و Bonheur افزایش غلظت اتفن باعث کاهش مواد جامد محلول گردید و تاثیر معنی داری بر اسید قابل تیتراسیون نداشت (Lombard et al., ۲۰۰۴). در صورتیکه نتایج سایر محققان با نتایج این تحقیق مطابقت دارد (Hardi et al., ۱۹۸۱; Nicolau et al., ۲۰۰۳; Yoshiko et al., ۲۰۱۱). مصرف اتفن بر فرایند انتقال کربوهیدرات، به ویژه ساکارز به درون حبه ها تاثیر گذاشته و موجب افزایش آن می شود و ساکارز در محیط اسیدی ایجاد شده توسط اتفن، هیدرولیز و تبدیل به قندهای ساده می شود. همچنین افزایش مقدار مواد جامد محلول به عنوان عاملی موثر، مقدار آنتوسیانین را افزایش داده و در نتیجه رنگ حبه ها بهبود می یابد (Chervin et al., ۲۰۰۶).
در این بررسی تیمارهای حلقه برداری و اتفن بر کاهش اسیدیته قابل تیتراسیون میوه های تیمار شده نسبت به شاهد اثر معنی داری نشان داد. با توجه به اینکه اسیدهای آلی از جمله ترکیبات مهم در چرخه کربس هستند، در نتیجه به نظر می رسد که در تیمارهای با اتفن میزان تنفس و تولید اتیلن افزایش یافته و در نتیجه منجر به مصرف اسیدهای آلی بعنوان سوبسترای تنفسی می شود. همچنین با توجه به اینکه میزان اسیدهای آلی موجود در محصولات بیشتر از مقدار مورد نیاز در چرخه کربس است می توان موارد مصرف دیگری را برای اسیدهای آلی در نظر گرفت. برای مثال می توان به مصرف شدن آن در ساختمان برخی از مواد فرار و معطر اشاره کرد. بر اساس گزارشهای بدست آمده، تکنیک حلقه برداری و کاربرد اتفن باعث کاهش اسیدهای قابل تیتراسیون می شود (محمودزاده، ۱۳۸۵؛ Hardi et al., ۱۹۸۱; Powers et al., ۱۹۸۰) که با نتایج این پژوهش مطابقت دارد.
ضریب رسیدگی (TSS/TA) نیز به عنوان معیاری در نظر گرفته شد تا ضریب اطمینان نتایج یاد شده افزایش یابد. نسبت این دو ویژگی که داده ای بدون واحد می باشد همان نتایج را تأیید می کند و نشان می دهد که اندازه گیری های انجام شده بدون خطا و بدون اثر پذیری از عوامل دیگر به طور مستقل محاسبه شده است (Ezzlli, 1993). بهترین ضریب رسیدگی میوه انگور برقراری تعادل بین مواد جامد محلول و اسیدها می باشد (Woensel et al., ۱۹۸۷). شاخص طعم یا ضریب رسیدگی شامل نسبت مواد جامد قابل حل به اسیدهای آلی محصول می باشد که در طعم محصول تأثیر بسزایی دارد. اسیدهای آلی همراه قندها در طعم میوه تأثیر دارند و نسبت های مختلف اسید و قند موجب طعم ترش و یا شیرین میوه ها می شود. ضریب رسیدگی در انگور شاخص درجه ی اول برای برداشت محصول به شمار می آید (جلیلی مرندی، ۱۳۸۳). ضریب رسیدگی با نوع مصرف مورد نظر یعنی برای تازه خوری، آب میوه و یا خشک کردن به منظور تهیه ی کشمش متفاوت است (Woensel et al., ۱۹۸۷). در این تحقیق این نسبت تحت تأثیر تیمارها قرار گرفت و میزان این نسبت در تیمارهای حلقه برداری و اتفن بالاتر از شاهد بود زیرا تیمارهای حلقه برداری و اتفن از میزان اسیدهای آلی کاسته و مواد جامد بالاتری نسبت به شاهد حاصل شد، بنابراین در این تیمارها به دلیل کاهش سطح اسیدهای آلی نسبت قند به اسید بالاتری حاصل شد.
در این پژوهش تیمارهای حلقه برداری و اتفن اثر معنی داری روی pH آب میوه نداشت که با نتایج سایر پژوهشگران (بداقی و همکاران، ۱۳۸۶ ؛ Nicolau et al., ۲۰۰۳; Gallegos et al., ۲۰۰۶) همخوانی دارد. همچنین بر اساس نتایج روسوس و آناستاسیوس^[۱۰۲] (۲۰۱۱) حلقه برداری اثر معنی داری بر pH آب میوه نداشته است. میزان pH معرف اسیدی و یا قلیایی بودن محصولات باغبانی می باشد اما میزان pH میوه همیشه با مقدار اسیدهای قابل تیتراسیون محصول رابطه مستقیمی ندارد (جلیلی مرندی، ۱۳۸۳). اسیدهای آلی عمدتاً جزء اسیدهای ضعیف بوده و تأثیر زیادی بر pH میوه نداشته و اسیدهای قوی سبب تغییر سریع pH می شوند. pH یا غلظت یون های H⁺، بر روی مزه تأثیری ندارد و اهمیت آن بیشتر به خاطر تأثیر بر واکنش های آنزیمی و فعالیت میکرواورگانیسم ها (مخمرها و باکتری ها)، می باشد، بنابراین در مقایسه با اسیدیته قابل تیتراسیون، تغییرات pH از ارزش کمتری به عنوان یک فاکتور کیفی موثر بر مزه برخوردار است.
۵- ۲- طول و عرض خوشه
در این بررسی اثر تیمارهای حلقه برداری و اتفن بر شاخص های طول و عرض خوشه معنی دار نشد این نیز منطقی به نظر می رسد چون حلقه برداری موجب بالا رفتن نسبت C/N می گردد که موجب کاهش رشد طولی انشعابات و از جمله کاهش رشد طول و عرض خوشه می گردد (سالار دینی، ۱۳۷۲). همچنین نتایج این پژوهش با نتایج سایر پژوهشگران (Abu-zahra and Mohd salameh, 2012) همخوانی دارد.
۵- ۳- وزن بیست حبه و خوشه
نتایج این تحقیق نشان می دهد که تیمار حلقه برداری اثر معنی داری بر وزن بیست حبه و خوشه داشته است در صورتیکه اثر تیمارهای اتفن از لحاظ آماری معنی دار نمی باشد. حلقه برداری تکنیکی برای افزایش تولید در درختان میوه می باشد (Mc Neil, 2011). وزن میوه یکی از پارامترهای مهم برای تولید میوه می باشد که حلقه برداری بطور معنی داری وزن میوه را افزایش می دهد (Hossian et al., ۲۰۰۷). حلقه برداری باعث بهبود کربوهیدرات در دسترس برای میوه ها می شود که از طریق افزایش در تعداد میوه منجر به افزایش تشکیل میوه و عملکرد می شود (Goren et al., ۲۰۰۳; Rivas et al., ۲۰۰۴). حلقه برداری در انگور از طریق تغییر در پخش و انتقال آسیمیلات ها باعث افزایش وزن حبه و تسریع بلوغ میوه می شود (Harrel and Williams, 1987). علل تاثیر حلقه برداری بر افزایش وزن حبه و خوشه را می توان به دو فرایند مربوط دانست. اول اینکه حلقه برداری باعث بلوکه شدن مواد فتوسنتزی در تاج بوته انگور شده و از انتقال آنها به ریشه جلوگیری می کند که این خود باعث افزایش غلظت کربوهیدراتها و حرکت آنها به سمت خوشه می شود (Williams and Ayars, 2005; Wright, 2000). دوم اینکه حلقه برداری به طور غیر مستقیم و با کاهش رشد ریشه، سبب کند شدن حرکت آب و املاح معدنی و تنظیم کننده های رشد از ریشه ها به سمت تاج بوته انگور و در نهایت مریستم های انتهایی ساقه شده و به این ترتیب از رشد رویشی بوته ها ممانعت می کند، با کاهش رشد رویشی، میزان کربوهیدرات بیشتری به حبه ها و خوشه ها اختصاص یافته و موجب افزایش وزن آنها می شود (Williams and Ayars, 2005). همچنین نتایج سایر پژوهشگران (محمودزاده، ۱۳۸۵) تایید کننده این نتایج می باشد. غلظت های مختلف اتفن بر روی این صفات اثر معنی داری نشان ندادند. البته نتایجی مغایر با نتایج این آزمایش گزارش شده است که محلول پاشی مواد شیمیایی (کلسیم کلرید، آسکوربیک اسید، جیبرلیک اسید، اتفن، سالیسیلیک اسید و پوترسین) باعث افزایش عملکرد انگور شده است (Marzouk and Kassem, 2011). در حالی که گزارش شده است انگورهای تیمار شده با هر سطح از اتفن در مرحله تغییر رنگ حبه اختلاف عملکردی نسبت به شاهد پیدا نمی کنند (El-Banna and Weaver, 1978).
۵- ۴- ریزش حبه و سفتی بافت
در این بررسی تیمار حلقه برداری به طور معنی داری باعث کاهش ریزش حبه شده است در صورتیکه تیمار اتفن ریزش حبه را نسبت به شاهد افزایش داده است. شائو و همکاران^[۱۰۳] (۱۹۹۸) گزارش کردند که افزایش بقای میوه ممکن است به حلقه برداری نسبت داده شود بدین معنی که حلقه برداری باعث افزایش سطح کربوهیدرات شده که متعاقباً نسبت کربن به ازت افزایش می یابد و محتوای کربوهیدرات ریزش میوه چه ها را کاهش داده و بقای میوه را افزایش می دهد. شارما و سینگ^[۱۰۴] (۲۰۰۳) گزارش کردند که حلقه برداری تنه همراه با کاربرد ۵۰۰ پی پی ام اترل در مرحله تغییر رنگ حبه ریزش حبه را از طریق تسریع کردن رسیدگی بواسطه افزایش سنتز آنتوسیانین ها به تأخیر انداخته است. گرچه پذیرفتنی است که تیمار اتفن ممکن است باعث نرم شدن نامطلوب انگور شود اما اتفن سفتی و قدرت کنده شدن حبه ها را تحت تاثیر قرار نمی دهد لذا به نظر می رسد در حبه ای شدن پس از برداشت تاثیری ندارد (Jensen, et al., 1975).
بر اساس نتایج این تحقیق تیمار حلقه برداری بر کاهش سفتی حبه موثر نبوده است ولی تیمار اتفن روی سفتی حبه ها تاثیر گذاشته و باعث کاهش آن شده است که تیمار ۳۰۰ میلی گرم در لیتر اتفن اختلاف معنی داری با شاهد داشته است و بین تیمار ۱۵۰ میلی گرم در لیتر با تیمار ۳۰۰ میلی گرم در لیتر و شاهد اختلاف معنی داری مشاهده نشد. بافت یکی از مشخصه های بسیار مهم میوه ها و سبزی ها می باشد. با در نظر گرفتن اثر اتفن بر رنگ پوست که ناشی از تغییرات در غلظت آنتوسیانین و رنگدانه های پوست است، انتظار می رود این تغییرات شیمیایی با تغییرات فیزیکی در پوست توأم باشد. لذا کاهش سفتی در اثر افزایش غلظت اتفن حاکی از این است که پوست حبه ها تحت تأثیر غلظت اتفن تغییر فیزیکی داشته و در نتیجه سفتی کاهش یافته است. علاوه بر این سفتی پوست بیشتر تحت تأثیر پوست حبه بوده تا گوشت، بنابراین نتیجه گرفته می شود که کاهش سفتی ناشی از تأثیر اتفن بر پوست حبه ها بوده است. ویژگی های بافت میوه از آماس سلولی و ساختار و ترکیبات پلی ساکاریدهای دیواره سلولی متأثر می شود (Koh and Melton, 2004; Hernandz-Munoz et al., ۲۰۰۸). نرمی بافت میوه در نتیجه تغییرات در ساختار دیواره سلولی شامل کاهش همی سلولز، گالاکتوز و حل شدن و دپلیمریزه شدن پکتین صورت می گیرد که در نتیجه فعالیت آنزیم های هیدرولیز کننده دیواره سلولی می باشد (Fisher and Bennett, 1991). از طرفی دیگر نرمی بافت میوه در نتیجه فعالیت آنزیم های هیدرولیز کننده دیواره سلولی اتفاق می افتد چندین آنزیم در این فرایند شرکت می کنند نظیر پلی گالاکتروناز^[۱۰۵]، پکتین متیل استراز^[۱۰۶] و بتا گلوکوزیداز^[۱۰۷]، که همه این آنزیم ها پکتین را مورد هدف قرار می دهند (Soda et al., ۱۹۸۶). سلیا و همکاران^[۱۰۸] (۲۰۰۷) گزارش کردند که تیمار اتفن در ترکیب حبه موثر نیست و به نظر نمی رسد که در سفتی و تغییرات پس از برداشت میوه ها موثر باشد. کاهش سفتی بافت در اثر تیمار قبل از برداشت با اتفن توسط تاکویا و همکاران^[۱۰۹] (۲۰۰۶) گزارش شده است. تاثیر اتفن بر کاهش سفتی بافت میوه احتمالاً به نقش آن در تولید و اثر اتیلن مربوط می شود که با بیان ژن های آنزیم ACC سنتتاز باعث افزایش تولید اتیلن شده و فعالیت خود تنظیمی مثبت اتیلن را افزایش می دهد در نتیجه باعث افزایش فعالیت آنزیم های تجزیه کننده دیواره سلولی می شود زیرا اتیلن باعث بیان ژن های آنزیم های تجزیه کننده دیواره سلولی می گردد و فعال شدن آنزیم های پلی گالاکتروناز در نتیجه فعالیت اتیلن اتفاق می افتد. بر اساس گزارش لیپتون^[۱۱۰] (۱۹۹۰) اگر مارچوبه در معرض اتیلن قرار بگیرد متابولیسم فنیل پروپانوئید، تجمع ترکیبات فنولیکی و لیگنینی شدن بافت تحریک می شود. بازدارندگی مسیر شیکمیک اسید که توسط گلی فوزایت سوبستراهایی برای لیگنین تولید می کند، سفتی و مقدار فیبر و لیگنینی شدن آن را کاهش می دهد (Saitveit, 1988).
۵- ۵- ترکیبات فنولی و آنتی اکسیدان کل
بر اساس نتایج این بررسی تیمار حلقه برداری و اتفن اثر معنی داری روی ترکیبات فنولی کل داشته است. بطوریکه همه تیمارها ترکیبات فنولی کل را نسبت به شاهد افزایش داده است. ترکیبات فنولی متابولیت های ثانویه ای هستند که از مسیرهای پنتوز فسفات، شیکیمات و فنیل پروپانوئید در گیاهان مشتق می شوند. این ترکیبات نقش مهمی را در ویژگی های رنگ و حساسیت میوه ها و سبزی ها دارند (Balasundram et al., ۲۰۰۶). در رابطه با ترکیبات فنولی کل کوبوتا و همکاران^[۱۱۱](۱۹۹۳) گزارش کردند که حلقه برداری حجم فنول کل و فعالیت آنزیم فنیل آلانین آمونیالیاز^[۱۱۲] (PAL) (آنزیم کلیدی در سنتز ترکیبات فنلی) را در میوه هلو افزایش می دهد. گزارش شده است که اتیلن باعث افزایش متابولیسم فنیل پروپانوئید می شود. فنیل آلانین آمونیالیاز (PAL) آنزیم قاطع در متابولیسم فنیل پروپانوئید است. متابولیسم فنیل پروپانوئید به وسیله اتیلن افزایش می یابد و برخی ترکیبات فنولی با تغییراتی در برخی بیماری ها شرکت می کنند (Hertog et al., ۱۹۹۲; Frankel et al., ۱۹۹۵). بر اساس گزارش ال-کریمی و همکاران^[۱۱۳] (۲۰۰۳) اتفن فعالیت آنزیم فنیل آلانین آمونیالیاز را در انگورهای رومیزی افزایش می دهد که در نتیجه آن رنگ میوه افزایش می یابد.
ترکیبات فنولی عمده در گیاهان بخش قابل توجهی از رژیم غذایی انسان هستند و به خاطر جنبه های آنتی اکسیدانی توجه قابل ملاحظه ای به آنها شده است (Balasundram et al., ۲۰۰۶). در بین میوه ها و سبزی ها، انگورها دارای بیشترین منابع ترکیبات فنولی هستند که ممکن است با توجه به گونه، رقم، مرحله رسیدگی، شرایط آب و هوایی و رقم متفاوت باشد (Frankel and Meyer, 1998). فنول های انگور در کیفیت میوه از جمله رنگ، عطر و طعم، سفتی و پیری دخالت دارند.
بر اساس گزارش آلفرد و همکاران^[۱۱۴] (۲۰۰۴) این ترکیبات فعالیت آنتی اکسیدانی دارند زیرا رادیکال های آزاد را به دام می اندازند. ترکیبات فنولی تنوع شیمیایی زیادی دارند از جمله، فنول های ساده مثل اسید کلروژنیک (میزان آن در پوست میوه انگور بیشتر است) و فلاونوئیدها (آنتوسیانین ها از جمله آنها هستند) را شامل می شوند. تغییرات ترکیبات فنولی در محصولات باغبانی متفاوت است. اکثر ترکیبات فنولی در آغاز رشد و نمو میوه ها و سبزی ها افزایش یافته اما در خلال رسیدن محصول مقدار آنها کاهش می یابد، زیرا این مواد در فعالیت های متابولیکی شرکت می کنند. آنتوسیانین ها بر عکس دیگر ترکیبات فنولی در حین رسیدن میوه ها افزایش می یابند و بعد از رسیدن به یک میزان معین، مقدار آنها ثابت باقی می ماند. ترکیبات فنولی در حضور اکسیژن، آنزیم فنولاز تجزیه می شود و به ملانین قهوه ای رنگ تبدیل می شود (جلیلی مرندی، ۱۳۸۳). فنول ها در دوره بعد از برداشت اثرات متعددی دارند و مهمترین نقش آنها در رنگ و طعم محصول است (راحمی، ۱۳۸۴). به نظر می رسد، به دلیل اینکه اتفن باعث افزایش خصوصیات رسیدگی میوه انگور از جمله افزایش رنگ میوه و ترکیبات معطر می شود و انواع رنگ هایی که توسط فنول ها ایجاد می شود به شرایط مختلف از جمله اسیدیته محیط بستگی دارد. اتفن تجمع آنتوسیانین ها را برای ایجاد رنگ قرمز افزایش می دهد (Macheix et al., ۱۹۹۰). زیرا اتفن دارای خاصیت اسیدی است و ترکیبات فنولی در محیط اسیدی رنگ قرمز ایجاد می کنند و از آنجا که آنتوسیانین ها متعلق به ترکیبات فنولی میوه می باشند به نظر می رسد اتفن از این طریق در مجموع باعث افزایش ترکیبات فنولی کل میوه می شود. همچنین ترکیبات فنولی در عطر و طعم میوه نیز دخالت دارند و اتفن به دلیل اینکه رسیدگی را تحریک می نماید از این طریق نیز باعث افزایش ترکیبات فنولی کل میوه می شود. بر اساس گزارش پارک و همکاران^[۱۱۵] (۲۰۰۶) میوه های کیوی فروت که بعد از برداشت تحت تیمار اتفن قرار گرفته بودند، محتوای کلی پلی فنول ها و فعالیت آنتی اکسیدانی آنها بطور معنی داری افزایش یافته بود.
در رابطه با آنتی اکسیدان کل، تیمار حلقه برداری و اتفن اثر معنی داری روی این شاخص داشته است. بطوریکه بیشترین آنتی اکسیدان کل در تیمار حلقه برداری و کمترین میزان برای شاهد ثبت گردید و بین تیمار حلقه برداری با غلظت های ۱۵۰ و ۳۰۰ میلی گرم در لیتر اتفن اختلاف معنی داری مشاهده نشد. این تفاوت در ظرفیت آنتی اکسیدانی می تواند ناشی از تفاوت در ترکیب های فنلی باشد. فلاونول ها بویژه کوئرسیتین و کوئرسیترین از نظر آنتی اکسیدانی بسیار فعال هستند (Barberan and Robins, 1997). که می تواند دلیلی بر بالا بودن فعالیت آنتی اکسیدانی حبه هایی باشد که تیمار حلقه برداری و اتفن دریافت کرده اند. حلقه برداری تجمع کربوهیدرات را در ناحیه حلقه برداری شده افزایش می دهد، زیادی کربوهیدرات می تواند برای سنتز ترکیبات فنولی استفاده شود، مثلاً برای آنتی اکسیدان ها و متعاقباً باعث افزایش ظرفیت آنتی اکسیدانی میوه های ناحیه ی حلقه برداری شده می شود (Peter and Anastassios, 2011).
بر اساس گزارش سانتستبان و رویو^[۱۱۶] (۲۰۰۶) یک ارتباط مثبت بین فعالیت آنتی اکسیدانی و میزان ترکیب های فنلی انگور ، میوه گیلاس وحشی شیرین (Karlidag et al., ۲۰۰۹)، میوه عناب (Li et al., ۲۰۰۵)، میوه های هسته دار (شلیل، هلو و آلو) (Gil et al., ۲۰۰۲) و توت سیاه و تمشک (Wang and lin, 2000) وجود دارد. این ارتباط مثبت بین فعالیت آنتی اکسیدانی و میزان ترکیب های فنلی در میوه های دیگر نیز گزارش شده است (Kalt et al., ۱۹۹۹). ریواس و همکاران^[۱۱۷] (۲۰۰۸) گزارش کردند که تیمار حلقه برداری محتوای قندهای محلول برگ و فعالیت همه آنزیم های آنتی اکسیدانی را افزایش می دهد. آنها همچنین پی به ارتباط نزدیکی بین قندهای محلول برگ و آنزیم های آنتی اکسیدانی بردند.
۵- ۶- رنگ میوه
بر اساس نتایج این بررسی تیمار حلقه برداری و اتفن اثر معنی داری روی شاخص های مورد مطالعه رنگ یعنی مقادیر L و نسبت a/b نشان داد بطوریکه تیمار حلقه برداری و اتفن موجب کاهش میزان L (شاخص روشنایی رنگ میوه) و افزایش نسبت a/b (نسبت قرمزی به آبی) شد که نشان دهنده ی قرمزتر شدن میوه ها می باشد. رسیدن انگور با تغییر رنگ حبه شروع می شود که بواسطه شروع سنتز آنتوسیانین در رقم های رنگی، نرم شدن حبه ها، تند شدن انبساط حبه، زیاد شدن حجم هگزوزها، کاهش اسیدیته کل و کاهش حجم اسید مالیک مشخص می شود (Mullins et al., ۱۹۹۲). حلقه برداری یک تکنیک عمومی برای بهبود رنگ انگور می باشد، در صورت کاربرد حلقه برداری در تنه بوته انگور، رنگ گیری حبه تسریع می شود که ممکن است بواسطه زیاد شدن حجم مواد جامد محلول در حبه ها باشد (Yamane and Shibayama, 2007). حلقه برداری در انگورهای آکی کوئین^[۱۱۸]، ۳۰ تا ۳۵ روز بعد از تمام گل بیشترین اثر را روی تجمع آنتوسیانین داشته و همچنین تجمع قند را در شروع رنگ گیری افزایش داده است (Yamane and Shibayama, 2007). همچنین وینکلر و همکاران^[۱۱۹] (۱۹۷۴) گزارش کردند که حلقه برداری در انگورهای (رد مالاگا^[۱۲۰]، ریبیر و کاردینال^[۱۲۱]) در مرحله تغییر رنگ حبه، رنگ گیری را بهبود می بخشد و زودرسی را در آنها موجب می شود. این تغییرات در اثر حلقه برداری روی تجمع آنتوسیانین ها در پوست حبه، بخاطر تحریک شدن فعالیت آنزیم هایی مانند فلاونوئید ʹ۳، ʹ۵- هیدروکسیلاز^[۱۲۲] در اثر حلقه برداری می باشد که به موجب آن سطوح بالایی از آنتوسیانین ها در پوست حبه در مقایسه با شاهد تولید می شود (Khandaker et al., ۲۰۱۱). همچنین تعدادی از گزارشات وجود دارد که رنگ پوست انگور (قرمز یا سیاه) به وسیله بیان ژن ها در مسیر بیوسنتزی آنتوسیانین مثل فلاونوئید ʹ۳-هیدروکسیلاز^[۱۲۳] و O متیل ترانسفراز^[۱۲۴] تحت تأثیر قرار می گیرد (Jeong et al., ۲۰۰۶).
اتیلن به عنوان هورمون رسیدن شناخته می شود و انگور جزء میوه های نافرازگرا می باشد که به تیمارهای پیش از برداشت اتیلن بیرونی واکنش نشان می دهد (Becatti et al., ۲۰۱۰). اتیلن روی رسیدن میوه تأثیر بسیار زیادی دارد (Lurie, 2010). علاوه بر این، نقش اتیلن در رسیدن انگور و برخی از فرآیندهای مربوط به تجمع آنتوسیانین مشهود است (Amiri et al., ۲۰۱۰). افزایش آنتوسیانین به دلیل آزاد سازی اتیلن از اتفن، و به طبع افزایش بیوسنتز اتیلن درونی حبه ها و در نتیجه انگیزش شدید فعالیت آنزیم های تولید کننده آنتوسیانین بویژه UDP-گلوکز-فلاونوئید- ۳- O- گلوکوزیل ترانسفراز^[۱۲۵] برای بیوسنتز آنتوسیانین در انگور تاثیر بسزایی دارد. به معنای دیگر کاربرد اتفن سبب تحریک انباشتگی رنگدانه های منو گلوکوزید از جمله پئونیدین و مالودین در طی مرحله رسیدگی حبه ها، و در نتیجه موجب افزایش آنتوسیانین موجود در پوست حبه ها می گردد (EL-kereamy et al., ۲۰۰۳). مکانیسم اثر اتفن بر افزایش رنگ در ارقام مختلف انگور توسط بسیاری از محققان گزارش شده است (Gallegos et al., ۲۰۰۶; Nicolau et al., ۲۰۰۳). گزارشات مبنی بر مصرف اتیلن و یا ترکیبات آزاد کننده اتیلن از جمله اتفن حاکی از آن است که این ترکیبات باعث تسریع مرحله تغییر رنگ حبه های انگور می گردد ولی این به شرطی است که در دوره کوتاهی بلافاصله قبل از زمان طبیعی شروع رسیدگی حبه ها مصرف گردد (Chervin et al., ۲۰۰۶) . بنابراین اسپری کردن اتفن، حجم اتیلن را در میوه افزایش داده در این صورت فرایند بلوغ و رسیدن را تسریع کرده و تاریخ برداشت تسریع می شود (Marzouk and Kassem, 2011).
۵- ۷- نتیجه گیری کلی
با توجه به نتایج بدست آمده از این آزمایش مشخص گردید که کاربرد تکنیک حلقه برداری و اتفن در زمان تغییر رنگ حبه ها بطور معنی داری باعث افزایش در میزان صفات کیفی ( مواد جامد محلول، ضریب رسیدگی، ترکیبات فنولی کل، آنتی اکسیدان کل و رنگ میوه ) و صفات کمی ( وزن حبه و خوشه ) انگور رقم ریش بابا قرمز می گردد. همچنین حلقه برداری و اتفن باعث کاهش میزان اسیدهای قابل تیتراسیون گردیده است. علاوه بر این حلقه برداری درصد ریزش حبه را کاهش داده است. این احتمالاً به این علت است که عمل حلقه برداری، برای مدتی کوتاه و موقت از انتقال مواد غذایی و هورمون های درونی ساخته شده از برگها به سایر نقاط مصرف کننده جلوگیری کرده و در طی این مدت احتمال می رود این مواد صرفاً صرف تغذیه همان شاخه حلقه برداری شده می شود که از رقابت سرشاخه های جوان و سایر بخش های گیاهی در مصرف مواد غذایی با خوشه ها و اعضای بارده جلوگیری می شود که متعاقباً باعث افزایش صفات کمی و کیفی انگور می گردد (Brown et al., ۱۹۸۸). از طرفی اتفن بلوغ و رسیدن میوه های انگور را تسریع نموده و برداشت زودتر را امکان پذیر می سازد که برای این امر غلظت ۱۵۰ میلی گرم در لیتر اتفن در زمان تغییر رنگ حبه ها توصیه می شود.
نکته قابل توجه در مورد حلقه برداری بوته های مو این است که عرض حلقه برداشته شده نباید بیشتر از ۵ میلی متر باشد و اگر بوته های مو از نظر تغذیه یا رشد رویشی ضعیف هستند، نباید همه شاخه ها حلقه برداری شوند چرا که این کار می تواند به زرد شدن و ریزش برگها و در نهایت مرگ گیاه در سال بعد منجر شود. از سوی دیگر، چنانچه مواد اتیلن زا (اتفن) با غلظت بهینه و در زمان مناسب بر روی انگور ریش بابا قرمز محلول پاشی شود رنگ و کیفیت مطلوب در میوه حاصل خواهد شد. اما از آنجا که کاربرد غلظت های مختلف اتفن و زمان های مختلف مصرف در خصوصیات کیفی میوه متفاوت است و اختلافات آماری بین غلظت های مختلف و زمان های کاربرد وجود دارد، تعیین غلظت بهینه و زمان مناسب کاربرد آن، نیاز به تحقیقات بیشتر دارد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که استفاده از تکنیک حلقه برداری و محلول پاشی اتفن برای مناطقی با فصل رشد کوتاه که خطر باران و سرماهای پائیزه وجود دارد و همچنین برای ارقام دیررس انگور مناسب می باشد و پیشنهاد می شود.
پیشنهادات
۱- پیشنهاد می شود که حلقه برداری در زمان تشکیل حبه روی بوته مو اعمال گردد و اثر آن بر خصوصیات کمی و کیفی انگور بررسی شود.
۲- پیشنهاد می شود که حلقه برداری در محل های مختلف ( شاخه یکساله، بازو و تنه) اعمال گردد تا اثر آنها با یکدیگر مقایسه گردد و بهترین محل تأثیرگذاری بر خصوصیات مورد نظر مشخص گردد.
۳- زمانیکه اتفن به عنوان عامل تحریک کننده رسیدگی برای تولید تجاری میوه مطرح است، مطالعه ارتباط زمان کاربرد اتفن و زمان برداشت ضروری می باشد.
۴- در زمان نزدیک به دگرفامی (Veraison)، در زمان های مختلف محلول پاشی اتفن انجام شود.
۵- پیشنهاد می شود اثر تیمارهای اتفن و حلقه برداری روی آنزیم ها و دیگر ترکیبات آنتی اکسیدانی نیز بررسی گردد.
فهرست منابع
اثنی عشری، م؛ زکایی خسروشاهی، م.ر (۱۳۸۷). فیزیولوژی و تکنولوژی پس از برداشت. چاپ اول. انتشارات دانشگاه همدان. ۶۵۸ص.
بداقی، ح؛ ناظمیه، ع؛ مستوفی، ی و اصغرزاده، ن (۱۳۸۶). تاثیر حلقه برداری و تغذیه برگی با بوریک اسید بر ویژگی های کیفی انگور رقم کشمشی بیدانه. مجله علوم و فنون باغبانی ایران، جلد ۸، شماره ۱، صص ۵۵ تا ۶۴٫
بداقی، ح؛ ناظمیه، ع؛ مستوفی، ی و مطلبی آذر، ع (۱۳۸۷). تأثیر حلقه برداری به تنهایی و توأم با اسید بوریک بر میوه بندی و صفات کمی انگور سلطانین (کشمشد بیدانه). مجله علوم کشاورزی ایران، دوره ۳۹، شماره ۱، صص۲۷- ۳۸٫
دولتی بانه، ح (۱۳۸۱). تأثیر حلقه برداری در بهبود کیفیت انگور. مدیریت ترویج و مشارکت مردمی جهاد کشاورزی آذربایجان غربی. ۱۶ ص.